A NOSA TERRA, n. 12 / 27 xunio - 3 xulio / 1980

     O Avilés adoita decir que foi, con Urbano Lugrís, un dos últimos boémios ¿que mais contas do teu convivir con ese home maior que facia tanto mural polas tabernas?
     Iso era tamén un xeito de facer boémia, unha maneira de vivir porque nas tascas onde Urbano habitualmente pintaba nunca nos pagaban en cartos —eu era un axudante de pintor, pasáballe os pinceis, pasáballe as terras, pasáballe os ocres...— pagaban en tapas de pulpo, tapas de xamón, tazas de viño. Entón eu vivía nunha buardilla da rúa Tabernas e Urbano na sua casa. Tiña cousas moi raras, entre elas tocar o piano cos pes e creo que era o único home no mundo que podia facer iso.

     E tocaba ben?
     E tocaba ben. Gustábanlle moito os tangos. Tiña incluso unha colección de discos de Gardel moi ben gardada, pero sobre todo coñecia moi ben a poesia galega e recitábaos a todos de memória, igual que a portuguesa; con el coñecin a Guerra Junqueiro, a Teixeira de Pascoaes; con el aprendin intimamente a vida de Pondal porque o seu pai, Lugrís Freire, fora un neno moi amigo de Pondal, e sempre que pasabamos polo 22 de Xoana de Vega, onde vivira Pondal, subiamos ao piso e explicábame que Pondal escrebia sempre de pe... tiña outros coñecimentos que eu non podia chegar a eles, falaba alemán correctamente —non sei onde o aprendeu— di que para recitar a Rilke e eu aínda que non entendia nada collia esa musicalidade. Tiña unha cultura moi profunda que os demais non entendian porque el estaba sempre en plan teatral.

     ¿Como chegaches de Noia á Coruña?
     Cheguei para estudar para mercante, imposto un pouco polos meus pais pero non era o que sentia realmente e tocoume cair nesa bohémia de ser un aprendiz de escritor, que é que é un sempre na vida. Non sei por que, quizais por ese mundo que eu tiña que vivir sen ter medios, sen ter cartos, sen ter casa, un pouco orfo na Coruña, acolleume Urbano Lugrís. Na vida literaria da Coruña de entón, falo dos anos 55, 56, 57 en que escribir en galego era case pecado tiñannos un pouco apartados, o caso é que para publicar o meu libriño "A frauta e o garamelo" tiven que facer un cursiño na Real Abadia de Samos para que o abade mirrado falara co sobriño, co Serrano Castilla, para que dera autorización.

     A Samos fuches na compaña de quen mais?
     Na compaña de Xosé Luis o que pintou no claustro da abadia uns murais onde estou eu retratado catro ou cinco veces facendo de San Benito cando era mozo, facendo de demo porque había uns milagres do San Benito... habia tamén un escultor catalán que hoxe se adica a facer queimadas na Coruña, Carlos Molla. Pero ao mes e médio botaronnos porque quixemos reformar a orde cousa que, ao parecer, non estaba permitido... ao fin o Padre Mauro falou co seu sobriño, o Serrano Castilla, que tiña unha mente un pouco de fielato —porque fora guarda de fielato en Málaga— e tiña pola poesia o mesmo concepto que se ten por unha mercancia: pode pasar polo fielato ou non pode pasar. A miña non podia pasar, ainda que era un libro sobre paxariños, pero coa recomendación do abade...

     Despois, esa tua primeira obra cómo se publicou?
     Foi unha suscripción pupular feita nas tabernas da Coruña: os que estaban tomando tazas daban a 10 e a 15 pesetas; publicouse en Moret e os libros despois regalaronse mais ou menos aos que deran algo.

     Fuches un dos que saiu do país, as veces, antes de sair do país desempeñabanse milleiros de ofícios.
     Eu tamén fixen muitos ofícios antes e despois de irme. Traballei nas primeiras pedras que se puxeron en Genosa, na fábrica de Alumínio traballei de obreiro; traballei astra de practicante; fíxenme químico e traballei en Emesa, pero o laboratorio non andaba moi ben, habia unhas certas explosións e botáronme fora, ben, non era químico profesional e habia cantidade de problemas. Despois fun vendedor de libros, de zapatos, de botóns; traballei de axudante de pintor; volvin á terra traballar de labrego un ano en Taramancos: fun a Samos facer de monxe, cando me tocou traballei de mariñeiro...

    ... E dormiches nun caixon de birutas de Normandia
     Dormia nun caixón de birutas de Normandia porque o que me pagaban en Genosa —unha empresa moi grande e moi forte aliada a Pechiney francesa— eran 1200 pesetas que nen chegaban para comer, iso gastabamolo Lugrís e eu en viño nuns dias, e pedin permiso na fábrica para dormir nun caixón de birutas que Urbano decia que eran de Normandia porque como viñan da Pechiney e, pois, para darlle un pouco de sentido e un pouco de calidade, loxicamente un poeta non podia dormir nun caixón de birutas calquera e asi ano e médio astra que me prestou unha buardilla Xosé Luís, frente a casa da Pardo Bazán. Entre nos había unha grande solidaridade, compartiamos o que tiñamos que era bastante pouco case sempre. Non sei se hoxe estas cousas teñen un sentido profundo do que se vivia entón pero a vida era compartida e iso quedaba grabado para sempre, nunca fomos donos de nada. Daquela coñecín a Novoneyra —a Salvador mais tarde, cando vin de regreso para Noia—, a Manuel Maria que facia recitais no Mercantil, no club San Amaro... Novoneyra líame os seus poemas " Os Eidos" que ainda non estaban publicados sempre traballando neles, correxíndoos, aínda penso que hoxe está sempre facendo neles.

     E no sesenta e un saiches
    Si, penso que son o último emigrante tradicional, o que ia para America e se perdia para sempre, —porque agora non hai que atravesar o mar— o emigrante que chegaba a América como cheguei eu, sen cartos e sen esperanza de regreso, a Colómbia que foi sempre a miña casa. Andiven os países andinos, Ecuador, Peru, Bolivia, non me gustou moito ir a Venezuela porque é un país rico e sempre tiven certo desdén pola riqueza: casei con colombiana, meus fillo son colombianos.

     Se che dan arrepío os paises ricos ¿que pensas do papel dos Estados Unidos en Latinoamérica?
     E un papel xa descuberto e coñecido por todo o mundo, un papel asoballante, pero neste momento non lle pode xa ir ben. A xente sabe millor que son os EE.UU, da cantidade de cousas que leva non só no orde material senon espiritual, porque lle estiveron roubando a Latinoamérica todos os seus profesionais, que lle costaran moitos cartos a eses países e que os USA levan aproveitando un cursiño. Pero afortunadamente déronse conta disto, e hai unha reacción moi forte por parte dos estudantes para acatar os mandos das fundacións Rooswelt, Rockefeller, Ford que nunca dan nada sen pedir algo en conta: os pobos despertan, vanse facendo donos do seu, e os EE.UU. téñense que ir de América...

     Igual que nos anos cincuenta compartiches cos amigos...
     ... Con Urbano, con Alexandre, Naveira, Xosé Luis...

     ...Tamén compartiches en América, coido que un viaxe con Quadra Salcedo cando aínda no era coñecido
     Fun, fomos polo Amazonas, fomos visitar unhas tribus indíxenas, fomos astra Iquito no Perú, astra Ciguazunga no Brasil, coñecimos toda unha parte que hoxe xa no é selvática, que andan a explotar para o turismo; mesmo as cobras de Quadra Salcedo eran cobras domesticadas que aqui fixeron moito impacto e tal, pero que eran culebras que teñen ai para que os turistas se entreteñan, pelexen con elas. Foi unha época un pouco de aventura porque quixen meterme de verdade no corazón do pobo e fun un colombiano máis... un dos dos graves problemas do emigrante e non sentirse nen do país que está nen ser do país do que se foi.

     E nesa aventura tiveches un encontro con outro galega.
     Si, un galego xefe da tribu dos Macús que agora debe ter oitenta ou mais anos, que é de Betanzos, que levaba quizáis vintecinco metido ali, que non quería saber nada da civilización, tiña arredor de cen fillos, sentíase tranquilo facendo un labor moi importante na tribu e estaba integrado coa sua xente, era conselleiro de varias tribus ademais de menciñeiro.

     O oficio de menciñeiro, debe mesmo ter influencia social ¿que dis de Regina Once?
     Empezou cun consultório en rádio, chamábase "Doctora corazón", que aconsellaba as parexas e asi. Profesionalmente penso que non é nada pero foise metendo na parasicoloxía, na mediciña natural, —que se utiliza moito e seriamente nas tribus— chegou a abrir un consultório, foi moita xente ao pé dela, arranxou problemas —porque ten certa disposición para os arranxar— e chegou a ter fama. Pero é un caso mais entre centos.

     Esta xente é manipulada políticamente ao millor polos própios EE.UU?
     Son aproveitados non polos EE.UU tipo goberno senón por certas sectas USA e poden chegar a termos catastróficos dominando mentes de xente inocente, como pasou na Guyana non hai moito.

     E, por fín, as razóns da sua volta.
     Non é unha razon económica é unha razon fundamental de home. Chega un momento que tes que decidir se quedar en America para sempre ou voltar á terra e se o pensas seriamente indubidabelmente escolles a tua terra. Porque eu nunca podería ser outra cousa que galego... no outro sempre son un fracaso.