Un
defensor da nosa memoria . Xaquín Lorenzo «Xocasº |
En vésperas do ano que a Real
Academia Galega decidiu dedicarlle o Dia das Letras Galegas ao
ilustre etnógrafo ourensán Xaquín Lorenzo Fernández, máis
conecido como Xocas, resulta oportuno formular algunhas
reflexiáns sobre a vida e a obra dun home que é a
personificación máis clara da ponte entre os vellos tempos e
os nosos dias. Pensemos que Xocas pertenceu ao grupo Nós, a
xeración de intelectuais que, sen perder de vista o marco
europeo, velou e traballou pala cultura galega, abrindo caminos
polos que ainda transitamos moitos.
|
Pero sería un erro converter
a Lorenzo Fernández nunha simple figura histórica asociada á
Xeración Nós, ao Museo do Pobo Galego, aos seus traballos no
campo da "cultura material" ou ao seu dilatado labor
docente. O certo é que a súa obra segue vixente na medida en
que transmite un grande amor por Galicia e a súa xente. E ese
é o seu principal legado.
Eu desde sempre amosei interese pola
aproximación antropolóxica á realidade do noso pobo, e Xocas,
sempre optimista por certo respecto da capacidade de
autoconservación do mundo rural galego, dicíame que a mellor
maneira de conecer un país é pateándoo de arriba abaixo e
falando cos seus honres e mulleres, conectando co seu tecido
social, mais facéndoo dende o respecto e a curiosidade, nunca
desde a prepotencia intelectual. Sempre me dicía que ninguén
conece o campo tan ben como un campesino, ainda que non saiba
ler nin escribir. El non amaba a investigación ou a ciencia,
amaba directamente o país, os seus carros, as súas casas e,
por suposto, a súa xente.
No seu día, co seu exemplo e consello,
escribín a mina Antropoloxía Cultural da Terra
de Caldelas. Por suposto que tiven que me documentar, mais os
piares básicos dese estudio foron os dezasete anos vividos nun
mundo rural aínda na súa plena vitalidade e tal como o viviran
durante centos de anos os meus devanceiros; as lembranzas da
mina infância e, desde logo, os testemunos que, ao longo de dez
anos, puiden recoller nas vilas, nas feiras e nas aldeas da
comarca, no intento de salvagardar o que pode conterse en
palabras daquela cultura milenaria e que medio século de
modernización salvaxe arruinou.
Estou convencido de que Xocas tivo
tamén ao longo da súa vida esa impresión de estar en contacto
co máis auténtico do pobo galego, e por iso quixo tamén dar
fe nas súas obras desa experiencia. Eu penso que aquel
optimismo do que falabamos antes nace tamén do profundo
cofiecemento da súa terra; certo que Xocas se enfrontou a
certas dificultades como non dispor de ordenador ou duns medios
de transporte e vias de comunicación adecuadas, pero a cambio
tivo a grau vantaxe de vivir nun tempo no que as cousas
acontecían dun xeito moito máis pausado, ao ritmo dos ciclos
naturais, tal como sucederan sempre. Xocas tina a certeza de que
podia retornar a calquera aldea que visitara dez anos antes e
atopala esencialmente igual: os carpinteiros fabricando os
mesmos carros ou arados, os canteiros coas ferramentas de toda a
vida, os costumes e tradicións invariables dun ano ao outro.
Todo isto que coneceu e viviu Xocas
desapareceu nos últimos anos, e tamén aquela sensación de
imperturbabilidade do mundo rural galego. Hoxe eu mesmo teno a
sensación de traballar contra o tempo, contra un tempo que
implacablemente está transformando, cando non arruinando,
realidades centenarias.
Mais o exemplo e o consello de Lorenzo
Fernández seguen sendo válidos, máis se cabe precisamente
polo que estamos denunciando, e dalgunha maneira seguir a tina e
o método que el marcou, como o gran pioneiro que foi,
representa un reconecemento á súa persoa e á súa obra.
Oxalá que a homenaxe que se Ile rende
este ano vindeiro alente os novos investigadores a manteren viva
esa actitude de entender e conservar, nin que sexa verbalmente,
a nosa cultura tradicional. Cada vez é menos o que queda para
conservar e, por iso, cada vez é máis imprescindible que
xurdan novos Xocas que axuden á difícil tarefa de ir
construíndo un país sobre os cimentos do que fomos, e non á
sombra dunha modernidade de importación que serve na mesma mesa
centolas e coca-colas. |
Alborada,
Decembro 2003, Barcelona, p.20
|
|