Visualizar obra

¡FILLA...!

COADRO DRAMÁTECO DE COSTUMES GALLEGAS

N'UN AUTO Y-EN VERSO

POR

Galo Salinas Rodríguez

PREMEADO N'O CERTAME CENTÍFICO-LITERAREO-MUSICAL

QU'A PATREÓTECA

Sociedade d' Amigos d'o Pais, de Pontevedra

REALIZOU N' A DITA CIBDADE, CON NOTABRE ÉISITO

N'O DIA 14 D' AGOSTO DE 1892

[p. V]

A mente n'un volcán se desfacía:
Sintindo ispiraciós, soñaba eu groria,
E a sangue que n'as veas refervía
Reloucaba magoándom 'a mamoria.
Aosíleos lle pedín à fantesía,
Poi s que non quixen remexer n 'a hestoria,
E a ¡FILLA...! me nasceu, cal debre palma
Que soilo se sostén d' ánseas d' a-yalma.

Probei s'as álas qu' a eluseón lle daba
Poidíanlle sirvir d' algunha medra:
'Os aires a votei, vin que voäba
E descansando n'o arboriño e pedra,
Risoña e algaireira se pousaba
N'o galicián xardin, en Pontevedra,
E a patrea d'os Nodals, terra devina,
D'o premeo d'a belleza hachouna dina.

[p. X]

   Tornou ô lar traguendo n'o seu vico
Ponlas de buxo, follas de loureiro,
E tal coma chegou, eu vol-a adico
Rexina, con deseo pracenteiro.
Qu' amabr' ademitades ben m'ô isprico
Pois tendes curazón, y é feiticeiro
Cal o pobo n'o qué, d' amores cego,
A vida vol-a dou un bon gallego.

   ¡O pais aquel! a bendicida terra
Que cinguen o Uruguay e altiv'o Prata,
O chân que dend' os mares hastr'a serra,
Soberb'a esprendidez tan fiel ritrata
D'a nai España, qu' aunegada encerra
Cariños para quen nobre a procata.
A terra n'a qu' un tempo eu alcontreime
E n'a pátrea pensando nostalxieime.

   ¡Montivideu! n'o cal enxebre un home
Xusto, patreota, sábeo e destenguido,
Douv' os c'o seu amor honrado un nome
Qu' en predios de Galicia foi nascido,
E que pra sostentar craro renome
LI' abonda c'o que ten xa conquerido,
Qu' asinas a opineón xulga, severa,
'O meu amigo leal, Doutor Riguera.

   E volv'os á falar d'a pátrea vosa
Porque non colle n'o meu peit'o guirto
D'antuseasmo, qu' aló, n'a idá dichosa
Votei e ind' hoxe non chegou á hirto.
O recordo de pátrea tan fermosa
Quedou n'o enterno para sempr' esquirto,
E soilo morrerá meu sintimento
Perdend' a libertad' o pensamento.

[p. XI]

Alí, cheo de fe, soupen praceres
Que me fixeron dôce a adolescencia;
E ánxeles tratei, mais que mulleres,
D' idea pura e virxinal presencia;
Quedoum' alí a elusión... pr'os meus deberes
Os trouxen maridados co-a concencia.
Xulgade si por miñas mocedades
Terei por vos' Améreca soedades.

Xa vedes, dona, si perdón merezo
E qu' espranzad' atendo e solecito,
Pois nunca maxinei que c'un desprezo
Respondérades vos 'o rogo dito.
Con vos' aceutacióu d' argullo crezo
E legre miñas gráceas vos ripito,
Qu' è honra para min e pr'a filliña
O tere tal comadre e tal madriña.

Galo Salinas Rodríguez.

Patrizo.	C'o seu cortello d'a fame Xa chega o ímpracabre inverno.
Xuliana.	Coidei, Patrizo, qu' estabas Durmindo, tranquilo e ledo.
Patrizo.	¡Ledo e tranquilo...!. Ben sabes Xuliana, qu' o meu peito Pra sempre xa renoncióu 'A dicha, â paz y-ô sosego.
Xuliana.	[p. 16] Pro ¿será posibre, hirmán, Que decote o pensamento Ch' atromente con lembranzas D' un mal que non ten romedeo?
Patrizo.	¿Pois, qué queres tí qu' eu faga?
Xuliana.	Que t' esquenzas. (Baixa d'o lar)
Patrizo.	(Erguéndose) Non m' esquenzo. Para poider consiguil-ô Fora priciso qu' o ceo M' arrobatas' a mamoria, Y-o volcán qu' hai eiquí drento (Polo-peito) S' estenguis', e qu' as bagullas Qu' a noite y-ô dia verto En vez de sair pr'os ollos S' astancasen n'o celebro, E m' afogasen a voce, E a sangue fose un veneno... ¡Ai, Xuliana! ben conozo Que paso a vida morrendo; Pro, ¿qué queres? n' está en mín O domeal-os pensamentos.
Xuliana.	¡Por Dios, Patrizo, por Dios! (Con cariño) Ti sofres y-eu... pois... ô mesmo: Tês pan pr'a vída y-ês dono D' un bon comodado predio: ¿Qué che falta...?
Patrizo.	(Ademirándose) ¡Que me falta...! ¡Miña filla...! ¿N' é nada esto?
Xuliana.	¡Cicáis ô ceo xa voóu!
Patrizo.	¡Quizáis se fundiu n'o inferno...! Pro non n'a manseón aquela Qu' os diaños prisiden feros, Se non n'o inferno d'o mundo N'o qu' o que perd' o conceuto Se revolc' antr' as las lameiras D'o deshonor'e descreto... ¡Miña hirmá, ou xa estóu tolo Ou d' estal-ô teño medo!
Xuliana.	¿Ves que xa choro! (Limp'os ollos c'o devantal)
Patrizo.	Eu tamén C'o ardente pranto me queimo
Xuliana.	¿Coma os doôres s' escravizan?
Patrizo.	[p. 17] Xa cho dis n' os esquencendo, Qu' ô procatal-os se sinte Consolo e grato deseo De morrer par' olvidal-os De vivir pra n' esquencel-os. N' estas horas n'as qu' o dia Seu lumear vai descrescendo, Pircibo enefabres goces 'O traguer ô pensamento Recordos qu' en min non morren Nin s' anubran cal o tempo. Déixame desafogar Qu' o falar ánsea é d' os vellos Se teñen chagas ou fridas N'o seu pasado tristeiro.
Xuliana.	¡Pro, t' atresteces...!
Patrizo.	N' hai tal, Mais che sofro c'o selencio. Sentemos, boa hirmanciña, E de folga parolemos. (Xuliana deix' a roca e ámbos séntanse)
Xuliana.	Si cal dis hachas consolos Pol-a miña parte aceuto.
Patrizo.	Pois, escoita, anque teimoso Me faga sempre c'ô mesmo. (Paosa) Os trint' anos xa eu comprira Cando chegóu o momento N'o qu' o noso lar quedara, Por morte d' os pais, valeiro. Ti de min non soparache Qu' en boa lei procedendo Quixeche qu' os nosos bens Siguiren camiño reuto, Y-o volver eu d'o sirvicio C'o meu grado de sarxento, M' aconsellache o casar, Y-obedecend'o consello Maridei con Margarida Qu' era unha santa...
Xuliana.	¡Ben sein'ô!

Patrizo.	Soilo vivíu poucos meses O meu filliño primeiro [p. 18] Que s' hoxe eisistise, fora D' a miña honradez o espello. Os meus rogos o Siñor Atender quis bondadeiro E concedéum' unha filla... ¡Un ánxel furtad' ô ceo! Fermosa cal unha frol Que n'o vrân cembrea o vento, Eran seus beizos roxiños, Ruibos cal our' os cabelos E n'o azuriño d'os ollos A enocencia tiña o asento. 'A nosa beira cresceu Antre meirós e antr' afeutos, Que todos n'os disviviámos Pra de Maria o recreo. En apertadiño feixe Unidos, pasóu o tempo, E n'a aldea nos marcaban D'as famileas o modelo. Dazoit' aniños voaron D' esa sort' e d' ese xeito Sin que s' entrubias' a paz D' esta casa qu' era un tempro. Fíxos' o ánxel muller, Fóill' a lindeza n' aomento Hastr' o punto qu' a chamaban «A Virxiña d'o Carmelo.» Cand' haibia algunha festa, En de chegand'ô rueiro, Os mozos a desputaban Pra convidal-a ô beileo. As mozas tamén quirian-a Porqu' ispiraba respeto, Que non sei que n'ela vían De santo, e non tiñan celos. Eu, estoupaba d' argullo, A nai e tí, de contento...
Xuliana.	Todo è verdade, Patrizo, (Enterrompínd-ô) Cal s' hoxe fora me lembro.
Patrizo.	Anque todol-os rapaces Lle falaban con mesterio [p. 19] Pr' amostrarll' o curazón Que latexaba en sacreto, E ll' ofrecían amores Que santificas' o crego, Ela n' emprestaba mentes, E sen denotar desprezo Unha desculpa lles daba Dicindo qu' aind' era cedo. Y-o tempo asin trascorria E n' era pesad' o tempo. Un dia chegóu eiquí Pra midir unhos tarreos, Xentil, alegant' e goapo Un xefe d'os camiñeiros. N'a miña casa albergóuse Tan alevado suxeito Porqu' a min recomendóum'ô Un meu amigo d'o exército... ¡Nunca él chegara! D' estonces Notei un cámbeo brusqueiro N'a filla, falein', calóume Y-o motivo adeviñein'ô... ¡Maria, amaba...! ¿E á quen...? A un Siñor, á un cabaleiro Qu' ô millor a desprezase Cal cousa d' entretemento. El ib' a Cruña e volvia, E sigun qu' era tardeiro A nena rïa ou choraba Con sembrante triste ou tenro... Unha noite dispidíuse C'os ollos en brasas feitos; (Axitado) Bicóunos n'as mans e foise Pouquiñ' a pouc' ô seu leito... 'A miñán... non paresceu... Chamámol-a... e sin contesto... Buscámol-a... e xa fuxira... ¿Onde...? ¡Sábe-ô Dios Eterno! A enfengars' enlodazaes (Con noxo e vergonza) Qu' o víceo ten sempre abertos: A guindal-as sus gráceas En pozas d' enmundo cheiro; [p. 20] A comercear c'o seu corpo En lixoso mancebeo: (Aomentand' a eixaltación) A perder d'o ceo o siteo Por un pouco de diñeiro: A vendel-a sua virtú Coumetend' un sacrilexio Qu' ela era virxe, e as virxes 'O pecar as leva o demo: A eisistir antr' agoniñas Poidendo morar n'o exempro D' honradez, qu' eiquí á porfía Todos dábamosll-a feito... (Transición) Fixemos indagaciós, Puxemos en movemento 'Os amigos, â xusticia, E todos nosos proyeutos Non fixeron mais sirvicios D'os qu'os ollos fan ô cego... Margarida s' enfermóu, Foin'a o malestar vencendo, E morta, levóu n'os labros O nome d 'a filIa ôs ceos... ¡Qu'a engrata quedóu n'a terra O parrecídeo non vendo...! ¡Y-eu restei soílo n'o mundo...! (Chora)
Xuliana.	¡Conmigo...! (Tamén chorando)
Patrizo.	¡Contigo... è certo! Fomos dous á padescer Un dolor qu' abond'a cento. 'As veces, desenxeitado, Me bato forios'o peito, Outras, devinas tenrezas M' axitan o pensamento... ¿Vive Maria...? ¿Qu' è d'ela? ¿Morreu...? ¿Cal o cimiterio...? ¡Cicáis non morreu nin vive! Eisist' en croel tromento Antre mulleres pirdidas D'a sociedá velípendio... Poida ser que xa s' alcontre Ond' acaba o sintimento, Ensultada, isc arnicida, [p. 21] Tratada cal trapo vello Qu' aparta c'o pé o que pasa Pisando y-ô non collendo... (Con moito sintimento y-eisaltación delorosa) E aquel rostro qu'eu bicaba De paterno amor tan cheo, Tal vez recolle o escopido Mescrado eu viñoso alento, Qu' algun crimenal lle guinde Con repunante desprezo, (Anoxado) E co-a embreaguez n'a-yalma A vergonza foi perdendo... (Enritado) ¿Qu' è miña filla. Xuliana...?

Xuliana.	¡Unha márter...! (Cruzand'as mans)
Patrizo.	(Enterrompíndo-a con desalento) ¡Poida sel-ô ¡Dês que deixóu de ser virxe Non lle resta outro sendeiro!
Xuliana.	¡Cala, cala...! Xa és tirán Xusticieíro querer sendo. Encadeado á teu tesón Xa eisaxeras...
Patrizo.	¡N' eisaxero!
Xuliana.	Si tal, que forxas maldades Sin saber nada de certo. (Transición) S' un dia eiqui s' achegase ¿Teus brazos fóranll' abertos?
Patrizo.	¡Non, Xuliana! N' é posibre Desculpal-a ni un momento. Dis, ¿que lle faltaba eiquí? Tiña benestar, conceuto, Pai e nai qu'a edolatraban... ¡Ha, nón, nón...! non fales d'eso.
Xuliana.	¡Dios perdona!
Patrizo.	Non son Dios Y-en n'o cas sel'ô non queiro.
Xuliana.	A vergonza, poida sere, E a mais o remordemento, A empidirán que s' acolla Baixo seu nativo teito.
Patrizo.	¡Dimpóis d' once anos d' aosencia Xa è remordemento acedo!

Xuliana.	N' oustante, Patrizo, és boô [p. 22] E si chega ese momento...
Patrizo.	Direi: vai pol-a tua nai S' as portas ch' abren n'os ceos, Train'a contigo... e dimpóis Poidrás caber eiqui drento: N'as mentres busca os praceres Que ch' ofreze o lar alleo... ¡N'as casas d'a xente honrada Non ten entrada o perverso' (Indinado)
Xuliana.	¡Déixat' abrandar, Patrizo, Renasza d'o pai o afeuto E a filla cicáis...! (Temerosa e sopricante)
Patrizo.	(Anseoso) ¿Que disme? ¿Tí sabes algo...? ¡De certo...! ¡Fala, fala...! (Colléndoll'as mans)
Xuliana.	Nada sei, É soilo un prisintimento, Pro si n' esa port'a vise (Sinal-a porta) A estreitara n'o meu peito, Qu' eso de mantel-os ódeos Nin è nobre nin correuto.
Patrizo.	¡Matóu a nai...!
Xuliana.	¡Dios levóuna!
Patrizo.	¡Matóum' á min...!
Xuliana.	¡Sân te vexo...!
Patrizo.	Y-è xusto qu'a sua vida (Desentendéndose) Pague d'as mortes o prezo... ¡Que non veña, que non veña...! E abasta, non custeonemos, (Erguéndose) Qu'ô pensar n'a sua enfamia Sinto billiscos n'os nervos, E s' ô procatarme d'ela O pranto me torna tenro, En lembrándom'o seu crime M' enrito, esbafo, rabeo: E s'a coller' antr' os brazos Déralle tan fort' aperto... (Enforecido) Que d'eles a sopararan Pr'a levar ô cimiterio.

Xuliana.	¡Xesús...! ¡M' aspantas, Patrizo...! ¿Ti toleas? (Soparándose d' él)
Patrizo.	Sin, toleo, [p. 23] Que xa fai anos qu' estóu Medeo tolo, medeo lelo. (Sintes' ô lonxe o soar d' unhas badaladas)
Xuliana.	Cham' a campana â oracíón Imos á rezar. (Santigoándose)
Patrizo.	(Con brusquedade) ¡Non rezo! Esta noite n'o camiño Quedárans' os «Padre-nuestros,» Qu' eu xa me quedei sin forzas Pr' os facer chegar ô ceo.
Xuliana.	Pois, eu rezarei por ti, Por ela e por min, que penso Qu' ô fin darasll' o perdón E cuase á xurar m' estrevo.
Patrizo.	Non xures; ti és medeo santa, Fora en vân o xuramento.
Xuliana.	A treboada soilo dura Mentres non chega o crareo.
Patrizo.	Pra min xa ch'é tódo escuro... ¡Fuxíu co-ela o bon tempo...! ¡Perdonal-a...! ¡Filla enfame...! ¡Maldi...! (Con anoxoso arranque)
Pedro.	(Dend' a porta) ¿Póidese...?
Xuliana.	(Con finxida tranquelidá) Entra, Pedro. Penetra Pedro: deixa o pareaugas enrimado â parede, quítas' o sombreiro e logo d'ô sacudir coma ll'escorrind' a-yauga vólve' ô á poñer. Patrizo que non tirminar' a palabra pol-a interrución oportuna de Pedro, quédase moi pensativo c' os brazos cruzados, a cabeza baixa e autitude tristeira, enrrimado â mesa.

Pedro.	¡Á paz de Dios!
Xuliana.	(Reparando n'él) Ben chegado... ¡Pr' home! ¿tí saíche de quizo? ¿Mira cuase ven, Patrizo, Co-a chuvia todo mollado?
Pedro.	Xa saben qu' eu en xamáis Deixo a vesita hastr' as nove
Patrizo.	Con pracer, pro cando chove...
Pedro.	[p. 24] ¡Choiva! ¿Non faltaba máis? N'o coiro n' entróu nin pisca D' auga... ¡Ei! fora morriña; A porparal-a mesiña Pr' a partida de berisca.
Patrizo.	Hoxe, Pedro, non che xogo.
Pedro.	¿E por qué? (Xuliana fai sinals á Pedro)
Patrizo.	Non teño gusto.
Pedro.	A vontà mata o desgusto.
Xuliana.	Xoga, Patrizo, eu ch'o rogo, Y-ô destraerte xogando Entretel-o pensamento.
Patrizo.	Ben está, pro vou ló drento A votar un pens' ô gando. (Vaise esquerda) Xuliana recoll'o mantel e pousa-ô n'o banco d'o lar. Pedro alcanz' o candeleiro, acend' a vela n'o candil e train'ô â mesa, que sopara d'a ventana, e saca d'o caixón unha baraxa.

Xuliana.	¿Qué noticeas tráis, amigo? (Con entrés)
Pedro.	Arregrad' o conto aquel: Acaba d' estar conmigo O astudiante Rafael.
Xuliana.	¿Víu á María...? (Anseosa)
Pedro.	Ainda mais...
Xuliana.	¿Falóun'a, dis?
Pedro.	E d' abondo.
Xuliana.	¿S' acorda de nos?
Pedro.	Quizáis.
Xuliana.	¡A empacencia non ch' escondo!
Pedro.	Direille si n'a enfurruña Ó que d' ela me contóu.
Xuliana.	¿Onde se viron?
Pedro.	N'a Cruña.
Xuliana.	¡Fala... morréndom' estóu!
Pedro.	Cando se foi Rafael A ensaminarse á Santiago, Eu entregueill' un papel: ¿Lembra-ô?
Xuliana.	[p. 25] (Recordando) Por lembral-ô fago.
Pedro.	En él noticias lle daba De... x'ô sabe, de María, Y-él me dis que s' atopaba 'A-yalma lle falaría. Rafael era moi pequeno Cand' ela desparesceu, Y-os seus recordos de neno M' encarguéi lembrarll'os eu. Indagóu pol-o Ferrol, Cruña, Santiago y-... ¡o vento! Ni-unha rayola de sol Lle alumeaba o seu entento. 'A volta foi mais filís, E n'a Cruña, en noit' escura Alcontróun 'a...
Xuliana.	(Enterrompíndo-ô) ¿E como... dis?
Pedro.	Ib' a levar a custura, Pois dende fai moitos anos Traballando noit' e dia, Par' un comerceo de panos Porpara roupas, María.
Xuliana.	¿E logo n' é deshonrada?
Pedro.	Non, solmentes pecadora... N'o fillo foi castigada: Morréulle... e decote chora.
Xuliana.	¡Fílliña d'a miña yalma! ¿E n'a poidería vere?
Pedro.	Tia Xuliana, calma, E quizaves poida sere. 'O falarlle á Rafael Vertéu bágoas d' afliución Mais amargas qu' o mal fel Que desbota o curazón. Movido d'a caridá O rapaz, o bon amigo, Ofercéulle, con verdá, Traguel' a Xúbia consigo.
Xuliana.	¿E, veu...? (Con moíta ansiedade)
Pedro.	Primeiro dudóu, Dimpois, él, ô porfiar, Dicidíun'a e dixo: «¡Vóu!...» [p. 26] E témol-a n'o lugar.
Xuliana.	¡Virxe Santa d' os Delores...! ¡E seu pai n'a quer n'a casa...!

Pedro.	Pra qu' esquenz' os seus rincores Vóu traballar...
Xuliana.	(Con desalento) ¡Non lle pasa!
Pedro.	Pois, é priciso. Antre todos Porparémol-o tarreo.
Xuliana.	Non vexo por cales modos.
Pedro.	Sin qu' ô asigure, ll' ô creo. Vosté s' alcontr' atordida. ¿A quer' á sua beira...?
Xuliana.	Eu, sin, E-á mais deberach' a vida.
Pedro.	Tamén traballo por min.
Xuliana.	Non t' entendo...
Pedro.	Xa entendrá; Pro, cale qu' ô sinto á él: (Escoitando) Déixeme faguer, que xa M' espera con Rafael. A probe ovella fuxida Par' o seu cubil tornar, E a certa siñal convîda Os dous xuntos han chegar. Dislices d'a xuventú D'o vello, traireill' â mente, Qu' apesar d'a sua virtú N' estará moi enocente. Y-outida unha confisión Pol-a sorpresa ou por rogo, Penso alcanzar seu perdón... Desemul' qu' empeza o fogo. (Con finxida xovialidá, berra dend' a porta d' a esquerda) ¡Tio Patrizo...! ¡Báiche boa...! Seica quedóu maxinando... ¿Vosté fói triscar n'a broa Ou darll-o penso á seu gando? Aparesce Patrizo y-o pouco ritirase Xuliana pol-a mesma esquerda. Recoméndas' ôs atores que n'a siguint' escea, aparenten moita natoralidá sin eisaxeraciós nin apocamentos.

Patrizo.	Eiquí me tês; imos, pois, Nos destraer un anaco.
Xuliana.	Quedade, qu' eu vóu rezar, Cal de costume, o rosario. (Vaise.)
Pedro.	Pois, nos, axiña imos lêr (Sonrindo) N'o libro de Xorxe o malo. ¿E que vai á ser, petrucio? ¿Berisca ou tute arrastrado?
Patrizo.	'O que queiras, tanto dóu.
Pedro.	Non, n'a casa mand' o amo.
Patrizo.	Pois, sexa o tute. (Séntans' ámbol' os dous)
Pedro.	(Dándoll-a barax' á Patrizo) Corrente. ¿Entresamos algun carto?
Patrizo.	Un cadeliño por xogo. (Baraxando)
Pedro.	Non poide ser mais barato. Barax' e non s' aquivoque. ¿Que salíu de trunfo?
Patrizo.	(Dand' as cartas) Bastos.
Pedro.	Pois d' estoncias vosté gana Porqu' ese pao lle val mando. ¡Naipe vai! (Van botando e collend' as cartas)
Patrizo.	É para mín.
Pedro.	Si coma escomenzo acabo (Con sátera) Perdendo, quedéi locido... Por mais que vencel' ô agardo. (Entencionado)
Patrizo.	¡Un ouro...!
Pedro.	Déronm' o rei... ¡Unha copa...!
Patrizo.	Pr' o cabalo.
Pedro.	C' os arrastres, os acuses Váinol' os levand' o diaño.
Patrizo.	¡Vinte d' espadas!
Pedro.	¡Canté! Ven se vé que fói gradoado
Patrizo.	E tí, ¿que fóch' en melicia?
Pedro.	¡Cheguéi á sigundo cabo! (Con malicea)
Patrizo.	¡Cabo sigundo, rapaz! (idem).
Pedro.	[p. 28] Non, siñor, forriel con mando. (idem)
Patrizo.	¡Ben...! D' as espadas...
Pedro.	(Moi satisfeito) ¡Pr' ô ás!

Patrizo.	¡Carestas! N' è mal sabrazo.
Pedro.	Ainda n' esquencín d' as armas.
Patrizo.	¡As corenta...! (Moi satisfeito batendo n'a mesa)
Pedro.	(Finxíndos' encomodado) ¡Zónchos e allos...! Vai levar sei qu' hastr' a mesa, O candil, cartas e cartos... Si fora mozo, dería (Sarcásteco) Que n' o amor è disgraceado... ¿Foin' ô? (Con moita pro desemulada entención.)
Patrizo.	(Sonrindo) ¡Pischt! asin' asina.
Pedro.	Vamos, que de vez en cando Xa faría un estrupizo.
Patrizo.	¿Quén se lembra d' eso? ¡Arrastro!
Pedro.	Din que con habelidá O astudeant' e o bon soldado, Un pr' adornarl-o trecórnio Y-outro pra votar n' o rancho, S' aproveitan d' as pípidas De carne... e non d'o cabazo... ¿Que sabe d' estas custeós?
Patrizo.	Home d' elo ainda ch' hai algo. E tí ô poides tistigoar (Con sátera) Que foches sigundo cabo.
Pedro.	Aló, n' as cibdades d' Áfreca (Desentendéndose) Cand' a guerra, n' os sarrallos, Vosté, qu' era un don sarxento, Mascaría boôs bocados. (Mirándo-ô de reollo.)
Patrizo.	¡Sasenta e duas de volta...! (Contand' as cartas)
Pedro.	¡Carincho! ¡Que perdolario!

Patrizo.	¿Ó qué, hô! (Rascand' a cabeza.)
Pedro.	(Maliceoso.) ¡Tanta morita...!
Patrizo.	¡Que moritas, nin que santos! Digo que gañéich' o xogo.
Pedro.	Pois è moi xust' o pagal-ô. (Dándoll' unha mota) (Aparte.) (Est' è camiño pirdido, Ataquemos pr' outro franco)
Patrizo.	Das tí. (Entregándoll' a baraxa.)
Pedro.	(Baraxando.) Veñ' acó a baraxa. (Transición) ¡Xa estaba desmamoriado! [p. 29] Veu Rafaeliño. ¿N' ô sabe?
Patrizo.	N' ô sabía, Pedro, ¿e cando?
Pedro.	Pois esta tarde, e con él Unha madama... ¡Mais bastos De trunfo! (Repartind' as cartas.)
Patrizo.	Y-esa madama ¿Quén è? (Porparándos' á xogar.)
Pedro.	Pois, él sabera-ô; Dis que ven pidir pr' os fundos De non seí cal eigrexario, Ou convento, ou cous' asina...

Patrizo.	Sin. (Patrizo n' entend' o fin que pirsigue Pedro)
Pedro.	Perdonal-as enxurias.
Patrizo.	É verdá...
Pedro.	Pra perdonarnos; Porque ¿quén haibrá n' o mundo Que s' atope sin pecado?
Patrizo.	¡Un ouro! Tamén è certo.
Pedro.	Din qu' os mais xustos e santos Coumeten sete n' o dia.
Patrizo.	N' ô dudo... ¡Outra vez arrastro!
Pedro.	Sei que ninguén de concencia Se fará ô perdón estrano, (Moi entencíonado.) [p. 30] Si vé qu' o arripintimento Lav' as culpas d' o pasado.
Patrizo.	¡Hai dilitos, meu amigo, (Atristecéndose) Qu' é imposibre perdonal-os!
Pedro.	Xesuscristo, non falóu D' eusceuciôs... ¡Vaiga matando!
Patrizo.	É certo, pro Cristo è un Dios Y-os homes non nascen santos.
Pedro.	Pro, poiden chegar á sel-ô.
Patrizo.	É deficil... ¡Acabado! (Póus' as cartas)
Pedro.	A mín s' alguén m' ofender (Insistindo) Sei qu' hastr' ô tería á garbo Darll' a miñ' ausolución (Saca á petaca.) Ricibíndo-ô n'os meus brazos... ¿E... vosté? (Moitísemo desemulo y-entención)
Patrizo.	(Volvéndose desgustado) Non fales mais... Nin mais xogo... xa estóu canso.

Xuliana.	Dis ben, o consello val.
Pedro.	¿Con que anterada quedóu (Fala en voz alta.) D' ô que quer esa madama Que ven choutando n' a lama Pr' o ben de Dios?
Xuliana.	(Tamén en alta voz.) Xa ch' ô estóu. [p. 32] (Pedro, ô sair, colle o pareauguas e da con él n' a peneira que cai roulando pol-o chan. Xuliana báixase á recollel' a.)
Pedro.	Pois, d' estoncias á mais ver.
Patrizo.	Adios, Pedro; vai pol-a eira.
Xuliana.	¿Qué fói...? (Finx' asustarse c' o tombo)
Pedro.	(Sonrindo.) Nada, esta peneira Que se quis n' o chan bater. Discansen e hastr' â miñán.
Patrizo.	Egoalmente. (Se levanta e vai car' a ventana.)
Xuliana.	Adios. lnd' a dispidil' ô.)
Pedro.	(Con Xuliana n' a porta.) ¡Qué vento! Chega o críteco momento... (Aparte á Xuliana.) ¡Valor, petrucia... eiquí están! (Aparescen n' a porta María e Rafael.)

Rafael.	¡Ei, Pedro! ¿Tí por eiquí? (Adiantándose)
Pedro.	Abofellas qu' o milagre É que tí veñas, rapaz. ¡Eiquí teñen o astudiante! (Ós d' a casa.)
Patrizo.	Ben vïdo, Rafaeliño. (Dándoll' a man.)
Xuliana.	¡Ves goapo!
Patrizo.	¿Con qu' astudiache?
Rafael.	E saquéi moi boas notas, Tanto, que no ano intrante Serei todo un siñor médeco.
Pedro.	Pois, chico,estamos en grande.
Patrizo.	Ben, home, che filicito.
Xuliana.	¿Com' está siñora madre?
Rafael.	[p. 33] Sen novedá, e as mamorias Lles mand' anque non ll' as manden.
Pedro.	¡Xa ves c' os chistos d' a vila! Pro, ¿quen ven contigo...? ¡Cale! Unha siñora... (Facendo que ropara, descóbrese)
Rafael.	Faleich' ô E fast' o desmamoriante.
Xuliana.	Non quede n' a porta, filla. (Tremándoll' a voz.)
Patrizo.	Nada d'eso... pase, pase, Tome asento, e s' ô desexa Ainda poiderá ceare. (Patrizo cheg' â porta, colle d' unha man á María e a conduz á facel-a sentar n' unha silla. Sensación en todos. Patrizo moi natoral.
Maria.	Moitas gráceas. N' è d' almentos. D' ô qu' eu teño sede e fame.
Xuliana.	Xa xei que vosté traballa Pol-a santa caridade.

Maria.	Sin, señora. (Amocionada.)
Xuliana.	(Desemulando) Y-o gallego ¿Qué ben fala!
Maria.	(Con patreotismo) Non s' estrane. Eu tamén nascin n' a terra Que n' oustante ser tan grande Lle chaman pequena pátrea Por modestea ou cortedade. Pro, n' está leixan' o día N' o qu' ademostr' ô que vale, E verase canto ten Galicia d' ademirable. (Todol-o asínten)
Patrizo.	¿É gallega?
Maria.	D' eiquí... perto.
Patrizo.	¿D'o Ferrol?
Maria.	Mais adiante... Veño en pelegrinación ¡Ou pinitencia quizaves! E hastra traio unha encomenda Pr' un siñor d' estes lugares Que chaman Patrizo Mendez...
Patrizo.	Sonll' eu, e poide falarme.
Maria.	¡Elle cousa de sacreto! E si non fose tan tarde...
Xuliana.	[p. 34] Pra vosté ciscáis ô sexa, Pra nos, qu' o d'a casa mande.
Patrizo.	¿Vaise pronto? (Entresado)
Maria.	Non' ô sei. Eso será sigun coadre.
Pedro.	Por nos non deixen de teren Conversa pequena ou grande, Que falando co-a petrucia Aló adrento, o tempo vaise.
Xuliana.	Pois, andando, que Rafael, Cal mintireiro astudiante, Terá cousas que contarnos.
Rafael.	E mais boas: anden, anden. Vans' os tres pol-a esquerda. María quédase soila con Patrizo o qué, collend' unha silla séntas' ô cabo d' ela. María levant' o veo y-ô ver que non é reconoscida, escápasell' un sospiro e limp' os ollos c' un pañoelo.

Maria.	Non me conosce... ¡Ay de min! (Aparte)
Patrizo.	¡Qué fermosa è a muller esta! (Idem)
Maria.	Pois, siñor, tan grave ll'è (Alto) A comisión ou comenda Que non sei com' a empezar.
Patrizo.	Non vexo que cousa sexa.
Maria.	¡Meu Dios, dádeme valor! (Aparte) Escoite ben e comprenda: (Alto) Os azares d'o distino, Ou disgráceas que domexan A voluntá mais sigura E fan d'a virtude afrenta, Sopararon, xa fai anos, D'o seu fogar unha nena, Qu' un amor... ¡amor d'o inferno! N'a-yalma se lle metera. Resistíu, pro foi en vân, (Moi triste) Debre par' a risistencia Secombíu á todo... ¡á todo! [p. 35] Y-entregóuse tola e cega. Dend' o momento en que xa Perdera sua enocencia, Amarróu sua libertade Co-a d'o domíneo a cadea: De libre tornóus' escrava, D' escrava obedente ovella, E de ser vivinte, en máquena Qu' a move unha forza allea. A empurraron e rolóu, (Aoment' o sintimento) Rolóu levand'ô par d' ela Maldiciós d' os pais amantes Qu' en delor adoecerán, Y-en troco d'o sacreficio Que fix' d'a sua concencia, Desdeñóuna o sedutor Dimpois d' a somir n'a afrenta E de deshonrar o lar Onde tan pura nascera... ¡Engratetud' enaodita Disleal, vil e rastreira, Pra con ela o sedutor, Par' os probes pais, a d' ela...!
Patrizo.	¡Pro, esa hestoria...! (Enqueto e amocionado)
Maria.	(Con desalento) ¡É' unha hestoria Por disgracea verdadeira! Vosté sabe que n'o mundo Un mal nos lev' a cincoenta. 'O conoscer qu' era madre A coítada e triste nena, Non quixo qu' o deshonor Colles' a familea inteira, E unha noite, moi quediño, Fuxíu aculta d'a aldea E foise lonxe, moi leixos, Onde d' ela non souperan, Deixand' o seu curazón E levándos' a tresteza, Que pois pecar' ela soila Soilo fos' pr' ela a condena...
Patrizo.	¡De quen me fala... de quen...!
Maria.	¡D'unha infiliz de doôr chea!
Patrizo.	[p. 36] ¿Que se chama...? (Moi entresado)
Maria.	(Con acento doórido) Miñ' amiga Qu' a conoscin n'a meseria E piedad' ispira e lástema.
Patrizo.	¡Pro, ten nome!
Maria.	Tal vez teña.
Patrizo.	¿E cal è...?
Maria.	¡D'a Nai de Dios Vosté ô pernuncia si reza...!

Patrizo.	¡María...! ¡Sin, adeviñein' ô...! (Erguéndose) ¡S' è un nome que m' atromenta! Pr' os rodeios deix' á un lado Que xa moíta parla emprea: ¿Esa María é...? ¡N' ô digo, Qu' hastr' os beizos se me queiman Ó falar ô que non queiro, Ó que non queiro que seipan Nin d'o firmamento a luz Nin as sombras d' as cavernas...! E vosté, ¿ven d'a sua parte?
Maria.	¡Eu veño d'a parte d' ela!
Patrizo.	E ¿que quere?
Maria.	(Moi amocionada.) ¡Unha esmoliña De perdón...! (Érguese)
Patrizo.	(Con anoxo) ¡Buscal-a veña, E ll' a darei tan comprida Que n' unha foxa non queipa, PoI-ô que' alzarei un túmbalo De dura, negrida pedra, E c' o perdón que me pide Pra sempre sepoltarein'a!
Maria.	¡É sua filla...! (Moi aflexida.)
Patrizo.	N' a conoszo.
Maria.	¡Penóu...! (Moita enerxía e viveza n' o diálogo.)
Patrizo.	¡Ogallá morrera...!
Maria.	¡Se cunsume arripintida!
Patrizo.	Nón me fai vareal' a idea: O arripintimento è bon Pr' o qu' ô sinte, pr' o qu' ô pena, Mais o mal que fixo un crime Ni-ô borra, nin romedea!
Maria.	¡Teña curazón! (Sopricante)
Patrizo.	[p. 37] Xa è vello!
Maria.	¡Vosté ten alma!
Patrizo.	¡Xa seca... Qu' o un e a outra pasmaron E a vida quedóu valeira!

Maria.	¡Non sabe cán dísdichada S' atop' a probiña nena...! (Chora forte) ¡Teve un fillo... e lle morréu...!
Patrizo.	¡Quer calar...! ¿Ainda mais esa...?
Maria.	¡S' alcontra soíla n'o mundo...!
Patrizo.	¡Xa n'haí medo que se perda!
Maria.	¡Ten fame...!
Patrizo.	(Sin se conmover) ¡Darei diñeiro Pra que con él se sosteña...!
Maria.	¡Fame... d' un amor d' o esprito...!
Patrizo.	¡Ll' abonda o amor d'a materia...!
Maria.	¡Nón, qu' ela è honrada...! (Protesta con dinidá)
Patrizo.	¡Mintíra!
Maria.	¡Xuro-ô pol-a Madanela Que tamén a perdonaron!
Patrizo.	Pro qu' antes fora rameira...!
Maria.	¡N' ô foi Maria... eso nón! (Guirta enérxica). Pecóu chea d' enocencia Uuha vez, e dend' estoncias Anque acasiós as tivera, Por non volver á pecar Prifiríu vida en meserias.
Patrizo.	¿Porque non tornóu?
Maria.	¡Por medo!

Patrizo.	¿E agora ô fai...?
Maria.	¡Por tresteza Qu' a asisina pouc' a pouco, E quer desfacerse d' ela (Resolta) Ou desprenderse d'a vida Que ll' estroba, que lle pesa...! (Transición) Vosté non ha de querere Qu' aquela aución tan proterva Con outro dilito horribre S' acult' e desapareza: Un mal non sana outro mal. Ni-a vinganza rexenera... (Arrodíllase) ¡Por Dios ll' o rogo, siñor... [p. 38] De xionllos, sin protestas...! ¡Perdón, egoáles' a Dios (Levant' as mans) Que x'a perdonóu...! (Sopricante)
Patrizo.	(Andand' atrás) ¡Que teima! Ela fala de morrer E matóu unha eisistencia Qu' ô nascer dérall' a vida Y -ela ô vivir desfixera... ¡Non hai perdón, non hai grácea...! ¡Vida por vida...! (Doôrido)
Maria.	(Moi aflexida) ¡Cremencia...! Pol-a-yalma d' a muller Que foi sua compañeira...! ¡Pol-a própea salvación Qu' está ganand' a condena...! ¡Xa vé qu'homild' ô soprico...!
Patrizo.	¡A sua falta fói enmensa...! (Enritado) (Maria, n' un arranque d' argullo, érguese lixeira e con acento nobre, dino e arrogante anque delorido pol-a dura ouservación de Patrizo, dis moi solene:
Maria.	¡Pois qué...! ¿tanto s' abaixara Si non a comprendes' ela... ? (Guirta sin se contêr) O perdón ámpleo inventóuse Pr' as inormes dilincoencias, Qu' ô improrar con desmesías Par' as faltas moi pequenas, ¡Nin ten dinidá o culpabre Nin n' o perdón hai grandeza!
Patrizo.	¡Vosté m' atorde e... non cedo!
Maria.	¡Unha vez mais... por Dios ceda!
Patrizo.	¡X' abonda...! E póides' ire Se tirminóu a encomenda. (Paosa) Maria baix' as mans cruzadas, e con estóeca calma míra tristemente á seu pai e lle reprica:
Maria.	¡Ten razón... morréull' a-yalma! ¡Ten razón... s' atopa seca...! ¡Diol-o perdone... e a min Consolos me dé... pra ela...! Maxestuosa e desalentada deríx'a porta d' a esquerda. ¡Amigos, imos d' eiquí [p. 39] Qu' a porta qu' eu crîn aberta Non da entradas a piedá E pr' aunegación se pecha! Aparescen Xuliana, Pedro e Rafael. Maria precepítase chorando n' os brazos de Xuliana qu' a recolle n' eIes. Patrizo vai â ventana, ábre-a e apoia n' o marco d' ela os brazos sostendo co-as máns a cabeza.

Pedro.	¡S' un dia ô santo hespital (Chégas' á Patrizo) S' acolle unha probe frida Y-en él eishala sua vida... Xa conosce o crimenal! (Pasa xunt' as mulleres)
Rafael.	¡Fala o Credo d' os cristianos (Indo coma Pedro) D' un antro de fogo eterno Ó que se lle chama inferno... E á él van dal-os enhumanos...! (Vai ô grupo)
Maria.	¡Ten tal-o últemo resorte (Aparte á Xuliana) Forza è xa que me dicida! ¡Queiro defendel-a vida Pois que me pirsigue a morte!
Xuliana.	¡Ven, probe márter; cicáis (Aparte á María) Ó ademirarte ateviada Co-a vella roupa, gardada, Non poida resistir mais! Vanse collidas, siguindo-as Pedro e RafaeI. Paosa longa. Patrizo sáese d'a ventana, mira receloso pra todal-as partes y-ô ver que n' hai ninguén, n' un momento d' írresistibre sintimento cheg' a porta por ond' os outros fóranse; pro n' o pronto arripintese, vólvese d' os pasos andados e prorrompind' en xemidos, déixase cair n'a silla mas perto d'a mesa, en autitude médeo alelada, que vai perdendo sigun qu' as transiciós d' o parlamento ô eisixen. Astúdesen ben as sitoaciós d'o monólogo.

Patrizo.

   ¡Loitas d' a-yalma croéls!
¡Mesterios d' o curazón!

                 [p. 40]

¡Mar de bágoas n'o que morren
En naufraxio empío, atroz,
D' os homes os boôs istintos
Revoltos co-as roíns auciós!
   ¡Hermo chan onde batallan
N' o frente d' a honra o amor,
Sin groria pr' o viutoreoso
Mais pr' o vincido baldón!
   D' esta terribre agunía
A crise buscand' estóu,
E n' atopo sinón névoas
E matanza d' elusiós.
   A mente disme que sin,
A boca fala que non.
Y-o peito está enmodecido...
¡Cobarde, non ten valor! (Bátes' o peito)
   N' o ceo d' a miña eisistencia
Pra sempre paróus' o sol,
E si pr' os ollos è dia
É noite pr' o curazón.
   ¡Contrastos d' onde quer mire:
Prantos... risos... maldiciós...! (Paosa)
   Si vivise n' un curruncho
Sin ninguén ô meu redor
E alí berrar eu poidese
Pr' a-yalma darll' aspansión,
Recollería d' a lama
Aquela muchada frol
Qu' un día, creband' o tallo
Perdéu aroma e mais coôr;
A quencera n'o meu seo,
Lle der' a miña benzón,
Pra qu' á min me perdonase
E me bindecire Dios;
Pro vivo n' un mundo ínxusto
E a culpa que fai un soô,
Pas' a sere d'a familea
Hastra' a quinta xeración.
   Co-a miña vergonza, poido,
Co-a tresteza mal n' estóu,
Pro c'o desprezo d'as xentes...
¡Con ese non poido, nón!

                 [p. 41]

   Sei, que xa estóu condanado
A non ter satisfauciós;
Que sinto remordementos
Sin faltar á meu honor,
Porqu' o cariño d'o esprito
Qu' a Natureza aniñóu,
Teño qu' ô ferir de morte
E sin darlle ausolución. (Paosa)
   En selencio y-en sacreto
Concederéi meu amor
A miña filla, qu' encaota
Pra mal de todos pecóu,
E pra ela irán ô ceo
Miñas curtas oraciós.
   Quizáis qu' ô xeito marchando
Ó lento soecidio vóu,
Que todos han marmularme,
E todos teñen razón, (Axitado)
E a terían s' esquencese,
E sempr' a teñen... ¡Qu' horror!
¡Que non baste o santoario
Erguido n'o curazón, (Moi sintido)
Más que pr' a própea concencia
O xulgar nosas auciósl
Qu' anqu' un sexa moi honrado
Sí finxir non sabe honor,
È mais réprobo qu' un demo,
Mais odeoso qu' un ladrón,
Mais temibre qu' un contaxio,
Mais felsario qu' un treidor:
Qu' a nosa fama, n' è nosa
Qu' é domíneo d'a opinión,
E anqu' un nome estexa limpo
S' encontr' él hai prevenciós,
Ó lixa co-a vil calunia
Hastra n'a deshonra ô pôr... (Transición)
   ¡Qué mundo...! ¡E todol-ô mesmo
Siguimol-as tradiciós!
Que n'a mente n' os homanos
Referv' a louca ambición,
Vendo en nosos ollos palIas
E trancas n'o ollar d' os boôs...

                 [p. 42]

Argullos de volvoreta
Inseuto de farso coôr;
Soberbo alcazar de neve
Qu' ô derrete a luz d'o sol... (Paosa)
   Salv' á Maria, Dios santo!
E dalle a risinación
Xa qu' o meu perdón non poido
Darlle c'o meu todo amor.
   E s' escaso son inxusto,
Si torp' eisaxeración
Ispira os meus sintimentos
E condanándom' estóu,
Y-ô sostentar ranzas creênzas
Ch' ofendo c-o meu rincor,
¡Perdóname, Dios quírido,
Danos tua proteución,
Toma miña triste vida...!
¡Mátame, meu Santo Dios!
Levant' as mans e déixa-as cair cruzadas sobr' as rodillas. Delorido e canso quédase austraido mirando pr' o chan, sin roparar n' os qu' entran, nín os sintir falar baixiñ' ô comenzo.
Aparescen María vistida de moza e sostida por Xuliana.
Séguen' as Pedro e Rafael, e todos pasan ô pé d'o lar. Maria, ô seu tempo, anemada pol-os que se quedaron n'o fondo, domexa o recelo e vais' achegand' a Patrizo.
Moita verdá en todol-os movemento se autitudes d'a escea.

Pedro.	¡Valor, María, valor! (Aparte á María)
Maria.	¡Xa non falta, amigo Pedro! (idem á Pedro)
Rafael.	¡Ten o curazón de cedro! (Idem á Xuliana)
Xuliana.	¡Prefer qu' ô mate o delor! (ldem á Rafael)
Pedro.	¡Dios está enriba, n'o ceo (Idem á María) E non ch' a d' abandonar!
Maria.	¡Teño ganas de chorar (Idem á Pedro) Miña pena n'o seu seo!
Pedro.	¡Pois, domexa o sintimento! (Idem á María)
Rafael.	¡Valor qu' estamos eiquí! (Idem)
Xuliana.	¡Mentres, rezarei por tí! (Idem)
Maria.	¡Que Dios me conced' alento! (Idem á todos) (María avanza pouc' a pouco, vacilant' e apri- [p. 43] mind' o peito co-as mans. Os d'o grupo anéma n' a y-ela lles sonrí tristemente. Ó fin chega dispazo xunt' á Patrizo, arrodíllasell' ô pé, tómall' unha man e bícalla. Astúdes' a aución.)
Maria.	¡Papai...! ¿quedóuse durmido? (Con tenreza)
Patrizo.	¿Quen me fala...? ¡Tí... María...! (Erguéndose) ¿É soño... ou è louquería...! (Restregándos' os ollos ¿É certo... ou me mínt' o ouvido...? (Mirándo-a)
Maria.	¡Sonll' eu...! ¿Non me conosceu Ó lle falar fai un pouco...? (Moi homilde)
Patrizo.	¡Tí... vosté... ! ¡Pr' eu estou louco... Sin... por forza algo me deu...! ¡Pro qué, aquela muller Que sentóuse n' esa silla...? (Sinalándo-a)
Maria.	¡Erall' eu... son sua filla, Paiciño qu' ô sempre quer! Véñoll' a pidir perdón (Segue de rodillas) D'a miña terribre ofensa: ¡Eiquí me ten endefensa...! ¡Perdone... ou mate...!

Patrizo.	(S' apartando con horror) ¡Eso nón! ¡Matarte... qu' ô faga Dios, Perdonarte... xa n' ô poido Qu' estóu maldicido, coido, Y-ô ceo non me cheg' a vôs!
Xuliana.	¡Perdón, perdón, meu Patrizo! (lnd' a él)
Patrizo.	¡Tamén tí...! ¡Nón, non será!
Rafael.	¡Tio Patrizo...!
Pedro.	(Con arrogante anerxía) ¡Abasta xa...! ¡Imos á perdel-o xuizo! (Con ademáns brusqueiros báíxase, colle á María pol-a centura, a levanta e a estreita contr' o peito. Mira pra todos con argullo y-ô final fixase anérxieo e anoxado en Patrizo.)
Pedro.	Os homes de curazón (Con acento sentenceoso) Cobizan ser poiderosos, Pra s' ademirar bondosos Outorgando seu perdón. Compadescen a indixencia E pra dinos se xulgar, (Sintido) [p. 44] Sínten ánseas de chorar Dôces bágoas d'a concencia. Teñen fame de disgraceas N'a sua vida, moitos dias, Pra d'o que sofre, as legrías Gozar ô facerll' as gráceas; E n' hai quen s' estreva, eu creo, Qu' a empurez' n' a mente medra, Tiral-a primeira pedra (Con enteireza) Nin, torpe, cuspir ô ceo; Pois quen supoña, oucecado, Fuxir d' esta lei qu' amostro, O cuspe lle volve ô rostro E a pedra venlle ô tellado; Porque n'o mundo n' è crara A razón, pese á quen pese, Que si todo s' entendese (Con convinción) Todo, sin, se perdonara. Esto, piedoso, aprendín (Transición) Qu' a caridá m' ô ensinóu... E abonda, qu' agora vóu Falar de mín e pra mín. (Paosa) N' antes d'o sirvicio m' ir Eu tiña n'o curazón Unha fortisma pasión, E antr' o gozar y-o sofrir D' un soño levei lembranzas, E de cand' eiquí volvese Os froitiños recollese (Con tenreza) D' as miñas fieles espranzas... Tornéi, e a cándeda pomba Xa voara, pasados anos, E fatals os desenganos A pouco lévanm' a tomba. Maldicína máis d' un dia, Desaspereime, chorei... (Sensación en todos) Y-ô cabo... x' a perdonei... ¡A pómba... eras tí, María...! (Con amor) Perdonei, que poI-o amor Sei, que pirsiguind' o afán, Espaxotamos n'o chán (Convincido) Vida e paz, dicha y-honor, [p. 45] E aquél que con fé notoria N' ô sint' asin n'o perfundo, (Con dinídá) iNin è dino d'este mundo Nin terá praza n'a groria! Alcontréite mais fermosa Pol-ô entenso d'o penar... ¡Paso á mín, que lev' ô altar A miñ'adourada esposa...! (A bica n'a frente)
Todos.	¡Pedro...! (Con ademíración e sempatía)
Pedro.	(A María compasivo) ¡Moito tês sofrido! ¿Me quês...? (Estreitándo-a mais n' os brazos)
Maria.	¡Sin, por miña nai!
Pedro.	¡Es miña! Pirdich' un pai Y-en min hachas un marido. Esquence d'a vila a moda E dalle ôs recordos fin, Que pra te chamar de mín Tes post' o traxe d'a boda. Xunt' a mín, con dinacíón Morarás en santa calma...

Patrizo.	¿Y-eu...? ¿y-eu...? iFILLA... d'a-yalma...!
Maria.	¡Pai... meu pai d'o curazón...! (Durant' o palramento de Pedro, loita Patrizo c'o seu rincor e c-o seu paternal afeuto; ô fin, enducido pol-a aunegación de Pedro, abr' os brazos á sua filla que n' eles se precepita con guirtos, o un e a outra, que lles saen d' a-yalma. Pedro sonrí tenro e colócansell' ôs lados Xuliana e Rafael que lle collen e apertan as mans. Coadro: Maria e Patrizo seguen abrazados mentres falan os outros.)
Xuliana.	¡Bindicido sexa Dios!
Rafael.	¡Ó fin se fondíu o aceiro!
Xuliana.	¡Xa n' estará o lar baleíro!
Rafael.	¡Xa sonrín os curazós!
Patrizo.	¡Non mais loita, non mais loita! Queiro vivir pr' amar... Filliños, me perdonar (Aperta-ôs dous) Que d' elo miñ' ánsea è moita. Tiña n'o peito un volcán Qu' as entranas m' abrasaba, Rompíus'o cláter, e a lava S' asparrama en pranto sân. Quéirom' egoalar á vos, PoI-o amor rexenerarme, Pra ben n'o mundo alcontrarme E ter praza xunt' a Dios... Pro, fillos... n' abandonedes A este coitado velliño...! (Sopricante)
Rafael.	D'a boda serei padriño. (Adiantándose)
Xuliana.	Y-eu madriña s' ô queredes. (Idem)
Pedro.	Aceutado. ¿Quês María?
Maria.	Todo canto mandes tí.
Patrizo.	Pro, ¿viviredes eiquí?
Pedro.	Sin, pois le caosa legría.
Patrizo.	¡Gráceas...! ¡Que contento estóu Que salvei sin pinitencia! Lixada estab' a concencia E con pranto se lavóu. ¡Ai, Pedro! tu' aución sobrime O Siñor ôi amoroso... Tí, él-o santo xeneroso Qu' â filIa y-ô pai ridime. ¡Gráceas... gráceas...! Ora sei Ó qu' è d'o esprit' o gozar; Cheguen, pois, a marmular Y-ôs iñorantes dírei: «A honra con o amor s' ampalma Si con nobre aunegación S' abaten co-a Relixión As croels loitas d'a-yalma.» (Coadro.) Patrizo colócas' antr' os noivos y-os aperta. Xuliana e Rafael postos ô lado esquerdo, finxen teren anemada e legre conversa.

MARIA, sobriña de............................................		30 anos
XULIANA, hirmá de...........................................		62 id
PATRIZO, pai de Maria......................................		65 id.
PEDRO, mozo d'a aldea....................................		33 id.
RAFAEL, astudiante.........................................		24 id.

Patrizo.	Mira que botach' un catro Pr' o cinco, e hai que rubir.
Pedro.	É verdá, pareszo pampo.
Patrizo.	¿Con que pidindo, eh?
Pedro.	(Falando porsiguen n' o xogo.) Sin tal; E apesar d' o chuviscado Anda recorrend'a aldea... ¡Vínt' en copas!
Patrizo.	Mal recaodo Sei que fará.
Pedro.	¿Quen ô sabe? S' eiqui ven daralle algo.
Patrizo.	Home, eso è natoral.
Pedro.	E tan natoral.
Patrizo.	Pois, craro. ¿Que fora d' a Relixión Non a sostend' os cristianos?
Pedro.	¡Unha sota...! E que Dios manda Calmar ô nacesitado.

Pedro.	Pois destóncias valla ô dito: Vaiga liand' un cigarro. (Saca d'a petaca papel e tabaco qu' oferce á Patrîzo: éste refusa e Pedro fai o seu cigarro qu' acende n'o esqueiro.) (Vólves' a sintir o tanxido d'a campana.) As oito, tocan âs ánemas (Érguese soilo.) Vóume, estóun' ô encomodando. (Chégas' a porta)
Patrizo.	Non, Pedro, è falta d' homor.
Pedro.	N' importa... Por aquel lado (Mirand' afora) Veñen hácea eiquí dos bultos... ¡Ha! Rafael e a d' o eigrexario... Avis' â tia Xuliana S'è qu' acabóu o rezado
Patrizo.	¡Ei! ¡Xuliana! sal' eiquí (Erguéndose.) Que se vai o tartuliano. (Sal Xuliana.)

Xuliana.	¿Chamaches?... (Faill' indicaciós á Pedro.)
Pedro.	(Contéstalle negativamente.) Pra lle dicir Que vai ter unha vesita.
Xuliana.	¿De quén? (Desemulando ritíras' ô pé d' o lar.)
Pedro.	(Siguind' á Xuliana.) D' unha siñorita Que non tardará en lle vir.

Xuliana.	Sei que non me vóu conter.
Pedro.	Moita calma, moito xuizo... Si se fixa ó tio Patrizo Todo bótas' a perder. Par' a batalla gañar É pricisa sangue fria... ¡Pense que vai á María Con santa maña á salvar!
Xuliana.	Porcuraréi ter valor... ¿Ela sabe...?
Pedro.	X' a enteréi.
Xuliana.	Conforme, esta vez faréi Por desterral-o temor.
Pedro.	Ela chegará á pidir Qu' a deixen soila con él.
Xuliana.	¡Tremo...!
Pedro.	Eu e Rafael D' a porta n' haibremos d' ir. Xa vóu facel-a siñal E por s' è que d' algo importa Non saia d' atrás d' a porta.

¡Filla...!
	(Texto íntegro)

¡Filla...!