Visualizar obra

     Como calquera viaxeiro sedentario, de primeiras, coñecín a cidade nos libros, entregueime a un infarto de paisaxes que me poboaron a imaxinación de recordos emprestados cos que fun inventando unha cidade múltiple, porque A Habana é unha recompilación infinda de cidades que se lle ofrecen ao viaxeiro atento. Así, na miña cabeza naceu a cidade barroca de Carpentier, a popular de Guillén, a lírica de Lezama, a mestiza de Cirilo Villaverde, a independente de Martí, a escrava e cimarrona de Novás ou Barnet, mesmo a mafiosa de Cabrera Infante. Despois viñeron as cidades do cine de Tomás Gutiérrez, as da música de Benny Moré, Irakere ou Silvio, e, pouco a pouco, conformei unha cidade proteica, camaleónica. Foron tantas as fotografías, as reportaxes e as películas vistas, tantas as páxinas lidas, tanta a xeografía apalpada, tanta a música escoitada, tanta a historia aprendida, que, cando o avión aterrou no aeroporto internacional José Martí, eu estaba certo de que axiña ía estar diante dunha cidade presentida, algo semellante ao que lle acontecera a Cunqueiro na súa viaxe a esa Bretaña que el inventara nas Crónicas do Sochantre e que a penas distaba da real.
     Sabía, como así foi, da labazada húmida do primeiro momento, do acougo tedioso e burocrático da aduana, da conveniencia de tratar o prezo do taxi, e mesmo cando cheguei á Habana, toda a policromía esvaecida do Malecón figuraba nos bocexos auténticos dos meus agoiros, mais ao me apear do taxi, unha nova cidade, coa que non contara, abriume as aletas do nariz. Era A Habana sensorial e olfactiva, co seu húmido cheiro a limón, a comida, a lixo e ao petróleo queimado deses antigos coches norteamericanos, amañados con componendas polacas, checas ou húngaras, un cheiro oleaxinoso que inflamaba o aire cun peso de posguerra que medraba no deterioro ostensible dos edificios.
     Cheguei á cidade apegado a unha paixón, dominado por esa prevención de compromiso que se adoita enredar nas conciencias proletarias, e o meu encontro con Cuba parapetábase non só na literatura e no cine senón tamén na Historia aprendida e nunha sobreinformación que, en certa medida, condicionaba as posibilidades dunha descuberta pero que me deixaba diluír nesta, a cidade máis vella do Novo Mundo, que lle debe o nome a Habaguanex, xefe dos aborixes cos que se atoparon os colonizadores, unha cidade que se desenvolveu ao arrimo do seu peirao natural no que atracaban galeóns rebentados de ouro, prata, escravos, azucre e tabaco. E saber todo isto axudoume, en efecto, a soñar esa Habana Vella na que o pálpito colonial paseaba, como nunha carruaxe, por esta antiga cidade de San Cristóbal, e souben pechar os ollos para me ver camiñando polo Empedrado, a primeira rúa habanera con pelouros pelados pola que se debruzaba a auga da chuvia; crucei O'Reilly e Amargura, aburado polo rastro mistérico dun Vía Crucis que mantén o paso na cruz verde dunha esquina; soñei Mercaderes, grávida de comerciantes e quincalleiros; sospeitei en Aguacate, antiga horta do convento de Belén, a fermosura exótica desa árbore centenaria; albisquei en Lamparilla a luz deficiente da lámpada dese veciño devoto das Ánimas; imaxinei en Muralla a porta que comunicaba a cidade co campo e a previña dos ataques piratas, mesmo acouguei a sede coa auga fría de "La Tinaja" en Obispo. Cunha aristocrática solvencia, varrín o silencio dos soportais, das rellas, deses vizosos patios entrañados nos palacios; fixen a instrución coa tropa na Praza de Armas, á vista do Capitán Xeral; deixeime envolver nun trasfego de cabalgaduras e carruaxes diante do palacio do Segundo Cabo e do Conde Santovenia, e saudei a elegantes mulleres vestidas con roupa churrigueresca, entrando en salóns marmóreos, con arañas que penduraban de teitos artesoados, e amei a unha delas na solporecida da Fortaleza, ao abeiro deses canóns e deses mozos uniformados que gardaban a entrada na baía. Lavei o meu agnosticismo na austeridade barroca desta catedral xesuítica, coa escolta de dúas torres e a súa fachada toscana, e non cansei de celebrar a Historia polas rúas decanas dunha cidade que, por veces, semellaba vivir ancorada no pasado.
     Mais saber desta Habana barroca, colonial, con recendos africanos e unha arquitectura allea ao clima, arrebatarse no feitizo das súas prazas históricas, non significa apalpar a máis marabillosa das Habanas, porque a mellor das Habanas está na descuberta individual. Hai unha cidade exclusiva para cada viaxeiro. E o consello máis asisado cecais sexa o de andar a cidade ás cegas, como sometido ao azar, deixarse perder polas súas rúas, por esoutra Habana que empobrece nunha agonía de luces e cores, ver a esa muller que tira auga pola fiestra, ese portal no que nada un frémito a mexo e humidade, ese camión que cisca o lixo, esa canción perdida de Ignacio Piñeiro que afoga nunha radio mal sintonizada, ese can tiñoso á procura de polpizada, esa conversa con ese cubano volátil, intelixente, que cunha morea de preguntas raposeiras mira de lle tirar ao viaxeiro o cerne da súa ideoloxía e lle ofrece lagosta nun paladar, ese neno espelido que inventa xogos occidentais na rúa, esa utopía transeúnte que vive nos ollos revolucionarios dese vello, adormecido ao pé da casa, esmagado pola preguiza dos trópicos e por un sopor dominical que fai que A Habana, a pesar de toda esta aparente ruína, sexa unha festa e renaza a cada instante na risa esperta dunha moza que prostitúe toda a súa mocidade non só para axudar na mantenza da familia senón tamén para mercar lencería.
     Percorrer A Habana é moito máis que trepar á torre do convento de San Francisco, visitar o hotel de Ambos Mundos no que Hemingway escribiu algunha das súas obras, asistir á cerimonia do estoupido do canón da Fortaleza, visitar a Comandancia do Che, tomar unha cervexa na Acera del Louvre coma un intelectual independentista, visitar ese museo necrófilo ao aire libre que é o cemiterio de Colón, mercar tabaco e ron no mercado negro, darlle toda a nosa roupa, coma desfacéndonos da nosa pel capitalista, á camareira do hotel, volvendo a casa sen máis indumentaria que unha camisa de cinco dólares, na que o rostro de Che Guevara concentra toda a iconografía da illa e nos fai sentir un chisco cubanos.
     Percorrer A Habana é moito máis que todo iso, é, sobre todo, un paseo pola nosa conciencia, unha cobiza de paisaxes e de xentes que, malia os períodos especiais, non renuncian á vida e expoñen a súa escaseza abandonada diante de turistas pitoños que non ven nada, que se conforman con tirar un par de fotos nesa cor turquesa dun mar que semella de mentira, a carón dunha jinetera que lle dá mil voltas e asume a súa sexualidade cunha resignación revolucionaria, fotos no Malecón na procura desa cor numerosa que muda toda a fachada nun inmenso calidoscopio de cores imposibles.
     Nesta fermosa desolación, amais da colonial e da revolucionaria, nacen outras cidades, como a republicana, a máis ficticia e fílmica das Habanas, unha cidade orxiástica inventada por norteamericanos, empoleirada nos edificios altos do Vedado, nos que fica esoutra cidade dos anos trinta e corenta, capital do xogo, bordel de América, con gánsters frecuentando o Hotel Nacional ou o Capri para amañaren as súas escuras operacións mentres escoitaban a música dun Sinatra mozo, unha cidade na que Fulgencio Batista depositou toda a súa adoración estadounidense nese plaxio arquitectónico do Capitolio de Washington, unha Habana agora identificada co exilio e con ese Miami espreitante, mitificado de dólares e unha intestina infidelidade.
     Hai tamén unha Habana tocada por un sopor de ron, hemingwayana, como convalecente dunha terrible borracheira, unha Habana que humedece todos os t(r)ópicos nun daiquiri do Floridita ou nun mojito de La Bodeguita del Medio, ese restaurante estandarizado onde os turistas, máis que os viaxeiros, rabuñan a súa pegada no folio infindo da parede, horas antes de acudiren, atordados de alcol e dunha libido ceiba, a ese espectáculo de plumas, baile e música que se monta en Tropicana.
     Hai tamén unha Habana sincrética, e cada rostro arrastra un símbolo santeiro, e é doado ver nesa negra que serpea en San Lázaro a Yemaya, deusa creadora, ou ventar a pantasma de Chango nese cubano gallardo que lle fai as beiras a unha femínea mulata universitaria chamada Ochún. Toda a cidade é un continuo espectáculo de enigmas que ten de resolver o viaxeiro atento.
     Pero a min A Habana que máis me sorprendeu foi A Habana falangueira, fidelísima, hospitalaria, directa, comunista, viva, A Habana cotiá, a que partillou comigo a miseria da súa libreta de racionamento, a que simultanea a indolencia cunha alegría feroz, a mesma Habana soñadora que adoitaba imprimirse nos ollos cansos do meu avó, A Habana que vivía no sorriso sepia da súa fotografía apegada no carné do Centro Gallego, A Habana literaria, de Nicolás Guillén, a cidade proletaria, ese lagarto verde con ollos de pedra e auga que aínda xostrega o seu rabo revolucionario, A Habana fumadora, a que viaxa en bicicleta, en guaga ou sidecar, a que lambe, gozosa, os xelados de Copelia, a musical, a soneira, a popular, a de guajiros a bailaren guaracha, changui, sucusucu ou danzón, A Habana múltiple que, malia as súas eivas contraditorias, ispe a nosa superflua opulencia europea e nos lembra esa máxima infalible de que non é máis feliz quen máis ten senón quen menos precisa, unha cidade que mesmo atopa na lepra escunchada dos edificios toda esa beleza ferida e melancólica que nos contaxia e nos ofrece a sospeita inmorredoira de que toda a súa altura revolucionaria está blindada na galbana sabia dun sorriso de azucre e ron.