A auga da vida

 

[Texto íntegro]

 

v2fcovidalaaugadavida.html
     Se non fose pola auga a terra non valería nada, e se non fose polo amor á terra, as persoas seriamos como bechos.
     (María Sanlés, de sesenta e oito anos de idade, viúva de Andrés Souto e nai dunha filla que, desde Madrid, visítaa quince días ó ano pola Santa de agosto, falaba sen nervios, sosegada, como se se lle acabase de sacar un grande peso de enriba. Falaba cunha frialdade pasmosa despois de perpetrar aquel tremendo asasinato).
     Cando hai unha razón non pode haber culpa, ¿sabe, Señor?. Eu só defendín o que era meu e o do meu defunto; levo toda a vida defendendo o que el nos quería roubar. Eu só matei a quen me arruinou a existencia e a facenda. Agora, pase o que pase, todo vai ir mellor; eu irei para a cadea e morrerei nela, pero os eidos quedan libres para quen veña detrás.
     (O xuíz mirábaa en silencio e deixábaa falar sen interrupción, e a muller sentíase con ganas de facelo).
     A terra sen auga é un ermo improductivo; ela é o sangue dos prados, é a que lle dá vida ás plantas e ós animais, ela é a que se mete entre os terróns e fai verdear as follas.
     (Sosegada, nos seus ollos non había odio nin rabia. Era consciente de que fixera algo penado pola lei, pero necesario para a súa tranquilidade).
     O feito feito está, e o pecado é pecado segundo quen o vexa e quen o xulgue. Se eu non o mato el acaba comigo, como acabou co meu home; porque o meu Andrés, diga o que diga a xente, non se aforcou porque si, aforcouse porque xa non podía máis; porque o moi ladrón botoulle a perder a existencia.
     (A vella sentábase erguida, sen apoiarse no respaldo; non levantaba a vista da esquina da mesa máis que para buscar nos ollos do maxistrado a aprobación do que dicía).
     Canto máis poderoso é o inimigo vencido, máis respetado é o vencedor.
     (Agora, despois de máis de trinta anos de preitos e malos soños, sentíase segura de si e falaba con ganas e sen presas, cun enorme desexo de comunicación).
     Esta guerra mantívome illada, arredoume de todos, como se eu fose unha forasteira na miña parroquia; o cabuxo puxo a toda a vecindade contra min e eu non podía falar con ninguén máis que de necesidade. Os poucos que me dirixían a palabra facíano por obrigación, e nunca atopaba con quen descansar falando. Non sabe vostede o duro que se fai non ter con quen falar, vivir illado e na desconfianza. Ninguén me tiña consideración, nin a miña propia filla, a quen tantas veces lle pedín que se fixese cargo, que total todo vai ser para ela; pero as desgracias da emigración tamén se dan na xente de escola, e nela, coma en tantas outras persoas, desarraiga e avergoña. Compara a fortuna de agora coa cativeza de antes, como se o mal estivera na terra e non en quen a ordena. Lévollo dicindo toda a vida, mira por isto, que ó final, ou vai ser teu ou del, que o traballo tamén escasea, pero mentres teñas un eido no que botar unha ducia de patacas non vas morrer de fame; pero ela non ve máis que o seu pisiño da capital e a casiña da "Serra", esa casiña na que non ten onde plantar unha restra de cebolas, rodeada de estradas e chaleíños. Aviseina, que "o que do seu se desbota co de fóra mal se encontra", que todos emigramos pero volvemos ó noso, pero a ela nunca lle vin trazas. Está visto que a escola mata o sentimento. Renegou de todo. E mire en que vai acabar, o pouco que me queda ira para pagar o que fixen.
     A casa éralle a máis rica da aldea, pero os preitos son a ruína dos pobres. Agora, na primavera, cando a herba comeza a verdear. Eu erguíame cada mañá para ver correr a auga asolagando o único prado que nos queda, que xa lle dixen, o resto, comérono os lobos dos avogados. Vendo como burbulla a terra parece que se me renova a vida. Porque daquela, cando a Casa dos Souto era o que era, calquera veciño pasaba e dicía, María, vou á auga; e ía, e a ninguén se lle ocorría prohibirlle tal, que na aldea a auga hai que compartila, como se comparten as penas e as alegrías, pero o dala non quere dicir que se colla sen máis, que a auga ben certo é que a dá o ceo, pero repártea a terra, e a terra ten dono, e a veciñanza sabía de quen era e recoñecíanolo, o único que non o quixo saber nunca foi o ladrón este por quen me vexo así, que el tería moita escola, pero eu tamén lle sabía andar polo mundo. El foi o único que non quixo respetar o que era noso, e pretendía que tamén os demais nos ofendesen.
     Hai máis de trinta anos, don Braulio, que daquela non lle era máis que un mestre morto de fame, en canto accedeu á alcaldía presentóusenos na casa para falar co meu Andrés, dicíndolle que que lle parecía se canalizaba a auga das sobranzas, que ata era unha obra de caridade, e o meu home non se opuxo, se ha de ir pola cuneta abaixo, mellor que vaia para algunha horta, e claro que lle dixo que si, ¿como non lle ía dar a auga que nos sobraba?. Aínda se lle dá máis a un can. Pero falando coa xente foi cando soubo que lle ían poñer contador e cobrarlle por cada litro que consumisen. Daquela, o meu Andrés montou en cólera, e presentouse no concello reclamando os dereitos que lle correspondían como propietario, a ver que era aquilo de negociar co seu e sen el. Que a auga non se lle nega nin ós inimigos, pero o negocio é outra cousa. Entón, don Braulio, véndoo tan anoxado, fíxolle ver que pospoñía para máis adiante a obra, que tampouco era cousa de tanto apuro, que el non quería aproveitarse de ninguén, e menos del, que o beneficio era para o concello, que falaría con non sei quen para que o tivese en conta; pero o meu Souto xa lle andaba coa area no zoco. O raposo ladrón, ó "Xan Calado era bo home", seguiu cos labores e comezou a poñer tubos e a vender, sen dicir ó paxaro xo, o enganche polas casas da aldea. E o meu Andrés, que na Gloria estea, andáballe negro, pero deixou facer. Algúns preguntábannos polo "negocio", que cando ían ter auga, e nós calabamos; "iso é cousa do alcalde", diciámoslles, pero a xente seguía preguntando, pensaban que o tiñamos en secreto, pero a verdade, Señor, nós naqueles intres tamén queriamos saber máis do que sabiamos. E un día un díxome sen melindradas, "ti saber non saberás pero se non temos auga e pola culpa túa e do teu home". Daquela foi cando me decatei que o don Braulio do nabo estábanos a enfrontar contra os veciños, nós, de quen nunca tivo ninguén nada que dicir. Calamos, pero fervíanos o sangue, e deixamos correr o conto, que ás veces é mellor agardar. Os enganches xa estaban feitos, a canalización rematada, e só faltaba facer o colector que tiña que ir na nosa extrema, e enchufarlle a auga. Como non diciamos nada, apareceron un día uns obreiros para encetar a construcción da arqueta que recollese as sobranzas; pero as sobranzas, Señor, son sobranzas cando sobran, que cando van a algures e cando se venden, xa non lle son tal, ¿non si?. Pois o meu Andrés, deixounos sacar todo o material, e mentres, eles, miraban para el que andaba a sachar unhas pataquiñas. O meu defuntiño tamén os miraba co rabo do ollo, sen interrompelos mentres seguían coa súa descarga. Pouco a pouco, aqueles operarios fóronse metendo na nosa propiedade, sempre cun anaco de receo, pero el seguía como se non lle importase nada, e cando xa lle colleran confianza e estaban seguros, comezaron a cavar os cimentos. O meu Andrés non lles chistou, pousou a legoña e soltoulles os cans. Había que ver como corrían monte abaixo, patas para que vos quero; abandonaron todo, que nin se atreveron a volver pola ferramenta, que lla houbo que mandar ó concello. Daquela tivemos unha denuncia por atentar contra uns operarios públicos, e perdemos a primeira leira en pagar letrados. Desde aquela esta guerra non tivo tregua, preitos e máis preitos, ata que quedou claro que non tiña máis trazas que acabar con algunha morte, ou el ou nós.
     (María, entristecía coa lembranza mentres lle contaba como foi daquela que comezaron a presentar denuncias e apelacións, a consultar avogados e peritos, a levantar planos e perder anos e diñeiro, empeñando ferrados de terra, animais e anadas, todo coa esperanza de que un día sentenciasen poñendo as cousas no seu sitio e deixasen de acosalos. Pero non sacaron nada de proveito. Só despois de moitos ires e vires á capital, buscando empeños e gastando a facenda, sentenciaron sen aclarar nada: "hai un acordo verbal que deberá ser materializado por escrito cando as partes veñan a ben". E a loita continuou).
     Un día apareceu na casa un ordenanza, que haber se o meu defunto lle firmaba un papeliño que traía de parte do alcalde, para facer as paces, dicía. O documento non lle estaba mal, prometíanos participar no negocio a partes iguais co Concello; nós cediamos a auga e eles facían a obra; e si non fose porque desde onde remataba o texto escrito ata o lugar destinado para as firmas, había sitio para escribir a mesma sentencia de morte, firmariamos, pero coñecendo como coñeciamos a aquel larpeiro, non quixemos, desconfiamos da repentina bondade daquel raposo e negámonos en redondo. Quen sabe o que el podía poñer despois naquel espacio enriba das firmas. Desde esa, nin o meu Andrés mentres viviu, nin eu agora, firmamos nada, nin as cartas que lle mandamos á filla facéndolle tomar conciencia do que se pode perder. Logo, diante de todos e sen recato, acusábanos de insolidarios, de egoístas, de malos veciños, sempre a poñer á xente contra nós. Algúns houbo que nos sacaron a fala e outros que, falándonos, non nos amosaban a lei que antes nos tiñan. Os preitos non lle son bos máis que para os avogados, Señor. O meu desgraciado empezou daquela a queixarse de que non lle falaban se el non falaba antes, que o estaban illando, e comezou a enfermar co desgusto de ter que aguantar os insultos cada vez que pasaba fronte ás casas dos familiares ou partidarios de don Braulio; e ó final os nervios, os médicos que estudiaron nel canto quixeron durante quince anos, que nos custaron empeñar seis ou sete ferrados de facenda para nada, para que acabase pendurado dun adival. E aínda tivo cara o raposo ladrón de vir a darme o pésame, el que foi o único asasino apareceu con toda a desvergoña dicindo que me acompañaba no sentimento. Mire, non hai xenio que aguante tal, largueille unha hostia diante de todos que foi de nefres contra o marco da porta e quedoulle a marca na cella dereita, que onte, cando me enfrontei a el, víalle a cicatriz enriba do ollo e ata me daba a risa, pero logo lembraba o do meu brazo, que a min ninguén me saca que foi el quen mandou a alguén para me matar, porque non lle é normal que apareza un bandido no medio dunha corredoira, de noite, á volta dun velorio, e trate de abrirme a cabeza; se fose un ladrón agardaría a que eu viñese dalgunha feira ou de cobrar a pensión; pero aquel non, apareceu de súpeto e arreoume cun pao sen mediar palabra... se non fose por este brazo que erguín instintivamente ficaba no sitio... e daquela rompeumo e así me quedou, inútil; pero salvei a vida, e o descoñecido fuxiu a lume de carozos cando viu que podía haber pelexa, porque eu non lle parei de ameazar a aquel cabrón; cun brazo roto mire vostede que pelexa podía haber, pero o xenio, ás veces, quita a dor do corpo e eu, co brazo partido e todo non sentía máis dor que a do corazón, por non agarrar a aquel cobarde e arrancarlle as entrañas. Daquela non houbo denuncia, ¿a quen ía denunciar eu?; pero volveron os ordenanzas do Concello. Non me mataran co paoazo e querían matarme a desgustos. Un mes si e outro tamén, non deixaron de molestarme, multa tras multa, denuncia tras denuncia, que si o meu can non estaba vacinado, que o zurro da cañeira saía á rúa, sempre había algo, sempre os gardas á porta, e eu de xuízo en xuízo, ata que me plantei diante do Braulio deixando que se me vise a punta dun coitelo saíndo do peto do mandil, daquela a guerra cambiou para outro lado. Agora non me viñan os gardas á porta, pero non sei que lle sería peor, os seus partidarios procuraban encirrarme na tenda, na rúa, na feira; se me acercaba a un grupo a falar marchaban e deixábanme coa palabra na boca, se daba os bos días contestaban con cousas que non viñan a conto; e por último ata tiven que deixar de ir ós enterros e ós velorios, despois de que me chegara o aviso envolto nun gato morto: "As encrucilladas gardan imprevistos destinos". E daquela, si Señor, collinlle medo, porque da primeira salveime, pero desta... ¿quen sabe o que me agardaba desta vez?. E non lle hai peor inimigo que o medo dos outros, porque todos pretendemos desfacernos como sexa daquilo que nos dá medo. E iso foi o que me levou a este final. Desta vez fun eu quen agardou na encrucillada, pero agardeino á luz do día, co coitelo ben á vista, na man; agardeino e planteime diante do vello raposo, que me mirou pálido, branco coma a cera, el, o moi langrán, preguntábame cheo de medo, "¿Que buscas María?". Eu fiteino en silencio, só quería meterlle medo, esa é a verdade, pero o medo, Señor, non é bo compañeiro, e naquel encontro xuntáronse os medos de dúas persoas, esa foille a única razón. El seguía tremendo e non sabía dicir máis que "¿Que me queres, María?". Hai que ver que nerviosa se pon a xente diante do silencio. Porque a xente cando ten medo, quere falar, busca compañía, que non lle hai espantamedos mellor que as falas doutra persoa. Pero eu permanecía calada e el tremía. Notábaselle a inquedanza; fiquei fitándoo en silencio, sen articular palabra, e iso foi o que o matou, o meu silencio, porque de repente, cando xa non puido aguantar máis, botouse a min. Non tiven que facer nada, estaba tan pálida coma el cando sentín na man o viscoso e quente sangue das súas entrañas.
     (María ficou en silencio, nos seus ollos brillaban agora unhas bagoas que non se acababan de desprender, e os beizos esbozaban un leve sorriso).
     Pero agora, Señor, que quere que lle diga, polo menos estou segura de que a miña fonte, a que toda a vida foi da nosa casa, a que levou ó meu homiño á cova, esa pola que perdín a facenda ó longo de máis de trinta anos de preitos, non vai ser para el, que xa non poderá facer ningún negocio á nosa conta. Mire, o certo é que lle estou máis tranquila do que non estiven durante moitos anos, quizabes sexa porque canto máis larga a pelexa máis repousado se fai o descanso.

 

 

 


logoDeputación logoBVG © 2006 Biblioteca Virtual Galega