BVG     Atrás

Coa presente son 25 as novelas que levamos pubricado. Ninguén ata o de agora fixo un esforzo tan grande para arrequentar a prosa galega; un esforzo que vai dando seu froito, pois non sómente algúns vellos escritores escribiron novas obras, senon que un númaro non pequeno de literatos mozos acodíu ao campo das letras cunha importante engadega de páxinas ben trazadas.      O noso esforzo, en troques, anúlase ante a indiferencia dos libreiros, salvo honrosas esceicións, que non atenden as nosas pubricazons nin as espoñen nas suas vidreiras. impedindo así que os lêtores poidan saber cando aparez un novo número das novelas LAR. Esto réstanos difusión; a difusión que por comenencia de todos convén que teñan as novelas galegas.      Por esto rogamos aos nosos létores, aos nos os amigos, que propaguen as pubricacions LAR antre as suas amistades e parentes, cô que farán unha obra de cultura-e patriotismo contribuindo ao espallamento e progreso da literatura galega.      As novelas LAR póñense, á venda o derradeiro sábado de cada mes.

 

[p. 1] A FILLA DA PATRONA I

 

PELEXA, lacoeirona, pulpón, cara labada, cara negra sin vergoña! ¡Tes ben pouco senso lercha dos demos! Entramentes tua nai se mata, afoga e se mirra co traballo, ti fundida no leito, dormindo. Son as dés, da mañán, cando tod'o mundo anda pol-as ruas e a miña filla nas mantas. Non hai millor vida que o non ter nada, ladran os cáns: eu estoume na cama. ¡Inda ti durmas o xuicio, meiga dos demos! ¡lmposibre que non te ollara unha bruxa; ¿Qué soberbia botaría eu, meu Deus...?      Iste era o rezario de improperios, de verbas grosas e pesadas que todas as mañáns a miña patrona, a Señora Andrea da Rúa Travesa, lle rezaba a sua filla Mercedes pra que saíra do leito no que se estomballaba às oito da noite e do que non saía deica o día seguinte âs dés e meia da mañá despois do correspondente sermón da sua nai, que cuase todos os días viña a ter moito do que mais arriba finamos de ouvir.      Un pouco, Mercedes, queixábase de que Ile doía  [p. 2] a cabeza, outro pouco unha perna e as veces de todo o corpo.      —Doime moito un brazo— decía.      —A maldita perguiza é a que che non deixa sair, de entre as mantas, cara de bola! Tua nai botando os figados pola boca, acabando consigo, consumiudose e ti durmindo, facendo a maula. ¡Ergueteme do leito que te esmago!  ¡Prea, lurmia, corpo sin alma..! ¡Non tés sangue, vacallona, perguiceira, lercha! ¡Inda tí durmas o derradeiro!      ¡Qué non teña que voltar, porque vou ahí que te esgano, quitoche a vida, esa vida negra que tés...!      E Mercedes, tarde e arrastro, iba botando as suas canelas de craba fora do leito. Con toda a cachaza, sin prisas e sin maior apuro vestiase, calzabase e o primeiro que facia era darlle un par de labazadas âs suas sobriñas, Chiruca e Micaela, que se entretiñan de camiño que xogaban ou facian algún traballo, en repetir os alcumes que sementaba todas as mañáns a sua aboa.      E ao levar as labazadas, Chiruca e Micaela, puñanse a berrar como si lle quitaran a pelexa:      —¡Nanai! ¡O trosmón pegame, tiroume con un zoco e mais arreoume unha labazada —decia churumicando, na porta do sobrado, Chiruca, dempois de levar a sua labazada.      —Non olla a Mercedes que me está pegando. nanai — cramaba Micaela, saindo como un lóstrego do sobrado para a cociña e sorteando así o segundo lombeirazo que lle viña enriba.      —Si Ile vou alá ao trosmón ese, chantolle o coitelo que teño na man, deica as alegrías! ¡Non corre ela pra traballar, pra aliviar a sua nai que xa non pode mais...!      E ao fallo saia Mercedes paseniñamente, sin presa, e ao chegar â cociña, sin cambiar de sitio sique- [p. 3] ra unha palla sentabase nun tallo decindo calma e tranquila.      —¡Ai! Non teño gana ningunha de traballar...       —¡Volta pra o leito si che parece que madrugas, pesca! ¡Unha muller de dezaoito anos e con esa disposizón! ¡Non sei cando che ha de vir o senso, a vergoña que non tés ningunha e o entendimento que non tes frangulla del!  ¡Erguete Iacoeira; érguete e váiteme a ese mercado para traer a carne pra o xantar que van dar as doce e ven a xente apurada do traballo! ¡Movete mosca morta, corpo sin alma...!      E con toda a calma, con toda a cachaza e a pacencia collia Mercedes o cesto e saia pra o mercado, entramentes sua nai seguía co responso, co sermón de todos os días.

 

II

 

Na casa da señora Andrea da Rúa Travesa estaban de pousada cuase que xentes de todas as crases sociaes: obreiros, estudiantes, feirantes, guardias, renteiros de pouco pelo, mulleres que se curaban no hespital de distintas enfermedás, de todo había como en botica.      Era aquela pousada unha verdadeira almáciga, onde nos revolvíamos todos facendo unha xuntanza dos demos, unha rolada de barulleiros que nin o diaño arelara pra vivir con ela.      Mais a boa da señora Andrea, parecia ter nacido pra levar aquela vida que lle impuñan todas as persoas que baixo o tellado da sua casa atopaban acomodo e vívian. Era unha muller que tiña sofrido moito, pro con tanta resinazón como unha verdadeira santa. [p. 4]      Era aquela miña pousadeira unha muller toda xenerosidade, toda respeto, toda amor e bô corazón. Xamais rifaba con ninguén. Nunca se enfadaba inda que tivera que sacrificarse e poucas, ou ningunha vez, vira encabuxada. Tanto como podía amar a sua filla Mercedes, amaba as suas netas, Chiruca e Micaela co mesmo amor amaba ao pai de istas duas nenas, ó Fermín seu xenro viudo da pobre Sofia filla da señora Andrea, que finara no millor da sua vida deixando a Chiruca e a Micaela. A señora Andrea estimaba ao seu xenro como si fora seu fillo verdadeiro. Coidaba de tel-o arranxado o mismo que o poidera sua filla Sofía muller de il.      A min a señora Andrea tamén queríame moito, igual que lle quería a sua filla, as suas netas e ao seu xenro. A verdade era que levaba tanto tempo coma Fermín na casa, vivindo ao mesmo percuro e baixo as mesmas tellas, e comendo â mesma mesa que viña sendo na que comian todos cantos n-aquela casa tiñan acomodo.      Madrugaba moito, todos os dias, a señora Andrea, para lle dar o almorzo a os canteiros e carpinteiros por mor de que chegaran ao traballo a seu debido tempo. Tosindo, unha tós que tiña moi enraizada no peito, inda ben non era día, brincaba do leito, chamaba a filla e as netas e daba comenzo as suas labores de todos os días deica ás doce da noite.      Non sei como aquela muller resistía tanto, como tanto loitaba sin cair en doenza. Levaba unha esistenza verdadeiramente pouco cobizada. Decote metida na cociña, adoito gabexando como unha escrava: Vran, inverno, primaveira e outono; días soltos e días de gardár. Unha verdadeira máquina era aquela muller, sin descanso nin acougo. E decote contenta, satisfeita, boa, santa, cuase feliz.      Âs veces había algún que lle marchaba sin pagar  [p. 5] un ou dous meses de pousada, pro ela endexamais lle dicía de esto á ninguén mais que ao seu xenro. Non pra que íste se fose iras do pagador, senon pra que o soupera e abur.      Eu era dos que pagaban mal, tarde e arrastro, pro ela xamais me pedía un carto, siquera mo daba á entender poñéndome mala cara como fan moitas patronas. Âs veces debíalles á tres e à catro meses xuntos. Ela tratábame igual, púñame a mesma cara de risa, decíame as mesmas chanzas e as mesmas verbas de considerazón.      A verdade era que facía mais tempo que eu vivía co señora Andrea que cos meus pais. Ela xa decía que eu era da sua familia, senon pol-a sangue o menos pol-o tempo que ao seu percuro me tiña.      E iso que âs veces a facía desesperar coas miñas tolerías, coas miñas revoltas, cos barallos que lle armaba entre as xentes que tiña na pousada. Non facía mais que berrarme como unha nai, decíame:      ¡Tolo, mais que tolo! Non me deixas cousa con cousa. Rómpesme toda a roupa do leito, os taburetes, as madeiras, dos leitos. Todo me desfás, non me queda cousa que ti non descangalles. Toda a casa está en sosego entramentes ti non chegas pro ao vir ti todo o sosego se vai por terra. Es un revoltoso, un gaideiro, un argallante que me trai a casa á mal traer...      E namais. A señora Andrea non tiña cousas mais feas nin mais malas que decirme nin era capaz de decirmas inda que as tivera. As calara téndoas. Da boca de aquela muller xamais saía un ensulto      Así merecía e facíase dona do aprecio de todos, do cariño de cantos con ela vivíamos e a facíamos, moitas veces  rabcehar sin considerazón, sin darnos conta de que aquela muller era unha santa, era unha nai pra nós, pra cantos con ela vivíamos.

 

[p. 6] III

 

As horas de xantar e de cear eran verdadeiras horas de farolada na mesa da cociña da pousada da señora Andrea da Rúa Travesa.      Non quedaba cousa, nin mala nin boa de que non se falara ben e mal, conto feo ou fermoso que non se contara sin recato con gracia ou sin ela, broma que non se dera ou bulra que non se fixera do que primeiro caía por diante. Decote había un que â hora de xantar ou â hora da cea, era ouxeto de todas as risas e todas as bromas.      O que se caía aguantaba deica que o deixaran e esperaba á que se caíra o veciño, o de enfrente ou da esquina pra irse sóbor de íl.       Barullo, ensultos, golpes cos coitelos e cos trinchantes nas táboas da mesa e nos bancos. Pedradas con codelos de pan reseco e risadas falsas.      Pepe, o reloxeiro, era o que mais sofría entre todos, o que mais veces cargaba con todo o morto. Pedro, eu e Fermín chamábamos as que non hai. Poñíamonos como farrapos, pro xamais acontecía nada, todo finaba en risas sin encabuxos.       Un día déusenos por poxar a Mercedes, a filla da patrona. Estaba comendo â mesa â hora da cea e comenzamos á bromear con ela, á facerlle ofertas e a reirnos dos seus encabuxos e de como comía.      Pepe ergueuse e díxolle;      —Eu lévote comigo e regaloche un reló de ouro fino de ises que se levan no pulso.      —Quen cho dera a ti pra vivir —respondeulle  [p. 7] Mercedes ollando pra íl como con fortes desexos de lle cuspir na faciana.      —Pois eu cásome contigo —díxolle o carabineiro con moita fachenda e pouca gracia.      —Non. Ti xa estás comprometido. Tes a tua moza que é mais fermosa e mais axeitada que o son eu —contestoulle Mercedes con certa tristeza ao mesmo tempo que metía na boca unha boa cullerada de verzas.      —Â miña filla lle non fai falla casarse nin marcharse con ningún de vos —interveu a señora Andrea.       Todos foron ofrecendo a sua poxa e o que darían por levar á Mercedes, pro ningún a satisfixo de veras.      Chegoume á min a vez e díxenlle:      Pois eu, señores, tan logo como fine a miña carreira de médico lévote de ama de chaves pra o partido onde vaia parar. Si non topo millor comenencia cásome ademais contigo... A ver ¿quén ofrece millor postura? —dixen poñéndome de pé enriba de un tallo. Facela ama de chaves de un medico mozo coma min e ademais casarme con ela si non topo millor comenencia...      —Vaia un favor que Ile fas —dixo a sua nai ao mismo tempo que deixaba dibuxar na faciana unha íntima satisfaición.      —Pol-o que vexo ninguén millora a miña postura —e dirixíndome â señora Andrea dixen:      —Ela, cando vostede morra, quedará soila no mundo. Nin seu cuñado nin as suas sobriñas han ter tanta xenerosidá que vaian carregar con ela...      —¿E non cargo eu agora con eles todos?—díxome a señora Andrea [p. 8]      —Si —respondinlle eu— Mais cada un, despois, ha ter as suas ambiciós, os seus egoismos e as suas arelas de vida...      —Â miña filla deixareille eu con que vivir, sin que percise de ningún mal achego de ises que lle ofrecedes vos.      —Quén sabe o que lle fai falta señora Andrea! —apureime á decirlle.      —Dios ha ter misericordia...      —Fíese neso —contestoulle algún pícaro.      Mercedes estivo calada. Sigueu comendo e a broma e o barullo tamén seguiron sendo os donos da mesa, entramentres se ceou. Despois, de finar a cea, algúns hóspedes comenzaron á xogar âs cartas e eu funme para o leito, pois tiña por estudar algunhas leiciós e ler os xornales da noite e algún que outro libro.

 

IV

 

Mercedes fora de pequecha unha nena mui espabilada, lista e fermosa. Mui traballadora, mui aguda e amiga de brincar e divirtirse. Unha rapaciña espelida que daba palique á todos e corría como unha anduriña por toda a casa facendo os leitos, barrendo o sabrado, fregando o chan e levando os almorzos aos estudantes que lle decíamos picardías e lle tirábamos da lengoa pra rirnos da sua sabencia.      Deica os quince anos tiña sido unha rapaciña que daba gusto ollala, pero ao chegar á ista edá, non sei que foi o que lle pasou e comenzou á pasmarse, á engordar de un xeito grolo e fofo. Deu en non  [p. 9] percurar de sí. Non se arranxaba e andaba como unha trapalleira sin se lavar, sin peitearse e sin senso da elegancia propia á toda muller que quen agradar. Deu en esvalloarse. Non se erguía do leito e non quería traballar nin se lle daba, como as demais mozas do seu tempo, por ir âs festas, nin aos teatros, nin aos paseos. Cada día púñase mais torpe e voltábase mais atoada.      Xa pasado algún tempo dempois da poxa que fixéramos de ela, na mesa, ao cear, un domingo pol-a mañán cedo, cando a sua nai iba na misa e ninguén despertara, topeina ao dar eu unha volta no leito, á medio vestir sentada nun taburete ao pé da cabeceira fitándome circio e sin pestanexar. Despois de fixarme un pouco nela díxenlle:      —¿Qué é o que fas eiquí de ise xeito?      —Non fago nada. Estou eiquí —respondeume con présa.      —Sí. Xa vexo que estás eiquí corno unha parva. ¿Que che socede?      — Non o sei. Sentín desexos de vir a te mirare.      Ben o digo: estás mais parva que onte. Vaite de ahí que quero durmir...      Como si eu non Ile dixera nada, como si eu falara pra o ar ela sígueu falando:      —Toda a noite soñei contigo. Tamén soñei que era a dona de unha fidalga casa. Mais ben un pazo grande con un xardín no que había moitas frores arrecendentes, moitos arbres briosos e moita luz, moita luz...      —¿E qué? Por esa parvada, por esa estupidez viñeches eiquí?¡Vaite! Déixame en paz, non me veñas desacougar tan cedo. Alónxateme...      —¿Por que me non queres escoitar?      —¿Pero qué? ¿Tonterías das que contas decote, bobadas de todos os días? ¡Qué me importan á min  [p. 10] os teus soños, as tuas parvadas! —e dei a volta poñendo a cara para a parede.      Mercedes sin se mover do sitio sigueu supricando que a escoitara.      —¡Eu sentíame tan ditosa, tan feliz soñando contigo, co pazo, coas frores, coas arbres! Durmindo cantaba, ría, sentía unha ledicia moi grande ao me vere á min mesma botándolle fragullas de pan âs palomas que querían voar âs miñas mans. Estaba vestida con un fermoso traxe branco como unha señora principal e ben olorizada e fragante...      —Volteime anoxado e dixenlle:      —Pois iso á min me non importa nada ¿Sabes? ¡Nada!      —Tamén soñei que ti eras moi feliz...       —Millor... Si era moi feliz a ti tampouco che debe importar nada. Son cousas miñas e ti non tes pra que soñar con elas. Fora de eiquí... Sal denantes que chame por tua nai e te leve pol-os pelos...      —Vai na misa...      —Ti tamén debías estar nela...      —Quedeime porque quería falar contigo...      —Pois eu non quero ouvirte. Non me dá a gana de ouvirte...      —Quería decirche...      —¿Qué me querías decir?      —Que...te...amo...      —Pois eu á ti non, nin penso facelo xamais. Non te canses en facer a romántica.      Erguinme do leito, collina por un brazo e púxena fora da porta do ban onde eu durmía. Fechei á porta por dentro volteime ao leito onde durmín deica o medio día.

 

[p. 11] V

 

Eu fora â cibdade á mercar algúns chismes de ciruxía que me cumpría pra millor realizar as miñas labores de médico no pobo onde me topaba. Dempois de arrombar todo fun xantar â coñecida casa da Cachopa onde moitas vegadas de estudiante, tiña sido feliz en festas e troulas de moita sona en toda a cidade universitaria. Vivía aínda a vella Cachopa, co seu senso de boa taberneira, esperto, cal o tivera nos seus millores anos. Coñeceume xa ao entrar pola porta e dendes do tallo onde se topaba sentada, a xeito de unha abadesa, díxome erguendo os brazos:      —Velaí ven o meu Miguel de Barbantes que parés un deputado!      —Hola señora Farruca.      ¿E como lle vai? —depergunteille dándolle unha aperta cariñenta.      Agora que xa és médico de Vilouchada xa non te lembras dos antigos amigos nin das vellas amistades. Catro anos fai que non che se olla por esta casa —esaxerou a señora Farruca.      —Inda non son tres miña amiga —atalleille      —¡Non digas! Eu seique puña o pescozo en que eran catro...      Pois non. Son tres inda non feitos...      —Tan amigo como eras da cibdade cando estudabas e agora pasas a vida sin vir á ela mais que por festas. Pois debes saber que ainda non che perdemos  [p. 12] a lei... Mais eu coido que ti debes ter por aló algún achego. Non sei se non andarás arrombando a boda.      —Vostede de cote tan bromista, tan amiga de adiviñar, pro conmigo non fai nome.      —Es un laberco ti... Seguro é de que te ves casar coa  filla do alcalde, coa do segredario ou coa sobriña do cura.      —¿Namais? —pergunteille â señora Farruca que me estaba tentando por todos os lados.      —Ou coa de algún americano rico.      —Xa se sabe que á min as falsas indias non me gustan.      —Pero como teñan moitos cartos...      —Nada, nada. Pódenselle ollar as prumas de papel de seda por entre iles.      —Ti non te perdes, non. Si non é unha indiana, ha ser outra que sea comenencia.      —¿E que tal de criadas por esta casa? —pergunteille percurando variar a conversa que xa iba resultando un pouco estúpida e parva e ademais porque sabía que na casa da «Cachopa» había decote moi bos repolos e feitucas rapazas con quen botar un parrafeo de calquera xeito.      —Como decote, teño catro pro esas agora non son xente pra ti que xa saíches dos tempos de estudiante... Teño unha que ti coñeces ben, que xa ten servido moitas veces â mesa.      —¡Non me diga!      —Si. A filla de aquela señora Andrea que foi tua pousadeira e que na groria estea.      —¿A Mercedes?      —A mesma. ¿Non sabías que non foi capaz de facer vida co seu cuñado e coas suas sobriñas?      —Nada sei. [p. 13]      —Pois sí, meu fillo, a probe é tan curta pra o traballo e quedou tan pasmada da enfermedá, que a collín cuase por compasión ao vela soila!...      —¿Non millorou nada?      —Nada meu amigo.Pero vai tirando, vai ganando o que come e coas propinas ten pra se vestir. Xa a verás que coidada anda.      —Eu sempre coidei que morrera denantes que a sua nai.      —Fóralle millor que así librábase de moitos sofrimentos. ¡Eu queríalle tantanto á aquela señora Andrea tan boa, tan santa, tan boa alma, que todos os favores que lle fago á Mercedes, encomendoos â paz espiritual de sua nai...!      —E por onde anda?      —Na praza vai coa miña filla ermida. Están á chegar.      —Pois á ver si me pon de xantar.      —Sube pra o sobrado estoncias.      —Servíronme o primeiro prato e ao segundo entrou Mercedes que recibeu unha impresión ao me vere. Dempois sinteuse tan leda, tan leda que Ile nadaban os ollos en bágoas.      —¿E ti? —pergunteille.      —Xa me ves —dixo limpando co mandil as bágoas que lle corrían pol-as meixelas.      —Si. Xa me contou a señora Farruca. Pero eu coidaba que vivías co teu cuñado e as tuas sobriñas.      —Pois non. Non fomos capaces de entendernos. Aos poucos meses da morte de miña nai soparamonos —e rompeu á chorar amargamente.      —¡Vai, muller, vai! Non chores. Enxuga esas meixelas.      —Eu quíxenche escribir pra pedirche amparo pero non me atrevín, non fun capaz de facer...Dispúxenme á defenderme soila. [p. 14]      —¿Quéres virte conmigo, que non teño quen me sirva?      —¿Sí, quero? Areleino adoito, decote tiven o pensamento en tí...      —Ben. Hoxe deixarás esta casa.      —Pero repara ben o que me fás. Podo ser pra tí unha canga, un estorbo...      —Vivo soilo. Non teño quen me faga de comer siquera no pobo onde estou. Xa me cansei de pagar pousada. Ti farasme de comer, arrombarasme a casa poderei vivir así mais tranquilo e sosegado...      —Voume contigo, pero coida de que non che pese logo...      —Está dito —dixenlle secamente.      Leveime a Mercedes para o pobo onde eu estaba estabrecido como médico.

 

VI

 

...Sí. Sí. Por tí. Soilo por ti todos me ollan con reserva, con certo noxo, perdín o aprecio de todos por tí, porque ti te empeñaches en que non saira da casa, como un marido exemprar, sin que fora para visitar os enfermos que con prisa me chamaran. E isto ten que finar, isto non pode continuar así. Non hei de consentilo, non hei de perder o aprecio e a estimazón de todos por que a ti che se antoxe que non saia da casa.       —A min non se me antoxa nada de todo iso. Eu fago para teu ben, para que ti vivas millor, para que teñas mais acomodo e mais resistenza. Non é por mal que che queira...      —Xa o sei. Xa sei que o fas por que estás namo- [p. 15] rada de min, porque te embobaches ollandome, por que tes medo á que me leven do teu rente, pero eu non estou namorado de ti, dasme rabia âs veces, non te podo ollar e finarei por alonxarte da miña casa si non te acomodas a outro xeito menos esixente de vida...      —¿Non viches hoxe os novos cabezales marcados con fío de seda bermello e roxo, as sabáns e os panos das mans? Dan gusto de brancos que están, do ben que ulen, do fermosos que parecen así nidios.      —¡És idiota! ¿Por qué traes iso a conto agora? ¿Ven toda isa parvada ao caso neste momento, ten relación co que estabamos tratando? ¡Salme de diante, vaite do meu lado!      —Onte veu visitarme a señora Froila, a muller de D. Alberte de Guldride, e quedou encantada do ben posta que está agora a tua alcoba, o teu dormitorio, a sala grande, o despacho, o cuarto de espera; todo moi ordeado, no seu sitio, e todo relucente e limpo...Faloume moi ben de ti...      —Ben, e qué? ¿Qué ten que ver co que estaba decindo, con o que eu che estaba falando? A cada momento te me fas mais odiosa, mais repunante...      —Parece mentira   —deciame Mercedes con unha súprica no ollar.      —¡Cála, cala! ¿Por qué parece mentira? Inda quererás decir que debo quedarme á carón de ti ollandote como un parvido.      Pois non, non o fago porque aínda teño todo o senso que bebo ter. Botareille da miña casa inda que teña que voltar á facer vida da pousada.       —Mais mal farás pra ti... Eu... si queres marchome hoxe mismo. Todo o consinto, menos facerte desesperar e perder a pacencia, todo menos consentir que sufras un soilo minuto co-a miña presenza. [p. 16]      Non teñas pena. Cando ti me mandes marchar de ista casa fareino...      —Canto mais antes millor...      Ista misma escea que eu fixen tres días seguidos, abondou pra que Mercedes, con moita door, con moita pena e con moito sentimento, saira da miña casa un fresco e craro amañecer de Abril, para non voltar mais. Eu o sentín abondo cando xa non tiña remedio, cando xa non podían voltar as cousas ao seu. Inxustamente fixera sair da miña casa aquela muller que en silenzo e sin ser correspondida me amaba, e inxustamente a guindara de novo na miseria, cando a quixera redimir por compreto. Soio por dar creto á certas cousas mal intencionadas que me tiñan dito persoas que soio me querian mal. Eu houbera sido ditoso sendo o marido ou simpremente o amante de Mercedes, pero as malas linguas se sempre, non consentiron que eu camiñara ao percuro da miña felicidá. Aos ambiciosos e malas almas, aquela probe que tan bo corazón de muller tiña, facíalles ollala con repunancia.      Non dou conta das mentiras noxentas que xurdiron para me levar ao descreto. Que era Mercedes unha muller de mal vivir, que eu a título de sirventa levara alí, pero que, en realidá era a miña querida. Ista farsa indinante, foi a que mais espallaron pol-o pobo; a sua redonda. E isto contouse en rueiros, esfolladas, espadelas, en todos cantos corrunchos se abrían a marmulazón, deica que conseguiron que eu me indiñara con unha muller que me amaba con toda a sua alma, con todo o seu corazón.      Unha mañán de abril cando o sol arrayaba sobor da paisaxe, saiu Mercedes da miña casa chorando, afogándose en saloucos e non voltou xa mais, xamais.

 

[p. 17] VII

 

Pasaron cinco, seis, sete ou dez anos. Moitos, por certo. Era ao anoitecer na cibdade de Montañela. Eu paseaba soilo por unha das principales rúas. As sombras das irexas iban adiantando a noite baixo os porches das rúas retorcidas e enrevesadas. Soaban melancónicas as campás os mosteiros lonxanos. Xogaban ledos e garuleiros os rapaces nas prazas e os estudantes falangueiros, rifaban e decian parvadas âs belidas raparigas que pasaban pol-as rúas.      De súpeto, sentin que unha voz branda e morna chamabame pol-a espalda. Volteime e ollei a unha dama señorilmente dreizada que sorrindo me decía:      —¡Qué fachenda levas querido Miguel! ¡Si unha se descuida non te coñece xa!      Fixeime ben e viu que a muller que de iste xeito me falaba era Mercedes. Faleille logo:       —¡Hola, querida Mercedes!      Notei que aquela aparición me emocionou.      —E ti ¿qué te trai pol-a cibdade? —inquíriume de pronto.      —Nada, nada. Veño eiquí por descansar un pouco, por esparexer, por pasar unha tempada alonxado de aquil pobo onde estou metido i escravizado.      —¿Non te casaches?      —¿Con quén? —apureime a perguntarlle.      —¿Con quén che parece? Co-a sobriña do cura que tan intresada estaba por tí e que soñaba en ser a tua dona. [p. 18]      —Pois non. Non estou casado nin o estarei xamais. Non nacín pra iso.      —A verdade é que non te topo nada demudado. Non pasou un día por tí.      —Pois eu a ti tópote millor moza, mais refeita, mais muller, mais fermosa e más cobizosa. Dígoche isto si non te ofende.      —Xa sabes que a min non me ofende nada teu. Coñézoche ben, sei que es sinceiro pero non malo, non ruín...      —Nin bô, Mercedes. O meu xenio non me deixa ser feliz. A miña susceptibilidade alonxame da ventana...      —¿Queres vir merendar conmigo e na miña casa?      —¿Pero tés ti unha casa?      —¿Espantache o feito de que eu teña unha casa...?      —Muller... Non é que me espante..,      —Pois téñoa e vivo nela feliz....      —Si non che é estorbo irei, de camiño falaremos de nós e da nosa vida...      Pouco tivemos que andar pra entrar na casa da miña vella amiga. Unha gran casa nas principales rúas; ben arrombada, fina, con gusto dreizada e limpa cal unha rnanán de San Xoaan. Unhas alcobas elegantes, fermosamente adornadas con frores, con pinturas, con tapices e perfumes, daban unha sensazón de señorio e bon gusto.      Unha linda sirventa tróuxonos un te e dempois de tomalo parolamos longamente deica que foi chegando a hora de cear. Destoncias erguinme pra sair pero Mercedes non me deixou decíndome:      —Ti ceas hoxe eiquí conmigo, nesta casa, queiras ou non —obrigábame ao tempo que me tiraba de un brazo e me facía sentar en onde estaba.      —Ten en conta que, ao mellor, pódoche causar trastorno. [p. 19]      —Non temas. Ninguén te virá molestar.      —Nono digo por min. Por tí o digo, Mercedes.      —Non. Xa o sei e por iso che digo que podes ter confianza, estar sosegado.      Unha cea luxosa, abundante e señoril foínos servida. Unha cea xurdia, cea de día de gran festa.      Eu non me espricaba toda aquela regalía en que Mercedes chegara a vivir.      Despois de cear tomamos café e ao finar metemonos na alcoba onde durmía a miña antiga pousadeira, agora convertida en señorita non sospeitada.      Sentámonos nunha mecedeira e Mercedes fragante, alcesa, e arelante de mimos, colléndome as mans e fitandome con arroubo, díxome:      —Paréceche que son feliz e ditosa con esta casa, entre iste luxo, ista grandeza, ista relucencia...      Pois non a son, non teño ventura. Estou ben, non me falta nada, todo canto se me antoxe o podo pedir na seguridade de que se me ha de dar, pero non por iso teño a dita cobizada, eiquí non hai amor. O meu corazón está decote alonxado de iste home que me ten ao seu rente, que me mima, que me regala, que non sabe o que ha de facer pra verme feliz, pero que non me ten en sí como arela.      —¿Non o amas nada?      —Non. Eu teño pena porque penso que estou abusando da bondade de iste home que tantos sacrificios fai por terme ben, por ollarme soril, por toparme contenta... Non son capaz de amalo, non son capaz de querelo rodeado de tanta estimanza, como te quixen a ti fundida en tanto desprezo. Pra ti foron todos os meus entusiasmos, as miñas ilusións, as miñas espranzas. Para éste probe a mais grande e doorosa indiferenza...      —Ti, por iso, hoxe xa non me amas, xa non me queres ¿verdade? ¿Para que che hei de mentir? Qui- [p. 20] xera poder amarte, quererte como quería aquiles anos que vivin na tua misma casa, decote esperando, decote co-a ilusión do teu amor, da tua correspondenza ao meu cariño.. Mais o teu desprezo foi moi forte pra min que non o merecia, chegoume a alma con mais forza do que eu pensaba, fireu con mais dureza que eu quixera, o meu corazón ilusionado...¡Canto chorei, canto sofrín, cantas tolerías correron pol-o meu maxin e cantos berros afoguei no meu peito. Non sei como sobrevivin a tanta dôr.. Non sei...      —Eu tamén o sentin moito. Dendes que ti marchaches da miña casa, eu non tiven acougo comigo, non topei repouso, nin calma, nin fun capaz de millorar a miña eisistencia. Amábate, Mercedes, amábate e non o sabía, non o presentía siquera! Ao notar a tua falta, sentín que no meu corazón nacía un amor que hoxe está puxante, mozo, pero que ten que murcharse, morrer no silenzo en que naceu, morrer baixo a segunda soedá, do aloxamento, do esquecemento.      —¿Non poderiamos ser felices, voltando a vivir xuntos, Mercedes?      Non. Eu sería unha negra sombra á teu rente. Ti serias un pantasma ao meu carón e os dous nos meteríamos grima un ao outro. Non val a pena que avivemos a traxedia xorda que caladamente imos vivindo os dous cada un pol-o seu camiño.      Tés razón. Pasou a hora da nosa felicidá. Pra min chegou a hora do remordimento, refrexada nesta doorosa inquedanza que me atormenta.      Era moi tarde cando finamos a nosa conversa. Pretendín marcharme, pero Mercedes alcendeu a luz que tiñamos apagada, encamiñoume deica a porta  [p. 21] da rua e ao despedirme bicoume amistosamente nos labres. Non tiñamos emoción. Aperteille unha man e saín en silenzo. Comenzaba o abrente a espallar a sua prata lumiosa sobor da fidalguía da cibdade.

 

VIII

 

A miña vella amiga Mercedes. aquela muller, que non cabe dúbida, estivera namorada de min, e eu de ela, estaba amancebada con un vello millonario que lle daba o que ela quería, que a dreizaba co-as millores xoias, e as millores regalías. Un vello que ao collela de sirventa namorárase de ela e a trasformara en unha princesa.      Durante aquel mes que eu pasei na cibdade, o amante de Mercedes, viaxaba pol-o sur atendendo negocios de moita importancia.      Todos os atardeceres iba tomar o te co-a miña amiga que n-outro tempo fora miña pousadeira, miña sirventa e poidera ser a miña compañeira. Todos os días conversábamos das mesmas cousas pero sin emoción, sin calor espiritual, sin a inquedanza do recordo. Ao finar o mes de permiso que tiña, sain da cibdade, sin despedirme siquera de aquela muller que me amara e que me apreciaba ainda.      Dendes daquela non voltei á saber mais nada de ela, nin pra ben nin pra mal.      Xamais voltamos a nos tropezar no camiño da vida.      Eu hoxe creio que son mais filósofo que médico.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega