Hai uns días lin unha noticia nun xornal
inglés que me despexou unha incógnita pero ao mesmo tempo me encheu de
mágoa. En visitas anteriores a Londres tentara visitar un dos meus
museos favoritos, o Commonwealth Institute, atopándoo sempre pechado. A
razón non era outra que a súa xubilación definitiva, despois de
inaugurarse en 1962 pola raíña Isabel II, e o baleirado das súas
montaxes, concibidas ao xeito dunha mostra permanente dos países e
lugares que formaran parte do imperio británico, transformados nunha
comunidade que aspiraba a un intercambio económico en mellores
circunstancias e uns códigos culturais compartidos. O máis triste non
era a noticia do peche, xa coñecida polo lector británico ao
producirse hai xa dous anos, senón que a verdadeira novidade era o tan
temido debate: debía derrubarse ou non o edificio?
Que somos
conscientes da fraxilidade do tempo cando comezamos a percibir a
desaparición dos territorios da nosa infancia non deixa de ser unha
frase bonita, pero tamén é verdade que representa pouco conforto para
o desacougo que nos invade. Os escenarios dos xogos, os domicilios
familiares, ata as aulas das escolas, sucumben a transformacións ou
desaparicións totais que nos negan a facultade de ver, orfos daquelas
paisaxes íntimas, e nos deixan a soas coas nosas lembranzas, na conta
atrás que irá murchando a nosa tamén fráxil memoria ata o derradeiro
intre de lucidez.
Pero Londres
goza dunha habilidade que lle permite diminuír ou polo menos demorar
esa condena. Sendo unha metrópole construída sobre as transaccións
comerciais e centro dun imperio que era, en esencia, económico, en
ningún outro lugar cobra tanto sentido o dito de que o tempo é ouro.
Pisar unha rúa londiniense, ata as máis tranquilas e afastadas do
centro (se é que Londres verdadeiramente ten centro), é asistir a un
espectáculo da présa, da necesidade de cumprir cun plan, do desprezo
polo turista que pasea despistado e non é máis que un obstáculo que
entorpece os fluídos vitais da cidade, que son as súas vías de
comunicación, por riba ou baixo terra. O curioso é que, de forma
paradoxal, ese mesmo aparente culto á celeridade é o que permite que
Londres manteña un raro equilibrio entre as edificacións do pasado e
os deseños máis atrevidos, que algún día se integrarán, como
acertos ou erros, na súa identidade urbana. Aínda así, hai cousas que
parecen non mudar nunca. Como os parques ou as rúas, nas que poden
pechar e abrir comercios e incorporarse á moda das franquicias, que
semellan inmutables. Claro que hai excepcións. O posto de kebabs de
Fulham que eu visitaba, como un enigmático ritual adolescente, cada mes
de xullo á miña chegada para compartir un mes de liberdade londiniense
na compaña da miña avoa Virtudes, e que parecía ter disposto para min
o rolo de carne especiada no local sempre baleiro, alleo aos tránsitos
de Lillie Road e dos trens da District Line que pasaban por abaixo, para
servirme un Doner en pan pita, rebordando de gornición e ben picante,
que me deixaba adoecido para outro ano. Non entendía como aquel
establecemento resistía, sen aparente vocación comercial, verán tras
verán. Quizabes era que eu sempre me achegaba o día equivocado. Deixei
de visitalo uns anos pero cando quixen recuperar aqueles almorzos
solitarios xa estaba pechado definitivamente. Que pasaría de non ter
interrompido aquel festín anual? Evitaría aquela desaparición?
Como exemplo
de fidelidade, miña nai mercaba sempre os seus libros en Bennedict's a
tan só uns metros da malograda tenda de kebabs, no mesmo cruzamento de
Lillie Road coa North End Road, moi preto da que foi a miña gardería.
Facíao cando vivíamos en South Kensington e, unha vez que dixemos
adeus a Londres, en cada visita da que regresabamos cheos de volumes
sobre verbos irregulares e listenings que eran de suma utilidade nas
pasantías que se impartían no salón da nosa casa betanceira. A miña
avoa, que rosmaba a cada encomenda libresca que lle facía a súa filla,
respectaba a amizade de Bennedict's, aquel home que lle emprestara o seu
apelido ao establecemento e que lle botou máis dunha vez unha necesaria
man na resolución de problemas nos que era imprescindible un impecable
dominio do idioma, que 35 anos de traballo emigrante non outorgaban. Eu
mesmo merquei alí de cativo, no bargain basement ou soto de
gangas, unha edición de Destino de As mocedades de Ulises, no
que aínda se le o cuño das bibliotecas de Hammersmith e Fulham, sen
saber o que algúns anos máis tarde haberían de significar para min os
libros de Álvaro Cunqueiro. Despois da decepción e ausencia do posto
dos kebabs, uns minutos máis tarde puiden constatar que a librería
fora convertida nun ultramarinos ruso, onde letreiros escritos co
alfabeto cirílico anunciaban tras o vidro do escaparate vodka de
etiqueta descoñecida e prometedoras latas de caviar. Entrei e puiden
comprobar que seguía no seu sitio a escaleira de caracol que baixaba
unha vez máis ao bargain basement, pero saín sen mercar.
En
Bennedict's adquiría miña nai a finais da década dos sesenta, aínda
solteira, os manuais cos que perfeccionaba o seu inglés na academia
nocturna ao remate de interminables horas de tarefas domésticas nos
fogares doutras persoas, unhas clases que recibía preto do Commonwealth
Institute e ás que chegaba despois de varios quilómetros a pé por
rúas escurecidas e amedrentadoras. Aí comezou a nosa relación co
museo, por vecindade, como empezan tantas cousas en Londres, esa
confederación de aldeas na que a figura do alcalde non é máis que
unha incorporación recente. Esfórzome por dar cunha lembranza remota
daqueles días de infancia e aparecen as bandeiras organizadas nun
bosque inmóbil e branco, disposto sobre un pequeno estanque que promete
horas de xogos. Non será ata uns anos despois cando por fin aprenda a
verme dentro do edificio, saltando dun país a outro coa habilidade dun
consumado viaxeiro para o que espazo e tempo non representan máis que
os segundos que separan os expositores. Deste xeito, entro nunhas
casoupas feitas con barro na India e saio a lombos dunha moto de neve
canadense, coa que chego a tempo para deixar un correo no buzón
vermello da Illa de Guernsey e de alí corro a ver como a vaca
transparente de Nova Celandia fai a dixestión, antes de abanearme nas
pasarelas de madeira e corda que comunican as illas do Pacífico sobre
as augas dun océano tan manso pero engaiolante como o que ás veces
levanta tímidas ondas ao pé daquelas bandeiras coas cores da
liberdade.
Si, eu fixen
meu aquel museo e convertino noutro escenario máis de diversión
infantil, no que argallaba, rubía, me botaba ao chan e premía todos os
botóns ao meu alcance, dando en segredo as grazas por non ter que
vestir o uniforme dos escolares que facían visita didáctica provistos
de cadernos nos que anotaban as explicacións dos mestres, xa que para
min estar alí só podía significar que estaba preto da miña avoa e no
Londres tantas veces devecido dende o meu adeus á cidade e á
condición de londiniense, eximido de obrigas pedagóxicas e entregado
por completo ao pracer do xogo. Como non ía ser meu aquel territorio,
se formaba parte do meu barrio e ademais actuaba como un espello da nosa
contorna familiar, da que formaban parte os galegos, claro, pero tamén
amigos de Etiopía ou Paquistán.
Un día da
preadolescencia regresei ao Commonwealth Institute, na compaña da miña
avoa, a miña nai, a miña tía e as miñas curmáns pequenas, ás que
eu xa entregara o relevo da diversión sen límites e sen complexos; era
demasiada a multitude como para que eu participase daquela festa,
ademais de que a idade comezara a roer en min, pero aínda así
conseguín subirme a un cabalo de madeira, feito do que non conservo
lembranza pero si fotografía, dalgún país que non consigo
identificar. Canada, quizais? Baixábamos por unha desas escaleiras que
organizaban o museo en torno a un baleiro central, ao xeito dun sinxelo
labirinto que reproducía o esquema circular do edificio, e o balbordo
da miña familia anticipaba con moito os nosos pasos, tanto como para
que un vixilante se fixase en nós. Vestía de azul escuro, como unha
desas sombras anónimas que coidan de que todo se conduza con
normalidade, e nesa normalidade inclúo o silencio, claro. Eu camiñaba
un paso por diante e sabía que aquel home tiña a mirada cravada na
nosa expedición, pero as miñas curmáns, a miña tía, a miña nai, a
miña avoa, eran alleas ao feito de que a súa conversa pasaba con moito
do volume ao que estaban afeitos os ingleses. Eu maldicía esa
inconsciencia, esa capacidade para chamar a atención sobre si e mesmo
rir dos demais, como fixera nesa mesma viaxe a miña tía, chiscándolle
o ollo no metro a vítimas masculinas ata facelos arrubiar e cambiar de
asento, molestos, amolados. Así que cando vin ao vixilante poñerse á
nosa altura temín a vergoña de ser reprendidos e tratei de apartar a
mirada, pero non podía, a vista presa na boca daquel home que se
dirixiu a nós nunhas palabras que comprendemos sen dúbidas.
Perdón, son
vostedes galegos?
Aquela
interpelación e a atropelada resposta afirmativa non fixeron máis que
medrar o balbordo, para evidente ledicia do vixilante paisano, de Vigo,
e alivio meu. Non lembro canto durou a conversa nin de que tratou: só
conservo a imaxe da miña tía enumerando a lista de parentes nosos
vigueses por ver se tiñamos amigos en común ou mesmo familia. A outra
instantánea apreixada na miña memoria é a daquel emigrante retornando
ao seu posto, mentres nos di adeus timidamente coa man e mantén o
sorriso ao tempo que volve vixiar ao revoltallo de escolares que rodean
a ese animal que lle resulta tan coñecido, a vaca, só que esta é
transparente e polo seu corpo escintilan pequenas luces que ilustran aos
rapaces os segredos dos ruminantes.
Igual que o
saboroso kebab, a visita ao Commonwealth Institute pasou a formar parte
dos rituais daqueles veráns adolescentes. Lonxe no recordo quedaba o
encontro co emigrante, puerís semellaban tamén os xogos a costa das
marabillas que de si mesmas vendían os países da comunidade, pero non
me resistía a percorrer cada expositor porque do que si era consciente
é de que estaba a recuperar un itinerario perdido coa miña marcha do
país, que despois estendía a Holland Park, ás rúas perpendiculares a
High Street Kensington ou a igrexa católica de Our Lady of Victories,
onde fun bautizado ao mes de nacer na compaña doutro bebé irlandés,
cuxo pai substituíu na distancia ao meu avó paterno como padriño.
Daquela, confuso no presente da adolescencia e sen ser quen de albiscar
calquera futuro, retornaba ao único que sentía como seguro, a noción
de que naquel mesmo edificio fora feliz moitas veces e que quizais a
miña vida pertencía a aquel mesmo barrio que nunca debera deixar. O
museo, en cambio, estaba moi ocupado pescudando no futuro e dándolle
forma a esa idea que chamamos multiculturalismo. Nalgunha visita puiden
asistir a seminarios sobre música de baile ou hip hop, impartidos por
grupos como os Stereo MC's ou o rapeiro MC Mel'lo, que, coa mesma
vocación divulgativa que o xenio que artellou a vaca celandesa, nos
amosaban como con aqueles ordenadores que agora lembro prehistóricos
tiñan un vehículo axeitado para expresarse, precisamente o eu daquela
botaba tanto en falta e non sabía como atopar. Despois souben que
naquel mesmo escenario falou con valentía Salman Rushdie, ameazado pola
fatwa que tamén obrigara a colocar día e noite unha parella de
policías na porta das oficinas dos seus editores, a tan só uns metros
da casa da miña avoa, e que ela evitaba, non fora ser cousa do demo que
pasase algo xusto cando ela tiña que atravesar aquela rúa.
Grazas aos
xornais, agora tamén podo dicir que o edificio do Commonwealth
Institute é un deseño do arquitecto Sir Robert Matthew, que está
considerado como un dos mellores exemplos da construción con formigón
da metade do século XX e que está protexido como Grade II nas listaxes
do patrimonio británico. E ese mesmo privilexio do que o queren
despoxar, paradoxalmente, algúns membros do actual padroado do museo; o
motivo é ben sinxelo: sen protección, o novo propietario poderá
derrubalo sen máis cargo que o que pese sobre a súa conciencia. James
Porter, director do museo cando conseguiu a vantaxosa clasificación, xa
denunciou os plans especulativos e considera que a perda do edificio só
pode ser considerado como "vandalismo cultural". E abofé que
ten razón.
Ao remate
destas liñas, non podo deixar de pensar no paisano vigués e
preguntarme cal sería a súa solución laboral, ou se, xubilado e de
volta á terra, terá noticia do incerto futuro que agarda ao que foi o
seu lugar de traballo de seguro que moitos anos. Tamén lle dou voltas
ás lembranzas que pode ter atesouradas, que farán palidecer a estes
pobres recordos que toscamente conseguín poñer por escrito, pero que
me esforzo por conservar como ouro, consciente de que poden ser a única
guía para volver aos pasos que prometen a felicidade. E se derruban o
edificio, que eu atopei no último mes de novembro cercado polas follas
do outono e as manchas da humidade, só e nos ósos, serán xa o único
que perviva daquel lugar para min máxico.
|
BVG
Atrás
