Visualizar obra

O autor austríaco presenta Tristán da Cunha, unha obra excepcional sobre a conditio humana

Título: Tristán da Cunha ou A metade da terra, 720 pp.
Autor: Raoul Schrott
Editorial: Carl Hanser, Múnic

     Galiza é un país onde se sabe moi ben o que é o clima atlántico: chuvia, vento, mar, brétema, naufraxio, salitre, orballo, humidade, temporal. E en Galiza a xente tamén coñece os efectos da saudade. Razóns suficientes para falarmos de Raoul Schrott e da súa nova obra, unha extensa novela desas que convidan a mergullarse ata tocar os fondos máis ocultos do ser humano, desas que presentan un feitizo especial ao que se desexaría volver nada máis acabar a lectura. A presencia de avandito clima faise tan importante que se converte nun dos protagonistas de Tristan da Cunha, título do libro e nome da illa volcánica no Atlántico Sur que serve de escenario central da historia, mentres que o eixo ao redor do cal se move a narración, a profundidade mariña sobre a que se eleva a illa dos acontecementos, é a saudade.
     Raoul Schrott naceu no Tirol austríaco en 1964, mais pasou varios anos da súa infancia en Túnez. O mundo atlántico xa ocupa unha posición privilexiada na súa primeira novela, Finis Terrae, de 1995, se ben non trata do Fisterra galego senón de Islandia. Á parte de narrador, Schrott tamén se presentou como poeta e traductor. Actualmente vive en Irlanda. Alguén o ten chamado poeta ductus, porén o saber, para el, non é unha forma de exhibir coñecementos, senón unha vía para comprender o mundo. De aí que a súa escrita, que pola amplitude e profundidade da súa ollada, por exemplo, pode suxerir a comparación coa obra de Thomas Mann, se desenvolve lonxe de certo realismo banal, tan de moda ultimamente en moitas literaturas do mundo occidental.
     Tristan da Cunha é unha novela espectacular e ambiciosa, unha das mellores de cantas se publicaron nos últimos anos nos países de fala alemana. É como un océano inmenso que incita a somerxernos nun universo estraño, multicolor, ambiguo, mais coa promesa de revelarnos algo sobre nós mesmos. Acaso non procede a vida do mar? Non empeza a nosa Historia coa transmisión de algo que, máis que feitos, son representacións, narracións vertebradas pola nosa interpretación dos sucesos, é dicir, non empeza coa literatura? Raoul Schrott volve, con este libro complexo, á raíz primitiva do fenómeno literario: a necesidade de nomear, evocar e comunicar. Os fenómenos como tales non teñen un valor simbólico ou un significado que os traspase; é a narración a que os insire nun contexto simbólico-humano, a que lles dá un sentido, a que lles confire unha causalidade e temporalidade, e de aí o afán de comprender, ligado á descrición, pois sen sentido o ser humano non atura vivir, non é capaz de aceptar sen máis, precisa respostas.
     No contexto de Tristan da Cunha (e talvez na realidade) este descontento co status quo e a idea de algo máis podería denominarse saudade. Dela nacen os intentos de encher o oco entre o sentir humano e o mundo: a relixión, a filosofía, os descubrimentos, as utopías, a ciencia, o amor, en resumidas contas aquilo que non se explica pola mera necesidade de alimentarse porque a traspasa. Porén o degoiro do ser humano, ese aspirar ao descoñecido, en chegando á suposta meta non se satisfai, fica outro oco máis. Dito doutro xeito, a meta móvese co que se quere achegar a ela. Primeiro era a Lúa, agora xa ten que ser Marte.
     Ora ben, o libro de Raoul Schrott non é ningún tratado filosófico difícil de dixerir. Todo o contrario, Tristan da Cunha é unha narración polifacética, unha novela de aventuras, de amor, de intrigas e tamén unha novela histórica. Establece unha chea de interrelacións entre fenómenos e espacios diferentes que parecen confluír na illa case circular que lle dá nome —o lugar habitado máis afastado de calquera outro do planeta e destino ideal para a saudade—, producindo a atracción enigmática coa que nos cativan os mitos coa súa procura de explicacións para as grandes cuestións do xénero humano.
     Achegémonos, logo, algo máis á composición de Tristan da Cunha. Aparecen catro narradores alternándose varias veces: a sudafricana Noomi Morholt (2003), os ingleses Christian Reval (1969-1942) e Edwin Heron Dodgson (anos 80 do século XIX) e o irlandés Mark Thomsen (segunda metade do século XX). A primeira, científica, leva un diario sobre o ano que pasa no contexto extremo da Antártida; o segundo é autor duns apuntamentos que, se ben redactados de maneira cronolóxica, están ordenados do revés, indo do presente ao pasado; o terceiro é un sacerdote enviado a Tristan da Cunha que lle escribe cartas ao seu irmán Lewis Carroll, documentando así a súa paulatina decadencia e histeria; o cuarto é un filatélico que recrea a historia da illa a través de numerosos selos entretecéndoa coa presentación do seu fracaso conxugal. Ademais, antes de cada un dos vinte bloques atribuídos aos diferentes narradores hai pequenas estampas de prosa poética cun aquel de arcaico, bíblico, que xiran ao redor dun único tema: o temporal que se anuncia, se achega, estoupa, amaina...
     Entramos no libro como nunha terra descoñecida. A científica describe a viaxe á Antártida e as primeiras experiencias na base; ao final do primeiro bloque descobre —nunha caixa con libros para o museo de Tristan da Cunha— os apuntamentos de Reval, as cartas de Dodgson e o libro manuscrito de Thomsen. O segundo bloque vai precedido dun informe que dá conta da morte misteriosa do cartógrafo Reval a varios centos de millas da illa; a continuación veñen as súas notas, como xa se dixo, ordenadas de xeito inverso. Tampouco o terceiro bloque, da man do sacerdote, nos leva directamente ao escenario central do libro, pois primeiro trata dunha temporada que este protagonista pasa no Brasil, na zona de Bahía, onde chega a coñecer a Euclides da Cunha, autor de Os Sertões. Así que vén sendo o coleccionista Thomsen quen nos facilita información sobre Tristan da Cunha, empezando polos mitos que falan de illas enigmáticas no Atlántico, pasando pola historia dos descubrimentos e bautizos ata chegar á colonización e ao afincamento das sete familias que aínda hoxe viven alá. Así sabemos que a illa foi descuberta polo portugués Tristão da Cunha en 1506, que o primeiro home (un holandés) a pisou en 1643, e que non foi ata ben entrado o século XIX cando se poboou de maneira permanente. Hoxe en día Tristan pertence ao Reino Unido e ten ao redor de 250 habitantes.
     O suspense da novela mantense grazas ao carácter fragmentario das informacións que se nos facilitan, a súa sabia composición e, no caso de Reval, pola maneira estraña de narrar que presenta os efectos antes que as causas, se ben nunca coñeceremos os detalles da morte deste protagonista. Non mingua o interese, pois o lector sente curiosidade e quere comprender, converténdose, así, nunha especie de metáfora da aspiración máis profunda do ser humano. Hai que seguir lendo para atopar as claves das historias, a modo dun explorador que, se non avanza no continente descoñecido, xamais ha poder confeccionar un mapa del nin saberá se alí se atopa El Dorado, a terra prometida, o paraíso.
     Os tres homes do libro aman sen acadar a felicidade coa amada, Marah, como se chaman as tres mulleres en cuestión, quizais só proxectan a súa saudade nela sen decatarse da súa individualidade. E tamén Noomi padeceu unha perda, como sabemos ao final, ademais de prolongar, a través de correo electrónico, unha aventura sentimental con Rui da Cunha, bisneto do autor de Os Sertões. Constelacións que nos lembran a historia de Tristán e Isolda e, en efecto, entre os libros da caixa que descubriu a científica tamén se acha unha edición francesa deste romance medieval: non se alcanza o que se arela. Porén todas estas correlacións están nun segundo plano, non se revelan senón mediante a posta en relación das catro perspectivas, pois cada un dos narradores, loxicamente, está centrado en si mesmo e nos detalles da súa historia e do seu contexto, p.e. no intento de orientarse e sobrevivir no medio dunha natureza —clima atlántico!— indiferente e máis forte que o humano. Aí é onde destaca a mestría do autor que, virtuosamente, controla os contidos e rexistros dos ámbitos máis distintos: a relixión, a náutica, a teoloxía, a historia, a botánica, a zooloxía, etc. O vocabulario empregado será un reto para todo traductor; afortunadamente, segundo informa a editorial, xa se está preparando a primeira versión non alemana.
     Tristan da Cunha..., reseñar esta novela só pode ser unha utopía, pois a meta afástase con cada frase. Non nos queda máis que entregarnos ao vento que nos sopra á cara con cada palabra, unha brisa que atravesa o libro transformado en barco, un barco con rumbo descoñecido, movido polas ondas do que nos supera. Confeso que estou lendo a novela por segunda vez.

A saudade de Raoul Schrott