BVG     Atrás

     Tratar de definir a poesía é como querer medir a inmensidade do mar. A poesía, como o amor, non se deixa atrapar, acode traspasándonos con lóstregos de comprensión, fai falar ao silencio por un intre, abre leiras de sentido e logo vaise polas ondas ocultas, polas augas arcanas e secretas de cada verso iluminador. Pola súa mesma natureza, o fenómeno poético móvese nuns terreos riquísimos e ambiguos, de irracionalidade, de misterio e de extrañeza diante da grandeza do universo e do enigma de existir; ten tamén moito de grito orixinal, de berro para escorrentar a dor, a anguria polo paso do tempo e a inevitábel cita coa morte.

     É, pois, en principio, unha resposta emocional, unha descarga da sensibilidade diante do incomprensíbel que nos abraia, nos aguilloa ou nos galvaniza.

     O poeta é ese alguén que se atopa sobre o fío dunha navalla na beira dun precipicio; ou, noutras verbas, alguén que vive a vida co espírito aberto a todos os ventos e entón estes entran a cachón deixando innumerábeis mensaxes que intenta descifrar. Desa capacidade de vibración depende tamén a calidade da súa poesía, porque se pode ser un bo escritor e dominar as regras da versificación, pero sen o sopro do Verbo, sen a Voz, os poemas nacen mortos.

     Porque a verdadeira poesía é iluminación, é unha forma auroral de coñecemento, pura intuición limpa de intelectualismo, sentimento lírico no que latexa o espírito da música. E, do mesmo xeito que a música nos conmove sen palabras, a poesía debe lograr que a palabra se achegue o máis posíbel aos arredores do inefábel onde se escoita esa "soidade sonora", esa "música calada", da que falaba San Juan de la Cruz. Este é o gran paradoxo da palabra poética, pero tamén a súa grandeza, porque significa, deixando abertos, detrás do que di, innúmeros sentidos, resonancias que ecoan no silencio con imaxes perturbadoras; digamos que, con frecuencia, os versos son só os chanzos para penetrar nos paros do invisíbel e que debaixo de cada relampo de luz cognitiva que acaso nos cega hai un venero xenetriz, unha semente que está para alén do expresado.

     E esa fonte, ese venero é a matriz, a vea amorosa e feminina da poesía; esa é a ánima, a Nai Escura na que se xestan todas as formas, a sombra que vela para revelar, o útero no que todo se "sabe" sen dicirse e que, de cando en vez, abrolla pola mesma atracción do aire que o reclama: o animus, o sopro fecundador.

     Medran así os versos como medran as plantas, cara arriba, inevitabelmente cautivados polo amor que "move o sol e as outras estrelas". E, mentres o sol quenta as follas desa fráxil plantiña e fai a súa función vivificadora, a raíz permanece enterrada na terra, na matriz da que se alimenta, sen poder ver o que se está operando nela.

     Alquimia do espírito, pois, que ten unha dobre dirección, participación mística na que o corpo-psique se converte en campo para que opere a Palabra e en espacio adoitado para acoller, tanto as pulsións anímicas do fondo canto a grandeza do Cosmos. Nesa inmensidade escoita ecos, cantos, chamadas que veñen do infinito, do océano ilimitado do Ser, música das esferas que nos fai recobrar "a memoria perdida" -como diría Fray Luis. É como un espertar, como un abrir os ollos aos arcanos do universo; e logo vén a percura de claves, a indagación para poder captar -aínda que só sexa a través do paradoxo- o sentido oculto. Entón abrolla a palabra pola súa propia necesidade de fluír, de axeitarse aos cursos da alma, escoa graciosamente coma o Viño do cantar místico no Grial namorado do corazón.

     Acoden as cantigas, os himnos, as elexías, as odas... e eu déixoos que canten e reverberen nos espacios musicais que só a eles se reservan. Son poemas que falan de luz, que piden a luz; pero tamén dan conta do seu contrapunto inevitábel: da sombra e na sombra lostregan como chispas emocionadas, como respiracións do Gran Espírito Universal que sopra onde quere. Estalan sobrecollidos diante do formidábel enigma que nos arrodea, como epifánicos reflexos.

     Os versos son para o poeta o fío de Ariadna co que caletra esa materia escura, ese pazo do Minotauro que garda, teimosamente, as chaves do que un verdadeiramente é. Por iso non hai poeta auténtico que non estea destinado a abandonar o Edén e a petar nas portas do inferno, como arreo, para rescatar a Eurídice e poder así, xa completo, voltar á terra da promesa, ao Pardés da sabedoría. Tamén pode ocorrer que perda a Eurídice definitivamente e, entón, xa sabemos que os laios de arreo facían chorar as pedras. Algúns dos máis fermosos poemas do mundo son os que naceron desa esgazadura, desa terríbel experiencia da perda irrecuperábel que non é allea á miña poesía.

     A imaxe do perfecto amor persegue o poeta como verificación mítica do arquetipo: Amigo-Amiga, Amado-Amada, Laura-Petrarca, Dante-Beatrice, Garcilaso-Elisa (léase Dona Isabel de Freyre), Cervantes-Dulcinea...; ou Esposo-Esposa, nos místicos como San Juan de la Cruz; e pode chegar a identificarse coa totalidade do mundo visíbel e invisíbel, así en San Juan o Amado son as "montañas, os vales, as ínsulas estrañas, os ríos sonorosos ou silbo dos amorosos aires". Esta participación mística co universo atópase, de igual xeito, no primitivo e no poeta; e dáse, dende logo, en moita da miña poesía, especialmente en Galicia, fondo val (que algún comentarista despistado confundiu con "ruralismo"), pero aí está xa ese "suco de semente viva", ese amor do que estou a falar, esas "tres feridas: terra, morte, amor", e ese "ancho Miño do misterio": o río da vida que leva ao mar a través das estacións e viacrucis da encarnadura amorosa que pode ter "brazos de mareiro vento", porque é inmenso, inabarcábel, unha arela que xamais se apaga. O espírito do poeta anda sempre aqueloutrado e non sabe cómo expresar esas aguilloadas que o feren a cotío, nin esa lingua intraducíbel que vén dos Algures ou dos Ningures ignotos, senón é a través de imaxes ardentes, queimantes que o levan de si: "e síntome fuxir, fuxir arreo, a me guindar de min, a esparexerme no espíritu levián do chan queimado..."

     Recoñécese a poeta nun territorio físico, no que fai pé para non esfrangulIarse, pero sabe tamén que este é só unha metáfora desoutro territorio da inmensidade cósmica, deses largacíos inmedíbeis nos que se cumpren todas as probas de paso, todas as iniciacións posíbeis de quen leva "na frente unha estrela, no bico un cantar" -como dicía Curros Enríquez. A primeira ordalía da poeta cúmprese no amor; a derradeira -cecais a máis importante- debe agardar ao remeiro Caronte para cumprirse, pero, no entanto vive moitas pequenas mortes que van desfechando, paseniñamente, as lacres do santuario intocábel.

     A miña poesía respondeu sempre -e responderá, posiblemente, máis cada día- a ese cruce de forzas, a ese magnetismo dúplice terra-ceo, enerxías telúricas e enerxías espaciais, coordenada eterna do temporal e do atemporal, cruz astral que xa aparece prefigurada nos signos que os nosos antergos nos legaron e que vai engastada, coma unha xoia preciosa, no camafeo do máis apaixonante dos enigmas: a vida.

                                                       A Coruña, 20 do San Xoán de 2001

© 2006 Biblioteca Virtual Galega