Visualizar obra

     Cando Chano considerou a posibilidade de levar ó cine a historia que tanto o impresionara na súa infancia, a historia de María Rosa da Regueira e a súa teimosía, indo un día tras doutro ó correo durante corenta anos para ter novas do seu fillo emigrado, Forcarei, aquel Forcarei que vemos nas fotografías sepia de Manuel Barreiro dos anos 40, xa non era a aldea que foca cando tivera lugar a verdadeira historia de Mamasunción. Por iso tivo que botar man dunha aldea na que o tempo non transcorrera tan ás présas, na que o tempo se tivese conxelado para que aparentase que a xente vivía nunha sociedade máis tradicional, onde a evolución se notase un chisco menos, ou, a ser posible, nada. Esa aldea tiña xa un oco no maxín espelido e nostálxico de Chano, e chamábase Baíste.
     Baíste é unha aldea do concello ourensán de Avión onde semella que o tempo se conxelou hai tempo (poderíase dicir que aínda hoxe, non sendo pequenos pormenores infraestruturais, ofrece esa imaxe que Chano pretendía transmitir ó espectador).
     Agora sabemos que "Mamasunción" é un conto triste e, a un tempo, un documento etnográfico e antropolóxico no que a propia aldea se torna un personaxe máis, un personaxe lentísimo, case anacrónico.
     En Baíste, cada bufarda é unha testemuña muda deste tempo conxelado; cada pedra é un gran no celeiro da nosa fermosa intrahistoria e cada casa un saudoso museo pétreo onde dormen o seu sono eterno as ausencias de tantos e tantos emigrados. Baíste, agora revestido desa eternidade lenta na que o tempo levita sobre a aldea, é o perfecto trasunto de Forcarei, de igual xeito que o imaxinario e piñeirano Trasdomonte é o arremedo de toda a Galicia do interior montañoso.
     A un tempo, semella un soño escarmentado por unha lucidez gravosa, unha realidade con algo de quimera, unha litografía amarelada que miramos cos anteollos do pasado. Parece escribir no seu diario de pedra para combater a soidade. A súa historia está escrita polas mans dos canteiros, que falaban a fala das pedras, que gobernaban co seu tacto sabio os seus tamaños e calidades ata convertelas en fitos atemporais.
     Baíste é sereno, breve e melancólico ata parecer exento de si mermo. Tén unha xeometría intestinal e unha cor de cinza anómina, sosegada e envorcada nunha rara harmonía de tristezas. Hai, detrás do seu bosque de pedras espidas, unha historia miúda de dores e traballos e de escuras tardes de invernía, con recantos onde deixaron a súa pegada o tempo e o po. Mais hai, tamén, unha ternura que vén do propio tempo en que as aldeas brincaban e bulían nos solpores de verán, tempo aquel desconxelado e compasado coas xentes que as poboaban.
     Baíste aínda garda, coma unha nai vella, as infancias de todos os que nela foron nenos, e parécenos que nela aínda a presencia de Chano, neno grande de soños claros, rebulindo pola aldea.
     Baíste entréganos a súa tristeza e a súa inocencia, tamén de neno, embebida dun perfume misterioso e tranquilo, coma un orballo de silencios que nos ollan incrédulos desde o seu corazón vedraño e venerable, ó abeiro do paso do tempo e ignorante do seu mañá, cun indefinible sabor a ausencia. A forza de bicar o tempo -que diría Cortázar-, Baíste sacraliza a repetición dos días e das horas no seu eterno acougo de pedra e sombra.
     A chuvia cae en Baíste cunha goteira de lembranza e outra de esquecemento, alternando en maino descenso polas paredes rancias e vetustas dunha aldea de ensoño, dunha aldea cun eco de canseira na súa catacumba de séculos.
     Cando se me ocorreu a idea de facer algo para celebrar os 25 anos da curtametraxe máis sonada do noso país, o primeiro que fixen foi ir a Baíste, por ver como a tratara o tempo. O que atopei confinnoume que o tempo pasara máis de vagar que noutros vilares, e que alí a présa non tiña lugar. Despois, fomos varios días para rodar planos e máis planos que nos permitisen escoller mellor cales serían os idóneos para o que ó final foi "Mamasunción volve ó correo", ese documental-recordo daquela rodaxe que Chano enfrontara cun equipo de xentes ilusionadas por participaren no nacemento do cine galego, coma quen di; pioneiros do soño e irmáns na escaseza de medios, pero cunha enorme vontade de saír adiante e de facer o que eles non sabían que estaban a facer: historia de país. Hoxe sabémolo, e agradecémolo moito, porque de non seren aqueles adiantados, o noso cinema seguiría practicamente en cueiros. Caín na conta diso, principalmente, cando se proxectou a curtametraxe no Brasil (embaixada cultural na cidade de Niteroi, onde fomos convidados pola Secretaría de Cultura, no ano 2006). Alí, a xente que acudiu á proxección, amais da historia que a conmoveu profundamente, valorou a enorme calidade que desprendían aquelas imaxes rodadas había 22 anos, nun tempo no que o cine galego era un perfecto descoñecido, non só alén do Atlántico, máis tamén dentro das nosas propias fronteiras.
     Cando eu tiña catro anos, en 1967, e asistía á escola de Forcarei, lembro que un día dona Carmen Cubela, a mesma mestra que antes ensinara as primeiras letras a Chano, nos levou de "excursión" (é un dicir) para coñecer as beiras de Forcarei. Na rúa Regueira había unha casa soa, enfronte ó entón cuartel da garda civil, onde vivía María Rosa. Lémbroa á porta da casa tentando vendernos ós parvuliños, por unha peseta, mazás das súas maceiras. Só teño esa lembranza dela e, para ser sincero, non recordo como era o seu rostro. Non sei se se parecía ó que despois tivo na ficción, todo enrugado e escuro, encarnada pola tía Sunción Ogando de Baíste, pero congratúlome de tela visto aínda que fose tan só unha vez na vida, porque foi a fonte de onde saín o que logo coñeceriamos coma fito e pedra angular do noso modesto cinema. Podo dicir outro tanto de Paco Farria, o outro protagonista da historia, de quen conservo tamén unha única imaxe no recordo, diante da serrería que antes se emprazaba no cruce da rúa Dúas Igrexas. Pero del, alomenos, conseguín tres fotografías que mo traen máis a miúdo e máis fiel á memoria.
     Chano conqueriu, con "Mamasunción", que volvesemos a vista ás nosas aldeas, ás nosas xentes -á nosa paisaxe e á nosa paisanaxe-, que retomaremos a ferramenta do amor propio. Porque Chano foi un tecedor de soños, un fornecedor de fantasías, un amañador de invencións (un Caladiño do noso cine), mais tamén foi un artista preocupado, comprometido e concienciado coa realidade galega e, sobre todo, como digo, coa paisaxe e a veciñanza rural. "Mamasunción" é o xeito de contar a aldea como a contaría un aldeán de corazón ("eu, para mal ou para ben, son un aldeán", diría o propio Chano), e niso xogou un papel fundamental a aldea de Baíste, o outro Forcarei.