Elfriede Jelinek é rara? Non vai ir a Estocolmo para recibir
persoalmente o Premio Nobel. Talvez tema as caras dos aduladores e
autodeclarados expertos que sempre agroman da nada cando unha persoa se
fai famosa. Antes non sabían moito dela, como demostra a reducida
cantidade de traducións de obras súas. Tampouco Jelinek era unha das
candidatas das que se falara nos días anteriores á decisión do xurado
sueco. Baralláranse nomes como Margaret Atwood (Canadá), Joyce Carol
Oates (EEUU), Doris Lessing (Reino Unido) ou incluso o da tamén
austríaca Friederike Mayröcker (mentres El País insistía —por
razóns que saberán eles— en Vargas Llosa).
Elfriede
Jelinek é rara? No canto de alegrarse e organizar grandes festas ou
desfilar polas televisións reacciona de xeito case tímido e retírase,
levando o seu cabelo cardado e a maquillaxe pálida da súa cara como se
fose unha carauta para protexer a persoa real. Talvez tema ser
instrumentalizada por feministas, críticos de Austria,
anti-capitalistas, anti-fascistas, comunistas e outros grupos que a
reclaman como destacada representante das súas ideas. Talvez só queira
ser ela, Elfriede Jelinek, desexando que a deixen en paz, porque a súa
obra tamén é ese intento de liberarse das manipulacións e intereses
alleos, unha loita contra a utilización.
Elfriede
Jelinek é rara ou simplemente sensible e, ademais, sumamente lúcida?
Non o sei, non son ningún especialista da literatura de Jelinek, aínda
que me inclino, fascinado pola tolemia creativa, pola segunda opción.
Pode que mesmo haxa quen diga que como home tampouco a sei entender.
Mais lin a finais dos oitenta a súa novela Lust (que outros máis
listos ca min traduzan o título), coñezo A pianista e algunha peza de
teatro súa, descubrindo que o seu tema esencial, o que rastrexa nos
contextos máis diferentes, é a alienación do ser humano, deformado
polo paternalismo, machismo, capitalismo, nacionalismo, militarismo,
racismo, cinismo. Unha das ferramentas para alienar o ser humano é a
mentira e unha das ferramentas de Jelinek para destapar esa mentira é a
súa utilización da linguaxe. O xurado sueco valorou especialmente esta
faceta "lingüística" da autora austríaca, se ben eu dubido
-coñecendo a política de traducións de moitas editoriais- que esas
características se manteñan realmente nas versións existentes ou por
haber, pois demasiadas veces desaparecen as solucións coherentes co
espírito do orixinal, víctimas dun afán castrador de estandarización
(como sometemento ao poder de quen estandariza) comparable ao que delata
a propia Jelinek.
No seu país
de orixe téñena tachado de pornográfica, de ensuciadora da nación,
de vergoña para Austria. Para entendelo, podemos arriscarnos e facer un
pequeno exercicio de imaxinación? Imaxinemos a Jelinek como galega.
Critica o país, o enchufismo, as mafias da cultura, o retraso mental
dos políticos, o carácter violadoramente arcaico da sociedade, o poder
rancio dos homes grises, o mal gusto do gusto oficial, o fanatismo dos
fanáticos, o papanatismo dos poderosos. E todo isto mencionando nomes
propios, sen calar, sen aceptar o que hai, denunciando e mostrando.
Atoparía unha editorial coa que publicar as súas novelas ou un
escenario onde representar as súas pezas de teatro? A válvula de
escape da Jelinek real é Alemaña, onde recibiu moitos premios
importantes, como o Heinrich Heine, o Georg Büchner ou o Else
Lasker-Schüler. Publicaba na editorial Rowohlt de Hamburgo ata que,
descontenta co cambio de política desa casa, mudou para o Berlin Verlag
da capital xermana. Igual que despois de moitos anos se deu de baixa no
Partido Comunista de Austria cando as discrepancias coa súa liña se
fixeron insoportables.
Esta é, entón, a autora tan incómoda, rara e
interesante, galardoada agora polo xurado do Nobel, pouco antes de
cumprir ela os 58 anos. Non son quen de decidir se merece ou non (como
dixo o tradutor Miguel Sáenz) este premio. Non sei se é xusto que
cinco anos despois do Nobel para Grass este volva outorgarse a alguén
que escribe en lingua alemana. Claro que ningún xurado é infalible.
Porén alégrome da liberdade dos de Suecia que teñen a dignidade de
non cederen a ningunha esixencia de fóra, defendendo a súa autonomía
e a da literatura e sorprendéndonos unha vez máis coa súa decisión
incalculable. |
BVG
Atrás
