Rogélia
Coa morte, na Coruña, o pasado 22 de outubro,
de dona Rogélia Raso Naya, aos 93 anos, pon-se ponto final a un
capítulo da história da nosa literatura, cando faltan escasos meses
para o centenário do seu marido.
Con efeito, Rogélia sobreviveu 56 anos a seu
home, o prosista galego José Lesta Meis, desaparecido prematuramente,
nesta mesma cidade, o 22 de dezembro de 1930; non no seu domicílio de
Eiris de Abaixo, como di o admirado mestre Carballo Calero, mas si no
hospital: daí que na parróquia de Santa María de Oza é este da sua
morte o único evento da sua vida legal que non aparece registrado.
Sí o están todos os outros: 1) o 16 de marzo
de 1887, en que naceu (e non o 14, como di a placa que o lembra no Eiris
de Arriba natal, mas non precisamente na casa nativa, segundo aclaraba a
própria Rogélia) e que reza: "Neste rueiro naceu / Xosé Lesta
Meis / que honrou a Galicia / cos seus traballos / na fala galega"
(e as datas de nacimento e morte).
2) o 2 de fevereiro de 1893, en que naceu sua
futura dona Rogélia; e
3) o 5 de dezembro de 1914, en que casaron
ambos.
Por certo que adoptaran unha rapaza, que lles
morreu con 15 anos; agora todos tres jacen ali, no camposanto de Oza,
sobranceando Monelos, esa aldeíña que ja foi centro do município de
Oza e, unha vez este anexado polo da Coruña en 1912, veu dar en
subúrbio coruñés, case anulado polo fronteiro bairro das Flores...
E Matilde
"Neste libro non falo mais que de
mulleres. De mulleres galegas. Todas son da miña aldea. Todas son
auténticas. Hainas que levan o mesmo nome que teñen. Hastra algunha
pertenece á miña familia". Asi di Lesta Meis no formoso
"Porqué" —que segue ao "Preludio cordial" de A.
Villar Ponte— de Abellas de ouro, o último libro seu que
sai do prelo de "Nós" da Coruña poucos meses antes do
pasamento do autor.
Pois ben, esas 13 traballadoras "abellas
de ouro", contradizendo-se o próprio Lesta Meis, non todas son
mulleres, poisque hai 2 homes entre elas: ficarian, daquela, en 11...
mas ainda cumpre sinalar que hai unha, unha só, á que se lle dedican
dous retratos... e por iso o total de mulleres ven resultando 10.
Quen é, logo, esa privilegiada entre todas as
mulleres? Pois ven sendo a sua mesmísima muller. Que non é, por outra
parte, a "Roxelia" que figura como tal; senon que é a figurada
como "Matilde", a costureira, e que vai precedida de unha
outra "Costureira", sen nome —único caso innominado na
série— , o que nos confirma a versión de dona Rogélia, que se
identificaba con calquera das duas, de tratar-se de duas semblanzas de
unha persoa só, unha como prólogo da outra. Vexamos.
"A costureira" sen nome é
"feituca e chusca", leva, con jeito, a máquina na cabeza
"e falangueira non a hai mais"; para o autor representa-se-lle
tal "unha fada" que "troca os farrapos por vestidos
novos" e non só iso: tamén anuncia "a festa a chegar"
levando ali por onde vai "alegrias, espranzas e ilusiós" e
convencendo a toda moza "do seu corpo ben feito". En justa
compensación "non hai na aldea quen leve tan boa vida" como
ela, pois "todas son a facerlle o seu gusto na casa aonde
vaia".
Ora, "Matilde", junto con Mingos o
retrato mais estenso da colección, é "unha rapaza xeitosa, nin
fea nin bonita, pero graciosa como ela sola e tan falangueira que non a
hai mais". E se da "costureira" se nos dera un conjunto
de lostreguexos case impresionistas dos que se deduze o retrato idílico
da muller-fada, moza solteira, e os seus efeitos benéficos na parróquia, de "Matilde" dá-se-nos unha visión mais cotidiana
e secuencial, relatando-se-nos un pouco a sua vida e mesmo a do autor, a
partir do casamento de ambos. É asi a da "costureira" unha
encantadora estampa "costumbrista", en canto
"Matilde" ten todos os tintes do cadro proletário.
Complementando-se e reunindo duas etapas de unha mesma trajectória
vital.
Aquel home enfermo e enseñoritado...
...e sin un carto: asi se autorretrata o autor
(J. Lesta Meis) no ex emigrante e jornalista Xaquín, que acaba casando
coa costureira Matilde (Rogelia Raso); e ainda se dispe mais, cunha
infrecuente sinceridade, ao se incluir entre "os enfermos que
contan morrer" e que é salvado pola abnegación de sua
compañeira, "orgulosa de ver que ela sola co seu traballo pode
atender ós gastos", ja que "vai ganal-o xornal fora e máis
despois gana outro na sua casa, sin desantendel-os labores todos dunha
muller casada" e "sin deber un carto a ninguén"...
Asi tamén se complementaron eses destinos tan
diferentes: el, o brillo público das letras e da acción galeguista,
que se malogrou antes de chegar aos 44 anos da sua vida; ela, o humilde
candeeiro que sostiña aquel lume desde a sombra, e que na sombra
permaneceu, unha vez apagado el, até o ponto de ser ignorada a sua
existéncia polo mundo da nosa cultura nacional.
Foi en janeiro de 1982 cando demos con ela pola
nosa feliz coincidéncia no camposanto de Oza: foi daquela cando a
apreciamos en toda a energia, lucidez e grácia que atesouraba aquel
corpo miudiño de 89 anos. Asi puido Rogelia Raso Naya estar presente
no redescubrimento de José Lesta Meis, en ocasión de se re-editaren,
por Edicións Xerais de Galicia, Estebo (1981) e Abellas de
ouro (1982).
Setenta anos cosendo, Rogélia seguirá entre
nós para sempre como personage literário, pola milagreira mao do
escritor seu home, transfigurada na abella de ouro da costureira
Matilde, a que vai "pola aldea adiante, coa máquina na
cabeza" e "a cabeza ó aire, lucindo o peiteado acabadiño de
facer e movendo o corpo con aquel donaire que ela ten". |
BVG
Atrás
