Hai
uns días, de retorno do meu exilio laboral (e voluntario, disque, non
hai que esaxerar) en Bruxelas, souben por intermedio dun meu irmán,
dunha anécdota, que, polo que me pareceu relevante no comportamento dos
seus protagonistas non podo por menos que referir antes de que prenda en
min, dramático, o ataque da desmemoria.
Un dos seus protagonistas vive aínda no
Concello de Padrón e ten por alcume coñecido o de "coelleiro",
que, como case sempre acontece lle ven de vello, dos seus ancestros
expertos no acoso e na caza de coellos. (Tamén podería responder a
unha particularidade física familiar, de incisivos prominentes e cairos
minúsculos, pero non parece o caso polo que eu sei e puiden ver). O
outro, finado no exilio (esta vez forzado e involuntario), foi Alfonso
Daniel Rodriguez Castealo, unha especie de "heroe
nacional-galego" para coelleiro, que logo que soubo quen
fose o seu interlocutor ficou abraiado do seu propio comportamento,
circunstancia que aínda é o día que rexeita cun dramatismo, que coido
excesivo.
Foi o caso que estando Castelao de paso pola
vila de Padrón, cruzouse no camiño cun rapaz descalzo que levaba un
saco de piñas na cabeza. Quixo tirarlle unha placa (que era o nome que
daquela se lle daba o de facer unha foto), pero o rapaz díxolle que
non, que non lle parecese mal ó señor, pero non quería que lle fixesen
unha fotografía naquel estado de desleixo, descalzo, vestido con
aqueles farrapos e se peitear.
Aceptoulle Castelao a negativa, aínda que lle
dixo no ton paternalista dos próceres, do, que queren que lles diga,
non gosto nin medio: "Fas ben rapaz. Se non queres, non queres,
pero repara e non teñas vergonza nunca por non ter zapatos, que calzas
os que Deus te deu."
A frase referida pode ser verdadeira ou falsa,
coma sempre que se recolle unha anécdota e non hai posibilidade de
verificar a versión de algún dos seus protagonistas. Ademais, "o
coelleiro" contoullo ó meu irmán, que mo contou a min, que,
na miña vez o conto de seguida (e de terceiras, xa que non de segundas)
engadindo, sen dúbida, anacos de realidade e de ficción, como moi ben
poden entender. É o que se chamaría un "chinese whisper"
(termo que lle agrada ó meu amigo Xelís de Toro, escritor emigrado/
exiliado na Inglaterra) ou un "conto chino" na fala que usamos
os novos falantes de galego (especie, polo que se ve, en vías de
extinción). O importante, neste caso, é a serie de comportamentos que
a anécdota ilustra.
A anécdota reflicte varias características da
época (terceira década do século XX). En primeiro lugar está o
respecto do fotógrafo polos seus posibles obxectivos, circunstancia
que, polo aquel de informar, non se dá agora nos reporteiros gráficos.
Non hai máis que ver as fotos de víctimas civís dos conflictos
bélicos, onde o respecto á dignidade dos que sofren non é unha
característica dos que os fotografían, que semellan perseguir máis a
venta e publicación da foto que o respecto á dignidade das persoas que
sofren (1) ). Logo está a cultura popular (a do neno co saco de piñas na
cabeza) que trataba a quen tivese unha cámara de "señor" e
que non entendía ser obxectivo fotográfico se non estaba preparado
para o evento e, se cadra en terceiro lugar, está o carácter
estremadamente paternalista para coa xente do pobo dun dos pais do
nacionalismo galego, que se permitía facer referencias á resignación,
basándose na participàción divina nos designios da humanidade.
Bastantes anos despois de que esta anécdota de
Castelao e do corlleiro, o rapaz do saco de piñas, tivese lugar
(ou non, a min contaronmo de alguén que llo contara) na compañia de
catro amigos viaxei ( foi no ano 1987) entre outros países á
República Popular de China, e máis en concreto a cidade de Guanzhou,
próxima a Hong-Kong. Unha tarde, xogando ó billar nunha baiuca do
antigo barrio dos comerciantes de Guanzhou, fomos víctimas das
gargalladas de catro rapaces pola nosa escasa habelencia como xogadores.
Logo de intercambiar máis xestos que palabras e (todo hai que dicilo)
máis cervexas adas que o corpo pode soportar sen que a mente se
revolte, conviñemos en sacar unha foto todos xuntos, que nos gardriamos
como recordo e da que eles recibirían unha copia (como así quedou
encargado un dos meus amigos). Pareceulles ben, pero puxeron como
condición que a foto debería de se realizar no día seguinte. Pasou a
noite e alí estaban, no día a seguir, como cravos á hora pactada,
vestidos como para unha festa, limpos e repeiteados como nas mellores
ocasións. Na fin, un comportamento moi semellante ó que anos atrás
tivera o coelleiro. A foto si, pero arregladiños e ben
peiteados.
Entendo que para o inmediatismo da reportaxe
xornalística o valor desta fotografía é mínimo, pero para entender a
idiosincrasia dun pobo e comprender algunhas características da súa
antropoloxía cultural, a anécdota de como a fotografía foi concevida
polos seus suxeitos/modelos ilustra mellor o comportamento daqueles
chineses que a foto en sí (que anda perdida nos meus arquivos que
deixei nunhas caixas en Vigo e desafortunadamente non lle spodo
mostrar).
Lonxe da miña intención o facer unha
parábola ou extraer das anécdotas contadas unha ensinanza ou un
corolario ético. Simplemente contar algo que me contaron e mostralles
que, pasados os anos, aconteceunos a min e a outros amigos un caso
semellante na China (outro conto chino?). Sen máis, sen facer
extrapolacións nin extraer arriscadas conclusións. Castealo e un neno
de Padrón, un fato de biólogos entusiastas e catro rapaces de
Guanzhou, máis de cincuenta anos de por medio. |