O Bandeira

 

(Texto íntegro)

 

v2alfonsoalvarezcaccamoobandeira.html



     Pois escoita
, vouche contar por que estou aquí. Tés que ter paciencia porque cos beizos así de inchados, éme difícil falar. Non te vexo moi ben... mira como teño os ollos. Achégate un pouco. Escoita, para que entendas ben, teño que ir un pouco atrás no tempo: herdei a Florida, a miña casa coas leiras, do meu avó paterno, pero ata onte, tras pasar calamidades que non quero relatar, co soprido da morte a cotío tras a miña caluga, non puiden voltar, e xa pasaran moitos anos desde que na miña xuventude trouleara por eses amados lugares. Meu pai fora educado na cidade de Ourense pois amaba os libros tanto como desprezaba os cabalos e as viñas. Quixo facer de min, tamén, un intelectual, mentres o meu probe avó maldicía aquela febleza, porque el traballara coma un condenado e conseguira facer medrar a pequena herdanza do seu pai, meu bisavó, ascendendo chanzo a chanzo desde o seu humilde traballo de labrego a pequeno proprietario, ata que tivo a sorte de ver revalorizados os seus terreos pola xenerosidade das súas viñas.
     —Vale máis o labrego máis lacazán que dez avogados —adoitaba dicir.
     Meu avó morreu dun ataque ao corazón nada máis estoupar a guerra. Caeu ao pé dunha viña e ficou abrazado a ela. Sei que a súa sensibilidade e o seu amor pola sinxeleza da vida non puideron aturar tanto desastre. Eu non puiden ir despedilo no seu derradeiro adeus porque a guerra colleume en Madrid onde recén remataba a carreira de Dereito. Coa súa falta medrou a miña atracción pola súa rexa figura, para min un mito de enerxía e valor. O corpo do meu pai, tamén avogado coma min, cando só contaba con cincuenta anos, apareceu nunha cuneta da estrada dos Peares, destrozado a balazos e cos xenitais cortados metidos nun peto da súa chaqueta; unha atrocidade que ata ben pouco non podía esquecer, pero que agora, como verás, xa son capaz de aturala. Eu fun fillo único e crieime sen nai, quen morreu ao darme á luz. Sempre tiven a sensación de que meu pai non mo perdoara completamente.
     Pasei dous anos no cárcere en Madrid porque cheguei ter a graduación de tenente do exército republicano e hai poucas semanas deixáronme ceibe e decidín voltar aquí. O meu título académico de nada me servía. Tería que comezar daquela, despois da arrepiante loita, outra dura batalla no medio dunha sociedade convulsa que me anoxaba e para a que non estou preparado, polo que fuxín da valente cidade exterminada que agora é pasto de insultantes desfiles. Decidín deixar os meus osos e os meus esforzos nesta terra onde os meus deixaron a vida, a poucos quilómetros do lugar onde acharon o corpo de meu pai. Souben co tempo que a noite na que o sacaron do calabozo, a culatazos, o Bandeira esmagoulle o nariz e quebroulle dous dentes co mango da pistola, e meu pai non se derrubou; din que salfería chorros de sangue por cada sílaba mentres cun fío de voz daba vivas á República.
     Crucei coma nun soño as inmensas chairas castelás, levando ben custodiados os documentos que acreditaban a propriedade da Florida e o meu propio salvoconducto asinado por un elemento influínte da Dictadura que outrora fora amigo íntimo de meu pai e que no seu momento tivo a ruín sabedoría de pasar de bando para ter agora alto trato cos fascistas. Alomenos a min salvoume a vida e amosou un asomo de nobreza ao non finxir descoñecerme cando, nunha inspección rutinaria, recoñeceu que tras aquela pel apegada a uns ósos se achaba a figura do fillo de quen fora o seu mellor amigo. Tamén, supoño que para lavar a súa mala conciencia, deume algún diñeiro, que aceptei como préstamo para poder coller o tren, pois carecía eu absolutamente de todo a non ser a miña propiedade que descoñecía en que condicións atoparía.
     A medida que avanzaba na viaxe e me aproximaba ao punto de destino, sentíame presa dun maior desacougo; unha señardade invencible facíame desexar permanecer eternamente no tren, sen máis traballo co que deixarme levar sen rumo. Achábame nun grave estado de depresión e aínda que agardaba que a nova vida tonificase o meu ánimo, a monotonía da chaira preñaba a miña alma dunha melanconía insufrible. Só lembro as terras estensas e unha escena que ficou gravada absurdamente na miña memoria: unha estación minúscula na que había moitas monxas de cara branca, felices, como larpeiras dediante dos refugallos da miseria, capitanas dunha tropa de nenos rapados e asustados. Tamén lembro a dor física no lombo producida polo banco de madeira do vagón daquel lentísimo ferrocarril. Pero ben, vouche contar o máis importante, que non temos moito tempo: unha vez que cheguei á estación da Rúa decidín camiñar cara Petín por estreitos rueiros e evitar a estrada principal. Aínda que non tiña nada que agochar temía o encontro coa Garda Civil que con toda probabilidade me faría pasar por serias díficultades porque, malia ter nacido alí, son un descoñecido. Non había outra claridade que a do luar, nin tan sequera o lonxano escintileo dunha luz nunha casa. Atravesei a vella ponte na que tantas xornadas de ledicia pasara na nenez coa sorpresa da pesca anovada a cotío, cos chimpos ao río desde arriba do peitoril en concurso arriscado con outros rapaces de diante das olladas pasmadas das mozas do lugar. Lembrei con entrañable nostalxia a aquela Tereixiña de ollos azuis, trenzas loiras e calcetíns brancos coa que case nunca falaba porque andaba morto de amor por ela e liscaba cando se me achegaba, para espreitala despois ás agachadas tras o valado.
     Cheguei ás ruelas do pobo. Adiviñei eu, nas tebras, aquel mundo pequeno, a especial configuración das casiñas cos seus balcóns ateigados de flores que rebosan das macetas, dos botes de follalata ou decorando botellas descabezadas. Volvín cheirar o mesto ulido do estrume cando pasei por de diante da casa de Malona, santa muller, tenra e pacienzuda, que foi quen de acariñar, rifar e educar a un señorito malcriado e a quen quero como a unha nai. Supuxen que aínda viviría aínda que xa andaría polos oitenta anos. Imaxinei que a súa intelixencia, observadora coma ningunha, dotada dunha memoria extraordinaria e da facultade de converter en suxestivos contos os sucesos cotiáns, tería moitas cousas que dicirme. Tiña enormes desexos de abrazala. Ela sería, por suposto, a primeira e pode que a única visita que faría no pobo.
     Pasei as últimas casas de Petín e comecei a subir pola empinada congostra que na nenez era eu capaz de percorrer no tempo que dura un asubío e que agora, co peso das tristuras e sabendo que o meu avó xa non estaría agardando para burlarse dos avogados, facíaseme acorante. Ía calor na noite. Un silencio, só interrompido polos lonxanos ladros dos cans, colábase entre as árbores que bordeaban o esgrevio camiño. De cando en vez unha brisa fuxidía sobresaltaba as ramaxes. Arriba, as arboredas espesábanse profusamente. Algo vago, que eu non comprendía, comezaba a alarmarme sen razón. Estiven a piques de deter a marcha e voltar ao pobo ou incluso aquí, á Rúa, a calquera hospedaxe, coa intención de regresar á Florida coa luz do día. Os meus pasos vacilaban e a cada segundo sentía as pernas máis febles. De súpeto fiquei paralizado polo ladro feroz dun enorme can que se botou a min con rabia, pero bateu contra a tea metálica que coroa o valado. Desde enriba ensinaba os dentes con fereza, botando espumallos a poucos centímetros da miña cabeza. Aínda así, pode que por un íntimo orgullo, decidín rematar a miña viaxe ata o final da congostra deica un lugar onde podería divisar a miña casa. O can seguía os meus pasos sen deixar de ameazarme cos seus dentes fríos e furiosos. Ao cabo divisei a casa e un agre sentimento invadiume. Tiña a luz acesa. Entón sentín o renxer do portalón e un berro rabioso:
     —¡¿Quen anda aí?!
     O can, excitado por aquela voz, lanzouse con ferocidade contra a tea metálica, e a piques estivo de chimpar por riba dela.
     —¡¿Quen vai?!
     Botei a correr pola encosta abaixo sen afastar as ramaxes que me mancaban na cara. Resoou o disparo dunha escopeta que rachou a noite e espertou un concerto de interminables oubeos e ladros pola contorna. Tras a carreira aloucada, vinme de novo no medio da pequena praza de Petín onde aínda sentía calafríos nas costas. Coma un tolo, corrín cara á casa da vella Malona.
     Batín co puño na porta. Fixéronseme eternos os segundos que tardei en escoitar unha resposta:
     —¿Quen é? ¿Quen chama?
     Sooume a súa voz coma un eco da nenez e amoreáronse no meu ánimo moitos sentimentos de difícil explicación: eu non era eu, era un neno que fuxía tras cometer unha trasnada aínda que neste caso o castigo sería, con toda probabilidade, a morte. Ao mesmo tempo encadeáronseme os días vividos nunha escaleira súbita e anárquica.
     —¿Quen é?
     —Son Pedro, Malona.
     Abriuse a porta cun renxer suave e apareceu a diminuta figura da velliña. Ficamos estantíos ollándonos durante uns segundos ata que Malona, tras unha carreiriña curta, se abrazou á miña cintura.
     Os dous botamos a chorar coma dous infelices, coa mesma emoción que poden sentir unha nai e o seu fillo.
     —¡Pedriño, meu rei, meu rei!
     A boa muller colleume as mans e afastouse un paso para contemplarme de arriba abaixo.
     —Está moi fraco. Isto non pode ser —comentou no mesmo ton que empregaba na miña nenez cando, cariñosamente, me reprendía e me perseguía polo corredor da casa para limparme as orellas coa punta dunha toalla.
     —A guerra, Malona, a maldita guerra...
     —¡Veña, axiña, entra!
     Había quentura no interior da humilde vivenda onde o lume aceso do fogar proxectaba sombras movedizas na parede. Nunha cadeira, envolveito nunha manta de cadros, abanaba a cabeza sen parar Xaquín, o home de Malona, terriblemente envellecido e enxoito.
     —¡Señor Xaquín! —exclamei— ¿Como vai iso?
     —Non te escoita nin te ve —dixo Malona mentres acariñaba, maternal, a caluga do seu home—. Vai moi vellino... xa anda nos oitenta e oito. Vai ser mellor deitalo. Anda, senta aí. Vas tomar unha boa augardente.
     —E, daquela, ¿cantos anos tes ti, Malona?
     —Eu sonche moito máis nova: oitenta e catro —respondeu entre risos.
     Eu tamén rin.
     Malona axudou a Xaquín a erguerse da cadeira e paseniño conduciuno ata un cuarto que albisquei ao fondo do corredor, afastado da cociña por unha cortina. Xaquín non escoitaba as tenras palabras que a vella lle dirixía pero comprendía o seu amor porque se deixaba levar e sorría coma un neno mixiriqueiro.
     Cando regresou a muller, conteille todo o sucedido antes e tamén, entrecortadas, certas cousas da guerra. Despois pregunteille pola miña casa.
     —Na Florida vive o bandido do Bandeira. Mal raio o parta. Rouboucha, como tantas cousas no pobo, como tantas vidas...
     Non me sorprendín, e nada dixen. Malona continuou:
     —Para min que debeu pensar que morreras na guerra, e como antes xa fixera coa familia as que fixo, ¡pobre senorito!, ¡as que fixo!
     —Cóntame as que fixo, Malona.
     —Sonche cousas moi terribles, meu fillo, moi terriblísimas... de espanto.
     —Estou afeito aos espantos. Estamos todos afeitos. Xúroche unha cousa: a casa vou recuperala polas boas ou polas malas.
     —¡Ai, as malas, Pedriño! Eles si que saben das malas. ¡As malísimas! ¡Desgraciados!
     —¿Quen son eles?
     —Os da falanxe... O Moucho... O Bandeira... que tamén lle chaman o Moucho, xa sabes... o Peliqueiro que é de aí de Vilela, algúns señoritos da Rúa, catro ou cinco que andan de uniforme e están todo o día no Casino. Un deles leva un negocio da pizarra no Barco... outro que Ile chaman don Alfonsito e... e o Felisindo da Martiña, tan boiño que parecía. ¿Non lembras ao Felisindo?
     —Pois, non —respondinlle.
     —Si, home, que era pobre pobre, de Fontei, que andaba polas casas aos ferrenganchos.
     —¿O da chatarra?
     —Ese. ¿Quen podería pensalo? Puxo a camisa azul e fixo as do demo. ¡Se ata unha noite veu buscar ao Xaquín! ¡Pero se é un vello! ¿Non vedes que é un vello? —berreilles eu— ¿Que vos puido facer un vello? El díxome: señora —fíxate ti, señora, que sabe perfectamente como me chamo— señora, dixo, haille moito vello cabrón. Menos mal que o Canales, que medio andaba con eles, pero non é tan malo, os convenceu, senón mo levan e mo matan, coma fixeron co teu pai, e co Tonecho, o fillo da Benita, porque tiña unha escopeta de caza, ¡que ruíns! Aquí haiche moitos cazadores, xa sabes, para gañar a vida... e a tantos outros, que mesmo os torturaban coma salvaxes... Non me fagas falar. Fixéronas a miles, a miles...
     —¿Cando quedou coa casa ese cabronazo?
     —A pouco de morrer teu pai. El ábrea pola mañá coma se fose súa. Ese can rabudo, esa fera é del. E veñen outros á casa, e fan parrandas cunhas querindongas que traen din que de Ponferrada. lso din, que eu non te vin nada, pero xa sabes, se se di é por algo. O que si é certo é que nunca está só. Suben autos ata arriba da praza e os deixan arentes do valado. Os sábados e os domingos é cando máis veñen. Eu pecho as portas e rezo, porque aínda seguen facendo visitas, xa me entendes, polas casas. Case nunca queren nada, pero hai que darlles o saúdo, e a augardente... Ás veces piden café, ¡fíxate ti! ¡café!, coma se os pobres tivésemos café, que non sei cantos anos van que non o probo... Pasoulle a unha muller de Vilela, pobre muller, que lles deu café e por culpa diso leváronlle ao home que, se polo visto, dicían, que como tiña café, que se o trouxera de estraperlo... e pode ser, claro... pois aínda non apareceu, e a muller anda desesperada que ata foi falar cun da Casa Grande, que son boa xente, e non lle puideron axudar e iso que teñen amizade con don Alfonsito... ¡Ai, que desgraciados! Pois xa che digo: agora a casa é del. lso di.
     —Iso cre el, Malona —díxenlle eu.
     —Ai, non te metas en líos, que eses péganche un tiro e quedan tan panchos! Unha casa non vale o que vale a vida. Aquí sempre haberá un sitio para ti, meu fillo.
     —Xa o sei, Malona, pero eu quero recuperar o meu, ata o último metro dos eidos, ata a derradeira viña.
     —Eles teñen a lei, e ti diso saberás moito máis ca min. 
     —Mira, aí teño a escritura, é o único que vale.
     —¡Ai! O que vale... o que vale —choromicoulle a vella—, o que lles vale a eles é deixarte nunha cuneta.
     —Mira Malona: non teño máis que ir xunto do alcalde da Rúa, porque aquí só temos o pedáneo, ¿non?
     —Non. Xa non hai pedáneo. Aquí manda o Bandeira, e alí tamén. O alcalde é íntimo del. Chámanlle o Maragato, que é de León, creo, e agora fixérono alcalde da Rúa, e din que é máis malo cá peste, pero o que manda, manda, segue sendo o Bandeira.
     Malona seguiu falando ata ben pasadas as dúas da maná. Contoume das atrocidades cometidas polos falanxistas; das vinganzas crueis e dos caprichos que para divertírense remataban moitas veces coa morte endiañada de inocentes, coma o do mozo que andaba ás piñas e co que materialmente fixeron puntería disparándolle ao cú... canalladas arrepiantes coma as que farán connosco, se non se produce un miragre. En fin, resumindo un pouco: parece mentira pero aínda que eu estaba cansadísimo e deille ben á augardente, non puiden durmir e fiquei toda a noite ensumido en turbos pensamentos coa cabeza apoiada na mesma mesa de madeira onde de neno tantas veces axudara a Malona a debullar mazarocas de millo mentres me contaba vellas historias de aparecidos, co ruído xordo, ao lonxe, do comezo dunha treboada de verán.
     Tras a noite, que se me fixo eterna, esta mañá, a iso das nove, vin aquí, á Rúa. Tras percorrer a longa recta que a atravesa, axiña dei de fronte co edificio do Concello. No seu balcón, supoño que xa o sabes, ondean as bandeiras de España e de falanxe. Cando cheguei, bloqueaban a porta tres mozos de camisas azuis, arremangados para amosar a súa barileza patriótica de acordo cos himnos e mensaxes fascistas. Con malos modos, como era de agardar, pecháronme o paso.
     —¡A dónde crees que vas!
     —Quero falar co señor alcalde.
     Botáronse a rir. Un deles, gordecho e medio fanado, preguntou retranqueiro:
     —¿A quien tengo el honor de presentar?
     —A Pedro Salgueiro
     —¡Ya está bien de coñas! —interrompeu outro dos mozos facendo ademán de tirar a súa pistola da cartucheira que levaba no cinto— ¡Rápido, tu documentación!
     Entregueille o salvoconducto solicitado. As miñas pernas tremían. O falanxista leu o papel detidamente e pasoullelo aos seus amigotes que tamén o examinaron polo miúdo.
     —O sea, que eres un picapleitos de mierda, recomendado por un desconocido de Madrid... ¿No?
     —Son avogado... Quen me deu o salvoconducto non é precisamente un desconecido...
     —¡A callar, mamon! ¡Espérate ahí!
     Agardei sen moverme da porta ata que regresou ao cabo duns minutos. Os outros dous falaban polo baixo. Un deles cuspía no chan sen parar.
     —Suba usted.
     Fiquei sorprendido polo tratamento. Acompañado polo xove, entrei no portal do edificio do Concello que, supoño, é a sé da falanxe. O primeiro que me chamou a atención foi un gran crucifixo enriba dun retrato de Franco. Diante del o disciplinado mozo, supoño que para impresionarme, bateu un feroz taconazo e ergueu a man saudando ao xeito fascista.
     —¡Salude! —obrigoume, e eu non puiden facer outra cousa que obedecelo. Sentín noxo de min mesmo, mais consoleime cavilando que non se trataba dunha covardía, que algún día podería contalo sen vergoña, como cho conto agora.
     Cando cheguei arriba e a porta dun despacho se abriu, non puiden conter un xesto de odio: de pé, a carón dun home moi groso, uniformado e engominado con brillantina, a quen, sen dúbida, recoñocín como o alcalde, achábase o miserable Bandeira. Este era, e digo con pracer que era, un indivíduo duns corenta e cinco anos, alto e encorvado, cetrino, de ollada torva, e como daba voltas, cos brazos pendurando ao longo do corpo, semellaba un mono. A súa face falaba ás claras da súa alma sanguiñenta. O alcume de Bandeira era herdanza de varias xeracións, mais o de Moucho estreouno el pola súa peculiar maneira de falar, pois a cada palabra intercalaba unha inspiración noxenta e encuspiñada que lembraba o resoprido asubiante dos mouchos na noite. Escoitalo falar non se podía aturar sen repugnancia, pois era ademais un empedernido bebedor e xa de mañá botaba un bafo noxento de augardente. Miraba con ollada oblícua e uns dentes longos e couzados viñan pousarse sobre o beizo inferior cando tentaba pechar a boca bordeada por refugallos de cuspe branco e sólido. Sen embargo, a súa alma era aínda máis fea. Se puidesemos concibir que aquel ser tivera conciencia, sobre ela habería que facer gravitar o peso de máis de vinte crimes. A súa frialdade estarrecía. A meirande parte dos mesquiños que o acompañaban facíano por afinidade, outros por sumisión e covardía, talvez algún polo terror. O que non é doado de averiguar é o xénero de vida desta xente, pois segundo me contou Malona, nada máis comezar a guerra deixaron os seus traballos aos que non voltaron xamais. Supoño que a roubecha, a extorsión e as ameazas de morte, cumpridas ou non, son o mellor dos negocios.
     —¡Pase, no se quede ahí! —berroume o alcalde.
     Por un intre, dubidei. Sentín medo a que os meus nervios me traizoasen. Ten en conta que aturar a poucos centímetros de min a presencia do asasino de meu pai era unha tensión atroz, aínda coa certeza de perder as miñas terras.
     —¿Que se le ofrece? —preguntou o personaxe graxento acompañado polo sorriso cínico do Bandeira.
     Respondín con serenidade aínda que o meu corazón batía na caixa do peito:
     —Veño recuperar o que é meu, a miña casa.
     —Vamos, vamos, con calma. ¿De que casa me habla? A ver, vayamos por partes: ¿quien coño es usted?
     —Nese salvoconducto ben o pon. Son Pedro Salgueiro, avogado, propietario da Florida, os seus terreos, as súas viñas... Parece ser que agora está a casa ocupada por outra xente... coido que por ese home —sinalei ao Bandeira que non se sacudía de enriba o seu humillante e depravado sorriso—, ese home... vostede probablemente xa o sabe. E a súa ocupación é ilegal, como é lóxico. Neste documento —tireino do peto—, nesta escritura fica ben claro que eu son o propietario.
     —¡Pamplinas! —berrou— ¡Déjeme ver ese documento! Además le advierto una cosa, ese "home", como usted dice, tiene nombre y merece un respeto. Es el señor Fernández y no vive en su casa... cuida de su casa... vi-gi-la su casa que fue requisada para bien del glorioso alzamiento nacional y que le será devuelta en su día si usted acredita ser el legítimo propietario. Veamos su escritura...
     O alcalde botoulle unha rápida ollada ao documento e guindouno con desprezo enriba da mesa.
     —Esta escritura es ilegal. Fíjese en Ia fecha: en Madrid, a tres de diciembre de 1937. ¡Y con el sello de la República! Señor mío, no le sirve para nada. La República marxista fue ilegal y por lo tanto sus asquerosas leyes sólo sirven para limpiarse el culo con ellas, y ni siquiera, a mi culo le da asco ese papel.
     Ambos canallas deron en rir; o alcalde asubiando gargalladas asmáticas e o Moucho resoprando cuspe pola suxa boca, ata que se cansaron. O que sentín é imposible que cho poida describir, pois nin foi noxo, nin desprezo, nin irritacion. Tratouse dun doroso baleiro, dunha escuridade nos ollos da alma. Dun chimpo conseguín coller un abrecartas que estaba encol da mesa e craveino con tanta forza no ollo do Bandeira que a punta saeulle por detrás do cranio. Coido que foron os nervios ao verse pingando de sangue, que salferiu media habitación, a causa pola que o alcalde non deu co truco para disparar a pistola, que se encasquillou. Despois imaxínate, os berros, os falanxistas que xa me querían matar alí mesmo... pero o alcalde deu orde que me deixaran para despois, supoño que para unha meticulosa tortura. Pois mira, aínda que non o creas, non teño medo. Só sinto mágoa pola pobre da Malona, pero, ¿ti sabes que pracer sinto ao lembrar o abrecartas aquel no ollo do Bandeira, e que aínda tivo tempo de decatarse de que morría chorando histericamente? Esta é a miña historia ¿E ti que fixeches para estar aqui?

 

 

 


logoDeputación logoBVG © 2006 Biblioteca Virtual Galega