Peter Handke
vén de publicar un libro co título Don Juan (narrado por el mesmo)
na editorial Suhrkamp de Frankfurt, á que segue fiel desde que empezou
a escribir. Non imos agardar a súa publicación en lingua castelá para
ofrecer unha primeira ollada. Damos conta xa agora desta nova obra dun
autor apreciado tamén en Galiza.
Sementes de
álamo pairan no aire deste maio, na caucásica Xeorxia, en Damasco e
Ceuta, á beira dun fiordo norugués, en Holanda e en
Port-Royal-des-Champs. Sementes que envolven a narración, os
personaxes, lugares e o tempo. Mais tamén ilustran que o tempo e a
xeografía non existen ou só existen en cada intre e lugar concretos,
porén non fronte a outro momento e tampouco con respecto a outros
sitios. A improbable coincidencia das sementes de álamo en tres
continentes e aínda máis zonas climáticas diferentes ubícanos alén
da realidade convencional e lonxe da escrita realista dos nosos tempos;
colócanos nun ambiente de conto de fadas, onírico, non-psicolóxico,
fantástico. Velaí o universo de Handke: sutil, sensible, delicado,
manierista, elaborado.
E neste
universo Don Juan entra a través dunha brecha dun muro, fuxindo dunha
parella de motoristas aos que observou en plena faena nun bosque
próximo. O grande heroe da sedución un simple voyeur? Claro que
non, a propia escena de amor silvestre non se describe, si os
pensamentos de Don Juan sobre ela e, ante todo, o contorno onde se
desenvolve todo, a natureza, a luz? Porén xa este comezo nos indica
algo sobre o mítico personaxe que lle dá título ao relato: pouco ten
que ver coa imaxe que se adoita ter del. "Podo certificalo: Don
Juan é outro.", di o propio narrador. Os outros Don Juans
—incluídos os de Molière e Mozart— non eran reais. Ademais, a
"historia de Don Juan non pode ter fin, e esta é, abofé, a
historia definitiva e verdadeira de Don Juan", tal e como reza a
última frase do libro.
Tampouco é Don Juan o narrador do libro (en
contra do que suxire o título), senón que o seu anfitrión
—o dono dun
solitario albergue á beira do convento en ruínas de Port-Royal, preto
de París— nos conta o que Don Juan lle relata durante sete días: cada
día os sucesos ocorridos exactamente unha semana antes. Tamén esta
estructura de dobre narración alude a un elemento do pensamento de
Handke que neste relato, ademais, parece mencionado de maneira
explícita: as matemáticas frías do mundo moderno crearon unha
civilización desalmada que se traduce nun tempo baleiro, un tempo que
só se conta como os números ("gezählte Zeit"), mentres a
vida, a vida intensa e plena, está no tempo narrado ("erzählte
Zeit"). De aí tamén que este autor aborreza as novelas do tipo
anglosaxón, pois parécenlle unha concesión nefasta á ditadura do
tempo equivocado.
Mais este Don Juan é un relato moi elíptico
que prescinde consciente e explicitamente de narrar certos episodios,
como por exemplo os encontros picantes do protagonista coas diferentes
mulleres. Ademais, segundo avanza a narración, os detalles mencionados
van a menos. Da última aventura nin sequera se menciona o lugar onde se
desenvolveu. Sendo así, como se pode pensar que a vida se salva grazas
á narración se nesta non aparece ou só aparecen retallos? En troques
hai moito espazo para descricións e evocacións da natureza e de
lugares: o escenario para as vidas humanas. Sen embargo, non se trata
dunha recreación máis ou menos realista da natureza, senón dunha
asimilación profundamente estética, nada de primitivo/enxebre, senón
cultura, culturalismo esteticista. A repetición de detalles máis que
improbables ao longo da narración das aventuras de Don Juan suscita,
ademais, a idea de que todo poida estar inventado, de que a narración
sexa autónoma e non lle deba nada á vida. E todo isto está escrito
cun estilo preciosista, ás veces arcáico, anti-moderno, ao que
contribúe a utilización enormemente consciente da lingua, que lembra
aquilo que dixo Jelinek sobre unha das características dos escritores
austríacos.
Pois ben, aínda non falamos realmente da
historia deste Don Juan. Talvez non sexa tan importante? Vexamos, non
obstante, unhas claves. O relato dos sete días de aventuras do
protagonista, inserido
—en terceira persoa— no relato do albergueiro
—en
primeira persoa—, parte dunha situación inicial caracterizada por un
Don Juan sumido no loito (acaba de perder o seu neno ou a súa muller) e
dabondo retirado da súa vida anterior. Tanto neste momento como ao
final de todo fica obvio: este protagonista só se sente a gusto na
fuxida. Porén, non é activo, deixa facer. E, cando en Xeorxia asiste a
unha voda e ve a noiva, sabe deseguida que esta muller o chama, que
engloba unha obriga, gozosa pero por cumprir. Ora ben, este Don Juan non
é un seductor, senón unha especie de catalizador para os desexos das
mulleres que nel recoñecen a aquel que estiveron agardando, o que pon
de relevo o insípido das súas vidas e, asemade, é o garante dun
cambio radical, un profeta, un mago, un amo, que se revela como tal a
través da ollada. E elas recoñéceno case no sentido bíblico.
No momento da súa unión (?) o tempo detense e
todo se fai presente. A parella ubícase fóra do tempo habitual,
superándoo conxuntamente como por arte de maxia, só mediante a súa
proximidade total (non amor, do que aquí non se fala ou, como di Don
Juan: "audacia, non amor!") e coincidencia despois de se teren
recoñecido. Quizais se produza nas mulleres algo comparábel ao efecto
que a chegada de Don Juan ten no narrador, que fala dunha
"ampliación interior e unha de-limitación". Case expresións
da literatura mística?, só que aquí non hai deus.
Don Juan segue fuxindo, en avión, pasando
polos sitios aducidos ao comezo desta reseña. Cada día narra a
aventura ocorrida unha semana antes, cando cada día estivera noutro
lugar con outra muller. Ao rematar o seu relato, o estado de ánimo e
comportamento de Don Juan mudan radicalmente. A súa anterior
habelencia, por exemplo na cociña do albergue, desaparece para ser
substituída por un enorme nerviosismo e unha necesidade case autista de
contar o que se poida contar, numericamente por suposto: as sementes de
álamo, os botóns da camisa, os coches que pasan?, pois as cousas
perderon o que as unía: "En vez da cohesión, que caracterizaba o
sentido do tempo, agora só detalles, non, singularizacións." Cal
é a razón? O feito de ter finalizado a narración? Porque algo o chama
e non aguanta o sosego?
Ao pouco volve aparecer o servente de Don Juan
co seu auto ruso. E un día o albergue vese cercado polas sete mulleres
dos sete días. Unha situación de tensión, de pánico, mais o pánico
funciona como a fuxida para Don Juan: é o seu elemento, onde se sente a
gusto. E vén sendo hora de marchar. E marcha, deixando atrás a un
narrador marabillado, tal vez cambiado.
O nome de Peter Handke é coñecido en moitos
países. Recentemente, con ocasión do Premio Nobel da Literatura deste
ano, alguén incluso comentou que el o merecería moito máis que a
galardoada. Tamén as reaccións da crítica do ámbito de fala alemana
con respecto a este Don Juan (narrado por el mesmo) foron na súa
maioría positivas: unha obra "admirablemente romántica e
anacrónica" (Die Zeit, Hamburgo), un "Don Juan
refrescante" (Süddeutsche Zeitung, Múnic), "máis
convincente que as 760 páxinas de Der Bildverlust" (Der
Standard,
Viena); se ben non faltaron voces máis reacias: "En todas partes
sucede algo milagroso para o que logo non hai palabras [?], a linguaxe
de Peter Handke choca con límites que non é capaz de superar" (Die
Presse, Viena).
Cadaquén atopa o que quere. Neste libro como
noutros. A min impónseme a sospeita de que non se debe rañar demasiado
na pel das historias e dos personaxes de Handke, non vaia ser que
despois de quitar a roupa detrás non haxa nada, absolutamente nada.
Fáltalle o sangue a esta historia anémica como, quizais, tamén a
outras. A forma suxire algo que o contido non cumpre, deixando lugar a
algo que é como a retórica con respecto aos feitos e actos reais. Ou,
como dixo o tamén escritor Hanns-Josef Ortheil: "Escoitamos e
esforzámonos, estivemos atentos e incluso crimos, dentro do que foi
posible, algo na mística. Pero ao final non demos atopado o 'outro Don
Juan', atopamos o Don Juan narrado por Handke". E este narra con
moito xeito, oficio, mestría e intelixencia, mais se cadra fáltalle a
mesma paixón da que carece o seu Don Juan. |
BVG
Atrás
