A nova ortografía da lingua alemana suscita protestas
Nas últimas semanas as discusións sobre a
reforma da ortografía do alemán acadaron unha intensidade
traxicómica. Mentres medio país estaba de vacacións, unha bóla de
neve foi crecendo ata converterse en avalancha e tema predilecto da
televisión entre Euro Copa e Xogos Olímpicos. O alude rebentou os
diques da opinión pública cando dous grupos mediáticos
poderosísimos, Der Spiegel e Bild, anunciaron a súa
volta á ortografía tradicional e esixiron a cancelación da reforma.
Recibiron o apoio de políticos, escritores e doutro xornal de ámbito
nacional, o Süddeutsche Zeitung.
Talvez a
mera mención da palabra reforma provoque descargas dolorosas nas
cabezas alemanas. Como non entender a histeria deste verán ao redor da
reforma da ortografía senón como loita simbólica contra a progresiva
volatilidade do acadado e establecido? Contra a perda das certezas e a
continxencia incomprensible da realidade? Contra as transformacións
económicas e sociais ás que o país se ve sometido? Trátase dunha
reacción de conservadurismo nun país que envellece? Ou mostra a
intensidade da discusión quizais a vitalidade dun pobo profundamente
comprometido cos asuntos da cultura? Sexa como for, os galegos poderán
lembrarse da polémica sobre o seu propio idioma. Como se ve, estas
cousas non se limitan ás linguas chamadas minoritarias.
O caso é
que a alianza dos opoñentes á reforma resulta ben curiosa: un magazine
político de esquerdas (Der Spiegel), un xornal liberal (Süddeutsche
Zeitung), outro conservador (Frankfurter Allgemeine, volveu
á ortografía antiga xa no ano 99) e unha folla sensacionalista (Bild),
políticos conservadores de provincias con falta de perfil claro (Wulff,
Primeiro Ministro de Baixa Saxonia, CDU) ou toques populistas
(Rüttgers, líder do CDU en Renania do Norte Westfalia), escritores de
sona internacional (Grass, Enzensberger) e críticos literarios
(Reich-Ranicki). Os seus intereses non serían idénticos, mais neste
verán déronse cita entre os Alpes e o Báltico, ocupando páxinas,
pantallas e ondas de radio.
Máis ou
menos, o que din pode resumirse no seguinte: A reforma é unha
imposición burocrática e fracasou, as novas regras non teñen sentido
e levan á confusión, a unidade da lingua alemana está en perigo. Non
será para tanto. Os rapaces levan aprendendo a nova ortografía xa
desde o curso 1998/1999 (só en Alemaña: 12,5 milllóns de alumnos) e
non teñen máis problemas que antes (moitos profesores din que menos).
Fóra dos ámbito do ensino e da administración, onde para agosto do
2005 está previsto que a nova ortografía sexa a única válida, as
dúas convencións existen paralelamente. As editoriais de literatura
infantil e xuvenil e de libros de texto aplican a reforma, as editoriais
de literatura para adultos máis ben non, pois a maioría dos autores
insisten na ortografía antiga. Como existen editoriais que dispoñen
dos dous segmentos pode darse o caso da coexistencia dentro da mesma
empresa. En canto á unidade da lingua, pois xustamente a reforma -un
compromiso multilateral de varios países- ten como obxectivo impedir
evolucións diverxentes, mentres que as críticas son, na súa
intensidade, un feito da República Federal de Alemaña. Polo demais, a
reforma é obra dun grupo internacional de lingüistas e non de
burócratas.
Para
entender o desacougo ortográfico alemán cómpre ver todo o proceso
desde o principio. Xa en 1955 os ministros de cultura dos Estados
federados alemáns decidiron encargarlle a unha comisión de
especialistas a preparación dunha reforma das regras ortográficas
establecidas provisionalmente (!) a comezos do século; regras que desde
aquel momento, por certo, foron ampliadas ou complementadas, sen
intervención do Estado, por unha redacción de lingüistas da editorial
Duden (www.duden.de), como se viña facendo xa desde o ano 1901, por mor
da non-existencia dunha Academia da Lingua Alemana. Tardouse 41 anos ata
que finalmente os representantes de Alemaña, Austria, Liechtenstein e
Suíza (e outros países con comunidades de fala alemana, como Bélxica
ou Italia) asinaron o 1 de xullo de 1996 unha "declaración de
intencións verbo da reforma da ortografía alemana". Nela prevese
para os ámbitos da competencia do Estado —administración e ensino— a
introdución obrigatoria das novas regras a partir do 1 de agosto de
1998 nos países en cuestión. Durante todo este proceso de
preparación, que incluíu un espacio dun total de nove anos para
posíbeis suxestións e modificacións, o interese da poboación, por un
asunto tan abstracto e máis ben molesto que representa a "escrita
correcta", era nulo.
As protestas empezaron despois da
sinatura do convenio: pais, escritores, profesores fundaron asociacións
"non á reforma ortográfica", redactaron escritos, manifestos
etc., e recorreron ás institucións xudiciais. E este verán rebenta a
ola exprés. Para encher a falta de noticias característica do verán?
Porque o ano que vén se daría a implantación definitiva da reforma e
hai que parala xa? Porque algúns políticos ven a posibilidade de se
transformaren gratis en portavoces do pobo? Quén sabe. O caso é que
aínda no mes de xuño a Convención permanente dos Ministros de Cultura
dos Estados alemáns aprobou unha vez máis a reforma, co cal os cambios
de opinión de representantes dalgúns Estados poden sorprender e
suscitar a sospeita de populismo estival.
Estraña que poucas veces se teña
reparado, no curso desta polémica, no feito de non ser o asunto
exclusivamente unha cuestión alemana. É esta actitude unha mestura de
provincianismo e arrogancia prusiana?, xa que non entran en
consideración os outros países tamén afectados pola reforma e
co-responsábeis da súa posta en práctica, onde todo se ve con máis
sosego. A súa paciencia é admirábel, pero xa hai mostras de malestar.
De todas formas, tamén a anulación da reforma requiriría a
unanimidade de todos os implicados. Como en Alemaña a cultura e o
ensino son competencias dos estados federados (Länder) e a Federación
(Bund) está implicada tamén a través das institucións e a
administración federais, serían 17 os gobernos/parlamentos que terían
que poñerse de acordo, xunto a aqueles nos demais países. Unha cousa
pouco menos que imposible. Quizais se chegue entón ao compromiso da
coexistencia das dúas variantes ata que a xente e o uso se inclinen
claramente por unha (unha proposta do Sr. Schreier, Ministro de Cultura
do Sarre). Ou talvez o problema se esvaeza coas primeiras brumas do
outono?
Os investimentos das editoriais —en
diccionarios, libros de texto e outras publicacións— que xa ascenden a
moitos millóns de euros converteríanse, no caso do rexeitamento
definitivo, en perdas. Non se debe esquecer, ademais, o desgusto que
todo significaría para os outros países afectados, desgusto que
facilmente se podería trocar en crispacións de índole política entre
os Estados de fala alemana. Sen embargo, non é moi probábel que eles,
pola súa parte, adoptasen a nova ortografía en contra de Alemaña,
tanto por motivos culturais como, naturalmente, económicos.
Independentemente do resultado o mundo
alemán-parlante non estará en perigo por escribirse unha palabra dunha
forma ou doutra. Confeso que eu mesmo adoito empregar a ortografía
antiga, pero máis por vagancia que por convicción, pois é a que
aprendín, e coma min haberá moitos. Porén grazas a este proxecto de
reforma, e sobre todo grazas aos seus adversarios, asistimos de novo a
un magnífico esperpento no ámbito cultural que nos fai perder de vista
tanto os desagradables problemas reais -as millóns de persoas no paro e
rozando a ruína económica e social- como os políticos que deles non
se ocupan. O teatro pode resultar catártico.
Exemplos
Unha imaxe da que moito se bota man na
prensa e na tele no contexto das protestas contra a nova ortografía é
a dun alumno diante dun encerado escribindo a palabra
"Schifffahrt" ("navegación") na nova ortografía
que aquí se reproduce. Os críticos sosteñen que a reforma crea
palabras "feas" como a avandita. Porén, antes había que
aprender a regra para a combinación de consoantes en palabras compostas
mentres que agora tal regra desapareceu. Pois antes, cando unha palabra
composta remataba en dobre consoante e a seguinte empezaba pola mesma,
sendo a letra seguinte vogal, omitíase a consoante inicial da segunda
palabra. A palabra reproducida arriba escribíase, daquela,
"Schiffahrt" ("Schiff"-"barco" e
"Fahrt"-"viaxe"). Mais cando a segunda letra da
segunda palabra era consoante, a primeira letra non se omitía (exemplo:
"Sauerstoffflasche"-"botella de osíxeno"). Como se
ve perfectamente, o resultado non é menos "feo" que o exemplo
aducido polos críticos.
Outro cambio que se critica é a
eliminación de formas compostas de certas palabras que anula tamén
unha distinción semántica. Así por exemplo a diferenza entre
"wohlverdient" ("ben merecido") e "wohl
verdient" ("seica merecido"), que se marcaba na
ortografía antiga, desaparece na nova onde só existe a segunda forma.
Efectivamente, este parece un dos puntos máis febles da reforma.
Porén, onde esta máis chama a
atención, pola enorme incidencia dos casos, é na menor presenza da
letra "ß" que, dentro dunha lóxica de harmonizar a relación
son/grafía, se reserva agora para aquelas palabras nas que s xordo
segue a vogal longa ("Muße"-"lecer"). Palabras coa
combinación vogal-curta/s-xordo escríbense, en consecuencia, sempre
con dous "eses", como é o caso da palabra "Fluss"
("río", antes: "Fluß") ou da conxunción
"dass" ("que", antes: "daß"). Esta nova
regra é máis lóxica que a anterior e permite, ademais, deixarse guiar
pola intuición. Curiosamente, en Suíza non se usou nunca a letra
"ß" —sen que iso causase malestar ningún. |
BVG
Atrás
