BVG     Atrás

O ruído e as noces      Á procura da realidade interior, desa íntima sensación que ás veces as palabras son quen de amosar, a reflexar a dor ou a alegría, a soidade ou a confusión, a inseguridade ou a tristura, o soño ou a imaxinación, a ironía ou a sorpresa, con máis ou menos fortuna, o poeta, entre a lucidez e o desacougo, a sensualidade, a angustia e a emoción, camiñante solitario, persigue os últimos sinais do espírito, máis alá de toda realidade, tódolos matices do misterio, fermoso ou escuro, o segredo final da materia.      Fatalmente, na poesía, como en todo, non só conta a intención, o desexo e a constancia. Para ofrecer resultados suxestivos compre unha celosa utilización dos recursos expresivos: a penetración formal, o sonido, a tensión, o ritmo e as imaxes, o azar e a intuición son rasgos esenciais da creación poética.      Naturalmente, en ocasións a ausencia de talento, a desidia ou o azar derraman itinerarios poéticos tan apaixonados como escasamente estimulantes. Non obstante, ás veces o desexo desordenado de exhibir formulacións estéticas tan furiosamente innovadoras como manifestamente prematuras, sen os adecuados soportes teóricos nin as suficientes lecturas, é o culpable da relaxación formal e da algarabía reinante: simple imitación de usos en desuso e cotrosos materiais.      Esa ansia de novidade tan frecuente ten dado froitos moi apreciables, mesmo versos, poemas e libros fascinantes, pero tamén innumerables papeis ligados á estética da opulencia verbal sen contido e galimatías tan atrevidos como anémicos.      E aínda que na nosa terra hai algún que outro poeta interesante nesta liña innovadora ou mesmo subversiva, tamén abundan os que, coas súas adustas e caóticas composicións, discos raiados de fábrica, dilapidan tempo e talento, nalgún caso, nestas tarefas: fugaces espellismos cara a un rápido esquenzo.      Teño para min, así, que a novidade, a orixinalidade, se é que aínda existe, debería ser o resultado da unidade e a disciplina, a emoción a brotar da palabra, o sonido e os seus contornos, o ritmo final dos seus impulsos, a razón, a intuición e o sentimento a xurdir en cada verso, e non, como ás veces semella, da mera xustaposición de sonidos postos ao chou coa esperanza de lograr froitos singulares, que a miúdo non son máis que especulacións verbais sen resultados visibles nin aparentes, copias inútiles de máis felices achados, mesmo bromas de mal gusto.      En fin, coido que se cadra hai demasiado ruído para tan poucas noces. Control de calidade      A causa dun deses azarosos cambios de ritmo que, cando as circunstancias sociais, económicas ou políticas así o deciden, xurden nos pobos, hai moito que a orixinalidade foi declarada, o mesmo que a modemidade, con afán case teolóxico, virtude esencial da conducta humana. Teño para min, non obstante, que se a estes conceptos non se lles opón o máis leve matiz que amase as súas posibles limitacións, se acríticamente son considerados atributos sustanciais de calquera labor, tardan pouco en convertirse en vicios. O novo, o singular, ofrece hoxe un atractivo tan especial, unha tal distinción, que hai quen, ofuscado, está disposto a sacrificar a coherencia, a lóxica e mesmo a cordura para acadalo.      Calquera de vostedes pode comprobalo a diario nunha amena conversa co veciño, lendo o artigo do xornal ou escoitando pola radio á morea de comentaristas que cun máis que inusual coñecemento de causa falan do tema máis árido ou do asunto máis trivial: o certo é que orixinalidade e modernidade son, hoxe, dous ilustres conceptos aos que case ningén ousa opoñer o máis leve reproche.    Pero, por exemplo, en arte, en literatura, en poesía, por tanto, a tradición é esencial. Ás veces, a empregar supostos, xiros ou ritmos xa transitados, mera repetición de experiencias, efusións ou sonidos demasiado gastados, sen ningún atractivo especial, o autor, fácil e obvio, remata mergullado no vacío; outras, a partir de voces, ritmos e recursos suficientemente acreditados, cun persoal labor de penetración e de estilo, acada imaxes, formas e palabras renovadas e frescas a realzar os temas de sempre cun acento especial; finalmente, ás veces o creador, apaixonado, claramente contrario a calquera receita real ou supostarnente coñecida, con máis ou menos fortuna, trata de lograr formas singularmente exemplares, radicalmente novas.      Así as cousas, a alegría e o desenfado con que certos poetas dan en confundir a innovación co xogo de palabras, a suficiencia coa insuficiencia, o manexo eficiente da linguaxe coa procura descarada de versos célebres, moitas máis veces das desexadas provoca unha aloucada algarabía, ilustra un montón de volumes dunha inoperancia tan escandalosa como insistente: papeis definidos pola máis pechada escuridade, a escasa suxerencia das súas formas, a ausencia de sonidos suxestivos e a banalización de achados importantes, mesmo fundamentais no seu tempo.      En boa parte a culpable de tantos males colectivos, contra os que semellan loitar bastantes poetas, é unha época en que o consumo, tratando de adaptar as esixencias do público ás do mercado, contamina todo tipo de actitudes. Por eso a rotina de afagar ao usuario ofrecéndolle toda clase de obxectos máis ou menos inanimados, nos que algúns creadores cren, que só son capaces de expresar, no mellor dos casos, a estéril confusión do artista, no peor, unha insistente variación sobre un único tema: a ausencia de talento do autor.      A miúdo, agachadas, as necesidades de consumo, coa escusa de conceptos como orixinalidade e innovación, crean enormes cantidades de material inservible gastado con fruición e rapidamente esquecido: penso humildemente que ese recendo a nunca visto nin lido con que algúns tratan de impregnar as súas ocorrencias moitas veces non é máis que unha elocuente demostración da súa inoperancia expresiva, dunha frívola falta de control de calidade nos seus productos. Pleonasmos      É curioso o que sucede a miúdo cos xenios, cos grandes escritores, con, por exemplo, os mellores poetas: gracias a eles xurden, si, novas tendencias poéticas, singulares achados e feituras que fecundan a linguaxe, a expresión formal, o coñecemento e a comunicación, tránsito obrigado para outros grandes creadores, así como para a multitude de esforzados e afanosos autores que nutren toda tradición cultural, pero cando a súa forza verbal, o sonido co que revelan as súas intuicións, as súas ideas, os seus sentimentos e emocións, o reflexo das súas paixóns, a cor e a forma das súas ilusións e desengaños, é recollida por seguidores ou imitadores que se conforman coa tona, co brillo do verso, a mera habilidade formal, asoma falaz a afectación a definir versos inchados de artificio, graves e cerimoniosos sonidos rituais sulagados na retórica, atildados e enfáticos esforzos expresivos ofrecidos sen pisca, por suposto, de ironía, de ambigüidade nin de pudor: literatura decididamente literaria, puro pleonasmo, sen a frescura, o rigor e a tensión que a unen á vida.      Ese impulso pretendidamente singular e innovador deven, así, hierática composición carente de vigor e de misterio, trino sintético: música celestial entregada sen recato e escoitada cos ollos en branco por incondicionais dominados pola inercia. Non obstante, aínda que anda por aí tan campante algún que outro prestixio inflado, penso que, afortunadamente, o tempo adoita esvaecer o efémero brillo destas coplas deixando aos autores no seu sitio: no mellor dos casos, no recanto das curiosidades, no peor, cos trastos vellos no faiado.      A procura dunha receita meramente formal, o dominio dunha técnica, duns costumes expresivos exhibidos enfáticamente sen máis relación coa creación poética que a pura resonancia, o deseño verbal máis ou menos lucido, a soa aparencia, esquecendo a tensión emocional, a penetración interior, o rumor do sentimento, a intuición dunha idea, a sombra fugaz da ironía, o silencio mergullado na palabra, o difícil equilibrio das formas, a singular pureza do instante, confundindo, en fin, xenio con enxeño, é unha actitude que máis pronto ou máis tarde adoita pasar factura: sacrificar gratuitamente a frescura no fragor das palabras ou entoar desde a altura sonoras melodías supostamente poéticas é, coido, un pasatempo tan habitual como escasamente estimulante. Sonoros pasatempos      A verdade é que un non sabe ate que punto é saudable o que está a suceder na nosa literatura, na nosa poesía: cada vez son máis os ousados tecedores dunha sorte de liñas paralelas, versos, din, coas que elaboran o que dan en chamar poemas, convertidos posteriormente por acumulación en máis ou menos abondosos volumes, prolongadas series de expresións que, ás veces, por pura casualidade, están dotados dalgun tipo de sonoridade.      Posiblemente a boa poesía, os excelentes, os bos e os afanosos poetas das nosas letras e algún tipo de vaga mellora nas nosas circunstancias culturais teñan creado afección no público lector: como por algo se empeza, supoño que este afán é pasablemente soportable, mesmo lenemente estimulante, aínda que os froitos sexan moi frecuentemente dun máis que dubidoso acabado.      Por exemplo, parece que algúns, algúns poetas, por así dicir, dan en trazar signos nos papeis cunha idea ou emoción preconcebida, coma se estivesen a facer poesía por encargo, é dicir, poñendo abertamente as palabras ao servicio deste concepto ou sentimento, convertindo así o poema en doméstico servidor das súas manías, cando, teño polo menos para min, as obsesións, intuicións ou turbacións do poeta deben xurdir da tersura da palabra e do acento persoal, da seducción formal, do sonido, do ritmo e das imaxes.      Eso no suposto de que o escritor queira chegar a amasar algo concreto, por máis vago que sexa, e non tan só conseguir encadear unha serie de palabras que soen ben, ou que soen mal, independentemente da pouca ou moita oportunidade da sua posición formal: coido que non se debe prescindir graciosamente do significado dos termos por máis harmonioso ou violento que o poema pretenda parecer.      E esto, si señor, sucede con moita máis frecuencia do que coido sería desexable: entusiasmado ante o rumor das palabras, o autor perde o control e o poema moi a miúdo deven unha máis ou menos longa sucesión de sonidos á procura da celebridade, cadenciosos murmurios sen sentido ou irados alaridos á caza de lectores distraídos. Lamentablemente se consigue enlazar todas estas vibracións máis ou menos rítmicamente ou eses berros con suficiente forza, o poeta logrará ocultarse a si mesmo que non ten nada que dicir, que o que fai non é máis que un inxenuo pasatempo máis ou menos sonoro.      Aínda que esto, se non é a mellor das diversións posibles, tampouco é ningún delito: o preocupante é esa posible tendencia a confundir a poesía coa resonancia ou co alboroto, a facilidade coa velocidade e a ésta co talento.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega