BVG     Atrás

Título: O exemplo do meu irmán, 159 pp. Autor: Uwe Timm Editorial: Kiepenheuer & Witsch, Colonia      Un dos libros máis relevantes de cantos se publicaron nas últimas semanas en Alemaña é, sen dúbida, O exemplo do meu irmán de Uwe Timm. O autor indaga no pasado da súa familia e, en particular, do seu irmán, membro das SS e caído aos 19 anos na Ucranía.      Timm naceu en 1940 en Hamburgo no seo dunha familia de artesáns. Igual que o seu irmán morto Karl Heinz aprendeu o oficio de peleteiro. Pero a súa vida moveuse por outras canles máis literarias. Timm pertence á xeración do 68 en todos os sentidos. Sobre a revolta estudiantil en Hamburgo e Múnic, na que participou activamente, escribiu un libro (Verán quente, 1974), un dos moitos que sacou nos máis de trinta anos de actividade profesional.      Outros textos son, p. e., a novela Morenga sobre a rebelión dunha tribo negra no que hoxe é Namibia e hai cen anos fora colonia alemana (1978) ou A noite de San Xoán (1996), que xira ao redor da caída do muro de Berlín. En Galicia publicáronse os seus libros infantís O cocho de carreiras Rudi Fociños e O merlo pirata (Galaxia). En resumidas contas, Uwe Timm é un escritor asentado e recoñecido, pero ningún libro lle custara tanto como este persoalísimo O exemplo do meu irmán. E tanto é así que prescinde de presentalo a través das habituais xiras polas librerías alemanas e prefire manterse á marxe dun interese que se expresa, entre outras cousas, no feito de ser este libro un dos máis vendidos no momento actual.      A atención recibida non se debe unicamente aos comentarios de Joschka Fischer, outro representante do 68, xurdidos nun programa de televisión, senón que responde á eterna actualidade do pasado nazi, ampliada ultimamente pola perspectiva do sufrimento dos propios alemáns (como p.e. en A paso de cangrexo de Günter Grass) e a cuestión de cómo no pobo dos Täter, os autores dos crimes, puido haber tamén Opfer, víctimas. Se ben Timm se achega á historia da súa familia, á figura borrosa do seu irmán, entrando no máis íntimo da súa propia identidade, o título do libro indica que o fai sendo consciente da representatividade da súa empresa, por ser a súa xente totalmente normal e non pertencer a ningún grupo de fanáticos.      O exemplo do meu irmán procura respostas a preguntas que o autor se fixo ao longo da súa vida, ligadas ás dúbidas sobre a súa propia personalidade. Que foi o que moveu o seu irmán a enrolarse nas tropas combatentes das SS (Waffen-SS) e en que medida a educación e o contexto familiar —o mesmo en que se criou Uwe Timm—son responsables desa decisión? Que teñen en común o pai, o fillo maior caído e o pequeno que ten 16 anos menos? En que se manifesta o humus necesario para o ascenso do nazismo no seo desta familia normal? Como foi posible todo? Preguntas que atinxen a practicamente todos os alemáns.      O libro componse de varios tipos de textos: fragmentos das cartas enviadas desde a fronte, recordos e reflexións do autor, citas de estudios sobre a época nazi, comentarios dos familiares e anacos do diario do irmán, escrito entre febreiro e agosto de 1943 e interrompido 10 semanas antes da súa morte. Quen foi ese irmán? Timm empeza a súa busca coa única lembranza que ten del, insignificante, nin se acorda da súa cara, só do pelo louro e dos brazos que levantan o pícaro. A partir de aí todo é reconstrucción, intento de achegarse á verdade, unha das situacións básicas para a boa literatura. Pero o autor, mestre no seu oficio, non quere empregar este para ficcionalizar, quere a aproximación, quere descubrir e, ás veces, detén a súa escrita como para advertir do perigo dunha falsa causalidade, nacida no proceso creativo lonxe da realidade do pasado. Curiosamente, estes detalles metaliterarios non se perciben como licencias poéticas ou mostras de "cultura", senón que ilustran a ruptura que supón a barbarie nazi e a II Guerra Mundial tamén para as artes, aquí a literatura; un fenómeno que noutros países decote non se entende. Non hai inocencia posible, certas cousas xa non se poden facer, demasiado abuso houbo, tamén da lingua, das linguaxes. E este autor non desexa agochar, busca a luz da claridade, da verdade. Que optara por un libro relativamente breve reforza a sensación de concentración no esencial, a delicadeza do tema non é compatible coa palabrería.      Pero estas consideracións non fan falla para ler con proveito e gozo este libro profundo, triste e humano. Lonxe de calquera pedantería, Timm ofrécenos todo un proceso de investigación co desexo auténtico de comprender, transmitíndonos o seu desacougo ante o incomprensible. Esboza algo como sicogramas de toda a familia: o pai, a nai, a irmá, o irmán e el mesmo. Recrea os acontecementos desde as primeiras lembranzas, a guerra, a posguerra, o pasado do pai amante dos uniformes e de valores como o deber e a constancia (pero nunca afiliado ao partido nazi), a ruína non só dun país senón de todo un sistema de conviccións e o trauma da perda absoluta. Contrasta a narración relativamente cronolóxica da vida familiar con outros textos, interrompe a historia con reflexións propias e con enunciados do irmán. É como se se superase a si mesmo neste intento de reconstrucción de algo que rexeita profundamente, el como representante daquela xeración que abandeiraba a crítica aos pais que non impediron o ascenso dos nazis ou incluso o apoiaron, unha xeración que quería facer un corte confrontando os maiores co seu pasado.      Pero a estas alturas Timm sabe que o asunto é moito máis complexo porque tamén esta xeración, a súa, é froito da mesma historia. Por que o irmán lamenta os bombardeos que destruíron Hamburgo enteiro e a casa familiar e non menciona a catástrofe que causaron os alemáns nos países aos que levaron a guerra? Por que non relaciona unha cousa coa outra? Por que o pai e os seus amigos discuten sobre cómo puideron ter gañado a guerra despois de saber do holocausto? Por que a valentía oficial se limitaba a aquela acompañada de obediencia? Por que o irmán nunca fala de sentimentos nas súas notas? Era unha persoa fría? Todo indica o contrario. A nai descríbeo como un bo rapaz máis ben delicado e tímido, moitas veces enfermo na súa infancia. Por que se enrolou voluntariamente nas SS? A cantas persoas matou? Que pensaba da guerra e do que facía a xente coma el? Por que os pais distinguen entre as SS dos campos de concentración ("delincuentes", "banda de porcos") e as tropas combatentes onde estivo o irmán? Cal é o fundamento social do totalitarismo? En que medida o pobo enteiro se fixo culpable colaborando co seu silencio? E en que Uwe é diferente, cando constata a súa asombrosa semellanza física co pai, oficial da forza aérea e morto en 1958 nunha fase en que o fillo se rebelaba contra el? Acaso os pais non levaran unha vida conxugal exemplar? Acaso non eran boas persoas?      Tal vez Uwe Timm non atopa moitas respostas. Ao final aparece como raio de esperanza a propia existencia do diario, porque na fronte tiñan prohibido escribilos e aínda máis nas SS. É dicir, o irmán desobedecera unha orde e por algunha razón tivo que ser. Non é unha maneira de exculpar, pero quizais valla para comprender mellor. A última frase do diario é tamén a última do libro: "Aquí termino o meu diario porque considero absurdo dar conta de cousas tan atroces como ás veces suceden".

© 2006 Biblioteca Virtual Galega