BVG     Atrás

Lembro con fonda tristeza a primeira vez que estiven no restaurante O Labrego, pero esa tristeza xamais me permitirá esquecer aquel día. Xunto coa miña muller e outra parella amiga regresabamos de Lugo de acompañar no seu derradeiro viaxe a outro amigo da alma, amante da boa mesa e dos bos viños.      Paramos no Labrego para tomar algo e, sentados nunha das súas mesas, pedimos cinco tintos. Un para cada un dos presentes e o quinto, ou pode que o primeiro, para o ausente. En homenaxe ao amigo ausente, bebemos a súa copa entre tódolos demais.      Despois volvín máis veces, e xa sempre coa ledicia na cara, trasladando ao exterior a paz e alegría do noso interior. Os manxares que nos ofreceron, e o trato próximo da xente da casa non fixeron máis que incrementar a sensación de benestar. Lembro de maneira moi especial unha lingua estufada que comín nunha das miñas visitas, un deses pratos que nos restaurantes galegos case non se ven e que semella tamén está a desaparecer das mesas domésticas. Desgraciadamente, unha boa parte da cociña tradicional e popular galega xa pasou ao esquecemento e o seu recordo so pervive na memoria duns poucos, que nos resistimos a aceptar os feitos, e vivirá para sempre nos libros.      Na década dos sesenta e setenta do século xa pasado, cando comecei a interesarme pola materia culinaria, o asunto nin estaba de moda nin gozaba do prestixio que hoxe ten, así que un home metido na cociña corría o risco de ser trasladado dun golpe á beirarrúa de enfronte, a non ser que fora un profesional da hostalería, e aínda así...      Hoxe a cociña está de moda, o mesmo que esa cousa mal definida que case todos chaman gastronomía e que a meirande parte das veces non é máis que desculpa para xuntar un fato de lambóns, por veces xentes de tanto padal que non reparan en si o cabrito foi esfolado ou non antes de entrar na pota: o que importa é que o cabrito desborde a ola, os pratos e os bandullos.      Así que non é de estrañar que as librerías estean cheas de libros de receitas, que unhas veces non son moi bos e outras son abondo malos e nos falan de produtos que non somos capaces de atopar en ningún establecemento coñecido, de técnicas dificilísimas que so os profesionais son capaces de dominar e, en definitiva, de cousas que nós xamais acabaremos cociñando. Pero o caso é que eses libros véndense, así que as editoriais seguen a editar máis e máis títulos e xa calquera famoso que se prece, sexa de tres ao cuarto ou de quilo completo, anda metido en fariña, se non ten xa publicado o seu libro. Pouca literatura hai neses libros.      Afortunadamente, seguen os escritores a prestar unha importante atención á materia culinaria, presente en maiores ou menores doses na obra publicada no noso país dende tempos ben remotos, inda que nesta liñas non imos mirar en demasía cara ao pasado.      So por citar as novidades máis recentes que teño agora na cabeza, podemos falar de Viajes y yantares por Galicia, libro no que se recollen artigos culinarios e de viaxes publicados por Álvaro Cunqueiro na revista Vida Gallega, e publicado hai poucas semanas pola editorial lucense Alvarellos.      Outro lucense, inda que residindo en Asturias dende hai moitos anos, José Manuel Vilavella, publicaba este mesmo ano a súa última obra culinaria, Delirios gastronómicos, (Alianza Editorial), unha colección de sesenta e un artigos nos que o noso paisano da un repaso ás súas vivencias de "gastrólogo", achegando sabedoría, experiencia e un toque de abundante retranca galega.      Tamén recente é o Diario de Comidas, de Xabier Rodríguez Baixeras (Editorial Galaxia). Baixeras, inda que nacido en Tarragona e residente en Vigo, ten as súas raíces en Nois (Foz), onde conserva casa e o coñecen coma o señorito de Covas. Este libro é un bo exemplo de coma os poetas tamén se interesan pola cociña, que non so serve para alimentar os nosos corpos, senón tamén para cultivar o noso espírito.      Permítanme finalmente despoxarme de calquera asomo de humildade propia e afloxar a solta da miña persoal vaidade para citar Caldeirada para dous mortos (Editorial Lea), libro que no tento afondar na tradición culinaria galega seguindo os menús e costumes gastronómicos dos personaxes de Mazurca para dos muertos, de Camilo José Cela.      A obra máis novedosa é a que aínda non está no mercado pero que anuncia unha chegada próxima. Trátase dun libro sobre cogomelos de Helena Villar Janeiro, que tamén está presente nesta revista.      Nas obras citadas a gastronomía é protagonista indiscutible e practicamente única do que se conta, resultando secundarios e circunstanciais tódolos demais personaxes presentes nas mesmas. Podería citar obras xa clásicas do xénero, pertencentes á pluma de Cunqueiro (La Cocina Cristiana de Occidente, A Cociña Galega, Teatro Venatorio y Coquinario Gallego, esta última na compaña de José María Castroviejo), Jorge Víctor Sueiro (Comer en Galicia, Manual del Marisco, Cocina y Vinos de Galicia), Cipriano Torre Enciso (Cocina gallega 'enxebre'), Julio Camba (La casa de Lúculo o el arte del buen comer: nueva fisiología del gusto) Picadillo, Emilia Pardo Bazán...      Pero non é a literatura gastronómica o que hoxe quero traer a estás páxinas, senón as relacións entre gastronomía e literatura en xeral, centrándome na obra dalgúns autores galegos de recoñecido prestixio que elaboran historias, en narracións e poemas, nas que os personaxes viven e morren, gozan e sofren, aman pero tamén son vítimas do desamor... e naturalmente comen, unhas veces por pracer e desfrute e outras como unha máis das necesidades fisiolóxicas do home. Ás veces estes personaxes sofren por non ter nada que comer.      Teño a sensación, que non é mais ca iso, sensación, e non se basea en ningunha observación fundamentada, que os escritores galegos se amosan máis propensos que os de outras partes de España, case poderíamos dicir que dunha boa parte do mundo, a referirse con frecuencia á cociña nas súas obras. Poucos son os nosos escritores que se resistan a explicarnos que e como comen os seus personaxes. E isto pasa dende sempre.      Os autores e textos que veñen de seguido non son máis que algúns dos moitos que poderían formar parte dunha inmensa lista. ROSALIA DE CASTRO      Rosalía, a representante máis universal da literatura galega, emprega referencias á cociña e alimentación para deixar patente as necesidades que pasan os galegos do seu tempo ou para relatar os motivos que levan aos galegos a emigrar, así como a pouca conciencia que amosaban algúns dos nosos emigrados respecto das súas familias. Emprega tamén referencias culinarias para deixar patente o machismo imperante no seu tempo e o traballo dobre desempeñado polas mulleres, que coidan da casa, a familia e os fillos despois de longas xornadas de traballo na terra. Finalmente, emprega a comida e a bebida para contrapoñer a dureza da realidade coas ilusións de moitos.      Basta ler detidamente Follas Novas para atopar exemplos de todo o dito, como no caso do poema "Vamos bebendo", onde ás contas da ilusión se contrapón a realidade: Teño tres pitas brancas E un galo negro, Que han de poñer bos ovos, Andando o tempo. I hei de vendelos caros Polo xaneiro; I hei de xunta-los cartos Para un mantelo; I heino levar posto No casamento; I hei...      A todas estas contas imaxinarias responde a voz da experiencia cos pes ben asentados na terra: mira Marica, vai por un neto de viño, que mentres se cumpren os teus soños ¡vamos bebendo!      Pode ser esta mesma Marica a que desespera na casa ante a falta de colaboración do seu home, nunha reivindicación rosaliana que segue presente nos nosos días en moitos fogares galegos. Do duro traballo das mulleres que non obteñen ningunha axuda dos seus maridos da fe o poema Xan, onde a poetisa presenta o mundo ó revés para sacarnos da inopia nos versos finais: Xan vai coller leña ó monte, Xan vai compoñer cestos, Xan vai a poda-las viñas, Xa vai a apaña-lo esterco, E leva o fol ó muíño, E trai o estrume ó cortello, E vai á fonte por auga, E vai á misa cos nenos, E fai o leite e o caldo...      Fronte a este home esforzado que cociña o caldo para a familia, Rosalía preséntanos a unha Pepa que perde o tempo para despois queixarse do moito que traballa. Remata Rosalía facéndonos caer da guindeira cando asegura, falando de Xan: Mas non temás, que antre mil, N'hai máis que un anxo antre os demos; N'hai máis que un atormentado Antre mil que dan tormentos.      A emigración ten unha longa presenza na obra de Rosalía, de maneira especial nos poemas dedicados ás viúvas de vivos e mortos, e sempre nestes poemas están presentes distintos elementos relacionados coa alimentación, que nos dan idea da fame que naquel tempo se pasou na nosa terra: Venderonlle os bois, Vendéronlle as vacas, O pote do caldo I a manta da cama      Situación ante a cal non queda máis remedio que a emigración na busca de mellores condicións de vida, mentres en Galicia quedan os desesperanzados: Anque me des viño do Ribeiro de Avia, Tódolos almibres e tódalas viandas Das que os reises comen e no mundo haxa Ña madre querida, non sei que me falta      E o que falta é a esperanza, que algúns atoparon ao outro lado dun Atlántico que naquel entón era moito máis longo que hoxe, en que bastan unhas poucas horas para pasar dun lado ao outro.      E Rosalía non se esquece dos que, asentados en América, non queren saber máis da terra mai nin dos que aquí deixaron: —Eu volvo para a terra; Á túa muller Antona, ¿que lle digo? —Pois para non meter guerra, Porque non veñan petar conmigo, Olvidarás que foches meu testigo. O demáis..., boi á libertade adoito... Xa sabes o refrán, meu compañeiro: A libertá primeiro, E mellor que alá broa é aquí biscoito.      Mais seguramente o mellor texto culinario de Rosalía é o poema titulado "¡A pobriña, que está xorda...!": Ala enriba da montaña Sai fume das chamineas... Valor, meu corpiño vello. Levaime aló miñas pernas.      E a vella que así fala, comeza a camiñar cara a montaña soñando co que lle espera: Que hoxe, seica... seica... seica... Has de comer sete cuncas De bon caldo, coa da cea E mais compango de porco Ou de sardiñas salpresas Que os montañeses son homes Que cando dan, dan de veras.      Con esta ilusión a vella camiña e sube a costa do mar de ovellas, mentres o sol se vai poñendo por detrás dos pinares, e dende o monte mira o val fermoso, as fontes, os regatos, sinte a brisa na faciana e chega a brétema coa noite, mentres na montaña se xuntan xentes de toda condición Foron chegando, chegando, Mais de nove ulindo a festa, I a ningún botou da porta A rica da montañesa; Que hai para todos, o día Que alí cocen, carne fresca Por arrobas, e se fan Papas de arroz en caldeiras. Matouse un carneiro, grande Como un boi, e unha tenreira Como unha vaca, e gordiña Como unha cocha pequena. Hai viño a Dios dar, un viño Do Ribeiro, que é canela; E para a xente de menos Haino tamén do da terra, Un pouco agriño, mais fresco E saboroso como fresas. Coceuse unha gran fornada De millo branco que albea, Con mixtura de centeo I unha pouca de manteiga. Parece biscoito a broa, I un non se ve farto dela, Que inda é muito máis sabrosa Que os moletes que en tres cestas, Escollidos, de Santiago Trouxeron as panadeiras.      E xuntos todos seguen a festa, comendo, bebendo, cantando e loitando os mozos coas mozas ata altas horas da noite, cando a vella camiñante da principio chega á casa montañesa e, despois de tiras e afloxas, é convidada a unirse á farra coas seguintes palabras da anfitrioa: —Merece comer compango E voullo dar, miña vella, Porque onde queira que a atopo Gústame sempre a sabencia ¡Coma e fártese! Aquí ten talladas e viño...; beba, beba pola miña conta á salú das montañesas. —Dixo a dona, e doulle un prato De callos como unha cesta Á probe, e viño e pan branco, Canto quixo; fartouse ela Mesmo hastra que tuvo a tripa Coma un pandeiro. Rabenta Por pouco...; mais o pelexo Tiña duro, e nin siquera Lle arregañou, i ó outro día Xa estaba tan peneireira.      Tal parece que conta aquí Rosalía os excesos do día do patrón que aínda se dan en moitas casas galegas, ou os do día da festas gastronómica, tan comúns por Galicia adiante nos nosos días. CURROS ENRIQUEZ      O ourensán é outra das voces inmortais da nosa literatura. Curros é ante todo un poeta. E para un poeta as estrelas poden ser os astros refulxentes que nos miran na noite, as perlas desexadas como agasallo para a amada ou tantas outras imaxes líricas empregadas habitualmente. Para Curros Enríquez as estrelas son como "améndoas de Allariz".      Curros forma parte desa lexión de escritores galegos que, sen dedicarse á culinaria, non esquece xamais na súa obra esta materia, con extensas descricións de comidas e banquetes, coma no caso de "Unha voda en Einibó", poema incluído en Aires da Miña Terra. Nun fragmento deste poema explica Curros o banquete preparado para a voda: Mais xa de Bras na cociña roxe o rixón na sartén, ferven a cachón os potes e cheira a aurego e prixel. Preparada no sobrado unha mesa de oito pes, con catro mantés cuberta porque non chega un manté, fumegan enriba dela tres barcales, todos tres de chourizos cugulados, lacón e vaca, a escoller. Panochas por onde queira de pan albeiro se ven, bicas de centeo e millo pra gusto de quen quixer; e nun curruncho, con netos alá por corenta e seis, toupa de chea unha cántara de purrela como a mel. RAMÓN OTERO PEDRAYO      De Ramón Otero Pedraio e da súa extensa obra téñense derramado ríos de tinta sobre o branco dos papeis, analizando os máis diversos aspectos da súa obra e do inmenso legado literario e humano que nos deixou este patriarca das letras galegas.      Non é difícil atopar referencias culinarias e báquicas na extensa obra de Ramón Otero Pedraio, malia que a máis coñecida de tódalas súas pezas relacionadas co comer e o beber sexa o seu poema "Himno ao xamón", ou "Oda ao xamón" como aparece nalgunhas ocasións, e no que o mestre non deixa de verter alabanzas da pata traseira do noso porco doméstico, que en palabra de Otero convertese en Papa das carnes, entendendo que na terra, por derriba do Papa non hai ninguén. Tamén é o xamón rei da mantenza, disfrutado polos poderosos, cobizado polos pobres. Manxar heroico cantado por Homero, froito da alquimia de fariña, mazás, landras e castañas. Di Otero Pedraio: Groria do porco, frol da invernía, sona da casa, lapa de carne Xamón. Densidá ilustre da cena sabia, gracia e potencia, rosa do pote, Xamón. Coallo dos froitos todos da terra, labio fresqueiro, mantenza antiga, Xamón Febra xugosa, rica canteira onde se curtan limpos poliedros Xamón. Benedictina fartura ilustre de Oseira e Samos, coartel famoso, Xamón. Rei da lareira, carne petrucia, da Raza esgrevia gardas o zume, Xamón. De rica alquímia Summa suprema, (Fariña, poma. Landra, castaña.) Xamón, Sal do fumeiro, na noite negra do viño en xerra irmán doado, Xamón Pai das artritis, das esclerosis . fildalgas doenzas do pazo antergo, Xamón. Tentación dura pra o anacoreta, coor de meixela, carne de lume, Xamón. Do chan galego tes a dozura se a meias coces con fachas secas, Xamón Sono adoecido do triste abstemio farto de berzas, todo augachirle, Xamón, Pra tí frolecen os soutos vellos, medran as hortas, madura o nabo, Xamón. Para gabarte cantóu Homero, brilas no hexámetro, manxar heroico Xamón Liturxias vellas impós ós fieis aristocrática, feudal mantenza, Xamón Coma o pescado roxo e sabroso amoleciches ó funcionario, Xamón Do norte xiado veu pra buscarte o loiro suevo fillo da guerra, Xamón. Da xente aria vella mantenza, na túa presencia trema o Semita, Xamón. Triste xudeu farto de ovella morre de envexa pola túa groria, Xamón. Criado con calma, mimo, coidado, da esencia do agro síntesis rara, Xamón. Mentras o fígado come o escolante, ríllate ancioso o forte abade, Xamón Tes en Caldelas forte crianza na neve xiada das cumes outas, Xamón. Dacón por ti goza de sona de ser Porcópolis, Chicago noso, Xamón. Papa das carnes, cardealicio, archimandrita da limpa mesa, Xamón. Homildemente a tí chegamosos pelingrinos, fartos de légoas, Xamón. E no teu gosto fresco e potente teñen consolo as nosas fames, Xamón. ¡Rei da mantenza, sol do fumeiro, que sempre agardes nosa chegada Xamón.      Tamén é Otero Pedraio autor doutro poema de inspiración culinaria, como é o titulado "O pan de centeo".      Na súa obra en prosa atopamos unha extensa información sobre a economía campesiña e gandeira de Galicia no comezo do século XX, fundamentalmente nos apartados dedicados á vida económica e estatística agrícolas da Guía de Galicia.      Aquí Otero Pedraio ofrece mais ca nada datos, datos de producións e de usos e costumes relacionados coa agricultura, a gandería e a pesca nas distintas zonas de Galicia. Trátase de datos de indubidable valor, xa que proceden da observación directa da Galicia do primeiro cuarto do século XX, cando a nosa terra era rica en produtos xa desaparecidos, coma o lúpulo betanceiro, entón o máis apreciado de España pola súa calidade e as excelencias das cervexas elaboradas con el. Cita Otero Pedraio unha longa nómina de produtos típicos da terra, froitas, verduras, carnes, queixos, peixes, algúns dos cales continuamos a disfrutar e outros que desaparecen ante o empuxe de variedade máis produtivas, inda que non sempre mellores no aspecto culinario. Ata anuncia Otero unha inmediata expansión en Galicia dun cultivo que aseguraba altamente rendible e que hoxe non se atopa en Galicia máis que en estado silvestre: a abelá.      Os datos de Otero Pedraio, permiten ó interesado na cultura gastronómica de comezos do século XX afondar nas materias primas entón dispoñibles. Pero Pedraio, que debía ser algo larpeiro, detense con especial querenza no apartado dos doces e pasteis galegos. Ata ese momento limitase a tratar os alimentos como materia prima, pero chegado ós doces recrease citando os, segundo el desaparecidos, biscoitos borrachos e bañados de Monforte de Lemos, as antigas confeituras de froitas en barriliños das monxas de Redondela. As rosquiñas de Pontedeume, Silleda, Maside, Allariz, Ribadavia. Os chocolates de Santiago, Ourense, Pontevedra, Monforte e Viveiro e as bicas de Castro Caldelas.      Na súa obra teatral destaca A lagarada, plena de referencias ó mundo do viño, tan imprescindible na mesa galega. RAMÓN CABANILLAS      Se hai unha voz fundamental na poesía galega do século XX esa é a de Ramón Cabanillas, verdadeiro artífice da evolución rexistrada polo xénero nas primeiras décadas do século xa pasado.      Tamén Ramón Cabanillas tivo presente na súa obra a gastronomía galega, presenza que se materializa con forza inigualable nun dos poemas máis emotivos de cantos se dedicaran ao viño: "Diante dunha cunca de viño espadeiro" incluído en Da terra asoballada, libro publicado en 1917, despois de que Cabanillas volvera da illa de Cuba. O poema di: ¡O espadeiro! ¡Acios mouros, cepas tortas, follas verdes, douradas e vermellas, gala nas terras vivas de Castrelo nos Castelos de Oubiña e nas areas de Tragove e Sisán, do mar de Arousa e o Umia cristalino nas ribeiras! ¡O espadeiro amante! ¡O viño doce! ¡Alegría de mallas e espadelas, compañeiro das bolas de pan quente e as castañas asadas na lareira! ¡O espadeiro! ¡O resolio que louvaron en namorantes páxinas sinxelas os antigos abades do mosteiro de Xan Daval, na vila cambadesa, aqueles priores leigos e fidalgos, mestres na vida, na virtú e na ciencia, que sabian -¡ouh tempos esquencidos!- cantala misa, escorrentalas meigas, acoller e amparar orfos e pobres, rir coas rapazas, consellalas vellas, darlle leito e xantar ós peregrinos, pechar por foro as portas da súa igrexa á xusticia do Rei, cobralos dezmos e dispoñer vendimas e trasegas! ¡O espadeiro morno! ¡O roxo viño, sangue do corazón da nosa terra, que arrecende a mazás e a rosas bravas, quence os peitos e as almas alumea, e sabe a bicos de mociña nova, aldeana e triqueira! ¡Como canta ó caír nas brancas cuncas desde as pintadas e bicudas xerras! ¡Como latexa e brilla ó coroalas! ¡E como loce e ri cando as adreza, asemellando fíos de rubises, cun rosario de escumas sanguiñentas! Cando nas mornas tardes de romaxe vai na alombada pipa taberneira ó souto que se estende ó pé da ermida onde as campanas repinican ledas; Onde axordan os fogos de tres tronos e ó son da gaita a moceda tolea, é a alma do galán verba maina; de labradora e viril maxeza, que o mesmo se derrete coas rapazas que arma sin máis nin máis unha quimeira; solta un "¡Ei, carballeira!" erquendo a moca e facéndose atrás, e... ¡adiola festas! Cando o xeado inverno alonga as noites e en santa paz, ó pé do lar, se axeitan mozos o vellos, desbullando o millo, dándolle ó fuso ou restelando teas, o espadeiro é o espirito do petrucio de garimosa fala churrusqueira, de mans de prata e lombo acorcobado, queixo tembrón e neve nas guedellas, que chiscando os olliños contra os mozos, pondo ás rapazas cores nas meixelas, sabe contar os divertidos feitos e as antigas historias que comenzan: "Unha vez, unha nena e mais un frade..." "Tiña, naquel entón, un paxe a reina..." ¡Espadeiro! ¡Espadeiro! ¡Ledo viño das noites mozas! Claridá de estrelas. O aturuxo zoando nas quebradas... Mozos... Pandeiros... Un amor que empeza... Aromas das carqueixas e do trevo... De man en man, a bota carreteira... Unha cantiga ó pé dunha ventana... ¡Detrás dos vidros, Ela! ¡Ouh, espadeiro amante! ¡Ouh, roxo e quente sangue do corazón da nosa terra! ¡Acende os corazóns dos apoucados! ¡prende lume nas almas, viño celta!      Intencionadamente deixo para o final desta liñas a prosa e a literatura popular de tradición oral, con senllos exemplos lucenses: Anxel Fole e os contos do Valadouro recompilados por Manuel Lourenzo, Xesús Pisón e Isaac Ferreira. ANXEL FOLE      A montaña e os costumes montañeses están indisolublemente unidos á obra de Ánxel Fole, quen sempre tentou nos seus escritos amosarnos un mundo que, para moitos galegos, era mais intuído que coñecido.      A Galicia campesiña, que vive dentro de si mesma e mantén un conservadorismo vital que a leva a manter formas e costumes arcaicas, son descritas con mestría por Fole na súa obra. Trátase dunha sociedade pouco desenvolvida e ancorada no pasado, unha sociedade de caciques e señoritos que pasan por derriba de campesiños analfabetos e apoucados. Unha sociedade na que as diferenzas son enormes e como tales se manifestan permanentemente nunha obra que é case coma o documental dunha época e dunha parte do país.      E para que ese documental estivera completo non podía faltar o que comen os protagonistas das historias e como o fan. Fole non se esquece desa faceta fundamental do galego, que semella pasar a vida agardando o momento de comer para facelo en abundancia, inda que non sempre acompañe a calidade. Seguramente as fames pasadas deixaron tan fonda sinal no noso espírito que aínda hoxe, en tempos de abundancia, continuamos a comer coma se a mantenza de mañá non estivera asegurada.      Entre a obra de Anxel Fole, as referencias culinarias aparecen de maneira destacada en Terra brava, e xa nas primeiras páxinas aparece a comida, cando o protagonista do libro emprende viaxe co seu tío Gasparo, quen anuncia: "Xantaremos en Sarria, rapaz... Xa está ben marelo o centeo".      E así sucede. Chegan os viaxeiros a Sarria e xantan en "casa Xulián". Fole escribe: "O xantar compúñase de sopa de fideo, xamón, bistés de solomillo, tortilla, queixo e melocotón. —Cómese moi ben en Sarria —dixen. —E non se ha de comer... Estamos na metrópoli do xamón. Manturio forte i ás cheas. O que viaxe polas nosas vilas por forcia terá que decir que en Galicia cómese moi ben... Mais no campo xa é outra cousa. —¿E logo? —Unha comida coma esta non se cata nin nos días de festa nas casas das aldeas. Hai moitos que non proban o xamón en todo o ano, e xa non digo a carne de vaca ou o pescado. —¡Hai que ver!. —O noso labrego, en xeral, vive mal, especialmente o labrego montañés. O manturio de mala calidade, pouco vareado, malsano. O touciño con castañas, poño por caso, é para iles un gran prato. Patacas, verzas, pan mouro, carne de porco; froita ruíña, poucos legumes... O pescado, nin velo. Gracias ó leite, ós ovos i ó mel. En case tódalas casas vende os xamóns... Moito artritismo, moito galoxo, moita avitaminosis".      Está Fole a describir a historia da alimentación na Galicia campesiña en boa parte do século XX. Despois destas palabras, que atoparemos na segunda ou terceira páxina de Terra brava, no resto do libro iremos coñecendo os usos culinarios da casa do tío Gasparo, médico, quen loubava moito a arte coquinaria de Presenta, a súa criada. Pero tamén saberemos da comida dos campesiños que compoñen unha parte da clientela do médico, o mesmo que a dos señoritos, algúns en decadencia, cos que se trata dada a súa categoría profesional. OS CONTOS POPULARES      Como non podía ser doutra maneira, a comida ten unha fonda presenza na literatura popular de tradición oral, prestándose ás veces a servir de instrumento pedagóxico e outras a dobres interpretacións.      Lamentablemente esta literatura de tradición oral estase a perder na nosa terra. Xa ninguén se xunta coa familia arredor da lareira nas noites de inverno a contar historias, aprendidas unhas dos pais ou avós e inventadas outras. Hoxe xuntámonos arredor da cheminea francesa a ver as historias que nos ofrecen pola televisión... e iso si hai sorte e na televisón contan unha historia.      Por ese motivo cobran unha especial importancia os esforzos que algúns autores, estudosos e colectivos está a facer por documentar unha literatura que está nas cabezas dos nosos maiores e que, se non se pon nos libros, desaparecerá irremediablemente. Unha desas iniciativas é a do dramaturgo Manuel Lourenzo, que xunto con Xesús Pisón e Isaac Ferreira, están metidos a recoller tódolos contos do Valadouro. Así, en 1998 publicábase un libriño baixo o título de Contos do Valadouro (Edicións A Nosa Terra) con 186 historias recollidas de viva voz.      Unha desas historias, de fondo contido pedagóxico, di o seguinte: "Había en Tanín unha rapaza tan preguiceira que lle chamaban "Perezosiña". Un día estaban comendo na casa, e díxolle a mai: —¿Perezosiña, queres pan? —Si, señora, si mo dan. —Perezosiña, pilla o coitelo. —Non, señora, non o quero".      No mesmo libro (proximamente haberá unha edición corrixida e aumentado noutro cento de contos, que publicará Edicións do Castro) moitos outros contos onde a comida ten un protagonismo indiscutible, coma o que segue e serve de remate para estas páxinas sobre literatura e gastronomía: "Unha vez viña un camión con figos pasos por diante do cemiterio da Laxe, e ao virar na curva caeulle unha caixa. Dous rapaces que viñan das mozas comentaron: — Ai home, ¿e habemos deixar quedar aí a caixa? E pillarona e foron repartir os figos no cemiterio. Outros rapaces que pasaban por alí sentironos dicir: — ¡Dous para min e dous para ti!. — ¡Eu estes non os quero, que xa están podres!. — ¡Trae logo a caixa, que vou buscar os que están fóra! E os rapaces, pensando que os viñan pillar os defuntos, non pararon de correr ata Ferreira".      Non corran vostedes na lectura nin na comida, e que lles aproveite.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega