Os paradoxos de Gilbert Keith
Chesterton apuntan ó mesmo centro da existencia humana; sería fácil
interpretalas coma un sinxelo exercicio de estética literaria, mais non
son iso. Hai vida, intelixencia, experiencia e humanidade desbordante nas
reviravoltas da linguaxe de Chesterton. Son os paradoxos e os absurdos de
quen chegou ó misterio a través da interrogación constante, son os zig-zags
de quen, partindo da suposta inxenuidade de que hai algunha lóxica oculta
no comportamento humano, pretende demostrar que tal punto de partida
remata por esvairse nun punto necesario de chegada : o misterio.
En "O home rebelde", Albert Camus introduce o absurdo coma punto de
chegada, a "salvación" sería pra aqueles que, incluso conscientes do
sinsentido do mundo, escollen a rebeldía. Pra Chesterton, o misterio é
unha celebración, unha festa. Para Camus non hai misterio algún na
condición humana, e remata nunha afirmación do absurdo e o nonsense. A súa
rebeldía, nembargantes, sustitue á fascinación contemplativa do misterio
de Gilbert; Chesterton está neste mundo e participa deste mundo, pero non
é deste mundo, obsérvao dende a distancia. É tan consciente do absurdo
coma Camus, mais trascéndeo coa intuición de que, detrás do mesmo, existe,
inevitábelmente, un sentido. Chesterton abre unha fiestra cara o optimismo
: non hai absurdo, o absurdo é unha apariencia, e ademais, pode entenderse
a partir da certeza de que, en último termo, son os homes mesmos os
responsables das súas decisions e dos delirantes camiños ós que éstas
poden chegar a conducirnos.
Camus fai da necesidade, virtude : xa que o mundo é absurdo e,
probábelmente, non cambiará nunca, quédanos, como mal menor, a
posibilidade de negar, de rebelarnos contra ese absurdo. A negación é, ó
mesmo tempo, unha afirmación, mais unha afirmación sen garantía de cambio
social, o cal alónxao do optimismo indómito dalgunha esquerda
revolucionaria, demasiado segura da "victoria final" fronte á inxustiza
institucionalizada do capitalismo. En Camus, liberdade asociase con
rebeldía. En Chesterton, a liberdade é, con tódalas consecuencias, boas e
malas, un don Divino. O misterio consiste precisamente na bipolaridade
desa capacidade humana á hora de decidir : o home pode ser bo ou pode ser
malo, pode ser valente ou cobarde, egoísta ou abnegado. O misterio, pois,
consiste nesa bipolaridade que, metafóricamente, pode elevarnos cara o ceo
ou ben pode soterrarnos no inferno. Porque o home é misterio, en sí e pra
sí mesmo.
Chesterton, como católico -peculiar, pola súa tolerancia, mais consecuente
co seu pensamento-, parte dunha visión antropocéntrica do universo : no
principio foi Deus, éste creou o ceo, a terra e as estrelas prao home.
Camus, como ateo -tamén peculiar, pola súa tolerancia e pola ausencia dese
baleiro anticlericalismo fácil de certa esquerda-, parte da inmanencia :
este mundo, tal e como o vemos e sentimos, é absurdo, mais podemos
rebelarnos contra ese absurdo. En Chesterton, hai moitos camiños na
afirmación da liberdade humana; subirse a unha árbore e parolar coa lúa,
rebelarse contra algún tirano ou desnudarse nun parque público son actos
que hai que celebrar polo pouso común que os caracteriza : a misteriosa
afirmación da nosa liberdade de escoller. Misteriosa, non pola
posibilidade mesma, senon polas infinitas formas que pode tomar En Camus,
pola contra, a liberdade só é entendida como acto de rebeldía, mais tamén
hai unha valoración implícita, un matiz importante, nese acto de rebeldía
: o fascismo era "rebelde", o "socialismo real" (sic) na unión soviética
tamén foi "rebelde", as tropas franquistas tamén se alcumaban a sí mesmas
coma "rebeldes"; así pois, a rebeldía, única forma de afirmación da
liberdade humana (rebélome, logo existo), presenta caras moi ambiguas;
pode servir tanto ó amo coma ó esclavo, mais só neste último adquire a súa
verdadeira dimensión e nobleza moral. O tirano, pois, non acepta tampouco
o sinsentido do mundo, o absurdo, e polo tanto arrógase o dereito de
facelo á súa imaxen e semellanza. Tamén se rebela, e nesa rebeldía é capaz
de levarse ós seus irmans por diante, en nome dalgunha doctrina. O
esclavo, o que non acepta, é a súa condición, a súa ausencia de autonomía,
e polo tanto, o nonsense do mundo parte desa condición material súa, e non
dun desencanto metafísico, resentido porque o mundo non é como el cre que
debería ser.
Chesterton celebra a liberdade nos seus infindos recovecos e
inconsecuencias. Camus acota a liberdade ó exercicio da rebeldía. O
primeiro da gracias a Deus por tal don, o segundo, sendo ateo, da gracias
á posibilidade terrenal de rebelarse contra o absurdo. O primeiro
contempla a posibilidade do optimismo. O segundo exerce o pesimismo da
intelixencia. Mais, a pesares de todo, ámbalas posturas son
complementarias, e incluso poderían ter unha interpretación sociolóxica,
no que a alianzas interclasistas se refire; Chesterton é o home de "common
sense" acomodado, de clase media, con relativo desafogo material (e digo
relativo, porque na súa vida pasou por etapas de apuros económicos). Esta
posición sociolóxica de Chesterton permítenos entender a súa estética de
home contemporizador e combativo, que todavía cre nas institucions como
portadoras de cambio social, a pesares de ser consciente da súa corrupción
-sí, pódese ser contemporizador e combativo ó mesmo tempo, sen
contradiccions-. Camus, pola contra, parte dunha posición sociolóxica moi
diferente, fillo dunha familia humilde, na Arxelia colonizada por Francia.
Sabedor dos seus apretos e inquietudes, non tivo tempo : as circunstancias
non lle permitiron ese optimismo Chestertoniano.
A pesares de todo, en ámbolos autores, tan, tan diferentes, latexa un
fortísimo sentido da Xustiza. Chesterton demostrouna na súa oposición á
guerra dos Boers, na súa ridiculización da filosofía do diñeiro fácil no
capitalismo, cuia base ideolóxica viña dada pola ética da Inglaterra
maiormente protestante, e na súa crítica da adoración fanática da
tecnociencia e da velocidade dos "tempos modernos" (unha crítica á que
tamén se uniría o indomable Charles Chaplin, dende o cine, ou Martin
Heidegger, dende a filosofía : o olvido do "ser", do sentido, na fanática
adoración tecnocientífica de hoxe en día). Gilbert tivo sempre unha
actitude combativa. A súa reacción contra o "patriotismo", entendido como
expansión e colonialismo, está máis patente nun católico inglés peculiar
coma él que nun ateo coma Albert Camus, fondamente criticado por Edward
Said en "Cultura e imperialismo" por omitir as estructuras coloniais
Francesas en Arxelia nas súas novelas. Deixando isto de lado, o autor de
"O estranxeiro", "Os xustos" ou "O home rebelde" non dudou tampouco en
reaccionar contra os crimes perpetrados en nome do "socialismo real", co
conseguinte silencio do partido comunista francés perante os mesmos, ou as
formas de protesta do frente de liberación nacional Arxelino, apoiadas,
coma sempre, nese patético "resentimento do colonizado" que xustifica a
violencia dos sin estado.
¿Polémicos?, pode ser. ¿Histriónicos?, tamén, mais con razons.
¿Incómodos?, certo, ¿mais qué pensamento digno de selo é "cómodo". |
BVG
Voltar atrás
