Retallos de utopía

Diego Taboada

n3diegotaboadaretallosdeutopia.html
    "Nalguns aspectos, todo home é coma os demais homes, neutros, é coma alguns homes, e noutros en fin, non é coma ningún outro home"
                                                          C. Kluckhohn

 

     Saía tódalas tardes ás seis. Dúas horas antes, sentábame diante do reloxo da televisión e esperaba a que os minutos pasasen ata a hora oficial de saída. Agora, mirando cara atrás, sorpréndeme a serenidade coa que os nenos podemos agardar polo momento desexado, a pacencia, bendita pacencia, coa que sabemos soporta-la ansiedade do momento non chegado. Ben sei que non tódolos nenos reunen estas características, mais, hai unha diferencia notábel entre a ansiedade adulta pola perfección, a exactitude e o coñecemento do propio destino, e a despreocupación sana e arrogante dun neno; quizais por iso, co pasar dos anos, máis da metade dos adultos, por non decir a meirande parte, chaman "madurez" á súa propia ansiedade, ó seu encherse de ataduras e obrigas ata o pescozo... ó seu constante refunfuñar polos problemas, no fondo, intrascendentes. Dende logo, eu nunca quixen saber nada dese tipo de madurez, e mesmo preferín ser un neno arrogante e insoportábel, a madurar de tal xeito; crecín sempre coa íntima convicción de que a vida está por riba de todo, de que a liberdade é algo valioso, e de que o mundo está ahí fora á nosa disposición: ser, actuar e pensar, como se é, pensa e actúa por norma, non é "lei natural" algunha, é o camiño seguro, no cal podemos dotarnos dunha identidade sólida, pero reforzada co convencemento dunha maioría autómata. Nada teño en contra dos camiños fáciles, pero sí moito en contra da necedade e a inconsciente prepotencia do home masa; porque esa é, precisamente, a necedade máis perigosa, a necedade inconsciente do que Marcuse chamaría "o home unidimensional". Non fai falla ser moi lúcido pra darse conta de que a historia do home, é tamén a historia do home-masa, a historia do rabaño inconsciente, da opinión anclada no odio e no prexuízo. A historia, porque non dicilo, do absurdo.
     Volvendo á miña nenez, atopo dúas diferenzas esenciais entre o imaxinario sensíbel dun rapaz, e o dun adulto. O adulto quixera ser neno pra recupera-la súa despreocupada inocencia; o neno, pola contra, quixera ser maior pra ter a "autoridade" do adulto, mais... ¿quen dixo que quixera deixar de ser neno?. De pequeno, eu arelaba a "autoridade" do adulto, non os seus problemas, nin o seu artellado sistema de opinions e prexuízos fáciles, non. Eu tan só quería a súa autoridade, pra exercela coma un neno, un rapazolo arrogante, san, vital e despreocupado. Arelaba eu, a autoridade, non pola autoridade mesma, non coma un fin, senon coma medio pra consuma-las miñas arelas de neno, a miña vontade quebrada. Aínda hoxe, tento conservar restos desa infancia que, segundo Rilke, é a patria de todo home; porque na infancia, existe unha sabedoría non adquirida, unha virtude que ten o seu xérmolo nunha enerxía e curiosidade que, ós adultos, resúltalles sempre agradábel. Dicía unha etóloga estadounidense, que os homes tiñamos moito que aprender dos animais; ben, mais tamén temos que aprender moito dos nenos.
     Sempre gostei de facer metáforas sinxelas pra realidades complexas, máis dunha vez pensei, espontaneamente, que nos salvapatrias, líderes de masas e homes ávidos de gloria, subxace a pataleta do neno cuxa realidade non se adapta ós seus desexos, unha debilidade... disimulada con altas doses de mesianismo e violencia verbal; coido que non deberiamos subestima-las consecuencias que pode ter nun home, a conciencia de que os seus desexos poden ser ordes. Sei de sobra que, ó londo das nosas vidas, as persoas acumulamos resentimento e frustración nalgún recuncho, por iso, cando escoito —e vexo— a alguns homes-deuses concentrando en sí mesmos tanto poder político e económico, non só me poño a tremer, senon que tamén me gustaría actuar coma ese pai que pon a raia ó seu fillo por excederse no seu exercicio da liberdade. Cando escoito falar a certos estadistas, penso sempre no neno con ansia de vingar tódalas frustracions da nenez; sei que é unha metáfora un pouco "freudiana", pero ó fin e ó cabo, todos somos.... da mesma carne.
     Hai outra diferenza esencial entre o neno e o adulto, e quizais sexa esta a máis importante de todas: o neno recupera o entusiasmo unha vez tras outra, proxecta o seu desexo nalgures, propablemente fracase, pero olvida... e volve a repeti-la mesma operación ata a extenuación. O adulto carece desa vitalidade, desa capacidade de olvidar e mirar cara adiante, sen desexo de vinganza, sen miradas retrospectivas, sen remordementos. O neno proxéctase continuamente cara afora, o adulto vólvese cara sí mesmo, mírase o embigo e dá voltas e voltas arredor de sí; esa é a diferenza esencial entre a patria de Rilke: a infancia, e a patria dalguns persoeiros metidos a salvapatrias. E qué importan as patrias, digo eu, cando os seus representantes colleitan odio e conflicto... en troques de fraternidade e diálogo. Hai principios que están por riba da patria mesma, principios que se volveron tópicos, non por ser tópicos en sí mesmos, senon pola pésima vontade política á hora de aplicalos: a patria da liberdade, da igualdade, e da fraternidade... na diferenza. Esa é, supoño, a "patria universal" da que falaba Goethe, a Europa que debería ser, e pola que deberiamos loitar.
     Cando deixei de ser un neno, acontecemento que, quizais, sexa a crueldade máis imperdoábel que se lle poda botar en cara á natureza. Adoitaba a pasear polo pulido adoquinado das rúas de Suiza; namentres os meus pais facían cartos pra voltármonos a Galicia, eu parolaba conmigo mesmo polas rúas de Rheinffeldenn, inventando amigos que non tiña, e soportando estoicamente a soidade coa miña esperta imaxinación. Enseguida aprendín a falar a sete voces, mais comezei a sentir unha forte carencia dun sentimento, que, aínda pasados vinte anos, resucita en min coma un suspiro anhelante, coma unha saudade non curada: o sentimento da afinidade
     A palabra afinidade sempre suscitou en min unha curiosidade bastante fonda; en principio, a afinidade é unha verba que tenta dar nomé á sensación de cercanía ou agrado que nos produce a compaña doutro ser, coido que nisto estamos todos dacordo. Mais o verdadeiramente misterioso desta palabra, non é o seu significado, senon as múltiples causas que impulsan ó surximento dese sentimento de cercanía, no cal sentimos ó outro, non coma un ser totalmente diferenciado, opaco... distante, senon todo o contrario. Nesa afinidade, sorxe unha dimensión da persoa na que deixa de sentirse coma individuo aislado... e pasa a ser cidadán, Irlandés, socialista, ou calqueira outra identidade que posúa íntimo significado e relevancia para él. 
     Na torre de babel global... chamada mundo, vívese unha cultura do desvínculo. A sensación de baleiro e a falla dun sentido vital que empurre á nosa actividade cotiá, alén do tempo destinado a tarefas socialmente productivas, é, sen dubidalo, unha realidade que, se ben non pode ser palpábel coa matemática frialdade das gráficas macroeconómicas ou da obxectividade estatística, ten a súa raigame no interior de moitos individuos; a ciencia non pode aspirar a te-lo monopolio da verdade, a dimensión íntima do individuo, as súas paixons e afectos... non poden ser analizados coa frialdade académica do método científico. Falaba fai uns días cun grande amigo, que a exactitude científica, ás veces, ten un sabor agridoce; pode que sexa exacto representar nunha gráfica o balance das mortes da guerra do Vietnam, mais a exactitude desta gráfica non tirá, nin por asomo, a capacidade que teñen as imaxes, as fotografías... os nosos sentidos, ó fin e ó cabo, pra trascende-la comprensión puramente académica e pasar a ese sentimento de afinidade, de empatía co sufrimento alleo.
     A cultura do desvínculo mostra un total desinterese pola realidade humana, rinde apoloxía ó práctico, ó inmediato, e abrangue tódalas dimensions das nosas vidas; unha compañeira comentábame que era curioso observar cómo agora é o pensamento económico o que determina ó pensamento político, cando houbo tempos nos que esa lóxica era á inversa; comentábame tamén a dificultade de encontrar espazos de socialización alén dos espazos de consumo, lugares nos que os homes se relacionen con homes, non con cousas, lugares nos que os homes intercambien experiencias, soños e esperanzas... non cousas. Cando a realidade está baleira de sentido, non queda máis remedio que utiliza-la palabra para devolverlle ó mundo a súa carnalidade, o seu sentido; esa carnalidade só pode ser palpábel a través da literatura, fuxindo do monopolio que a ciencia tenta crear ás veces ó seu redor con escolástica prepotencia.
     A afinidade é o punto onde dous seres converxen en corpo e alma, un sentimento que vivifica e devolve ó suxeito ó sentido da terra, e ó colectivo a súa conciencia de seren algo máis ca individuos aislados; quizais sexa hora de buscar ou de crear unha literatura da afinidade, unha literatura con pel e sangue. Contan que Herbert Marcuse, cando estaba a pasa-los seus últimos días nun hospital, foi visitado por Jurgen Habermas. Marcuse miraba a través da fiestra... coa mirada perdida, sumido nos seus recordos e coa respiración entrecortada, facendo un último esforzo... díxolle a Habermas 
     —Jurgen, xa sei cando sorxen os nosos valores morais... na contemplación da miseria... da dor humana.
     Marcuse naceu e morreu ateo, sen sabelo, nesa confidencia a Habermas, estaba falando da piedade. Pero seguramente, para él, a piedade non era un sentimento divino, senon humano. Xa terminando esta leria... habería que convencer a alguns persoeiros de que a afinidade é unha realidade corpórea, alén de estructuras xurídico-políticas que oficializan un vínculo que, nalguns casos, non representa á realidade. É así como, co tempo, as verdades oficiais, as verdades tradicionais, vólvense opacas, frías, mesmo intrascendentes. A vinculación por afinidade trascende estados e nacions... nese sentimento debería te-la súa raigame calqueira intento de construir unha cultura de paz, unha cultura para enfrontarse ó dominio e á creación político-mediática de medo, unha cultura da afinidade na diversidade.
     Son as oito da mañán, no meu caletre, e mais no meu peito, todavía existe ese neno solitario que paseaba polas rúas de Rheinffellden. É un neno que bosquexa un sorriso timido, pero famento de afinidade, de vínculo humano; nun mundo asolagado polo máis pérfido individualismo. A vós, sangue e voz do futuro, novas xeracions, correspóndevos o titánico esforzo por non separa-la inocencia da "intelixencia" adulta; a vós, e só a vós, correspóndevos mellora-lo presente. Non sexades seres "pensantes", sede, como diría un poeta Uruguayo: "sentipensantes".


logoDeputación logoBVG © 2006 Biblioteca Virtual Galega