Visualizar colaboración

Artistas e poliartistas

     Cando un se dá conta dos novos paradigmas —como agora se di— pra medir ese termo tan ambiguo chamado progreso, un teima en pensar que a linguaxe está cada vez máis oxidada, carente de carnalidade, de corpo... instrumentalizada exclusivamente para interpretar aqueles espazos da sociedade considerados como os máis importantes: a economía, os novos adiantos tecnolóxicos, os novos descubrimentos científicos... etc. Mais, cando un raña na existencia, dase conta de que hai espazos que quedan sen debuxar, espazos que están alén da prensa postmoderna... xa asolagada pola ley da oferta-demanda.
     Dinme conta disto en carne propia, fai uns días, cando fun visitar ó meu avó... alá polas terras do monte Faro. Observando a mesta vexetación e as formas suaves e redondeadas, características da orografía galega, dinme conta de que non tiña palabras pra poder describir no papel o que percibían os meus sentidos, foi entón cando sentín unha especie de baleiro lingüístico do cal me sentín verdadeiramente avergoñado. Eu, proxecto de escritor, que teimo en falar sobre todo e nada, non tiña verbas pra dar forma á beleza paisaxística desta periferia —no senso económico da palabra— chamada Galicia. Cando un observa, aínda que sexa superficialmente, as formas da orografía galega, non pode evitar facer unha metafórica comparanza entre a súa paisaxe e o —disque— rasgo psicolóxico máis distintivo da Gallaecia : a ambiguedade. As montañas non suben con decisión cara o ceo, semellan non poñerse de acordo cos Deuses... nin suben nin baixan, só perfilan o horizonte dun xeito curvilíneo; non son montañas picudas e rocosas, senon frondosas e suaves... montañas do si e do non, ¿será por iso —pregunto— polo que o noso parlamento está infectado dese ambiguo horizonte político?. Ó mellor, podo ter unha explicación que vai alén do racional, o argumento definitivo pra entender porqué Don Manuel fala coma un popular cando o seu partido toma as rendas do lexislativo en Madrid, pra logo falar coma un militante da UPG —é un dicir— cando o Psoe toma o relevo na castellana. Don Manuel ten que viaxar menos polo rural galego, facendo slalom entre as montañas e os ríos da súa paisaxe, entre inauguracions e comidas. As ambiguas e fermosas formas da orografía galega están a afectar seriamente ó seu discurso político; antes, era un "melting pot" de cesarismo, conservadurismo e relixiosa solemnidade, agora —cos anos— xa di cousas máis mundanas, espetando á concurrencia cun "voulle canta-las corenta", falando polo novo presidente e a súa tardanza no Plan Galicia. Pouco tempo despois, recibiu ó presidente con cortesana amabilidade, polo visto, o exabrupto era só pra causa-la admiración dos asistentes ó mitin. O dito, Don Manuel ten un temperamento ambiguo...un día canta as corenta, e ó seguinte fai reverencias.
     Falando de ambigüedades, un amigo meu, proxecto de artista, díxome que iso da ambiguedade estaba moi ben prao arte, pero que nun parlamento, os artistas estaban de sobra e hai que botar man dun discurso máis racional. O meu avó, que de arte non entende moito, pero de artistas entende bastante, contestoulle que nunca se poderán marca-los límites entre o arte e a política. Polo visto, sabía ben de qué falaba. Hai un tempo, o presidente dos Estados Unidos, sacouse da pucha unha solución brillante pra acabar cos incendios nos bosques dos states : tala-las árbores.
     —¡Velahí todo un artista! —exclamaría meu avó, nunha esperpéntica risotada.
     O exercicio de prestidixitación lingüística que teñen que face-los estadistas da posmodernidade pode chegar a límites insospeitados, hai que ser un artista —como di meu avó— pra barniza-los intereses da industria madereira nunha especie de manifesto ecoloxista.
     —Xa volo dixen... home, probade coa política, faredes arte, e aínda por riba, cobraredes máis cos artistas —O avó si que sabe.

Churros e alcaldes

     Decía un amigo meu, xa morto, que había tres cousas que aínda non lograra entender : a política, os homes e a moral de mercader. Esto da moral de mercader é un problema máis serio do que parece, porque —ó contrario do que se pode pensar— non só se dá no mercado, senon fora del. Eu, que gosto de dar consellos cando mo piden, díxenlle ao amigo en cuestión que esas tres cousas que non entendía, viñan nun mesmo paquete... alo menos dende que a Xudas se lle ocorreu pensar que Xesucristo tamén tiña un prezo. Fai uns días ocorreúseme ir cun amigo ó Festival folk de Ortigueira, aparte de disfrutar coa irreverente enerxía dos Chieftains, tamén tivemos tempo, acabada a noite, pra perdérmonos polas rúas desta costeira vila Coruñesa. A cuestión é que, entrando nun dos centos de miles de bares que asolagan o rural galego, non puidemos evitar ler un enorme cartel escrito, en cor vermella, coa seguinte invitación: Os Xoves ás 9:45, churros co alcalde.
     Despois do shock, preguntámoslle á camareira se nos podía explicar en qué consistía tan misteriosa invitación. Resulta que tódolos Xoves, á susodita hora, o alcalde de Ortigueira comprometíase a paga-lo almorzo a toda a vila.
     —Así... de paso, a xente venche a tomar un café cos churros do alcalde, e tal —dixo a camareira, con autosatisfacción.
     Sei que é cruel dicir certas cousas en según qué lugares, mais coñecín unha vez a un vello zapateiro ós quince anos que decía, bosquexando un pícaro sorriso, que Galicia era quizais o único país do mundo no que a gastronomía era un arma máis eficaz que calqueira discurso de Nelson Mandela. A moral de mercader é a nova relixión da posmodernidade, o quid pro quo abrangue tódalas dimensions da vida cotiá, chegando a fractura-la barreira que delimita o público do privado, dentro de pouco xa non se poderá saber onde está o cidadán e onde o individuo; tampouco axuda moito o feito de que a dimensión política do individuo estase a desintegrar freneticamente nos imperios do consumo. A relación que o "homo consumer" poida ter cos seus semellantes, ou ben cos demais ámbitos da vida cotiá, adquiren as mesmas características que ten a súa relación cos obxectos de consumo... cuxo xérmolo está na satisfacción inmediata; para o "homo consumer" os obxectos son válidos cando satisfacen ós seus caprichos individuais, non o son cando non cumplen as súas expectativas egoístas. Nesa pulsión ten o seu xérmolo o pensamento feble e superficial da posmodernidade : as cousas son boas, ou están ben feitas, na medida en que satisfacen, o placer inmediato é o imperativo categórico par excellence.
     Gustaríame seguir con esta leria, pero son as 9:45... e prometinlle á camareira toma-los churros co alcalde —Eso sí, o café tesmo que pagar ¿eh? —díxome hoxe.

     (A Fabio Ferreiro Moure, que nunca entendeu a moral de mercader)

A espalda do progreso

     Se un fai unha especie de literatura comparada entre o Gulliver de Jonathan Switf e o Robinson Crusoe de Daniel Dafoe, pode darse conta de que en ámbalas dúas persoaxes latexa a eterna loita entre os optimistas irreductibles e os disidentes do progreso. Eu son dos que opino —como Chesterton— que ser optimista ou pesimista non son nunca factores a ter en conta á hora de facer valoracions sobre as cousas, pero polo visto, ser pesimista é un crime nun mundo asolagado de sorrisos profidén. Esta teima pola felicidade obrigada non semella ser un hábito contemporáneo, supoño que sempre haberá homes que non saben diferencia la liña que separa a verdade do desexo. O sempre xenial Brecht deuse tamén conta da incompatibilidade existente entre eso tan difuso e momentáneo chamado felicidade e o pensamento crítico

Xa sei que só agrada, quen é feliz
é fermoso seu rostro, e a súa voz
escoítase con gusto.

     Habería que facer unha especie de xénese histórica do optimista na cultura occidental, mais tamén sería interesante face-lo mesmo co eterno pesimista. Unha vez feita esta especie de xénese comparada, sería interesante tamén —e perdón por poñerme tan científico— ver como soportan as súas respectivas teorías a contrastación cos feitos. Eu, que non gosto moito da filosofía da neutralidade, opto por dicir que o optimismo non é máis cunha estética, namentres que o pesimismo consiste nese incómodo pero realista compromiso dos que gostamos contrasta-lo triunfalismo coa realidade espida, en carne e oso... que fai que nos gardemos moito de calqueira tipo de triunfalismo. Esta actitude fede cando é consecuencia dunha realidade albiscada dende un so prisma, dunha inconsciente fuxida da ambiguedade e da relatividade do punto de vista; esa é a raigame psicolóxica do triunfalismo, da grandilocuencia... das filosofías omnicomprensivas e totalitarias.
     Tres cuartos do planeta encóntranse na máis fonda miseria, e non falamos só da cuestión pecuniaria, nin de rentas per cápita; falamos de carencia de medios tecnolóxicos, infraestructuras propias e concesión de créditos pra poderen sair da actual situación. Pero non imos caer na dialéctica do progreso occidental fronte o desarraigo do sur do planeta, porque sería unha comparanza que impediría tamén albisca-la misería existente no cuarto restante, dentro dos límites dos que se autoproclaman estandartes do progreso, do seu progreso. A periferia de moitas cidades occidentais, alonxadas do seu centro neurálxico, convertido en imperio do consumo, presenta realidades non moi lonxanas das que Charles Dickens podería debuxar no Londres da súa época. A loita pola vida, os salarios de mera subsistencia, a búsqueda de esperanza no mercado clandestino das drogas, o pésimo financiamento e o abandono dos servicios públicos, o aumento da prostitución marxinal e do alcoholismo e o surximento de xovenes pandillas, que ven no roubo a mano armada a única saída, competindo cotidianamente con outras pandillas pra monopoliza-lo dominio da zona, posibilitan a fuga do tecido industrial cara zonas denominadas burocráticamente non conflictivas, rematando por anular calqueira tipo de esperanza nas periferias.... na espalda do progreso, e concentrando cada vez máis a producción nas cidades-consumo... despreocupándose éstas, ó mesmo tempo, polo desenrolo industrial no ámbito rural.
     O complexo entramado global, caracterizado por ser unha especie de "melting pot" composto de transnacionais petrolíferas, industria armamentística, empresas de telecomunicacions e periodismo afín, só ten ollos praos fragmentos de realidade nos cales están postos os seus propios intereses financieiros. Lendo hai uns días unha autobiografía do fotógrafo francés Cartier Bresson, deixei de crer de forma definitiva na obxectividade informativa, di Bresson que o fotógrafo non fotografía a realidade, o fotógrafo escolle a realidade que quere fotografar, a súa propia escolma de fotografías son a proxección da súa persoalidade artística, denantes de fotografa-lo obxecto... o individuo escolle o obxecto a fotografar, é esa mesma escolla a que dá testigo da intencionalidade, do propósito do fotógrafo. O mesmo pasa, pois, co "lobby global" informativo subvencionado polo entramado industrial armamentístico e de hidrocarburos : o que eles chaman obxectividade representa —como diría Bresson— a súa subxectividade, a súa intencionalidade; ó igual que o fotógrafo, o artista... busca provocar determinado efecto no futuro observador da foto, así buscan os artistas da información global provocalo na sociedade civil.
     Cambiando de tema, falaba antes do optimismo coma unha mera estética, mais tamén o pesimismo pode converterse nunha estética máis, se cadra aínda máis perxudicial ca estética triunfalista da cosmoloxía liberal, pois fai fraco favor ó exercicio da crítica, convertíndoa nun simple cliché... nunha estética máis. Nós, quixeramos ser pesimistas co tempo que nos tocou vivir, pero radicalmente optimistas para crer que co exercicio da intelixencia, pódense construir alternativas á dinámica actual.

Desgraciadamente, nós, que queriamos
prepara-lo camiño para a amabilidade
non puidemos ser amables, pero vós
cando cheguen os tempos nos que
o home sexa amigo do home,
pensade en nós, con indulxencia.

     Brecht.

A cultura do desvínculo

     A palabra afinidade sempre suscitou en min unha curiosidade bastante fonda; en principio, a afinidade é unha verba que tenta dar nomé á sensación de cercanía ou agrado que nos produce a compaña doutro ser, coido que nisto estamos todos dacordo. Mais o verdadeiramente misterioso desta palabra, non é o seu significado, senon as múltiples causas que impulsan ó surximento dese sentimento de cercanía, no cal sentimos ó outro, non coma un ser totalmente diferenciado, opaco... distante, senon todo o contrario. Nesa afinidade, sorxe unha dimensión da persoa na que deixa de sentirse coma individuo aislado... e pasa a ser cidadán, Irlandés, socialista, ou calqueira outra identidade que posúa íntimo significado e relevancia para él.
     Na torre de babel global... chamada mundo, vívese o que Eduardo Galeano denomina, nalguns dos seus libros, a cultura do desvínculo. A sensación de baleiro e a falla dun sentido vital que impulse a nosa actividade cotiá, alén do tempo destinado a tarefas socialmente productivas, é, sen dubidalo, unha realidade que, se ben non pode ser palpábel coa matemática frialdade das gráficas macroeconómicas ou da obxectividade estatística, ten a súa raigame no interior de moitos individuos; a ciencia non pode aspirar a te-lo monopolio da verdade, a dimensión íntima do individuo, as súas paixons e afectos... non poden ser analizados coa frialdade académica do método científico. Falaba fai uns días cun grande amigo, que a exactitude científica, ás veces, ten un sabor agridoce; pode que sexa exacto representar nunha gráfica o balance das mortes da guerra do Vietnam, mais a exactitude desta gráfica non tirá, nin por asomo, a capacidade que teñen as imaxes, as fotografías... os nosos sentidos, ó fin e ó cabo, pra trascende-la comprensión puramente académica e pasar a ese sentimento de afinidade, de empatía co sufrimento alleo.
     A cultura do desvínculo mostra un total desinterese pola realidade humana, rinde apoloxía ó práctico, ó inmediato, e abrangue tódalas dimensions das nosas vidas; unha compañeira comentábame que era curioso observar cómo agora é o pensamento económico o que determina ó pensamento político, cando houbo tempos nos que esa lóxica era á inversa; comentábame tamén a dificultade de encontrar espazos de socialización alén dos espazos de consumo, lugares nos que os homes se relacionen con homes, non con cousas, lugares nos que os homes intercambien experiencias, soños e esperanzas... non cousas. Cando a realidade está baleira de sentido, non queda máis remedio que utiliza-la palabra para devolverlle ó mundo a súa carnalidade, o seu sentido; esa carnalidade só pode ser palpábel a través da literatura, fuxindo do monopolio que a ciencia tenta crear ás veces ó seu redor con escolástica prepotencia.
     A afinidade é o punto onde dous seres converxen en corpo e alma, un sentimento que vivifica e devolve ó suxeito ó sentido da terra, e ó colectivo a súa conciencia de seren algo máis ca individuos aislados; quizais sexa hora de buscar ou de crear unha literatura da afinidade, unha literatura con pel e sangue. Contan que Herbert Marcuse, cando estaba a pasa-los seus últimos días nun hospital, foi visitado por Jurgen Habermas. Marcuse miraba a través da fiestra... coa mirada perdida, sumido nos seus recordos e coa respiración entrecortada, facendo un último esforzo... díxolle a Habermas
     —Jurgen, xa sei cando sorxen os nosos valores morais... na contemplación da miseria... da dor humana.
     Marcuse naceu e morreu ateo, sen sabelo, nesa confidencia a Habermas, estaba falando da piedade. Pero seguramente, para él, a piedade non era un sentimento divino, senon humano. Xa terminando esta leria... habería que convencer a alguns persoeiros de que a afinidade é unha realidade corpórea, alén de estructuras xurídico-políticas que oficializan un vínculo que, nalguns casos, non representa á realidade. É así como, co tempo, as verdades oficiais, as verdades tradicionais, vólvense opacas, frías? mesmo intrascendentes. A vinculación por afinidade trascende estados e nacions... nese sentimento debería te-la súa raigame calqueira intento de construir unha cultura de paz, unha cultura pra enfrontarse ó dominio e á creación político-mediática de medo, unha cultura da afinidade na diversidade.

Medallas, marketing e grandes homes

     Nunca creín nos grandes homes da historia, ese tipo de relatorios gardan pra min un traxicómico paralelismo coas películas de Superman; ás veces incluso dáseme por poñerme freudiano e intúo que as habilidades secretas do reporteiro Clark Kent eran algo así como a proxección narcisista do ser humano. Facer oposicions a superhome é un desexo cuxa raigame esta na conciencia da propia insignificancia. Para alguns, sentir que non son o centro do universo, é toda unha liberación, para outros, unha insoportable evidencia. Falando de narcisismos : seica a José María Aznar non se lle ocorreu outra cousa que condecorarse a sí mesmo no congreso dos States pagándose a cerimonia cos cartos dos seus gobernados. Digo eu que —polo menos— televisión española debería te-lo detalle de ensinarnos esa xoia —e non me refiro ó presidente—, comprada coa inestimable axuda dos nosos impostos. Espero que a compra en cuestión non fose realizada nun local de compra-venta dos arrabaldes de Manhattan, aínda que sería todo un detalle publica-la foto do propietario, factura en man e polegar en alto, exclamando : —Gracias, España — ; para que logo digan que a política económica de Don Josema non ten en consideración ás clases populares.
     Lerias aparte, esto dos grandes homes é un curioso invento historiográfico no que a apoloxía do individualismo —o yoísmo, como diría Manuel Rivas— adquire connotacions caseque místico-relixiosas, supoño que son restos antropolóxicos dunha forma de pensar e sentir aínda non superada totalmente na península. Tendo en conta de que todo estado totalitario tivo ó seu particular gran home, resulta cando menos estarrecedor darse conta da potencialidade que ten a propaganda política a grande escala pra crear pensamentos e sensibilidades políticas cuxos residuos chegan a imprimirse incluso no que Carl jung denominaba inconsciente colectivo. Ó contrario do que se adoita pensar, o marketing non é unha materia posmoderna, surxida da sociedade de consumo, poisque antes de adicarse a vender compresas ou iogures xa tivera o seu particular protagonismo na historia mistificando as figuras de Hitler, Franco ou o Duce.
     —¡Carallo!, ¿e logo non foron os yankees os pioneiros do marketing? —preguntaría un despistado. Pois non, non foron eles; denantes de meterno-los microondas polos ollos dende Washington, en Europa xa nos adicabamos a promocionar Hitlers e Duces, coa salvedade de que a invasión do microondas non tivo coma consecuencia decenas de millons de mortos. Xa sei que foi unha esaxeración converter á relixión do microondas nunha especie de manifesto feminista: "¡muller!, ¡libérese definitivamente do xugo da cociña!, ¡chegou o microondas!", mais, postos a escoller entre o paupérrimo e o pésimo, prefiro a relixión do microondas á mistificación dos grandes homes.
     Toda propaganda apela á emoción, á suxestión, á extrema necesidade da causa, ó igual ca relixión do marketing da posmodernidade, carece de todo discurso racional. Non hai propaganda que non busque voluntariamente cegar ó suxeito, trátase de que a cousa mitificada se apodere do individuo, evitando a toda costa que o individuo se distancie da cousa para reflexionar e calibrar as ventaxas da causa. A propaganda busca a hipnose, ten que actuar igual ca un mal amante, convencendo á amada de que él, a cousa, é o mellor para ela, o suxeito; barnizando o seu discurso dun esaxerado sentimentalismo e sabendo que a suxestión pola vía da paixón, do sentimento... é moito máis eficaz ca suxestión pola vía da razón. Toda propaganda é, en moitos aspectos, un exercico de creación artística aplicado á política.
     Non é de extrañar, pois, que certos persoeiros, educados no culto ós grandes homes, acaben por querer interpreta-los seus papeis, pero esta ansia pola inmortalidade de certos estadistas, adquire un carácter traxicómico se temos en conta que personaxes históricas como Napoleón acompañaba ós seus exércitos na batalla; non é que eu goste moito das batallas, ó contrario, máis os grandes homes de agora declaran guerras con mando a distancia para logo observalas dende a TV... non baixan, como Napoleón, ó campo de batalla. Eso sí, ás veces condecóranse a sí mesmos cos impostos dos cidadans, ¿non sí, Josema?

O manual do "perfecto galego"

     Pódese entender que pra determinados casos, sexa necesario un manual: manual de instruccions, manual de filosofía, manual de dereito civil e mesmo —como lle cheguei a oír a un Chantadino— un manual de fontanería en verso, xa postos. Mais hai un manual que non aturo e ó cal non lle vexo moita necesidade... é o "manual do perfecto galego". O manual en cuestión disque é a hostia, está nas mans de moitos persoeiros da política da Gallaecia... e mesmo no caletre de moitos individuos que, querendo ser tan galeguistas, non pasan de ser —con perdón— gilipollas. O manual do perfecto galego, pódese ás veces adobar coa etiqueta de progresismo, de postura aberta, moderna e dialogante, pero o certo é que, coñecendo a alguns progresistas, armados co manual do carallo, éntranme unhas gañas enormes de facerme —sen dubidalo— un conservador, máis que nada pra intentar conservar o sentido común.
     Fai uns días fun cear cuns compañeiros pra recorda-los vellos tempos e darlle unha alegría á alma. Eu era dos que pensaba, coma o vello Aristóteles, que a alma está no corpo, pero despois dun tempo vivindo en Galicia, convencinme de que tamén pode estar no estómago, así que namentres estabamos dándolle unha alegría á alma, comezou a falar un persoeiro que tiña tódalas pintas de le-lo manual do perfecto galego. O individuo en cuestión, miraba ás latas de conservas e ás botellas de viño do mesmo xeito cun guardia civil miraba ós maquis en tempos de Francisco.
     —¿De ónde son as conservas?, ¿e o viño?, ¿e o salmón... será "do noso", non?
     Un amigo meu, respondeulle —con retranca— que non sabía, que pra saber se o salmón era do noso, habería que preguntarllo ó salmón en cuestión —pois téñolle moito respeto ás liberdades individuais, e se o salmón prefire ser un salmón "cosmopolita" a un salmón "nacional", haberá que respecta-la súa postura— dixo. O home en cuestión, non debeu encaixar moi ben a resposta, e insistiu —o que quero dicir é se este salmón é pescado aquí— ó que o meu amigo respondeu —pois home, supoño que é "pescado" aquí, é "pescado" en Noruega, e é "pescado" en Angola, non vai ser paxaro, ¿ou? — o home comezaba a perde-la paciencia e respostou —¡Carallo!, ó que me refiro é a se é RECOLLIDO aquí—. As meixelas do pobre home comezaban xa a coller unha sospeitosa cor vermella, non sei se polo enfado ou polo viño, e a súa face comezaba a suar un chisco de máis. O meu amigo, que adoita a garda-las distancias cos que levan o manual do perfecto galego coma estandarte, tentou facelo rir denantes de que comezase a solta-lo seu particular manifesto galeguista
     —Non se enfade home, a min, particularmente, dame igual a nacionalidade do salmón, non creo que nas rías baixas saian das redes cantando "oliñas veñen" e en Francia canten a "marsellesa", comer salmón é un pracer tanto aquí coma en Francia, non sei se houbo algún "animal nacional" na historia? agás o home, claro está
     A cuestión é que, despois desta resposta, os dous contrincantes enzarzáronse nunha profunda disputa intelectual na cal correron ríos de sangue e suor
     —¡O salmón ten que ser galego! —decía o home.
     —¡O salmón ten que ser salmón!, e punto —decía meu amigo.
     Non había forma de poñelos dacordo, un falaba dende o estómago, e outro dende a flema patriótica. Calmáronse os ánimos e ós dez minutos, o galeguista irreductible volveu á carga, desta volta cun encendido discurso... no cal só lle faltou dicir que habería que botar do país ás tendas de lencería por atreverse a vender bragas non galegas ás rapazas galegas
     —¡As bragas deberían ser galegas! —decía o home.
     Eu, que me considero galeguista, téñolle pánico ó manual do perfecto galego, máis que nada porque ó mellor non reuno as condicions necesarias que esixe o susodito manual; ó mellor non entendo a política coma o perfecto galego, nin sinto coma o perfecto galego, nin penso coma o perfecto galego, nin teño as mesmas costumes co perfecto galego. Tirei que andar con ollo, non vaia ser que me digan o mesmo que dous integrantes do Bunker franquista lle dixeron a Carrillo en plena transición
     —Olla pra ahí, velahí está o Carrillo, ese comunista.
     —¿Comunista?, peor ca iso, é... un mal español.
     Seica o home tiña nas mans o manual del perfecto Español. Eu pregúntome : ¿en qué se diferencia éste do manual do perfecto galego?

Outra política

     Desborda percibir tanta virilidade; compítese no mercado entre accionistas e propietarios, compiten os traballadores entre sí para non perde-lo traballo, compiten os opositores para lograr unha praza destinada a catro elexidos. O caso é competir. Eu, que son dos que pensan, que o home non é, senon que se fai, intúo que esta dinámica está a converter ós individuos en máquinas de competir. Nun país no que unha grande cantidade dos contratos de traballo son temporais, é lóxico que a competitividade que se autoimpoñen os accionistas e os propietarios se proxecte, ó mesmo tempo, nas relacions entre traballadores asalariados. Mais iso non é todo : tamén se compite na política, o proxecto de futuro foi substituido polo combate intelectual... hai que gañar ó contrincante. No meu caletre aínda colea esa imaxe na cal o gremio aznarista aplaudía unha resolución pro-bélica nun parlamento democrático; tódolos seus deputados levantaron o seu cu das cadeiras pra aplaudir unha resolución que xa tiñan gañada de antemán matemáticamente... ¿ónde estaba o mérito?; supoño que estas cousas só ocorren cando a cosmoloxía da competitividade abrangue caseque tódalas dimensions da sociedade posmoderna, mais unha sociedade cuxo pulso vital se concentre no devandito impulso da competitividade, está destinada de antemán a caer no máis grande dos absurdos... sempre.
     Ás veces teimo en pensar que toda esta leria ten o seu xérmolo nalgún atávico baleiro existencial que obriga ós individuos a sentirse importantes, decisivos.. mesmo imprescindibles; cando o certo é que se por algo debería loitar a política é por que o seu exercicio se torne un pouco máis anónimo; anónimo, non no senso de que deba desaparecer da dimensión do individuo, senon no senso de que ó seu exercico non se lle debería dar máis trascendencia da que se lle daba no seu tempo á función de tesoureiro. Pasa, neste caso, que os nosos tesoureiros son verdadeiros tartufos, e por iso se lle dá ó exercicio da política tanta importancia.
     Cando volvo ó rural, fuxindo de certos ambientes da cidade, sinto que me alonxo de espazos nos que impera a irracional fervenza da competitividade; o frenesí circulatorio e acústico trócase nun silencio... que o mesmo corpo chega a asimilar e agradecer coma se fose un silencio de vida, de desacougo e de respiro. A cidade é un corazón con sístole-diástole de cabalo, o rural non é só corazón... e pulmón, vida, latexa a un ritmo harmónico. Mais cando un colle o periódico e observa como as constantes vitais da cidade tamén asolagan ó rural galego, non pode senon pensar que a filosofía tartufeira está facendo verdadeiros estragos; ó clientelismo político xa existente no pulso vital do rural galego únese a relixión do neo-transfuguismo, consistente en trocar principios políticos por concellalías de urbanismo, en esencia é a mesma dinámica que caracteriza á loita política da cidade. Todos estes feitos ou síntomas, aparentemente intrascendentes, son os que artellan o corpo vital dunha sociedade, sen ter que remitirnos a cuestions estructurais ou institucionais. A tolemia política non é estrictamente política, é unha tolemía que vai alén do discurso político, unha tolemía cultural, un baleiro absoluto de discurso ético, unha apoloxía ó interese individual, ó pragmatismo, e ó "o que non corre voa".
     Nunca creín na "public opinión", sempre pensei que o "cotilleo político" ten tanto de opio como pode ter a relixión do balompié, do Corte Inglés ou do insulto televisado; a "public opinión" artella un "melting pot" de sucesos, feitos e opinons preconcebidas que cambian coa mesma rapidez que as ideas de certos políticos, é opaca, fría, distante... lonxana. Mais o pulso vital da sociedade latexa na cotidianeidade, na conversa cotiá e na realidade anímica das xentes que integran a sociedade civil, ese é o verdadeiro corpo da sociedade, un corpo con alma, unha realidade viva e palpable. Nese "cosmos" é onde os individuos síntense afins ou diferenciados, nese corpo é onde podemos ser conscientes do pulso vital da sociedade... da vida, da realidade máis cercana e presente e das verdadeiras "enfermidades" do mundo que vivimos; enfermidades que van alén dunha explicación político-administrativa e que teñen a súa máis fonda raigame no clima cultural e anímico da sociedade.
Velahí está o problema, na concepción da "política" como unha realidade separada da cotidianeidade e do verdadeiro clima cultural e anímico. Na nosa concepción da "política" coma un frío discurso político-administrativo, non coma algo vivo e humano.

     *A Miriam, que recuperou estelas de esperanza no meu ser.

As verdades de Sebastiao Salgado

     As fotos de Sebastiao Salgado son punzadas no estómago, imaxes nas que a miseria e a traxedia humanas son fotografadas nun nanosegundo. Eu son dos que pensan que as palabras teñen límites, e cando ese límite tenta sobrepasarse, a realidade percibida polos sentidos é trivializada pola palabra, baleirada na súa íntima substancia. As fotos de Sebastiao non son pra narrar, a imaxe en sí mesma é unha narración, unha dura lección para os triunfalistas e propagandistas do progreso, unha denuncia política desprovista de argumentos políticos... un grito de socorro, ren máis.
     O efecto que produce a contemplación das fotos de Sebastiao consiste nun silencio de complicidade, de empatía coa dor representada, mesmo de incredulidade. Mais é un silencio estarrecedor, un silencio compartido tanto polos complices da miseria coma polos denunciantes da mesma; un silencio que anula o abafante triunfalismo de certas clases políticas... pero que tamén nos deixa ós disidentes mudos de incredulidade : unha soa imaxe, un só nanosegundo na cámara de Salgado... transmite o que as palabras da disidencia só chegan a transmitir na súa epiderme. Este silencio compartido entre triunfalistas e disidentes...é o silencio de "Deus", o silencio que deixa sen argumentos tanto a quen crea a mentira coma a quen a destapa, o silencio que reconcilia ós inimigos, mostrándolle-la realidade espida e sen condimentos mediáticos nin discursos político-científicos.
     Hai concretamente unha foto de Salgado que concentra todo o propósito do artista, son os parias da terra, xuntándose en círculo e levantando as mans cara o ceo; deslumbra e cega ó mesmo tempo, desborda polo seu simbólico significado, mostrándonos en carne e oso a diferencia entre os deuses do dominio e os deuses da necesidade, da vida. Namentres no norte civilizado todavía andan a perderse en discusions teologais sobor o verdadeiro significado da figura de Xesucristo, os parias levantan as mans cara o ceo ó unísono... é o último recurso do home desarraigado: sen identidade, sen, pasado... sen sustento vital, o home privado de sustento vital e cultural, a miseria espida. Esta foto de salgado é unha lección de moral ós arquitectos de moral, semella decirlle á "cristiandade": velahí o tedes, os seus brazos piden pan e permanecen no ceo, as súas mans buscan ó voso Deus, buscan palpalo nalgures. Ese é o Deus do que vós falades, o Deus que dá vida, que devolve a esperanza. Os parias non saben teoloxía, pero saben cando necesitan a Deus.
     Porque ó fin e ó cabo, nos deuses non importa tanto a súa existencia coma a súa necesidade; iso ensinan as fotos de Sebastiao: ata que punto a vida na terra se pode facer tan indigna como pra levantar as mans cara o ceo. As imaxes escollidas polo obxectivo do fotógrafo Brasileiro tamén nos dá unha lección estarrecedora; cando a vida é un castigo meirande ca morte, segue habendo dúas opcions, a morte ou a vida : os parias renuncian á morte, queren a vida. Aínda nas condicions máis extremas, o suicidio non é unha opcion para eles... o Deus dos parias é un Deus liberador, un deus de vida, non un deus de dominio... nin un deus do castigo.
     O Deus do dominio e do castigo... é adorado por medo, ten a súa raigame no medo á vida, mais o Deus dos parias é sempre un Deus de vida, é adorado pola necesidade de vivir... polo amor á vida e á dignidade... e por moi subxectiva que poida ser "a razón", hai cousas que a razón non poderá endexamais negar: que o home prefire a vida, incluso nas condicions máis extremas, é unha lección de supervivencia, de amor á vida, endexamais de resignación mundana ante a adversidade.
     Prendo a televisión, o show bussines do belicismo televisado segue coa súa monótona cantilena; refuxiándose na estética da miseria, na contemplación da barbarie. Non existe o discurso racional, nin a información... a barbarie ten que entrar só polos ollos, ten que ser captada coma emoción ou sentimento de impotencia... semella que esa é a intención dos mass media, desbordar coa imaxe da miseria, facer sentir en troques de facer entender. Mais non basta co sentimento? non.

Eu, nós

     Ten razón Suso de Toro, somos cans de palleiro, feitos de experiencias e circunstancias, de azar e liberdade, do que puido ser ó que foi... ou do que pode ser ó que é. Somos verdade e desexo, soño e realidade, e por moito que o neguemos, estamos sempre columpiándonos entre eses dous extremos do péndulo, mais só por momentos, logramos ficar quedos no medio. Tanto a historia, como a socioloxía.. coma calqueira outra ciencia que pretenda artellar explicacions omnicomprensivas, fracasan no seu intento, porque vivir é sempre estar condicionado pola incertidume; o relatorio histórico nárranos a experiencia vital do home dende arriba, a voo de aguia, pero os homes experimentámonos dende dentro, e dende dentro pensamos, sentimos e decidimos, dende dentro seguimos a ser... en certa maneira, descoñecidos para os demais e para nós mesmos. Pedirnos a nós mesmos que non nos sintamos o centro de universo... é unha crueldade, pois cada home é o seu propio centro, está condeado a intentar entenderse, a sufrirse... a loitar consigo mesmo. Tódolos conflictos teñen a súa raigame na falta de empatía, precisamente pola mesma inercia da nosa intransferible individualidade, pola falta de experiencia vital para comprender ó problema vital do outro... ou pola inconsciente negativa a comprendelo.
     Mais a verba individualidade, non ten ren que ver coa verba individualismo; a individualidade refírese á nosa particularidade como individuos, aquelo que nos fai o que somos, aquelo que nos caracteriza. Queirámolo ou non, non podemos fuxir desa individualidade, levámola pegada ás costas e é a nosa sombra: un "melting pot" de recordos, experiencias e afectos, un eu quebrado e escindido... pero un eu, ó fin e ó cabo.
     Unha das características do mundo actual é que non permite vivir esa individualidade, estamos embobados polo número, pola estatística... pola opinión da maioría; resulta tamén realmente paradóxico que vivamos nun mundo que rinde apoloxía ó individualismo... pero despreza toda manifestación de individualidade, de diversidade... de particularidade. A baleira relixión do individualismo convértese así, paradóxicamente, no xérmolo dunha abafante homoxeneización cultural, que oscurece toda mostra de individualidade... de especifidade: desaparición do cidadán e surximento do individuo, desaparición da sociedade e surximento do mercado e desaparición da canción protesta polo culto á imaxe; as lerias de Bustamante á altura da paixón do folk e do flamenco, a calidade artística medida no número de ventas.
     "Desaparece" a nación e o que queda do estado social do benestar, aparece o mercado, a competencia individual e o consumidor. Tódolos antigos referentes desaparecen polas ideas modernas, a modernidade xa non di "¡Liberté, egalité, fraternité", non, proclama ós catro ventos a liberdade de mercado e a fraternidade entre os mercaderes... de igualdade non se fala, porque, ó contrario do que se pensa, só unhas poucas individualidades e disidencias atrévense a pensar baixo o principio da igualdade. Pero isto non é todo, os novos baluartes do individualismo decláranse "cosmopolitas e anti-nacionalistas". Pra poder intercambiar mercancías en todo o globo, as economías nacionais son "perigosas", pois implican unha planificación ou racionalización da economía, que só sería aceptable se concorda cos intereses aleatorios dos mercaderes.
     Volvendo ó principio, cando Suso de Toro nos dicía que eramos cans de palleiro, estaba a facer unha enxebre metáfora da crise de identidade que, necesariamente, ten que sufrir un individuo que vive nun mundo coma o actual, desprovisto de referentes sólidos pra interpreta-la realidade e asolagado por un fondo escepticismo nas súas conviccions morais e políticas... e sobre todo, incapaz de practicar o nós nun mundo artellado para rendir honores ó eu. Un individuo carente de identidade propia, precisamente polo desmantelamento de toda identidade colectiva; disque xa non hai clases, nin estados, nin nacions... polo visto, só mercados e individuos, ós que os mercaderes chaman...tristemente, consumidores.

Coruña... Coruña

     Durme Coruña, as fiestras acéndense e apáganse intermitentemente. A cidade ten insomnio... parpadea sen parar e dá voltas no leito; inqueda e ansiosa... esconde soños, circunstancias, emocions e problemas. No seu incesante movemento, disfraza o caos de orde, esconde a loucura do mundo... concentrada en grises fachadas e moteis de mala morte; esconde vidas, vidas anónimas. Nalgunhas zonas, a cidade non ten nome, zonas nas que todo se xunta con todo... nunha virtual mestizaxe na que non existe tempo, historia nin espacio.
     Os nomes das rúas son unha guía para tentar captura-la alma das cidades... para tentar saber de onde veñen. Si se investiga a vida das persoaxes que foron consideradas como dignas de urbanística e histórica inmortalidade; descrúbese o incesante e paradóxico bulir da historia. Nas rúas de Coruña comparten mérito Valle Inclán e o Xeneral Mola... a pluma e maila espada tamén están presentes nesta portuaria cidade, como tamén a historia é unha desesperada loita entre a espada e a pluma... entre o Apolo creador e o Dionisos destructor; entre a razón e o puro instinto.
     Na Coruña existe un estraño contraste entre o novo e o vello; non é raro atopar unha especie de posmoderna simbiose entre vellos edificios con fiestras de vidro e marcos de madeira compartindo espacio coa modernidade urbanística dos rañaceos de dez pisos e cristal de climalit. O contraste entre o vello e o novo é palpábel, as presas por construir non siguen canons estéticos nin atenden a razons de sensibilidade urbanística. Síntomas dun mundo que só quere correr, síntomas do século do "aquí e agora". O imperio inmobiliario dá moitas oportunidades, é unha das razons polas cales o transfuguismo convertiuse nunha nova teoría política. A ansia de especulación inmobiliaria tradúcese na especulación política de moitos militantes... que ven nos partidos unha oportunidade pra ter unha excusa ideolóxica pra poder facerse coa concellería de urbanismo... hai moitas maneiras de enmascara-lo interese individual. As cidades —tamén as vilas— e os seus respectivos partidos son unha arma pra entrar no mundo da especulación inmobiliaria; as leises nada poden facer, pois non se pode entrar na conciencia da persona pra preguntarlle se o seu transfuguismo obedece a unha metamorfose política ou ben ó puro interese. Ben, o optimismo non está reñido cunha necesaria dose de realismo, sexamos...pois, realistas. Este mundo está construído sobre o recíproco interese; apelar á conciencia moral ou á conciencia social é convertírmonos en estranxeiros. A exclusión social non é palpábel só no senso económico da palabra, senon no senso vital, no senso de participación política... nunha sociedade que precisa do individualismo pra sosterse sobre sí mesma.
     Sete da mañán, sigo a mirar pola fiestra; as gaivotas espertaron hoxe antes cós homes, rodean ós rañaceos, animando á civilización a espertarse, esperando a que os homes lles deixen a súa comida traducida en desperdicios. A lonxa non é suficiente para todas. Á loita humana pola vida úneselle tamén a loita animal polo alimento; as gaivotas do urbán sufriron unha especie de darwiniana evolución, voan en círculos no centro urbán... sorteando as antenas dos tellados, buscando os desperdicios da cidade pra sobrevivir. A cidade comeza a vibrar, quere espertar. Albíscanse os primeiros fumes da refinería, os primeiros claxons de estresados conductores e as sereas das ambulancias. Apáganse as farolas e o sol comeza a insultar ó azul oscuro; hoxe vai ser un bo día, espertará ledo e con entusiasmo, rezumará vitalidade, seino. As gaivotas seguen a dar círculos e sona unha gaita pícara e revoltosa na radio. O mar bate con calma, ledo e entusiasta coma o sol e o vento zoa intermitentemente, aparece e desaparece, pero ten presencia... igual ca dor humana, igual cos nosos problemas... os problemas dos homes.

Breton e a liberdade

     Nos anos trinta, cando Europa era unha fervenza ideolóxica, cando os feixistas Españois preparaban a súa contrarrevolución na península e se miraban ó espello de Italia e Alemaña...surxiu un grupo de individuos dos que os nosos libros de historia endexamais deron conta, unha xeración de homes con ansia de liberdade, moita máis ca "liberdade" de certos comunistas pro-stalinistas na Francia daqueles convulsos tempos —ten gracia, falo coma se agora non o fosen—. Esta comuniade de individuos, non participaban en política como militantes, adicábanse a dicer verdades que —doutro modo— serían inexpresables no ámbito da "public opinión" e mesmo dentro da militancia de moitos partidos que se autoproclamaban como salvadores da humanidade ou estandartes da tolerancia; eran os surrealistas, encabezados por André Breton e Paul Eluard, entre tantos outros poetas, artistas e intelectuais da bohemia parisiense.
     Falo dos surrealistas, porque a súa actitude —na Francia daqueles tempos— pode axudarnos a comprender o verdadeiro significado de palabras xa tan carentes de sentido e sustancia como "revolución" ou "liberdade"; carentes de sentido, por mal utilizadas e mal entendidas, non pola súa significación—. Os surrealistas foron os creadores de miles de panfletos en clave de lúcida e ferinte denuncia do clima político e cultural do seu tempo, a súa denuncia non representaba á esporádica pataleta do universitario que busca os seus dez minutos de gloria, non tal; a revolución surrealista pretendía dirixirse ó corazón, convencions e costumes do individuo, o seu concepto de liberdade era endóxeno : é o individuo quen ten que liberarse a sí mesmo, toda revolución non pode ser tal sen esa condición. A concepción da liberdade de Breton, Eluard e compañía, non se remite a unha simple charlatanería ou retórica metafísica sobre a liberdade; a liberdade que defendían os surrealistas franceses era unha liberdade palpábel, unha liberdade que apunta contra a rutina, os convencionalismos e os dogmas intelectuais de calqueira tipo. A liberdade dos "Bretonians" era tan insultante que non só non podía ser vista polo feixismo Europeo, senon tamén por certos —e non eran poucos— militantes pro-Stalinistas que buscaban o que eles chamaban a "emancipación do individuo" —xa..—
     É esta actitude insobornábel de Breton, e mesmos de Eluard —quen non quería ter nada que ver coa ortodoxia comunista— a que me obriga a pensar que a liberdade non é algo que se pide a quen a limita, a liberdade é tamén un acto individual, un exercicio de autoafirmación da persoa; a liberdade é algo máis cunha entelequia, poisque non se lle pode pedir autonomía ós individuos acostumados a decidir previa consulta a algunha autoridade moral ou intelectual. Non sei se existe algunha "metafísica" da liberdade, pero existe unha educación para a mesma, un proceso de aprendizaxe; a liberdade é tamén un atrevido exercicio cotián pra autodidactas, un non é libre por comprometerse intelectualmente coas teses libertarias dun Lenin, Bakunin, Marx ou quen queira que sexa; un é libre porque ten valentía e capacidade para decidir sen medo, un é libre para ser dono das súas decisions e futuribles consecuencias das mesmas; un é "libre"...porque practica a liberdade, non porque fale de liberdade.
     Tendo en conta cales foron os medios que o Estado soviético tivo que utilizar pra "emancipar" ós individuos, tremo cando me dou conta de que baixo a retórica libertaria tamén se pode ocultar a inconsciente pulsión que debece...non pola liberdade, senon polo mando, pola erótica do poder e pola gloria, cuxa raigame está no dogma institucionalizado. Os surrealistas escindíronse cando unha parte do movemento optou pola adhesión ao credo Marxista —entendendo éste como ortodoxia e biblia libertaria—; esta escisión ilustra a invasión do estrictamente político no espacio vital do individuo. Para Breton e Eluard, a "revolución", a pulsión de liberdade son algo endóxeno, nunca algo esóxeno; os surrealistas que optaron pola adhesión á ortodoxia comunista escolleron a revolución esóxena...limitaron a súa liberdade creativa como individuos para adherirse ó destino que unha ideoloxía marca a toda unha comunidade. !Non canta diferencia hai da liberdade concibida como algo endóxeno, como pulsión de vida, á liberdade concibida como loita contra "o inimigo", como adhesión fanática á ideoloxía!.
     A proposta de Elouard e Breton dinos —explícita ou implicitamente— que a liberdade non é un problema estrictamente político, senon tamén cultural; ¿de qué serviría derrocar ó tirano nunha comunidade acostumada a pensar "co tirano ou contra o tirano"?, ¿de qué serve loitar pola liberdade sen unha cultura da liberdade?, ¿non erramos —quizais— nos pasos a dar?, ¿non será preciso primeiro individuos libres, denantes de construir sociedades libres?. Quedémonos coas verbas dun Lenin, verbas que Elouard utilizou para xustificar a súa non adhesión á internacional comunista en Francia; datan do ano 1899 : "Nós, non consideramos de modo ningún que a teoría de Marx sexa algo perfecto e inacatábel; pola contra, estamos convencidos de que unicamente proporcionou as bases da ciencia que os socialistas deben perfeccionar en tódolos sentidos, se non queren ir atrasados respecto da vida".
     Ás veces, a ideoloxía pode ter un poder de seducción enorme no individuo, conxelando o devir e limitando a liberdade intelectual, buscando unicamente "seguridade" e "sentido". Mais fagamos caso a Breton e Elouard : denantes de falar de liberdade, practiquémola. ¿Ata que punto somos capaces de tolera-la liberdade?.

"Víctimas" da posmodernidade

     O individuo da posmodernidade é un feixe de contradiccions; un individuo barroco, inabarcábel e impredecíbel. Quizais Nietzsche se apresurou cando declaraba a morte de Deus nunha europa con fondas raiceiras Xudeo-cristians, quizais a súa tentativa de destrui-la "mentira" sobre a que Europa edificou o seu sistema de valores, fracasase; pero o que é certo é que Nietzsche conseguiu —lecturas políticas aparte— que o individuo se replantexase tódalas contradiccions e irracionalidades que os dogmas relixiosos encerran en sí mesmos. Tamén Dostoievsky —de quen Nietzsche dixo que era o único escritor que lle aportara algo— conseguiu coas súas novelas converte-la moral nun problema, e non só nun problema intelectual...senon nun problema vital. Dostoievsky formula —esplícita ou implícatamente— a seguinte pregunta : "¿se Deus non existe, está todo permitido?"; o escritor ruso non emite unha resposta, senon que formula unha pregunta que o individuo —e só o individuo— ten que respostarse a sí mesmo; é a pregunta do individuo que chega a unha certeza indemostrábel coa razón, pero —asemade— palpábel no seu eu íntimo, na súa pel e na súa carne: "Deus non existe".
     Pero a pesares desta evidencia subxectiva, Dostoivesky non se atreve a cantar victoria; evidentemente, pra él, Deus non existe, nembargantes, é incapaz de recoñecer ante sí mesmo que é libre pra facer todo o que se plantexe, poisque ó desaparece-la autoridade moral de Deus e a súa omnipotente sabiduría...¿qué asideiro, qué punto de referencia lle queda ó home?. Isto é, moi ben, Deus morreu, Deus non existe, "¿e agora qué carallo facemos?". A frase de Dostoievsky é unha conclusión en forma de pregunta; a pesares da morte de Deus, o home segue sentindo ese necesidade de sentido, segue precisando un esquema de valores...unha guía pra non andar desnortado polo mundo. O home da posmodernidade é un home en crise e loita consigo mesmo, é necesariamente un ser escindido é —perdóenme— esquizoide, incapaz de recoñecerse a sí mesmo como un "eu" homoxeneo. Nembargantes, a pesares da súa crise, o individuo posmoderno busca, loita e desespérase... ante a incapacidade de encontrar sentido a un mundo cada vez máis cambiante e inestábel, pode que Deus xa non lle sirva como punto de referencia, pero busca explicacions...e búscase a sí mesmo; é un home en transición, froito dunha crise histórica, na que o belicismo constante e a miseria retransmitida botan por terra toda inxenuidade necesaria para crer nun ser infinito en bondade e sabiduría. Quizais Deus xa non lle sirva...e, quen sabe, seguramente tampouco sexa xa necesario; o home do noso tempo baixa á terra, escolle a terra e só á terra pra busca-lo sentido, por iso é complexo, contradictorio, mesmo irrecoñecíbel; nin él mesmo sabe con seguridade quen é. Busca a súa identidade nun mundo cada vez náis complexo, caracterizado polo éxodo rural ás cidades-consumo, onde a identidade é unha aventura de supermercado, onde a cultura pertence ó bastísimo abanico da oferta-demanda e impera un individuo esencialmente apolítico.
     A pesares de todo, temos que aceptar que toda crise é temporal; así coma un home non pode vivir en crise constante, asolagado pola dor ou a inquedanza existencial, as sociedades tampouco; poisque a historia non se cansa de demostrarnos que se hai algo intrínseco á vida do home e da sociedade...é o cambio, a rexeneración de valores, os cambios de pensamento e perspectiva e o surximento de novos movementos sociais que, si ben poden ser trivializados no tempo que sorxen, levan implícitos na súa lóxica a única pulsión digna de ser valorada: a pulsión de vida; pulsión de vida pra que os obreiros lograsen no dezanove os seus primeiros dereitos, pra que as mulleres poidesen pensar e decidir en política, pra que as nacions alienadas cultural, política e economicamente acadasen a súa independencia —pensemos nos países do leste— e un longo etcétera
     Decir que o mundo "non cambiará nunca" é un erro e mesmo unha mentira disfrazada de esterilidade intelectual; a vida é cambio na súa máis fonda raigame, a historia é algo convulso e problemático, pois os homes aspiran, non só a explicar e entende-lo mundo, senon a afirmalo, a vivilo. O home é un animal con sede de "sentido", de trascendencia, afírmase nas súas crenzas e valores, non porque éstas sexan máis ou menos certas, senon porque son necesidade vital para a súa existencia e porque cubren o baleiro dunha existencia que —doutra maneira— sería insoportábel e levaríao á loucura. Tódalas crenzas poden ser criticadas baixo a inquisitorial prisma da razón; hai crenzas que teñen a súa raigame no odio á vida ou na exclusión do diferente, na incapacidade para abrirse ós demais; pero toda crenza cuxa raigame teña o seu motor na creatividade e no "amor" (Eros) merece ser respetada e escoitada.
     Eu, "víctima" da posmodernidade, da apoloxía do consumo, da idiotez televisada, da guerra global permanente, da despolitización do cidadán e da apoloxía da superficialidade, declárome en crise. Pero non me importa, sego a escribir, rañando na chaga da existencia...buscando anacos de sentido na incertidume.

Historia do tartufismo

     Sería boa idea introducir unha nova asignatura na facultade de historia, a historia do tartufismo. Para os non iniciados, o tartufo é a personaxe da famosa obra teatral de Molliere, titulada igual co nome do susodito individuo. O tartufo está sempre á expectativa, é un mariñeiro experimentado en cheira-las correntes políticas, non ten espíritu de explorador, non ten obxectivos nen rumbo fixo, é un navegante posmoderno, deixase levar polo azar e o interese, e disque o fai bastante ben. O seu discurso é caseque sacerdotal, sempre adaptado ás circunstancias, semella estar sempre no sitio correcto durante toda a súa vida, razón leva: está sempre do lado das novas correntes políticas, igual que un mariñeiro está sempre á caza e captura de ventos favorecedores. Pero a diferencia dos exploradores, os tartufos non teñen destino político algún, adícanse a merodear pola farándula política co seu barómetro, e acaban arrimándose sempre ó grupo cos índices de presión máis baixa: alí onde se poda facer política sen esforzo e sen risco, estará sempre o tartufo. Polo xeral, o tartufo é liberal e tolerante, de trato fácil... mesmo cordial e agradable, pero o seu historial político é sempre desconcertante e a súa actitude será sempre impredecible, igual cas correntes mariñas e as políticas, que —aínda sendo estudadas polas ciencias naturais e sociais respectivamente— teñen unha dinámica común: nunca se sabe cara onde tirarán.
     O tartufo é laxo —intelectualmente falando— nos seus principios, tanto lle pode ir ben unha república coma unha monarquía parlamentaria... e tanto lle ten unha economía de corte socialista coma unha economía de corte liberal, é un bon comensal político, ten bo dente e calqueira prato estallle ben se o seu estómago —ou o seu bolsillo— non se resinte moito. Pasa sempre desapercibido, é coma ese veciño que todos quixeramos ter, móvese á perfección no circulo político e presume de "separar o político do personal", polo que a súa bonhomía soe ser disculpada a pesares do seu oportunismo
     O tartufo é un político posmoderno, é "amigo dos seus amigos", cando intúe un cambio de marea política, abandona o público e busca novos camaradas no privado pra izar velas cara a nova tendencia política ou cambio de goberno que se aveciñe; no fondo é coma unha muller coqueta e presumida, cambia de vestido cada día, pero non pra gustar ó seu amante, senon pra gustar ós seus posibles amantes nun futuro, necesita estar continuamente renovándose, necesita ter amigos de reserva... e por iso sufre dunha considerable amnesia política, que compensa co seu talento artístico pra narra-lo pasado á súa maneira ou falar de sí mesmo coma se a súa carreira política transcurrise sempre "recta e sen fendas", "intachable"... vaia.
     Sempre tiven claro que algo pasa cando un individuo e o seu pasado non poden reconciliarse, o remordemento de conciencia, alén de interpretacions místico-relixiosas, é un sinal de que non ficamos contentos coa nosa actitude; tamén o resentimento é sinal de que non nos reconciliamos con feitos e persoas do pasado. Mais o tartufo caracterízase precisamente por non sentirse afectado nunca por este tipo de lerias, para él o pasado non existe, semella vivir —como diría Karl Jaspers— na eternidade do presente. Non adoito a circular polos círculos políticos, pero intúo que na Gallaecia hai tantos bares por metro cadrado coma tartufos, non sei de quen oín que os homes facían as cousas máis por imitación que por libre elección, pero o caso é que esta é a única explicación posible pra entende-la proliferación do tartufismo "a la gallega". Supoño que todo está interrelacionado, no capitalismo de amiguetes tense que traducir, necesariamente, unha actitude basada na política de amiguetes, no trato de favor... no amiguismo.
     Cando o amiguismo abrangue todalas dimensions da vida cotiá, non hai intelectualidade, forza política ou xurisprudencia que poida con él. As primeiras veces que comezei a ler a Chesterton dinme conta de que a "public opinión"... as críticas ás institucions ou estructuras políticas e demais lerias, só tocan a superficie dos verdadeiros problemas da sociedade. A lectura da autobiografía de Chesterton refresca, para Chesterton só semellan existir dúas clases de individuo; o que cre no que di e o que non cre: o tartufo. Mais as leises das nosas democracias, por moi boas que poidan chegar a ser, non poderán nunca loitar contra o tartufismo, porque o tartufismo non é unha enfermidade politica, é unha actitude ante a vida, un virus histórico —como o feixismo— cuxas formas cambian cos tempos.

Camus ou a utopia da sinceridade

     Cando leín O home rebelde de Albert Camus, aínda tiña dezaoito anos contados. Non lía os periódicos, mesmo vivía bastante alleo á cotidianeidade e ó que agora disque se chama periodismo; de Camus admiraba a súa profunda subxectividade e a súa valente negativa a interpreta-lo mundo apoiándose en dogmas de calqueira clase, fosen éstes de carácter político-ideolóxico ou mesmo científico. A profunda subxectividade de Camus ten aínda máis valor analizando o contexto socio-político no cal tivo que escribir, un contexto no cal os xuízos de valor sobre os feitos sociais só podían darse en clave de fiel militancia a dúas formas de entende-la sociedade: as democracias liberais de occidente e o comunismo soviético na Urss. Camus tivo que soporta-la carraxe da intelectualidade de ámbolos dous bandos, cousa que se pode entender, se temos en conta que os homes que se toman a sinceridade en serio... son sempre rexeitados no seu tempo, poisque no presente inmediato impera máis o instinto de conservación que a verdade.
     A sinceridade de Camus tivo que ser expresada cunha virtude que, por non estar de moda no periodismo actual, converte ó periodismo nun campo cheo de filósofos da neutralidade. Esa virtude, por moi paradóxico que poda sonar, é a intransixencia. Camus practicaba a intransixencia cos intransixentes, nunca foi o suficientemente cristián como para crer que os homes mellorarían apelando á súa capacidade de arrepentimento, nin o suficientemente comunista para xustifica-lo asesinato colectivo en nome dun proxecto político, nin o suficientemente occidental pra oculta-las formas de dominio económico —e por ende, político— das democracias occidentais; todos estes lunares intelectuais convertírono nun proscrito do periodismo. Non é fácil falar de dignidade humana cando na búsqueda da "salvación", a ideoloxía está por diante dun dereito que Camus consideraba sagrado... o dereito á vida. O destino de Camus foi denunciar, non só ós feitos, senon tamén ós axentes humanos que colaboraban, ben coa súa praxe política, ben co seu consentimento ou ben co seu silencio intelectual, na destrucción dese dereito.
     O periodismo de Camus era voluntariamente ofensivo. Ofensivo para os propagandistas de grandes causas, para os silenciosos, para os neutrais... e mesmo para os pacifistas radicais; porque aínda mostrando un profundísimo respeto á vida, Camus sabía diferencia-la violencia dos opresores da violencia dos oprimidos, non renegando nunca da necesidade da resistencia francesa de colle-las armas pra recibir ás tropas Alemanas no 44, pero tampouco da violencia do FLN arxelino pra protestar polo sometemento colonial Francés... e esixindo sempre ós diplomáticos das grandes potencias, sabedor de que o resistente só se adica a resistir, a defenderse, ren máis, sabedor tamén de que o opresor ten dúas vías de acción: ofrece o seu lado amable na diplomacia pra enganar á intelectualidade benpensante das súas verdadeiras intencions, pero aplica a máxima do desgaste físico na persecución do resistente, mantendo ó seu exército na zona conflictiva. É un xogo onde se pon a proba a resistencia do oprimido, e onde o opresor leva as de gañar se a public opinión ou a disidencia intelectual do seu mesmo país non abandona a neutralidade ou a diplomacia e toma parte do rexistente estranxeiro.
     Camus ofendía ós propagandistas, porque palpaban —consciente ou inconscientemente— o irracional das súas grandes causas, mostrándolle-los custes humanos que estaba a provoca-la súa militancia ideolóxica. Ofendía ós silenciosos por decirlles que non había diferencia algunha entre o seu silencio e a pasiva complicidade ou o consentimento das accions do bárbaro. Ofendía ós apoloxetas da neutralidade, recriminándolles a súa comodidade intelectual, a súa cobardía ou ben a súa hipocresía; Camus, home de profundo temperamento e subxectividade, non puido crer nunca na neutralidade.
     As verbas de Camus ofendían tamén ó pacifismo radical de certos persoeiros da intelectualidade do seu tempo, porque toma-lo pacifismo radical como norma, pode ser un principio formalmente respetable no ceo, mais non na terra, e Camus era un home da terra, só da terra, non do ceo. Camus semella formula-las seguintes preguntas ós pacifistas: "se un estado quere a guerra, e só a guerra... e precisa das armas para a guerra, ¿qué medio utilizaremos os que queremos a paz?, ¿qué pasaría no caso de que soupésemos que a palabra non evitará o fatal desenlace?, ¿non estaríamos empuxados a vivir, a seguir vivos, a defendernos... a resistir?, ¿de qué valería, neste caso o voso pacifismo, tomado como norma universal?. É pura inxenuidade". Quizais, nestes tempos de neutralidade informativa e periodística, non viría mal recuperar certas preguntas pra profundar en certas respostas.
     Camus morreu nun accidente de coche no ano 60, deixounos cousas como estas: "O meu papel, recoñezoo, non é transforma-lo mundo nin ó home. Non teño suficientes virtudes nin luces pra elo. Pero é, quizais, servir desde o meu posto uns cantos valores sen os cales o mundo, incluso transformado, non vale a pena ser vivido; sen os cales un home, incluso novo, non merecería ser respetado"

Don Manuel no Brasil

     Fai uns días chegaron ó centro de investigacions aeroespaciais de Santiago, as primeiras fotos tomadas polo satélite ardelloeixe, na súa primeira órbita polo planeta terra. Despois de seren observadas concienzudamente polos científicos competentes, as fotos foron inmediatamente envíadas ó despacho de Don Manuel con presteza e dilixencia. Manolo esperou con ansiedade a chegada das fotos, polo que chamou a tódolos medios de comunicación pra comparti-las imaxes das primeiras fotos que o ardelloeixe fixera ó reino da Gallaecia, tampouco se olvidou de convidar ó evento á comunidade científica galega, pois corrían populares rumores de que estaba algo marxinada. No evento en cuestión, o director do centro de investigacions aeroespaciais, foi pasando, unha por unha, tódalas fotos, namentres os flashes das cámaras dos periodistas asolagaban á sala dun branco cegador. As fotos en cuestión centrábanse nas particularidades orográficas de Galicia, na súa paisaxe e na súa disposición urbanística.
     Ó cabo de tres días, Don Manuel levantouse do seu leito, abriu a fiestra, respirou profundamente e puxo a Wagner no seu gramófono. Escoitando a cabalgata das Walkirias, non puido evitar un arrebato de mística inspiración... e chamou ipso facto ó ministro de facenda polo teléfono
     —¿Sí, quen é?
     —Menos curiosidade e máis eficiencia, son Manolo, aumenta a presión fiscal este mes e prepárame unha viaxe a Brasil, voulle ensina-las fotos do ardelloeixe ó Da silva
     —¿A Brasil?... ¿quererá decir ó Lula, non?
     —¡Menos correcions e máis eficiencia, quero o helicóptero para as tres da tarde!, Don manuel colgou con violencia.
     Ás tres da tarde, o helicóptero esperaba a Don Manuel. Decidiu acompañarse do director do centro de investigacions aeroespaciais e máis do enxeñeiro xefe do ardelloeixe, despois dunha longa viaxe, xa cansos de sobrevoa-lo azul do Atlántico, o helicóptero aterrizou nun rañaceos da cidade de Sao Paulo, ó lonxe podíase albisca-lo Cristo de Corcovado
     —¡Fermoso, maxestuoso... perfecto!, deberiamos construir un igual ó lado da ponte de Rande —dixo Don Manuel, que aínda escoitaba a Wagner no discman.
     O enxeñeiro e mais o director miráronse en silencio
     —¿E quen financiará a obra, Don manuel?, preguntou o enxeñeiro, con moderación.
     Don manuel non respondeu, colleu o movil e fixo unha chamada
     —¿Si, quen é?
     —Menos lerias "y al grano", son Manolo, aumenta a presión fiscal outro mes máis; imos construir un cristo na ponte de Rande
     —¿Na ponte de ran..? —Don manuel colgou ipso facto e frotou as mans
     Cando o sol se dispoñía perpendicularmente á cabeza do cristo de Corcovado, todo Sao Paulo sabía que eran as doce da mañán, os nenos das favelas saían das súas chábolas, collían paos e botellas baleiras e daban as doce badaladas pola rúa. O cristo de corcovado era o reloxo de Sau Paulo, mais o tempo non corría igual para tódolos seus habitantes. Don Manuel, non desaproveitou para facer un peculiar manifesto neoliberal perante o enxeñeiro e o director antes de baixar do helicóptero —Qué mundo este, estamos no camiño, muchachos... no camiño. Fixádevos, agora un pode aumenta-la presión fiscal e construir un cristo na Ponte de Rande dende Brasil, e só coa axuda dun movil. Maxestuoso, perfecto...— dixo Don Manuel, antes de baixar do helicóptero
     O comitiva que recibiu a Don Manuel non era moi festeira, él pensaba que sería recibido a ritmo de samba, pero naquel rañaceos só esperaban gardaespaldas e ministros encorvatados. Tardaron tres horas en cruza-las rúas de Sao Paulo en limousine, chegando ó despacho presidencia sobre as tres da mañán, onde os recibiu o Lula. Despois da obrigada sesión de fotos, tocou tamén a obrigada sesión de preguntas e respostas perante a prensa
     —¿Canto tempo ten pensado ficar no Sau Paulo?
     —"Caballero", hehe.. eso nunca se sabe; se sabe cuando se parte, pero nunca cuando se llega —o periodista parecía non entender ren, mais alguns aplaudían a retórica Cicerónica de Don Manuel. Lula adicábase a bosquexar sorrisos e a respostar cortésmente, él non aprenderá a citar a Cicerón nas fábricas.
     Despois de comer opíparamente, Lula e alguns ministros visualizaron as fotos do ardelloeixe, Don Manuel faloulles do Ulla, da serra do Courel, do canón do Sil e de tódalas lindezas paisaxísticas da Gallaecia, Lula escoitaba coa atenta curiosidade dun neno, ás veces mesmo se emocionaba
     —Gosto moito da fermosura do teu país, mais hai algo que non vexo claro, ¿qué son estas liñas triangulares, cadradas, semiesféricas, pentagonales que se ven aquí?— Lula marcou co seu dedo unhas liñas brancas que perfilaban un caótico perfil no espacio do rural galego.
     —¡Ahh... eso!,! nimiedades, Señor Da Silva!, ¡boberías!, non faga caso. No noso país chamámoslles valados ou valos, sirven para delimita-las terras. Alguns descontentos non gostan moito desta estructura, chámana "a república do minifundio" pra meterse co noso goberno. Mais eu creio que esta estructura ten unha estética posmoderna moi gustosa, ¿non lle parece? — Lula non parecía moi convencido.
     —No meu país non pasa o mesmo, a estructura das terras non é "pusmoderna", hai moita terra para poucos homes
     —jeje, entendo, Da Silva, entendo. ¡Nimiedades, boberías!, ten que aumentar vostede a natalidade, así haberá máis homes para toda esa terra
     —Non, señor Manuel, o que quero decir é que hai moita terra en man de poucos homes, mais homes temos bastantes
     —Ah, entendo, Da Silva, entendo
     Lula e Don Manuel, pasaron toda a noite observando as fotos. Éste comentoulle ó presidente do Brasil os seus plans de futuro; en pouco tempo xa despegaría da Gallaecia o primeiro Yuri Gagarin galego e o primeiro animaliño, como a cadela rusa Laika, pero versión enxebre: O porco laico.
     —¿O porco laico? —preguntou Lula estrañado
     Don Manuel bosquexou un malicioso sorriso e confesoulle a Lula que a idea do nome fora del e só del; polo visto o do porco laico era unha vingativa alusión a un político republicano que se atrevera a laicizar España alá polos anos trinta, Manuel Azaña. Lula quedou un pouco desconcertado co humor de Don Manuel; ó acabar a fugaz visita, Lula prometeu ó presidente galego visitar algún día a súa fermosa terra e observar máis de cerca a "república do minifundio", termo que non foi moi do agrado de Don Manuel.
     Así pois, terminada a visita, o enxeñeiro, o director do centro de estudios aeroespaciais e Don Manuel colleron o helicóptero ás 12 da noite con intención de voltar a Galicia. Agora era a lúa a que se situaba perpendicularmente sobre a cabeza do cristo de Corcobado, os nenos das favelas non dan as doce badaladas á medianoite, a esa hora están cansos, saen á rúa a quenta-las mans no lume dos escombros... e miran cara o ceo, cara o cristo de corcovado, por onde pasa, nestes momentos, o helicóptero de Don Manuel, facendo unha chamada
     —¿Si, quen é?
     —Menos preguntas e escoitando, sube a presión fiscal outro mes máis, temos que viaxar a ...

     (A Marcos Quinzán, por darme clases de humildade, sen pretendelo)

O fin da historia, by Fukuyama

     ¿Alguén pode explicarmo?; eu non estiven no principio da historia, espero tamén non ter que presencia-lo seu hipotético fin, e quen sabe, quizais, antes de morrer, poida entender un chisco a historia que me tocou vivir. Para iso escribo. A leria do Fukuyama ten o seu aquel, acóstase tódolos días ás doce e dille á muller —mai darling, voume á cama, mañá será outro día— . E a muller contéstalle con retranca —mai darling, ¿pero non estabamos no "fin da historia", vai ti a saber se nos veremos mañán—.
     A profecía de Fukuyama eche curiosa. A min aprendéronme no colexio que as profecias, polo xeral, falaban dalgo que estaba por vir, dalgo que ocorrería no futuro irremediablemente, pero polo visto, a profecía do Xaponés xa é certa, ¡unha profecía que é certa no presente! —Manda carallo —diría un despistado. Polo visto, toda etapa de crise ten ós seus rapsodas particulares, ós seus profetas; no mundo da guerra global permanente tocoulle a Fukuyama, coma no seu tempo tamén lle puido tocar a Nostradamus ou especimenes parecidos. En calqueira caso, baixo a teoría de Fukuyama latexa unha actitude xa bastante coñecida, a mesma actitude que tivo —e ten— continua propaganda en moitas institucions : "alto, deixen as cousas tal como están, a historia xa rematou". Iso de "a historia xa rematou" era a mesma contestación que un servidor recibía en clases de historia cando facía preguntas incómodas —Señor Taboada, cale, xa rematou a "historia" —. Supoño que moitos saben xa a que me refiro, neste mundo, ser un chisco escéptico pode ser tan incomprensíbel coma non pertencer a unha asociación de consumidores ou non comprar o Marca polas mañans, qué se lle vai facer.
     Todavía non presenciamos a fin da historia, pero a este paso pode que presenciemos o fin da utopía polo principio do pasotismo, e iso coido que nos gustaría menos. Tamén podremos presenciar o principio do verán perpetuo, se seguimos dando manga ancha a certas factorías ou falando de desenrolo sostíbel en condicions insostibles; ou a fin das luces da razón pola escuridade dos necios, se certos persoeiros seguen a pensar que a razón de Estado está por riba da razón científica nas evaluacions do impacto medioambiental das sociedades occidentais. Non son dado ás profecías, como Fukuyama (ou Rappel), pero de seguirmos con esta dinámica poden surxir serias tensions entre a comunidade científica e a comunidade política.
     Sería xeitoso facer un estudo histórico sobre a profecía, as conclusions poderían poderían roza-lo absurdo: cando a profecía en cuestión narra unha hipotética catástrofe mundial, cando se expresa con escuridade ou con relixiosa solemnidade, en resumo... cando xenera medo, é precisamente cando a profecía é creída e ten impacto: a fin do mundo profetizouse cincoenta mil veces, e non ocorreu ningunha. Julio Verne profetizou a chegada do home á lúa, a súa leria foi denominada ficción literaria e os irmans wright, que profetizaron que o home podería voar, seguramente foran respondidos con severas risotadas. O caso é que o home acabou pisando o satelite e cruzando o mar en avión, así que deberíamos preguntarnos se ós homes vanlle máis os profeta pesimistas cós profetas optimistas. Sendo a resposta afirmativa, coido que entón poderiamos intuir que á intelectualidade do cinismo que pulula pola aldea global, vende libros porque o pesimismo, con doses de cinismo e "yoísmo", vende... atrapa; é unha actitude moi posmoderna, un virus para o cal deberíamos crear urxentemente unha nova vacina. Se foron necesarios Pasteurs na mediciña, tamén deberían ser necesarios Pasteurs no periodismo ou na literatura... algo pasa cando a imaxinación e o inconformismo non ocupan os primeiros postos nas listas de ventas, e cando falo de imaxinación non me refiro exactamente ás enquisas do CIS nin ós mitins de Don Manuel.
     Xa que nin Fukuyama nin nós presenciaremos a fin da historia, deberiamos postular o principio da fin do conformismo, quen sabe se máis da metade das enfermidades que latexan na aldea global non tirán a súa raigame en certas actitudes tomadas por norma. Como dicía Theodor Adorno en minima moralia: basta con mostrarse descontento, para resultar sospeitoso de ser un "mellorador do mundo". Adorno foi considerado un cidadán alemán ata non levantar esas sospeitas, ¿ata que punto se pode ser, pois, cidadán, na aldea global?.

O "crack" do arcebispo

     As palabras, xa se sabe, están suxeitas a múltiples interpretacions. A verba-onomatopeia crack é unha delas. Crack era o que se fumaba nos guetos do Bronx cando o centro neurálxico de Nova Yorke non tiña traballo para a periferia (nada cambiaría, supoño). "Crack" fixo tamén a bolsa de Nova Yorke no vintanove. Un crack era Shane MacGowan, o bravo vocalista dos Pogues, e crack fixo o meu caletre cando leín as últimas palabras do crack do arcebispo de Compostela, monsieur Xulian Barrio, cando o rei visitou recentemente a catedral Compostelana : "Hay que obedecer a Dios, antes que a los hombres". Tíralle do nabo.
     Dende pequeno tentei face-lo posíbel por non ser un crack, sempre preferín pasar desapercibido e disfrutar cos cracks dos aspirantes a cracks. O crack de monsieur Xulian nunca me valeu pra vivi-la vida con divina serenidade, cando tentaba obedecer a Deus, os homes enfadábanse conmigo, dicían que unha cousa era ser católico, e outra ben diferente, ¡arrepío!, ser practicante. Así que lle din a volta á torta e probei a obedecer ós homes, pero dinme conta de que alguns homes volvíanse asnos obedecendo a outros homes, e ademais... de que moitos asnos se enfadaban conmigo por non obedecer a Deus. E xa non falarei do arrepío que me produce ver a homes chamar Deuses a outros homes... para logo volverse asnos. Deixemos este trabalinguas.
     Pascal, que polo visto era un crack, dicía que a crenza ou non crenza en Deus era, sinxelamente, cuestión de apostar ou non; a primeira vez que lin estas liñas do francés, pousei o libro e dirixinme ipso facto a un casino de Coruña. Alí dentro pareceume tamén ver a Opusianos apostando unha vez sí e outra tamén, mais eu só puiden apostar unha, e perdín. Máis tarde dinme conta de que a aposta de Pascal non tiña nada que ver con tira-los dados ou xugar á ruleta... pero eu pregúntome, ¿quen aposta realmente por Deus na península?.
     Esta teima en poñer a Deus por riba da sociedade civil nun estado laico é un flashback psicolóxico moi recurrente na dereita tradicional española, que de tanto apostar —como Pascal— por Deus acabará cabreando ós cidadans que simplemente, non queren apostar. Por Deus podemos apostar todos, pero nas apostas, sempre hai un gañador e un perdedor. O gañador dá gracias a Deus cando sae ben parado, e o perdedor, como resposta á súa Fe quebrantada alíase co "demo", así que mellor será ir aparcando o discurso teologal na cousa pública; como dicía un anónimo: Deus é, sinxelamente, o último recurso pra facerse obedecer... pero tamén o último recurso pra negarse a facelo. Cada un que saque as súas conclusions.
     O lixo mental que se esconde en certos sectores da dereita antidemocrática debe ser unha especie de xenética herdanza que aínda quere da-los seus últimos sinais de vida no inconsciente colectivo das Españas, o peor de todo é que non son só certos sectores políticos os que inundan os mass-media con declaracions xurásicas; pódese entender que unha ministra de cultura confunda a Saramago cunha misteriosa damisela chamada Sara Mago, pódense aguantar profundas reflexions como as de Cascos, cando atribuia a compra de pisos ó alto nivel adquisitivo dos españois —Cada un é cada un e ten as súas "cadaunadas" —como dicía o meu profesor de relixión en secundaria, cando os luns prefería apostar polo viño e non por Deus. Mais cando os erros da dereita tradicional española non consisten en inconscientes exabruptos, senon en paleolíticas declaracions de principios, a cousa é preocupante, colean todavía declaracions de Fraga elaborando unha relación causal entre o maltrato e o amor libre, ou a interminable colección de arroutadas Nietzscheanas de Aznar, entre as cales figura un aviso amenazador a Iñaki Anasagasti por comete-lo crime de non apostar pola constitución española coa mesma forza coa que Pascal apostaba por Deus, ou a auto-condecoración de Aznar... pagada ó lobby estadounidense cos cartos dos traballadores ós que, tempo atrás, chamara "lacazans" por exercer un dereito que consta na súa benquerida constitución : o dereito a folga. Poderiamos seguir, mais a lista sería interminábel.
     Se o pulo vital dunha democracia se medise tendo en conta a distancia que hai entre representantes e representados, a nosa necesitaría urxentemente respiración asistida ou by-pass, o desvínculo entre o político e o cotidiano é palpábel. Disque o humor popular é un bon termómetro para medi-lo descontento do pobo cos seus representantes, un diagnóstico moito máis certeiro que calqueira explicación saída da ciencia política; se ollásemos atentamente a ese termómetro, o mercurio oscilaría entre a indiferencia total do cidadán-consumidor e o cabreo da disidencia. No prólogo de Robespierre, unha política da filosofía, Georges Labica presenta ao francés coma o primeiro home que se tomou en serio a democracia, isto ben a conto do adxetivo que Aznar guindou despectivamente ós que non concordaban co seu catolicismo preventivo: chamounos afrancesados. Ai, ai, ai? maís nos gustaría a nós que no parlamento houbese verdadeiros afrancesados, os afrancesados coma Rousseau si que eran cracks, e non apostaban por Deus, coma o crack de Xulián Barrio.

Cangrexos e homes

     Gústame camiñar cara atrás, ó igual cós cangrexos; é un exercicio terapéutico, mais hai que facelo sempre a curto prazo, a longo prazo xa non sirve. Os cangrexos saen do mar, do seu habitat natural, e camiñan desnortados pola area das praias, o seu destino biolóxico non é camiñar pola area, por iso as súas patas responden camiñando cara atrás, eles queren adaptarse ó seu novo habitat, pero no inconsciente colectivo dos cangrexos latexa sempre a súa atávica paixón polo mar, e as súas minúsculas patiñas empuxan cara atrás malia que a vontade do cangrexo queira impulsar ó corpo cara adiante. As patas do decápodo saben que non se pode camiñar cara adiante... se non se camiñou o suficiente cara atrás. A nós pásanos o mesmo, cando saímos do noso habitat, cando perdemo-lo punto de referencia pra camiñar, a nosa memoria actívase, empúrranos cara atrás coa mesma forza coa que as patas do cangrexo turran do seu corpo, ou coa mesma forza coa que se atraen dous corpos aprentemente distantes... o pasado e o presente que, no fondo... son un só corpo. A diferencia dos cangrexos, nós, os homes, podemos escoller se queremos ou non queremos recordar, ou se estamos dispostos a sacrificar un chisco de felicidade por outro de identidade; ó igual que a liberdade non é senon unha elección, exercitar ou non a memoria é tamén cuestión de escoller se estamos ou non dispostos a facelo. Dicía Richard Sennet no seu último libro a corrosión do carácter que o lema da nosa sociedade é unha "nada a longo prazo", unha apoloxía da inmediatez e do cambio a curto prazo... onde todo aparece e desaparece igual ca no país das últimas cousas de Paul Auster: traballos, amizades ou entornos estables nos cales artella-lo noso sistema de identidades. Todo semella cadrar nesta análise de Richard Sennet. Ó igual que o Ulises de Joyce preséntanos a unha persoaxe escindida e caótica, nunha Irlanda deprimida económica e anímicamente, e colonizada culturalmente por Inglaterra, o suxeito do que fala Richar Sennet é un suxeito nun contexto social concreto, o noso, caracterizado pola falla de estabilidade e seguridade, tanto laboral coma anímica, coma se o polo material condicionase ó polo espiritual... á nosa forma de Ser, actuar e sentir no mundo, tanto colectiva coma individualmente. A crise interior de Leopold Bloom no Ulises, causada por factores esóxenos, é tamén a crise interior do suxeito da posmodernidade, sen puntos de referencia sólidos, tanto materiais coma espirituais... de ahí esas estarrecedoras palabras de Sennet cando denomina ás sociedades occidentais "Unha nada a longo prazo".
     Non fai falla ser moi lúcido, pois, pra sacar conclusions e enfiar anacos de realidade nunha sociedade tan complicada, dependente e enmarañada coma a nosa. Desque o capital bancario foi totalmente liberado do control estatal, as infraestructuras aparecen e desaparecen, dependendo dos sempre fluctuantes intereses de mercado dos accionistas e propietarios, guiados polo imperativo da máxima rendabilidade, co cal aparece e desaparece tamén o traballo; a libre circulación de traballadores é consecuencia da libre circulación de empresa e da libre circulación de capital bancario. O individuo que se precisa no capitalismo neoliberal é un individuo flexíbel, disposto a traballar por un tempo definido nun espazo definido, disposto sempre a cambiar, non ten lugar de residencia, non reside en ningures, está sempre de paso. O individuo que está, pero non pode residir, ten que olvidarse necesariamente do compromiso, non artella o seu sistema de identidades nun espazo xeográfico concreto, é un traballador nomada, cuxa movilidade está determinada pola fluctuante movilidade das infraestructuras e da forza humana de traballo. ¿Ónde reside o suxeito da posmodernidade?, polo xeral reside en ningures... pero está en tódolos sitios. É difícil practica-lo "nós" nun mundo que só pode estar de paso, disto deron boa conta Eduardo Galeano ou Manolo Rivas nas conferenzas recollidas no caderno Filosofía e Compromiso, organizadas pola Aula Castelao. Nunha sociedade que está pero non é, tampouco se pode exercita-la memoria, e mesmo diría que dá vértigo exercitala, coma se o pasado só fose un fetiche pra románticos.
     Á noite voltei á praia, os cangrexos seguían escarabellando na súa existencia, cegados pola lus da lúa e do presente inmediato, chocando uns cos outros, sen futuro e sen identidade. E todo porque non querían facer caso ás súas minúsculas patas, que turraban cara atrás deles.

     (A Ilda, por quen non quixera ser un cangrexo desnortado)

A dictadura zen e a industria da felicidade

     Nunha entrevista a Alejandro Jodorowsky no semanal, o entrevistador pregunta ó entrevistado polas súas preferencias políticas, a contestación de Jodorowsky ten a súa coña: Declárome de extremo centro, é a mellor maneira de non perder amigos. Se mal non recordo, o vello Aristóteles tamén predicaba esa virtude consistente en situarse sempre no medio, en fuxir dos extremismos. Nas españas hai que levar sempre todo ó extremo, que si a extrema dereita, que si a extrema esquerda, e agora... o extremo centro, que consiste en busca-lo punto medio, pra que nos sigan dando polo medio, e renunciemos ó que agora chaman extremismos. Polo visto, a actitude zen será a nova tendencia política do século vintaun. A verdade é que as filosofías Zen e o budismo "after working" están pegando moi duro nas sociedades occidentais, coido que a causa pode estar nos alarmantes niveis de Stress e a desconfianza no psicoanálise, de seguirmos así, o sindicato "amigos de Freud" tirá que sair á rúa a reivindica-lo seu dereito a facer cartos coas inquedanzas existenciais da sociedade civil. É tamén posíbel que o lobby privado do antidepresivo se una a esta reivindicación co lema "dea traballo, !contribúa coa súa neurose!".
     Foi alá polos anos setenta, cando un psiquiatra norteamericano chamado David Dealey, un estudante revoltoso da revolución do sesenta e oito, propúxose facer un estudo científico sobre o impacto biolóxico do Prozak no corpo humano. O lobby privado da felicidade vendía, alomenos, a estarrecedora cifra de oito millons de caixas cada dous meses, non fai falla dicir que Dealey encontrou tódalas trabas posíbeis para poder facer públicos os resultados da súa investigación, chegando incluso a recibir ameazas anónimas por teléfono. Os resultados non eran, dende logo, positivos, de ahí a particular caza de bruxas á que foi sometido o licenciado en psiquiatría, polo visto, o milagro Prozak consistía en conseguir unha sensación momentánea de felicidade, mais a longo prazo, o seu consumo tornaba abúlico ó cliente da industria da felicidade; por facer unha metáfora, pasáballe o mesmo que lle pode pasar a unha árbore cando se lle absorbe a savia... quédase sen vida. O lobby da felicidade precisa vivir do seu propio concepto da felicidade, unha especie de ataraxia posmoderna consistente nun baleiro total de emocions e inquedanzas. A "smile's beauty industry" dá moitos cartos.
     Huxley escribiu Un mundo feliz alá polos anos trinta, moito antes das sospeitas de Dealey e tamén da publicación de o home unidimensional de Marcuse, escrito a finais dos sesenta; fálase moito agora do pensamento único, coma se fose un fenómeno recente, mais a homoxeneización cultural e a industria da idiotez non son fenómenos actuais, é un fenómeno que xa vimos arrastrando dende fai tempo. Huxley ironizou dende a literatura, nos anos trinta, e Marcuse dende a socioloxía, nos anos sesenta, mais se Huxley se limitou a retratar ó individuo unidimensional, Marcuse tentou dar resposta ás causas e ós determinantes sociais que empuxaron (e empuxan) ó surximento do individuo masa. O tolo do Beiras rematou desenmascarando ó pailán en serie no parlamento galego coa súa arroutada —Non me sexa Vulgar, señor Pita—, para que andarse con rodeos ou soliloquios científicos.
     Mais, volvendo á industria da felicidade, está claro que a oferta-demanda de felicidade, só está alí onde existe, aparte de inseguridade laboral e existencial, un excelso mercado do medo. A oferta de traxedias e asesinatos colectivos en forma de noticia, depende da demanda de morbo, creando á súa vez o susodito mercado do medo; mais... ¿demanda realmente a cidadanía este morbo?, ¿este periodismo-lixo?, ¿esta estética da miseria?. Porque ó fin e ó cabo, é só iso, estética; no mercado do medo, no periodismo lixo... non existe a búsqueda da causa da miseria, o argumento racional, só existe o "espectáculo visual", a contemplación muda da barbarie. A palabra sempre sobra no periodismo-lixo.
     Individuos como Alejandro Jodorowsky hai moitos, nas españas hai un feixe de políticos de extremo-centro, fálase moito das dictaduras de dereitas e esquerdas, pero moi pouco da dictadura zen ou dictadura de extremo-centro. Ollo coa filosofía do equilibrio, está pegando forte: na economía, equilibrio entre oferta e demanda; na mesa, comida equilibrada e nos manuais de autoaxuda —"claves para el equilibrio psicológico"—. Nesto consistirá, supoño, a neopailanada do século que vivimos.
     —¿E logo, vostede e socialista?
     —Pois sí, sonlle, ¿e logo?
     —Pero... ¿socialista como Pablo Iglesias, ou socialista "como agora"?
     —Home, pois... se me deixan, como Pabliño
     —Ai, ai... meu, qué pouco "equilibrado" me eres...
     Non son tempos pra pasarse á dictadura zen.

Vós sodes intransixentes, alí onde
sabedes que a vosa intransixencia
non fai dano, onde é soportábel.

(O' Brecht chairego)

Gallaecia (ou o labirinto do minotauro)

     Pensar "sen sistema" pode ser un atranco pra artellar un pensamento coherente, sistematizado. Mais, coido que moitas veces é bon olvidarse do sistema e ceibar voces ó deserto, coa esperanza de ser escoitado por alguén. Nunca fun desas persoas que cren en demasía nos grupos, non por ser un misántropo, senon por acompañarme, ós meus vintacinco anos, unha profunda convicción — se é que a estas idades se pode ter xa profundas conviccions — : os colectivos, máis que enriquece-lo pensamento e poñer en dúbida as súas propostas, sacrifican ó "individuo" pola "causa", chegando a un punto no que os homes acaban convertíndose na "causa", olvidando o pulo crítico do pensamento, o subxetivismo, que é unha característica do pobo galego, a costume de falar das cousas en circulos, aportando un toque persoal, íntimo. Sei que non está ben falar dunha "psicoloxía dos pobos", e non é, nin moito menos, a miña intención, mais non fai falla ser moi lúcido para observar certa caractereoloxía.
     Falaba do "grupo", e da miña desconfianza para con eles. Coido que moita xente se enfadaríase se eu me etiquetase de "individualista", pois xa se sabe que o individualismo é, sen dubidalo, o imperativo ético par excellence do mundo que nos arrodea. Mais eu, sendo un "individualista", boto de menos, sobre todo na política, certa "individualidade" que non percibo; non confundamos... o imperatido do individualismo non ten as mesmas consecuencias nas decisions de índole socio-económico que na conformación de grupos ou partidos políticos. Precisamente tódolos partidos das Españas —sobre todo o tandem PP-PSOE, que por certo, xa me resulta abafante, pois non gosto eu moito do discurso político "bipolarizado" — semellan estar moi de acordo co imperativo do individualismo no mercado, este é un feito que me leva a rexeitar, non por carraxe, senon por honestidade intelectual, o apelativo de "socialista" a un partido como o Psoe —. Eu non son quen de negar a identidade a ninguén, mais estou seguro de que a miña forma de entende-lo socialismo non casa coa do psoe, como tamén estou seguro de que é indixeríbel para min o "proxecto" do partido popular. Pero deixemos de queixarnos sobre este abafante bipartidismo, e poñamos un pouco de realidade cotiá nun país que —disque— está gobernado por socialistas.
     Teño a íntima convicción de que a "public opinión" ten os seus límites, coma tamén as palabras dos homes as teñen. Quero dicir con esto que os "librepensadores de periódico" moitas veces, acaban por contaxiarse do ambiente político da época, e logo terminan por ser absorbidos pola confrontación política protragonizada polos partidos, en troques de dar un pouco de "aire fresco" ó discurso político. Non intento culpar á prensa de nada, pois en cada oficio —supoño— pódense encontrar honestidade e necedade en partes case proporcionais, mais hoxe por hoxe, gosto mais da realidade cotiá, do "clima anímico" das xentes coas que falo e me encontro día a día, pois é ahí precisamente onde a realidade se me presenta na súa face máis sinxela... e eu son dos que pensan de que a "verdade" é sinxela, ou como diría Bertolt Brecht : concreta..
     Por este país chamado Galicia, sinto tanto aprecio coma por Suiza. País no que vivín, criado por dous loitadores da vida, os meus pais... emigrantes galegos, que lograron darme unha boa educación e amplas doses de liberdade, unhas veces gañada pola miña testarudez "libertaria", outras co seu consentimento. Nos fermosos parques de Rheinffelden, aprendín a xogar e a falar conmigo mesmo, pois non tiña moitos amigos, nestes parques aprendín a falar e pensar conmigo mesmo, sen medo. No parvulario tiven a oportunidade de pegarme con todo tipo de nacionalidades, pegueime cun fillo de arxentinos, insulteime cun alemán e maldecín a algún que outro Suizo. Non sei se esa conflictividade prematura é unha herdanza xenética, pero coido que dende aquelas aprendín a pensar con sinxeleza, e dinme conta de que neste mundo só hai dúas cousas que son cosmopolitas, a primeira é a necedade... a necedade non ten fronteiras, de pouco serve ser Alemán, se aparte de Alemán es un necio, coma tampouco serve de nada ser Galego, se aparte de Galego es un pailán. A segunda "cousa" —sen ánimo de ofender — que pode ser cosmopolita é a burguesía, unha boa capacidade adquisitiva permite viaxar eiquí e acolá, podendo relativizar un pouco ese atávico sentimento que certos persoas senten pola terra, quizais para compensar a incapacidade de sentir algo polos seus maridos — ou mulleres—. É broma.
     Quixera pensar que, en cuestión de identidades, non podemos abusar moito da razón , porque nas identidades tamén xogan condicionantes afectivos e vitais que non poden ser esculcados co afán de obxectividade da ciencia; sería absurdo, sobre todo nun campo coma o da socioloxía, no que non podemos responder con certeza sobre o status científico da socioloxía. Mais nesta península chamada España —conformada por xentes con rasgos culturais moi diferentes e que se comunican en linguas diferentes porque, dende pequenos, se acostumaron a querer ás súas mozas e a maldecir a Deus nesa lingua — utilízase o parlamento, mais coma un espazo no cal "atacar" á identidade do outro que coma un "agora público" no cal poder arranxa-las problemáticas da cousa pública. Polo visto, ninguén quere entender todavía que só fai falla ataca-la identidade en sí mesma, pra que a identidade atacada se afirme aínda máis nas súas conviccions, é simple intuición psicolóxica, é cuestión só de coñecer un pouco ós homes. A cuestión é que, namentres a cidadanía sofre a precariedade laboral, namentres que a mozidade de clase baixa ou media-baixa non pode aspirar a compra-lo piso que lle promete a susodita constitución, namentres que de cada 40 licenciados encontran traballo dous, namentres os traballadores soñan con ser funcionarios porque non soportan o seu precario traballo, namentres o número de funcionarios crece coa mesma rapidez coa que se insultan os nosos representantes, namentres os niveis de estrés da cidadanía alcanzan o seis punto sete na escala sísmica, namentres se lexitiman resolucions pro-bélicas nun pobo pacífico como o das Españas, namentres os presidentes do goberno designan a dedo ós directores xerais das empresas que, aínda dando perdas no mercado, acaban por engrosa-la súa conta privada, namentres un estado laico subvenciona á igrexa católica, namentres a igrexa católica tenta decirlle ós homes cómo deben ser as súas preferencias sexuais, namentres a conferencia episcopal fai unha relación causal entre o maltrato e o libertinaxe sexual, namentres as televisions privadas ofrecen o mesmo que ofrece o noso parlamento : o insulto. Namentres pasa todo eso, digo, o cidadán de a pé preguntase : ¿podo sentirme identificado cun país así?, ¿a culpa é do país en sí mesmo, ou destes representantes que nos malrepresentan?, e despois de responderse sinceiramente, como un cidadán honesto :" non, non me sinto identificado con este país", ou... "non, non creo en absoluto nos meus representantes", preséntase unha realidade palpábel, non en estatísticas matemáticas, pero si no sentir anímico de un amplo porcentaxe da sociedade civil : a carencia de referentes, a carencia de identidade... a apatía política e o desinterese.
     Nas Españas, os únicos que se poden permiti-lo luxo de ser cosmopolitas e viaxar polo mundo, rexeitan ó "patriotismo periférico" dos que non teñen suficiente capacidade adquisitiva pra ser "cosmopolitas", tamén se dá o caso dos que se consideran "cosmopolitas" antes que "patriotas", uns porque a súa patria prodúcelles risa e nada lles deu na vida, outros porque se sinten avergoñados de sentir cariño polas "pequenas nacions" e prefiren considerarse "homes do mundo"... aínda que non sairan da súa patria en oitenta anos, hai xente pra todo. Coñezo individuos que, despois de dúas viaxes, considerábanse xa "cosmopolitas" ou "homes de mundo", primeiro viaxaron tres días a Ámsterdam... a fumar marihuana, despois outros tres a Cuba... ós burdeis da Habana. Eu, non gosto moito da marihuana nin dos burdeis, pero non fai falla ser moi lúcido pra darse conta de que un pode, neste currunchiño chamado Chantada, fumar marihuana e ir a putas sen ter que andar máis dun kilómetro. Ó que ibamos : non creo que haxa que facer unha escala xerárquica entre "patriotismo" e "cosmopolitismo", o problema non está na idea, senon no necio que dice representar á "pureza da idea"; así pois, non soporto ós "patriotas puros" nin ós "cosmopolitas puros"; os primeiros acaban convertindo ás nacions pequenas e sinxelas, en déspotas, e os segundos acaban por ridiculizar ás nacions pequenas e sinxelas, polas que teño querencia, ó igual que se pode ter querencia polos homes pequenos e sinxelos.
     Os "neocosmopolitas" de verdade, non teñen en conta que os que non temos tanto diñeiro pra viaxar polo mundo, somos tamén seres humanos con gañas de amar, será por iso polo que decidimos querer a esta Galicia, que... sendo paradóxica e ás veces mesmo lastimosa... é fermosa; en calqueira caso, é unha imprudencia falar de Galicia referíndose só á súa clase política, tódalas nacions tiveron, teñen, e tendrán sempre "necios políticos" ós cales soportar, mais iso non quita que haxa outras razons polas cales sentirse a gusto nun país; síntome ben neste recunchiño occidental... os seus políticos son, na súa maioria, uns necios, pero as súas xentes son, en boa medida... nobles e sinxelas, pode que nas cidades un poda encontrase con moito necio, e cunha extraña raza urbana á cal chamarei, sinxelamente, consumidores. Mais se un colle unha furgalla e dá unha volta polos recunchiños de Galicia, atópase con realidades agradables. O día en que esta autonomía-nación-rexión (cada un ó seu gusto) poda ter unha clase política realmente efectiva e representativa, os seus montes fundiranse na terra e as depresions elevaranse ata os dousmil metros; o problema da pésima clase política de Galicia, é, sinxelamente, un problema de sinceridade; está gobernada por conservadores que non conservan nada, agás o poder, conservadores que se din católicos pero que non denuncian as resolucions pro-bélicas que se toman en Madrid polo seu mesmo partido, conservadores que queren conservar a mentalidade dos votantes dos que viven, pero non se preocupan por conservar-lo entorno natural ou o idioma, conservadores que só queren conservar a súa forma de pensar Galicia, e que en troques de conserva-lo pluralismo, fan o posíbel por conserva-lo servilismo. Conservadores que non souperon conservar o modus vivendi campesiño, pero que conservan o discurso e as formas autoritarias dos seus pais políticos. Conservadores que falan por Castelao, sen preguntarse se Castelao estaría de acordo con eles. Galicia sufre tamén a oposición de socialdemócratas que se demoninan socialistas, e que non poden ver diante ós socialistas que dicen non sentirse españois, non sei se é polo erro de non ser socialdemócratas ou polo "imperdoábel" erro de sentirse só galegos, e por se fora pouco, os partidos restantes, insertos nun bloque frentista, adícanse a discutir entre sí.
     Mais deixemos aquí o tema, porque o mapa político en Galicia... é un labirinto existencial, un labirinto mediático prao que eu, persoalmente, non teño fío de Ariadna algún. Podo albiscar ó minotauro, mais non podo sair todavía do labirinto.¿Farémolo algún día?.

A fábrica de realidade e a Galicia descontenta

     Nacín no rural, e no rural crecín, así que non fai falla facer un estudo sociolóxico pra saber cal é o estado anímico que impera nestas zonas. Hai un método infalíbel pra saber cales son os problemas, frustacions e medos inhibidos no "inconsciente colectivo" de Galicia, o método en cuestión é algo descpncertante a primeira vista, pero é dunha exactitude e precisión... que xa o quixeran os fanáticos do método científico : alí onde o Galego ri, alí onde acode á retranca, "bingo!, alí é, precisamente, onde existe un medo agochado, unha problemática social, unha resignación individual, e por ende, colectiva, que forma parte da "way of life" galega. Ese é o método, non precisa de enquisas sociolóxicas, é máis, son inservíbeis, pois os números son exactos, precisos, e o galego é —como dixo Rivas, parafraseando con retranca a Heidegger— un "ser para la curva"; Heidegger dicía "para la muerte". Mais, seres "para la muerte" sómolo todos, só hai un individuo que é un "ser para la curva". O galego.
     —E logo vostede, ¿qué opina do tema?
     —Bueeeeno —responde o Galego. O dito, somos "seres para la curva".
     É lóxico que as zonas economicamente deprimidas proxecten esta realidade non senso anímico da palabra; á depresión económica no rural, úneselle a depresión da alma, a quietude e o mimetismo das zonas sen actividade. Falando hai un pouco cun empregado nos servicios de saude, comentabamos un feito que endexamais aparece na "fábrica de realidade" do partido popular; somos a única comunidade europea que ten unha taxa de natalidade negativa. Se a este envellecemento, palpábel sobre todo na célula rural, se lle xunta tamén o éxodo rural das novas xeracions cara a célula urbá ou cara o estranxeiro, enténdese porqué certos pobos semellan máis face-la función de xeriátrico social ou de foco de concentración de bares que de célula inserida na actividade económica global de Galicia. Sería tamén ilustrativo saber en qué condicions materiais vive, hoxe en día, ese "éxodo rural" protagonizado polas capas sociais máis xóvenes, e entón, o triunfalismo político de certos persoeiros sería pensado dúas veces. Dubídoo, coñecendo a súa actitude, a súa estética da indolencia, e o seu constante recurrir á retórica da desdramatización.
     En "a terra quere pobo", de Barreiro Rivas, destacan tamén datos relevantes que non teñen cabida nos medios autonómicos: as pensions, das cales, seguramente, un alto porcentaxe do electorado popular se sinte orgulloso, xustificando así a súa repetida confianza en Iribarne, son as máis baixas de toda a comunidade europea. Mais, gústenos ou non, temos que seguir dando datos... os salarios, tamén son os máis baixos de toda a comunidade europea. Dubido moito que un home serio e culto como Barreiro, presente datos falsos pra chegar a conclusions da mesma índole; vistas así as cousas, non poder ser admisíbel, nesta circunstancia, ningún tipo de triunfalismo. Tendo en conta que a motivación prao voto de moito electorado popular (as pensions) non é motivo de orgullo algún, tendo en conta que a célula que a célula rural non ten dinámica cultural e económica, tendo en conta que a forza de traballo xoven, só ten dúas opcions : disfrutar dos salarios máis baixos en Galicia, ou sair ó estranxeiro. A situación, pois, non é moi alentadora; temos unha forza de traballo xoven que sae ó estranxeiro... dentro dunha sociedade —a galega— caracterizada polo avellentamento : as novas xeracions saen fora, os ancians quédanse dentro, e a célula rural segue nese estado de mutismo económico e cultural que o caracteriza, nesa depresión anímica e económica.
     Outro dato a ter en conta, dato pescudado en "unha espía no reino de Galicia" de Rivas, é ese aumento de consumo da "pílula da felicidade" —30 por cento —. Ben, sei que, nesta sociedade, só contan os baremos económicos pra facer diagnósticos de progreso, mais... ¿é o mellor dos mundos posíbeis aquel no que se depende da bioquímica pra durmir e vivir tranquilos?. O cliente do "lobby da felicidade" busca o efecto de tranquilidade, a falta de ansiedade, ¿cal é, entón, a causa da búsqueda dese efecto?; ¿cal é a realidade humana, sensíbel... corpórea que empurra a ese vertixinoso aumento do consumo da pílula da felicidade?. Ós dezasete anos, lin unha frase de Herman Hesse que non esquecín nunca : "as crises sociais, son a proxección da crise individual do home". Cando o home está en crise, en soidade, rumiando a súa insatisfacción, tarde ou cedo, esa crise tradúcese cara o exterior dalgunha maneira. Pois, ó fin e ó cabo, somos todos seres do noso tempo, e no noso "medo individual", no noso imaxinario mental e sensíbel, está tamén o do noso tempo. O "medo" que nos tocou vivir.
     Pode que en Galicia, ese "medo" sexa opaco, mesmo difuso, pero o que está claro, sen gañas —nen necesidade— de recurrir ó método científico; é que todo efecto... ten a súa causa. Galicia demanda cada vez máis felicidade, e a este efecto... eu só lle vexo unha causa. A Galicia descontenta durme, durme de moitas maneiras, metamorfosea constantemente e agóchase ata debaixo das pedras, semella que non quere sair, que busca continuamente novos refuxios, novas cavernas... nas cales pasar desapercibida; pode que se agoche nese amplio sector que afoga as palabras na química da felicidade. Ou quizais, nas illas canarias, nova "colonia" galega, onde un alto porcentaxe de Galicia se adica á hostelería, ou nos 27 000 bares que están espallados por todo Galicia, quen sabe. A galicia descontenta vaise... e cala; resurxe en forma de protesta cívica e moral, pero todavía non traduciu esa insatisfacción, ese descontento, nun proxecto político concreto. Facendo un diagnóstico, pois, da célula rural, encontrámonos con que presenta un forte avellentamento, que a súa actividade económica consiste na proliferación de tascas e bares, que a forza de traballo xoven, ten estas alternativas : montar bares, buscar sorte fora de Galicia, ou disfrutar, en Galicia, dos saldos máis baixos de toda a comunidade europea. Todos estes feitos teñen, quizais, a súa causa, no olvido da célula rural coma un universo que debería ser moito mellor inserido na política económica e industrial de Galicia; a depresión anímica do rural galego, ten a súa causa nese olvido constante por parte dunhas institucions que conservan ós municipios coma focos de voto clientelar.
     Se seguísemos a liña da emigración galega actual, no seu percorrido, de principio a fin, dariámonos conta de que comeza no rural, busca o seu sitio na demanda de traballo das cidades, e sae cara afora, pra logo volver de novo con excedentes que, seguramente, serán invertidos na actividade económica secular do rural Galego : os bares, que foi a actividade na cal se invertiu a maioría dos excedentes dos emigrantes de antes. Así seguiremos, se non se fai unha política de desenvolvemento rural axeitada; así seguirá a Galicia descontenta... agochada nos 27.000 bares que a compoñen, ou no "lobby privado" da felicidade química... ou traballando en Canarias no sector servicios, ou no estranxeiro, supoño... tamén no sector servicios. A eses lugares, nunca chega a fábrica de realidade dos medios, ésta fábrica, ten a mesma función qye teñen os bares, e as pílulas da felicidade :
     Durmir conciencias, ren máis.

Un soño : Alicia no congreso dos deputados

     Tiven un soño extraño, pero enriquecedor, un delirio surrealista. Un destes soños que quixeras volver a soñar tódalas noites, pois son esclarecedores e terapéuticos. Soñei que Lewis Carrol entrara con Alicia no congreso dos deputados de Madrid, e que alí, a tres metros das súas caras, chantaba un espello de descomunais proporcions. Debía medir sobre uns seis metros de alto e uns corenta metros de largo, de forma semiesférica, coma o emprazamento dos nosos deputados. Alí, nese espello, podía ver reflexada-las caras de todos e cada un dos deputados das Españas, un espello enmarcado en platino e ouro, como non debía ser doutra maneira, pra tan distinguido lugar.
     Alicia ficaba sentada por riba do espello, e cada vez que falaba algún persoeiro, miraba pra min cun pícaro sorriso e sinalaba ó seu espello cunha non menos pícara mirada, como obligándome a ignora-la retórica do deputado ou lider en cuestión e a fixarme no reflexo que proxectaba o seu máxico espelllo. O discurso de Aznar durou hora e media, os deputados puideron observar a un home seguro de sí mesmo, coas "ideas claras", elocuente e con madeira de estadista; mais eu, que miraba polo espello de Alicia, vin a un home pequeno e feble, que ocultaba a súa inseguridade con retórica exaltada e unha voz poética? digna de calquer narrador omnisciente de novela. No discurso non cesaba de repetir que ía a formar un goberno "de centro" que, polo visto despois, acabou dando polo centro a todos. Fixándome no espello de Alicia, puiden observar ó flautista de Hamelin detrás del, tocando alegremente a flauta traveseira, namentres que os seus diputados, con cara de rato amaestrado, movían os ombreiros a dereita e á esquerda, acompañando a melodía do flautista cos beizos, mentres abaneaban un pao minúsculo de madeira grapado cunha tela de cor rojigualda. Volvín mirar cara Alicia, que seguía sentada no cumio do espello, ríndose das miñas reaccions, e tentei preguntarlle con acenos se aquelo que estaba a ver era soño ou realidade, mais? ela encolleuse de ombreiros e sorriu inocentemente.
     De ahí a dez minutos, tocoulle o turno á oposición. Un discurso de Zapatero de pouco menos dunha hora, o seu xesto é o xesto de todo bon veciño, non se alporiza, dialoga, sorrí frecuentemente e ponse serio cando recrimina as actitudes de José María; pero entón Alicia faime un asubío dende o cumio do seu espello, e mándame mirar con atención ó mesmo : por riba das cadeiras ocupadas polos deputados socialistas, albisco a face de Pablo Iglesias; leva unha botella de Whiskey escocés na man dereita, e cada vez que o lider pronuncia as verbas "socialista" ou "alternativa de esquerdas" dá un grolo apresurado, estoupa en risotadas e cáese de costas da cadeira; a estampa é traxicómica, semella a desesperación dun pai ó que acaban de prostituir ó seu fillo e non pode facer nada por evitalo. Volvo mirar, incrédulo, a Alicia, e Alicia respóndeme co mesmo sorriso evasivo e inxenuo; Lewis Carrol asúbiame dende o outro lado do palacio de congresos, dá un chimpo ata a descomunal lámpara do palacio e chega ata a miña posición, dá outro chimpo e cae ó meu lado; leva un pergameo vello, e ó parecer está esccrito en verso. Ponmo na man dereita e obrígame, cun aceno, a lelo en voz alta. Levanto a vista, e noto que a miña participación invisíbel no soño xa non é tal; tódalas caras de tódolos deputados diríxense cara min. Levántome con timidez, miro a Carroll, abro o pergameo e leo en voz alta :
     "Sendo eu matemático, en tempos mozos desistín de aplica-la lóxica á política; nas matemáticas, os resultados son sempre exactos, se as contas están ben feitas, nembargantes, na política, os resultados son sempre inexactos, porque as contas están sempre, mal feitas. Tamén se pode errar nas matemáticas, mais é tan só iso, cuestión de erros; pero o voso, folgazans, non é cuestión de erros senon de mentiras.
     Despois da lectura, ármase un gran rebumbio, e o martelo autoritario da presidenta do congreso tenta calmar un murmurio incesante de voces; eu non sabía se os deputados podían verme realmente, ou se tiña as propiedades da invisibilidade. O caso é que, mirando cara arriba, albisco a Pablo Iglesias columpiándose na lámpada do congreso, whiskey en man e cantando? con lingua de trapo :
     "Representantes, representantes, cuanto habeis cambiado: de voz del pueblo, a comadronas del mercado"
     Espertei sobresaltado e suando frío. Hai soños que son tan reais?

A revolución do funcionariado

     Nun bar de Galicia, pódese aprender máis ca en calqueira universidade; ós camareiros e camareiras deste país, deberían darlle tamén o título de licenciados en psicoloxía; a sabiduría popular esta concentrada toda nos bares. Un galego non acostuma a buscar desacougo nos confesionarios, non, polo xeral sae a falar con Marisa, a camareira do bar de enfronte, e co tempo, únense máis contertulios á conversa; no fondo, os bares de Galicia son como Agoras gregos encubertos, pequenos recunchos nos que se fala de todo e nada cun vasiño ó lado. A verdadeira saude dunha democracia, non se mide no congreso dos deputados, mídese nos bares; as tertulias fanse moito máis amenas e dialogantes. Habería que reconsiderar o feito de que non se poda beber nas sesions parlamentarias, eu quixera ver a Quintana e a Touriño en plena conversa, sen tensions, cada un con cadanseu vasiño de Albariño ao lado, seguramente? aos catro ou cinco vasos, as tensions políticas entre o bloque e o partido socialista disolveríanse irremediábelmente. Nada hai neste mundo? que o viño non una. Non sería moi prudente que Don Manuel se unise a tales tertulias, tremo cando imaxino o que ese homiño pode chegar a dicir con seis vasiños de máis.
     Hai quen di que este país é unha terra de conservadores, nembargantes, eu nunca vin a tantos progresistas xuntos coma cando se unen pra rega-lo bandullo nun bar calqueira, tamén hai quen di que Galicia, no fondo, é profundamente católica, mais? o certo é que, sen ánimo de ofender, nunca vin a tanta xente maldecir a tantos santos nun punto tan pequeño do espacio e do tempo. Ben, Galicia poderá ser católica, como din alguns, mais a súa relixiosidade debe ser algo así como unha relixiosidade enfadada. Eu, que son agnóstico cando estou de boas, un chisco ateo cando estou enfadado, e profundamente crente cando me sinto na gloria? dubido moito que se poda medir a relixiosidade dun pobo, coido que unha cousa son as matemáticas, e outra ben diferente a fe, por moito que certos sociólogos teimen en crer que se pode medi-lo grao de relixiosidade dun pobo. Cando lle comentei esta teima de medir "fes" a un amigo meu, comentoume con retranca se xa se medira a fe que o altísimo ten nos homes. Brindo por tal petición.
     Eu, ao contrario do que se cre no inconsciente colectivo, estou profundamente seguro de que nunca progresamos tanto en Galicia coma con Don Manuel : os cambios progresaron con tanta velocidade que non conservaron nada. ¡Qué queren que lles diga!, eu gosto moito da vida urbana, mais sería feliz baixo unha figueira observando o vermello alaranxado do solpor. Devezo por ter un caxato nas mans e tumbarme nun prado, rememorando eses tempos nos que se facía poesía bucólico-pastoril. Cambio toda a oferta cultural das cidades durante un ano, por seis meses de tranquilidade no campo, cambio o amplo mercado das mulleres do sexo nas cidades? por unha muller de cadeiras anchas á que non lle importe medir 90-60-90. Porque sí, son un conservador, conservo todo o que merece ser conservado, e ríome de tódalas ideas modernas que merecen ser ridiculizadas; mais tamén son un progresista, ríome de tódalas tradicions que merecen ser ridiculizadas, e conservo todalas ideas que merecen ser atendidas. E se vostede quere chamarme un home raro, ben, entonces xa teño outra cousa máis que conservar : a miña rareza.
     Este mundo cambia a un ritmo que, moitos de nós, homes sinxelos e afables, non podemos seguir; así que, namentres as cousas cambian e cambian pra, como sempre, chegar ó eterno retorno do mesmo, nós exerzemos o dereito á preguiza de Lafargué. Que ninguén se moleste, hoxe por hoxe? non creo na revolución do proletariado, por desgracia, o proletariado xa non se sinte, na súa maioría, tal cousa; o seu traballo é tan indigno, que estou obrigado a entende-lo seu soño de chegar a ser funcionarios. No que sí creo é na revolución do funcionariado; de momento, a este paso, chegará un momento no cal? pra estampar un selo nun sobre, haberá oito funcionarios dispoñíbeis. O potencial revolucionario agóchase nas administracions do estado, a este paso, tódalas xentes das Españas, saíran á rúa a reclama-lo seu dereito a ser funcionario; ¡que traballen as máquinas, qué carallo!. Nun non lonxano futuro, a revolución do funcionariado acabará coas crases sociais, pero pra ese fin, primeiro tiremos que pasar por un medio : a dictadura do funcionariado, que deberá facer todo o posíbel por controlar ós individuos que aspiren a ser traballadores, e ós burgueses que aspiren a crear traballo e empresa.
     Pois nada, eu voume a durmir e baixome do tren. Porque a verdade e que eu? tampouco creo na revolución do funcionariado; creo, eso sí, en certos funcionarios que, día a día, fan o utópico esforzo en motivar ós rapazolos e inculcarlle-la paixón polos libros.

Democracia e conciencia

     Gustaríame comezar cun chisco de retranca: nunca fun dos que creín que viviamos no mullor dos mundos posíbeis, aceptar esta conclusión sería, para min, certo atentato contra o sentido común. Nembargantes, estou convencido de que a democracia (falo da que debería ser, non da que timos), é o mellor das formas de goberno posíbeis. As razons que darei quizais non sexan moi ortodoxas, mais non por elo menos acertadas : o home está tolo, non hai idea que, por ser necesariamente nova, non lle pareza fantástica, coma tampouco hai idea que, por ser necesariamente vella, parézalle o mesmo. Así pois, chego á pouca ortodoxa conclusión de que os gregos estaban como cabras, e para liberarse de tal tolemia, inventaron a democracia. Se a loucura é unha condición necesaria do home en vida, as súas formas de goberno tirán que achegarse, necesariamente, a esa intrínseca tolemia que o caracteriza, por iso son un demócrata convencido? porque creo estar no certo cando penso que é mellor equilibrar a loucura nun parlamento conformado por 350 tolos que discuten por te-la razón, que deixar a toda unha colectividade en mans da loucura dun so partido ou individuo. Resumindo, a democracia é a mellor forma de goberno, porque equilibra a nosa tolemia: prefiro soportar as interminábeis discusions de taberna entre veciños, a soportar a un flautista de Hamelin que, coa súa enganosa e hipnótica melodía, leva a toda unha manada de ratos ó borde dun cantil? pra logo afogalos na auga —quixera non dar exemplos históricos—. No principio, foi a tolemia, despois da tolemia, Deus, despois de Deus, o home, despois do home, a palabra, e despois da palabra? ¡et voilá! : a democracia.
     Se mal non recordo, fai pouco tempo que viñemos de sufri-la tolemia dun partido, votado pola tolemia dun pobo apolítico. Oito anos de tolemia; privatización de servicios públicos a velocidade Tatcheriana, represión policial violenta contra os manifestantes da Lou, represión policial violenta contra as arelas pacifistas do pobo —votantes do partido en cuestión incluídos—, desprestixio e imperativos autoritarios contra as clases traballadoras na última folga xeral; mentiras, improperios e insultos contra os que deberiamos "ladrar nuestro rencor por las esquinas" en troques de esixir ética política no caso prestige, equiparación ideolóxica dos nacionalismos periféricos coa organización terrorista ETA, aproveitamento electoral do conflicto vasco e conseguinte creación do medo na cidadanía, subvencions á organización Franciso Franco e á Igrexa católica? nun suposto estado de dereito democrático e laico, sumisión á belicista política exterior dos Estados Unidos e dobre perda de autonomía política do estado : a que o partido lle negou ós representados —o pobo— e a que lle negou ós representantes das outras opcions políticas. Aumento alarmante do orzamento en I+D instrumentalizada ao ministerio de defensa, coa conseguinte disminución do orzamento tradicionalmente adicado ao ente social e aos servicios públicos que viñan sendo básicos; proliferación do traballo temporal, políticas de flexibilidade laboral: reducción salarial e reduccions de plantilla a grande escala, procesos penais contra sindicalistas que cumprían co seu deber cívico e moral, sen recurrir á protesta violenta. Desprestixio aos artistas e cineastas españois, vascos e galegos que exerceron un dereito constitucional: o dereito a expresar libremente os seu posicionamentos. Ausencia de limitacions xurídicas á especulación inmobiliaria, co conseguinte e exorbitante aumento do precio do solo. Propaganda da constitución do 78 coma garantía e autoridade moral contra calqueira arela de reforma constitucional, propaganda que se amosa máis irracional, tendo en conta que o corpo xurídico da mesma permite a súa reforma. Mentiras compulsivas e repetidas tralo atentado do 11-M aos representados —votantes do partido en cuestión incluídos— , parálise intelectual do diálogo, da converxencia e do "punto de encontro" entre partidos; esclerose do pensamento político, paralizado na dialéctica PP-PSOE : un abafante bipartidismo que oscurece o corpo teórico dos outros representantes e petrifica a flexibilidade do pensamento. Instrumentalización da televisión pública pra intereses electorais e de propaganda. Discriminación e indiferencia ante realidades e temáticas sociais que esixían.. e esixen, atención por parte da sociedade civil: feísmo urbanísitico, política ecolóxica, matrimonio homosexual, e posicionamento político ante a dinámica globalizadora do planeta, tanto no senso cultural coma no económico. Realidades éstas, non atendidas debido a unha concepción esencialmente localista da política.
     Chegados a este punto, cómpre poñermonos serios. Pódese entender que un individuo non pida máis que dereitos para sí, pero a reclamación destes dereitos, ten que ir acompañada dun deber cívico que, nos imperios do consumo, non se está disposto a cumprir: o dereito á libre expresión de ideas e propostas científicas, culturais? etc, debe ir acompañado do deber cívico de crear a conciencia necesaria pra poderen ser expresadas; cada dereito que un individuo quere para sí, non pode ser reforzado e interiorizado por unha cidadanía apolítica, se se ignora o deber cívico de loitar por interiorizalos. Non existe democracia, nin cultura democratica interiorizada? se a mesma non se convirte nunha actividade. No apoliticismo da nosa sociedade civil está tamén a raigame de tódolos descontrois, tanto estructurais como culturais, das nosas democracias. É preciso un agromar da conciencia cívica, da dimensión individual fondamente interiorizada e preocupada pola res pública. Difícil reto, mais non imposíbel, as institucions educativas, as familias, a televisión, a oferta cultural por internet e os espacios de socialización alén do mercado, son os únicos espazos que poden lograr este agromar da cousa publica. ¡Qué aburrida é unha sociedade que non discute!, e cando falo de discusión, non me refiro á estéril retórica do insulto.

Homes e matrias

     Se os homes fosen paxaros, poderían deixar de sentir querenza pola terra; espertarían tódolos días, e albiscarían o mundo a vista de paxaro. Todo o mundo á súa disposición, dende o extremo sul de África, ata o extremo norde de Noruega, dende as pampas de Arxentina... ata os meandros do río Miño. Mais, Deus non nos deu esa cualidade coa que soñaron os irmans Wright, polo tanto, estamos condeados a ficar no chan, a hulisca-lo sal das mareas atlánticas e cantábricas, a albiscar formas picudas e redondeadas bañadas en verde ou a sentir vértigo nos cantís fisterrás. A vinculación do individuo coa paisaxe, é un sentimento adquirido, un sentimento telúrico prao cal, un racionalista, non ten explicación posíbel; é lóxico, adoita a pasarlles aos que pensan que todo fenómeno humano ten unha explicación. ¿Cómo e porqué sorxe ese sentimento telúrico?, preguntaríame inquisitorialmente un racionalista; eu responderíalle que non o sei, como tampouco podería responder cómo ou porqué me namoro nalgunhas épocas da miña vida. Mais, se certos individuos, acostumados a vivir en climas árticos, poden distingir vinte crases de brancos onde o meu ollo pode ver só un, creo que se pode responder ao racionalista incrédulo : os nosos órganos tamén se fan coa paisaxe; antes do home está a paisaxe, o surximento deste sentimento telúrico é algo adequerido polo entorno, e está presente en moitos dos poemas que Neruda lle adica ó continente Americano en "Canto xeral":

"Amazonas
capital de las sílabas del agua
padre patriarca, eres
la eternidad secreta
de las fecundaciones"

     Mais, vivindo nós na cultura do desvínculo, non é de extrañar que moitos persoeiros gosten moito de alcumar de romanticismo calqueira sentimento que non sexa a vinculación afectiva coas políticas dos seus respectivos estados e cos seus estandartes nacionais. Ós racionalistas que non pensan senon en termos de razón de estado habería que respostarlles que, necesariamente, os seus gobernados non poden sentirse vinculados cos gobernantes, tendo en conta a situación global da clase traballadora en todo o occidente; como tampouco poden vincularse afectivamente cos seus estandartes nacionais... nin sentir ogullo algún perante a contemplación da bandeira nacional, sabendo éstes, no seu ser íntimo, que non hai motivo a favor —e sí moitos en contra — pra sentirse orgullosos de tal bandeira.
     Cando os Irmans Wright construían o seu primeiro avión, non pensaban na economía do tempo, o seu reto era un fin en sí mesmo : que o home puidese chegar a voar. Quixeron imitar á natureza, envidiárona... por dotar a un ser dunha capacidade da que eles carecían. A capacidade de voar. Mais, os tempos cambian e distorsiónanse vertixinosamente, os cidadans da aldea global, poden visitar moitos sitios e lugares diferentes, tanto a vista de paxaro (avión), coma a vista de topo (tren), e a pesares desta ventaxa, o ser humano non se considera un cosmopolita, coma tampouco deixou de ser un selvaxe e un ignorante; a razón estriba en que o cidadán visita outros lares en clave de turista, os lugares de encontro son prefixados polo mercado global das axencias de viaxez. Eu, sen ánimo de ser retranqueiro, pergúntome, ¿pode un facerse cosmopolita pagando 60 euros a unha axencia de viaxes, e residindo dous días en cada país?; cada vez que algún poeta louco versea sobre os seus ríos, xentes ou formas paisaxísticas, xa se pode cheirar a poucos metros o desencanto dalguns persoeiros de mentes abertas condeando ao poeta en cuestión de provinciano ou... sigh, nacionalista.
     Din que a natureza é sabia, ben, pois a min gustaríame quedar algún día con alguns cosmopolitas nas faldas do monte faro. Así poderíalles ensina-lo comportamento das crías dos estorniños e máis dos seus pais. Os estorniños teñen ás pra poder viaxar polo mundo enteiro, espértanse tódolos días no alborecer, despreguízanse e botan a voar, libres da mirada autoritaria dos seus pais; mais... despois dese intre de liberdade, o estorniño síntese só e desamparado, perdeu o seu punto de referencia, deuse conta de que xa non ten norte ningún; ¿cómo se comporta perante esta situación?. Evidentemente, volta de novo á súa matria... ó seu punto de partida, ó seu embigo. Xa o dicía Chesterton : O amplio obxeto dunha viaxe non é poñe-lo pe en terra allea; é poñe-lo pé, ao fin, no noso propio país coma nunha terra extraña. Os cosmopolitas poderían retrucarme que iso obedece á dependencia que ten o estorniño do alimento dos seus pais; ben, mais logo ensínolles ós pais dos estorniños, e fican pampos cando se dan conta de que, a pesares de ter ás potentes pra viaxar polo mundo, fican quedos nun espazo e dínse a sí mesmos : "eiquí me quedo, eiquí nos quedamos". Os neo-cosmopolitas tamén adoitan a dicir que os homes que senten querenza pola terra, non poden ser senon bestas, i eu dígolles que non hai besta máis grande que aquela que non deixa ás demais busca lo seu sitio no mundo, ou vorquillarse gozosamente no sitio mesmo... ó igual que se emvorquillan os amantes no seu leito de amor.
     Despois de construi-lo avión, os Irmans Wright seguiron sentíndose Ingleses, a pesares de poder viaxar polo enteiro mundo, despois dunha longa viaxe por lares diferentes, o estorniño voltou cara o niño, E despois de visitar miles de países en clave de turistas... os turistas voltaron ao seu país de orixen. En canto aos cosmopolitas, despois de viaxar por todo o mundo, mercadeando en tódolos portos, e falando con tódolos ministros de comercio de tódolos países, olvidáronse de tratar coas suas xentes, de beber cervexa nas súas tascas... de observa-las súas paisaxes, ou de falar cos obreiros que, despois da súa volta, traballarían para as súas fábricas. Cansáronse pronto de mercadear polo mundo, e construíron unha cabaña nunha vila lonxana... pra dicir o que todos, nalgunha ocasión das nosas vidas, precisámos dicir : "de eiquí SON, e nestes momentos, de eiquí non me movo".
Non creo que haxa homes sen matrias.

Identidade-liberdade: cuestión de sinerxia

     En máis dunha ocasión me fago preguntas "absurdas", esta teima por morderme a cola como unha pescada persígueme dende que son neno, mais é unha teima que non podo evitar. Unha desas preguntas absurdas refírese ao porqué da liberdade; fálase moito desta palabra, e mesmo está en boca de certas clases políticas das cales todos sabemos que non son fieis representantes de tal palabra; o certo é? que profundamos moi pouco no seu contido. Un dos medos máis grandes que pode experimentar unha persoa é o medo a ser rexeitado polo seu entorno de iguais, o medo a ser de ningures; intento facer un exercicio de empatía, poñerme na situación, lugar, espacio e tempo de todo individuo que, por circunstancias alleas á súa vontade, síntese excluído do entorno no cal interactúa cos seus semellantes, ou sinxelamente é excluído por non encaixar nos signos de identidade dun "nós" calqueira: facendo este exercicio de empatía, podo entender o porqué da liberdade, e atópolle unha íntima relación causal cando entendo o porqué do medo; desexamos ter espazos de liberdade, porque unha vida vivida con medo, é unha vida invivíbel, porque os medos e as inquedanzas dun individuo ou colectivo precisan ser expresadas; unha sociedade na que non existen os puntos de encontro, e na que non existe a comunicación, é unha sociedade opaca, sen vida, irrecoñecíbel praos individuos que a compoñen; se os individuos non se encontran, as afinidades, as vinculacions, as inquedanzas, en resumo, todo o que artella o noso imaxinario mental e sensíbel, está destinado a existir tan só coma un soño; mais, se esas afinidades, vinculacions ou inquedanzas encontran un lugar no mundo, un espazo, o mesmo empuxe do "nós" converte ás nosas inquedanzas en proxectos, conquistamos un sentido vital prá nosa existencia, o mundo deixa de ser un teatro a cuxa representación asistimos pasivamente. Sigo profundando, e tento imaxinarme a impotencia que deberon sentir alguns individuos como Marcuse, Brecht ou Walter Benjamín, forzados ao exilio, negados da palabra na súa mesma nación, escribindo entre os escombros dunha Europa que volvía a derrubarse polo fanatismo, e entón é cando podo entender que a liberdade ten un límite, a partires do cal comeza a ser perigoso ou imprudente exercitala; o mesmo instinto de conservación do individuo podería preferi-lo silencio ao dereito de Ser e actuar no mundo, mais sería un silencio insoportábel, polo mero feito de que a identidade ten tamén un componente afectivo e simbólico que, en tempos de crise, serve como soporte existencial ao individuo, esa identidade colectiva, neses contextos históricos? ten a súa función de medio prá consecución dun fin: a liberdade. Mais, non nons enganemos, a identidade tamén pode ten o seu xérmolo na pulsión de dominio, de estigmatización do diferente.
     Coido que unha pregunta que deberiamos facernos a nós mesmos, como individuos, é a seguinte: ¿identidade ou liberdade?; o certo é que non se pode ir na procura do primeiro sen a existencia plena do segundo, as identidades poden funcionar coma punto de encontro, mais tamén poden converterse en todo o contrario; isto é: nun punto de des-encontro cos demais, nunha fronteira cultural, nun ghetto excluínte cuxo xérmolo reside na confrontación dialéctica cun "outro". Se falamos da nosa identidade ou da nosa cultura, deberíamos ter en conta que a identidade é un punto de encontro, mais non unha esencia que nos caracterize a todos: non hai unha galicia, hai, eso sí, unha galicia, a de agora, na cal moitos persoeiros queren conserva-los mesmos vicios políticos e redes clientelares de sempre; a esta Galicia, en estado de by-pass político, hai que contestala coa axuda de individuos ou grupos que propoñan outras Galicias posíbeis. Mais, nun pobo cuxos individuos dependen en demasía do espazo público pra levar a cabo proxectos tanto económicos como culturais; ¿pode realmente surxir pensamentos autónomos?, ¿hai vontade pra elo?; non, namentres neste país a conversa política sexa un tabú. Non, namentres, siga existindo ese medo atávico ao pensamento. Non, namentres non exista o "nós": un punto de encontro, libre de esencialismos ou guettos culturais. Non, namentres identidade non implique a liberdade de expresala de moitas formas; neste pobo hai vinte poetas por kilómetro cadrado, a imaxinación, a intelixencia e o optimismo non só existen senon que tamén poden ser posíbeis. Pero en Galicia, cidade Xardín, estas virtudes non venden, esta vitalidade cultural non se traduce políticamente.

A cara descuberta