Democracia —e demócratas— "de
chicle"
Despois da perda da maioría absoluta en
Galicia, a nosa dereita cañí quere deixar ben claro que foron eles, e
só eles, os que "gañaron" as eleccions. Como consolo non
está mal, mais non deixa de ser curioso porque polo xeral sempre se lle
atribuiu á esquerda ese sentimento de superioridade moral que vai
ligado ó "orgullo do vencido" despois de cada fracaso
revolucionario; mais estes son tempos estraños, o orgullo dos vencidos
e a reivindicación xa non son só patrimonio da esquerda: a nosa
conferencia episcopal sae á rúa a recoller firmas contra o matrimonio
homosexual, e o Fraguismo converte unha "derrota" —non gosto
deste termo en política, soa a ring de boxeo— en termos efectivos nunha
victoria simbólica.
Se por algo se caracterizan as nosas
clases políticas é por ser moi "flexíbeis". Despois da perda da
maioría, Mr. Rajoy and cia. piden a reforma da lei electoral. Por
algún misterioso azar acordáronse agora de que a susodita lei permite
que o partido máis votado poida perde-lo mando no executivo, e tamén —por algún misterioso
azar?— acordáronse despois de perde-la súa
maioría absoluta.
Non é certo que os nosos conservadores
sexan temperamentos rexos e escolásticos, ó contrario, vailles os
conceptos flexíbeis, as democracias "de chicle". ¡Claro que queren
facer reformas home!; cando lles convén, acórdanse de retoca-la lei
electoral. Cando lles convén, opositan aquelo que, con eles no
executivo, "iba a máis". Cando lles convén, son Europeístas. Cando
lles convén, son galeguistas. Cando lles convén, citan a Castelao, e
cando lles convén son demócratas.
Mais isto non é todo: cando lles
convén, son "progresistas", e levarán a Galicia cara un
"infinito"
progreso económico, e cando lles convén, son "conservadores" e disque
non permitirán que o nacionalismo rache coa "obra" (¿!) de Fernando o
católico, (Fraga dixit) malia que o nacionalismo de Fernando o
católico rachase coa pluralidade cultural e relixiosa da península,
amén de darlle pasaporte a quenes poderían ser unha boa base
económica prao proceso de construcción do devandito estado: os
xudeus. Toda unha "obra": a diversidade cultural ó exilio, e a
potencial base económica ó exilio. Todo un paradigma de política.
"Dios los cría y ellos se
juntan". Hai
uns días tiven a oportunidade de ler como certo periodista se queixaba
da "tiranía das maiorías" no noso sistema democrático: certo,
mais
agárrense: a lúcida pluma era afín á Aznaridade. Despois de ler
tais declaracions, creo que é posíbel afirmar aquelo de que "nunca
unha puta lle chamou honrada a outra". Ademais, o —disque— periodista en
cuestión, deixándose levar por certa arela romántica, botaba de menos
"aqueles tempos" nos que a Aznaridade convertira a España en
"algo".
Polo visto, "aqueles tempos" foron a idade de ouro da España
post-transición que —casualidade— representou precisamente a
lexislatura do "admirador de Azaña".
"!Aqueles tempos!, ¡Aqueles tempos!",
exclamaba. E eu pensaba pra min —diantres, qué rápido vai todo,
"aqueles tempos" non eran hai ano e pico?"—.
!España era "algo"!,
¡España era "algo"!, decía. E eu pensaba —¿algo?, ¿un paxaro?,
¿unha concha?, ¡se aínda estamos coa eterna discusión sobre o "ser
en sí" de España!; ¿algo?, ¿algo qué?: ¿un ente, unha pantasma,
un pesadelo?—. Entón entendino: ser "algo" era ser
"importante"; ser
algo era estar coa cool "global society", ser algo era falar en Mexicano
prao lobby mediático global ("estamos trabajando en ellooo"), ser algo
era facerse fotos nas Azores, ser algo era "estar ahí". Non importa
porqué, de qué maneira ou a pesar de qué: había que "estar ahí",
había que "ser algo".
Entón comprendín o absurdo e
irracional de certos nacionalismos.
Tempo, memoria, identidade
"Non hai límite prao número de
formas en que eu podería describirme a min mesmo"; di Eric
Hobswan. Acordome tamén do ocurrente título da autobiografía de
Bernard Shaw: "dezaseis esbozos sobre min mesmo". Esculcando
anacos de identidade, encontro moreas de imaxes, moreas de experiencias
e lugares comuns na memoria, lugares que desaparecen, pero que seguen
vivos, coma se retornando inconscientemente ao pasado, a memoria
individual nos fixese unha chiscadela no presente, obrigándonos a
re-encontrarnos a nos mesmos... ou ben a re-enriquecernos no misterioso
quebracabezas da identidade.
"Die Warheit is Konkret"; a
verdade é concreta, sentenciaba Brecht. Coa identidade pasa o mesmo,
pra que ésta sexa sólida e ricaz, precisa, ó mesmo tempo, o diálogo,
o encontro, a pescuda doutras identidades que criamos soterradas. A
linguaxe é o fio necesario pra atopármonos mutuamente, o
"eu" recoñécese porque se sinte identificado cun
"eu" ó que escoita, o "eu" síntese porque percibe
a dor, a alegría, a esperanza doutro "eu" que se expresa con
confianza.
Os mesmos puntos de des-encontro cun
"outro", son puntos de encontro con outros, e viceversa, os
meus puntos de encontro cun "outro", son puntos de
des-encontro con outros. Facer da identidade unha perigosa e superficial
dicotomía, é caer repetidamente no mesmo erro; como individio,
recoñezo o meu pasado, no presente doutro individuo, recoñezo as
miñas arelas, no presente doutra persoa. Sí, tamén podo entregarme
á fugacidade e á inmediatez do presente. Mais, o certo de todo isto,
é que a identidade non só ten un lugar, un espacio, senon tamén... un
tempo. Por iso, a tensión entre "tradición" e
"progreso" ou "modernidade", pode caer en
dicotomías absurdas; se non caemos na conta de que estamos sempre a
cabalo dunha e doutra.
Mais, ¿quere isto dicir que teñamos que
axeonllarnos sempre perante a intrínseca necesidade do
"moderno", do "novo"?. Non. A certo progresismo
responderíalle que, antes de dar "un paso cara adiante", é
preciso dar catro cara atrás, e a certo conservadurismo , que as
frustracions dos pais, non teñen porque se-los soños dos fillos.
O optimismo da vontade
Non hai que facer moito caso dos que
utilizan a palabra "utopía" con ton pexorativo; mais,
deberiamos alonxarnos tamén dos que cren cegamente nela. O
"optimismo da vontade" do que falaba Gramsci ben podería
rematar en autoparodia, e se algo pode ensinarno-la historia, quizais
sexa o feito de que non basta só con ser "optimista". Podo
desexar camiñar sobre as augas coma Cristo, e incluso podo ser
optimista ó respecto, mais coido que, neste caso, o "optimismo da
vontade" perdería por goleada perante as leises da física.
A estas alturas, e despois do fracaso das
utopías redentoras, un chega a pensar que a loucura non é un lugar
delimitado por unha liña que a separa da cordura. Non. A loucura
preséntase alí onde pecamos de exceso de optimismo —e alí onde impera
un exceso de pesimismo. Ámbalas clases de tolemia están condeadas a
discutir de forma irreconciliábel, e ámbalas dúas coincidirían en
que ser "conciliador" é ser un inxenuo, aínda que a súa
particular cordura nos puidese custar miles de mortos.
Dicir que pola "patria" se
sacrificaron moitas vidas é unha opinión moi común, do mesmo xeito
que é un lugar común opinar que a bandeira só é un "trapo
inservíbel". Mais, hai bandeiras que son igual de perigosas sendo
invisíbeis: a bandeira do optimismo, e a bandeira do pesimismo. Dubido
moito que sexa un trapo o que motive ós homes a ser patriotas, sería
como dicir que é o meu bolígrafo o que me impulsa a ser escritor; o
realmente peligroso das "patrias" non son as súas bandeiras,
senon os sentimentos sobor os cales se queren construi-las susoditas
patrias.
Podo afirmar, sen dubidalo, que tanto os
demos coma os anxeles poden ser patriotas, mais ámbolos dous están
pensando en patrias diferentes. Podo afirmar tamén, sen dubidalo, que o
Fuhrer, cando falaba de Alemania, non pensaba en Alemania, senon no
mundo: a perigosa relixión do pesimismo levoulle a convencer ós
alemans de que necesitaban "recupera-lo territorio perdido"
pra ser máis alemans, e a relixión do optimismo levoulle a convencer
ós alemans de que podían se-lo mundo.
As bandeiras están moi ben onde están,
non fan mal a ninguén. O problema das palabras, non reside nas palabras
mesmas, senon nas persoas; o problema das bandeiras, non reside nas
bandeiras mesmas, senon en certos "patriotas"; o problema dos
parlamentos, non reside nos parlamentos, senon en certos parlamentarios,
¿e o problema dos soldos dos parlamentarios, reside nos petos dos
parlamentarios?. Non, reside nos parlamentarios.
Non deixa de ser un feito cómico que
alguns persoeiros boten man de argumentos idealistas onde hai razons
materiais, e de argumentos materialistas onde hai razons materiais. Tal
tolemia levaralles ó absurdo de opinar que a crenza en Deus é froito
dun "transtorno obsesivo-compulsivo" da materia, e a crenza no
diñeiro froito de individuos "nobles" e
"honorábeis". Estou seguro de que serían capaces —tamén— de
atribuirlle-las culpas do quecemento global do planeta a
"Deus", para silbar logo cara o ceo coa conciencia tranquila.
Cousas do noso
"post-modernísimo" mundo.
O peso inasumíbel da culpa
A ninguén lle gusta entona-lo "mea
culpa", é un esixente exercicio de humildade praos tempos que
corren. Hai certos sectores "progresistas" que teiman en dicir
que temos que liberarnos do sentimento de culpa, pois —din— é un resto
atávico da nosa cultura nacional-católica. O que quizais non saben é
que esa cultura nacional-católica aínda existe.
O tema da culpa existiu antes ca Franco,
lamento ter que recordar semellante obviedade; do que non estou moi
seguro é de que o franquismo sociolóxico (o de antes e o de agora) se
preocupe moito polo significado de tal palabra: culpa; tampouco sei eu
ata que punto o "arriba-la muerte, abajo la inteligencia" de
Millán Astray poida estar cargado de sentimento Xudeocristián. Que mo
expliquen, porque non entendo esa asociación entre o devandito
sentimento de culpabilidade e a cultura nacional-católica do
franquismo. Precisamente, o que lle faltou sempre ós
"revisionistas" de Franco, aparte de vergoña, foi o devandito
sentimento de culpabilidade.
O certo é que, gústenos ou non, a culpa
paséase coma unha pataca quente nas nosas clases políticas. Odiamo-la
culpabilidade, porque pon en dúbida a nosa credibilidade como cidadans
ou políticos, gústanos sacárnola denriba, ninguén a quere e
queimanos nas mans. Mais, a única forma de termos dignidade coma
colectivo é termos —tamén—
certo sentimento da dignidade individual;
acepta-las consecuencias negativas dos nosos actos e asumi-la propia
responsabilidade é unha tarefa que vai alén do proselitismo relixioso,
é unha aspiración vital que nos confire dignidade, un deber moral coma
cidadán ou político galego, vasco, catalán, ou Español. Unha
esixencia necesaria pra calquer Xudeu, cristián ou musulman,
independientemente do contido da súa fe.
Na miña nenez, recordo aburrirme moito
nas clases de relixión, mais non recordo nunca ser desprezado por
ningún home con sotana, cousa que sí recordo de certos profesores de
matemáticas e lingua que —disque—
eran moi laicos. Gozar dunha
constitución democrática no nos fixo demócratas, nas escolas todavía
quedaban restos atávicos de resentimento e aínda temos moito, moito
que aprender.
Non somos "demócratas" por
termos formas políticas supostamente modernas e democráticas sería o
mesmo que decir que un é escritor só por ter lapis; a democracia
practícase nos parlamentos, pero apréndese nas escolas, e isto é algo
que debería saber calqueira cidadán, con sotana ou sen ela, laico ou
non laico. E punto.
O senso común é o máis revolucionario
de tódolos sensos, é ese senso que sabe da mentira que latexa no odio: o de clase, nación ou étnico-cultural; é ese senso que sabe das
múltiples xustificacions ideolóxicas que artellamos para convertir ó
"outro" no "inimigo", ou como se fai —tristemente—
neste país: no "rival" político. A cousa non pode ir moi
ben cando a democracia se convirte en "partitocracia", ou
cando o exercicio da política consiste na vulgar retórica do insulto.
Xa non falarei da sensación que provoca ver como os parlamentarios dos
partidos maioritarios botan en bloque; fálase dos "dereitos dos
individuos", ¿pero creen realmente os nosos partidos no
individuo?.
O senso común está condeado a ser
alcumado de "inxenuidade". Non importa, as verdades son sempre
ferintes, inxenuas sinxelas. Hai un paso que debemos dar cando a
necesidade de expresar "eu son" ten o seu xérmolo no
resentimento, no rencor cara o outro; é o paso máis importante, o
único paso posíbel, a pinga de auga que desborda o vaso, o gran de
area que escacha o cubo:
Prescindir do odio, para ser.
Este é un exercicio pedagóxico que
deberían levar a cabo certas clases políticas e eclesiásticas, algo
así como un manual de autoaxuda para supera-lo seu espíritu de
vinganza; aínda que, o mellor que se lle podería contestar ós que
gostan de fomenta-la crispación son estas palabras de Chesterton:
"Non fago moito caso dos que din que a confesión é unha
cobardía, dubido moito que teñan a valentía de confesarse".
Porque non é o mesmo ofrecerse pra facer de confesor, que te-la
valentía de auto-confesarse. Non.
Identidad y conflicto
Al igual que uno puede preguntarse si fue
Dios quien creó al hombre, o el hombre quien creó a Dios... uno puede
preguntarse también si fue Fraga quien hizo a Galicia, o Galicia quien
hizo a Fraga. Al igual que uno puede preguntarse si Dios es infinito en
bondad y sabiduría, puede preguntarse también si Fraga reune tales
atributos; los votantes de Don Manuel opinarán dos cosas : que fue
Fraga quien hizo a Galicia, y que reune los eternos atributos de la
bondad y la sabiduría; por ello, le están eternamente agradecidos, y
para reforzar ese agradecimiento, rematan la cuadratura del círculo
opinando que fue Dios quien envió a Fraga a los gallegos. Y esto no es
una metáfora, en algunos, el hecho religioso se proyecta en la figura
de Don Manuel, y los "disidentes laicos" que no creemos en
él, no somos —dicen—
buenos Gallegos.
Siempre me resultó irracional esa manía
de asociar atributos individuales a identidades colectivas, como si
aquellas fuesen causa de éstas, y no al revés. Bajo esa pulsión
subyace la peligrosa intención de hacer a los individuos a imagen y
semejanza de cierta "esencia intemporal" de la nación;
vivimos siempre entra tradición y modernidad, somos herederos y
creadores, para bien o para mal. Si estuviesemos obligados a imitar a
nuestros antepasados estaríamos también obligados a imitar sus
defectos y sus errores, estaríamos también obligados a pensar las
mismas soluciones para circunstancias y problemas diferentes.
Ciertos patriotismos, tienen su germen en el sentimiento latente del
padre que, habiendo criado a su hijo, niega a éste la posibilidad de
emanciparse algún día, de correr con los riesgos de sus decisiones, de
adquirir autonomía propia, de diferenciarse del padre... sin necesidad
de ofenderle. Cuando oigo hablar de las "dos Españas",
confieso sentirme desconcertado: malamente puedo concebir dos Españas,
cuando concibo más de dos Galicias. Eso no impide que admita la
existencia de una constitución cuyo cuerpo jurídico —que no es
perfecto, y que puede ser reformado— me afecta de la misma manera que a
un ciudadano Vasco, Catalán, Español... o Mozambiqueño; una
constitución que DEBERÍA garantizarme lo que me promete. Pero la
realidad se impone, y el hecho de que tales derechos se correspondan
más con declaraciones formales que con realidades consumadas, puede
desesperar a más de uno, cierto; pero tal problema no es un problema
"nacional", es un problema de ineficiencia política; el
problema radica en que los partidos que operan desde las instituciones,
no han sabido o no han podido convertir tales derechos en hechos.
Volviendo a esto de las identidades: es un tema delicado. Opino,
sinceramente, que identificarse con un estado, una organización
político-administrativa, es casi lo mismo que identificarse con la
administración de Justicia, lo cual no sería ridículo, ni mucho
menos... si es con el ideal de Justicia con quien nos identificamos... y
no con el edificio de la administración de Justicia. Bromas aparte:
uno puede sentirse identificado también con un cúmulo de poetas,
escritores y artistas que forman —o no— parte del estado al que
pertenece, y ahí es donde las identidades se multiplican, se vuelven
más flexibles y abiertasm se vuelven, incluso, ambiguas.Jugar con el
tema de las identidades desde las instituciones del Estado, no sólo me
parece un peligro, sino también un ejercicio retórico que busca, en
determinadas ocasiones, la eterna estrategia del "divide y
vencerás". De la misma forma que el Vaticano puede distorsionar y
contradecir el contenido de la fe cristiana, las instituciones
políticas no escapan tampoco de ciertas clases políticas que juegan a
decir a sus ciudadanos como deben sentirse en tanto que Vascos,
Españoles, Gallegos, Catalanes... o Rusos.
A hipertrofia do "eu"
O método científico non capta o clima
anímico dunha sociedade, na Gallaecia, un pode percibir un clima de
frustración xeralizada, un dáse conta de que o cidadán medio abdica
das discusions políticas, coma se a incompetencia dos representantes
fose unha especie de lei natural que estivese condeado a sufrir. Este
cristianismo laico é froito desa desidia provocada polo cansazo. Mais,
este cansazo, non é exclusiva dos gallegos, sempre se nos colgou a
etiqueta de individuos pintorescos, a medio camiño entre o humorismo e
a resignación, unha peculiar química que ten como resultado a xa tan
coñecida retranca. O certo é que a susodita retranca ten traducción
en moitas linguas e países, a ironía inglesa dun Chesterton, a
mordacidade irlandesa de Bernard Shaw, ou o humor negro do escocés
Jonathan Swift. Ás veces semella que queremos converte-la susodita
retranca nun tótem typicall Galician, pero non nos enganemos : tódolos
pobos, en tódolos países, teñen a súa particular maneira de
traduci-la resignación colectiva nunha particular forma de humor;
certamente, todo discurso oficial que ensalza as virtudes de pasados
gobernantes, ten sempre o seu contra-discurso, interiorizado por quenes
sufriron cotidianamente as virtudes dos grandes gobernantes. A cultura
popular é sempre un almeiro de contradiscursos tinguidos de humorismo,
Freud non se equivocaba cando decía que, detrás da sonrisa, sempre hai
certo conflicto agochado.
A retranca, pois, non é exclusiva de los
gallegos, en calqueira parte de península, escarabellando verdades nos
bares ou na conversa cotiá, un dáse conta de que o escepticismo e a
desconfianza cara a clase política é extensibel a Europa. Sería
fácil bota-la culpa á cultura do apoliticismo que invade ás nosas
metrópoles —noutros tempos, as cidades eran repúblicas de ideas, hoxe
en día son repúblicas do consumo—, mais non sei ata que punto tal
apatía pode se-la consecuencia do imperio do consumo. Resúltame unha
falla enorme de humildade que certos parlamentarios falen ao cidadán
con ton paternalista, invitándoo a que abandone a súa desidia
política cando, posibelmente, a causa de tal desidia reside en que o
cidadán non se sinte representado polos mesmos representantes que o
animan a participar na democracia —unha vez cada catro anos—.
Sen ánimo de resultar populista, direi
que o examen de conciencia é algo recíproco, debe preocuparnos —como
cidadanas—
o apoliticismo xeneralizado, da mesma maneira que á clase
política debe preocuparlle se ese apoliticismo podería deberse á
distancia que existe entre representantes e representados, ou quizais á
falta de proxectos políticos cos cales o demos poida sentirse
identificado. ¿Faise este examen de conciencia, tanto por arriba como
por abaixo?, non. Decía Mark Twain que había tres clases de mentiras:
as mentiras, as malditas mentiras e as estatísticas, así que, a
pesares do que as últimas digan sobre a participación política, nin
ao cidadán lle parece un problema que non exista "conciencia
política" —cando o mesmo concepto, cidadán, é de por sí un concepto político—, nin á clase política lle interesa preguntarse en qué medida son
merecedores do status de representantes. Podemos enganarnos a nós
mesmos coas estatísticas e mira-las porcentaxes de participación nas
urnas, pero os datos non falan por si sos, o nivel de preocupación pola
cousa pública non é algo mensurable matemáticamente. No fondo,
sabémolo, pero seguimos enganándonos con esa confianza cega nos
números.
De pouco serve que un cidadán teña unha
carta de dereitos, se é un cidadán pasivo no deber cívico: esixir
vontade política pra que os dereitos formais pasen da forma ao feito,
é un deber cívico, pero un deber que se reclama en nome dun nós. O
deber cívico presupon unha forte vinculazon coa res pública, presupon
que os cafés sexan tamén unha especie de agoras públicos encubertos
nos que os individuos-cidadans expresen sen vergoña os seus problemas
cotiás, presupon percibirse a sí mesmo, non coma consumidor e
espectador pasivo do político, senon coma suxeito con potencialidade
crítica, con capacidade para influir e presionar ás institucions cando
éstas xa non se perciben colectivamente coma representativas do demos.
Esta potencialidade só se practicará cando fuxamos da hipertrofia do
"eu" e practiquemos o "nós".
Quizais, na nosa percepción do "nós", haxa dúas posturas —aparentemente irreconciliábeis— que deberían entrar en sinerxia: o
nós como un sentimento de pertenza a unha comunidade lingüística e
cultural determinada, e o nós como sentimento de pertenza a unha
comunidade política determinada. Ambalas dúas posturas, levadas ao
extremo, poden ser excluíntes, o noso futuro pasa —ou debería pasar—
pola superación da tensión dialéctica entre estas dúas formas de
senti-lo nós. Decía Ryszard Kapucinsky, que o noventa e nove por cento
dos conflictos xorden exclusivamente pola falta de comunicación, as
cidades, que noutos tempos eran un foco de creación, importación e
exportación de ideas, hoxe son, maioritariamente, un foco de creación,
importación e exportación de cousas. ¡Qué curiosa paradoxa!, que o
conflicto, as tensions a incomunicación e a falla de ideas sexan unha
realidade na sociedade da información. Dá que pensar.
O "pro-gre-so"
Polo xeral, cando un home está cegado
por unha causa xusta, sexa ésta cal sexa, teima en pensar tamén que o
opresor está no outro bando. Eu, que son home tranquilo, coidome moito
de facer caso a ideoloxías que leven tamén o seu propio listado de
persoas non gratas incorporado. Un xa sabe que, no máis fondo da nosa
natureza, sempre precisamos algún persoaxe ao cal mostrarlle o noso
sinceiro desprezo, pero hai que ter coidado, non se pode facer do
desprezo unha ideoloxía. Só o amor —decía Simone Weill— pode ser
constructivo, e aínda así, habería que ter coidado con certos
persoeiros que aman á causa de forma posesiva. Porque sí, coas ideas
hai que facer igual que coas mulleres, hai que querelas, vale, pero non
de forma posesiva, máis que nada pra que non se cansen de nós e pra
non tolear de amor. Toda idea, aparte de ter a súa propia lista negra
de persoeiros indeseables, ten tamén incorporada o seu propio reino dos
ceos particular; non hai unha que non teña por seguro que os seus
postulados levarán á humanidade toda a Jauja: esa terra prometida, na
que os ríos e as fontes son regueiros de leite e mel.
Imaxínense por un momento, un parlamento conformado por tres partidos,
no que cada un dos seus lideres quixese impoñer o seus medios pra
chegar a un fin común, e imaxínense agora un boi atado polos cornos
por tres cordas empurrado en direccions diferentes por tres individuos;
o resultado é o seguinte: o individuo A botando pestes do individuo B
por non turrar cara a esquerda, o individuo C maldicindo ao individuo B
por non tirar cara a dereita, e os individuos A e C maldicindo
conxuntamente ao individuo B por empurrar cara o centro. A estampa
podería ser traxicómica: un boi ferido e sen cornos e tres
campesiños en perpetuo cabreo. O fin común, meter ao boi no carro,
fracasa, coma sempre, pola maldita discusión sobre os medios. En fin,
así son as nosas democracias liberais. Eso sí, hoxe en día, non hai
ningún partido que non se chame a sí mesmo progresista, todos semellan
estar de acordo en ser tal cousa; o que xa non entendo é se teñen
seguro qué significa tal cousa. Cando nun parlamento cada un mide o
susodito progreso como lle peta, precísaxe urxentemente un conservador
para recordarlles día a día:
—¿Qué, señores, como vai a cousa, progresamos ou
non?
—Pois claro, pois claro, hoxe mesmo vimos de inaugurar un club de
Dominó en Fene —contestaría o señor Palmou.
—¿Un club de dominó, a eso chamas ti progreso? —recrimina Touriño
dende o outro lado da cámara.
—¿E logo a que chamas ti "progreso",
paspán? —responde exaltado o Palmou.
—¿Progreso?, ¿progreso?, e qué non sabes qué é o
" progreso",
¡espera ti ahí, que chamo a Madrid e xa che direi o que é o "progreso" —Responde tamén exaltado o Touriño
—¡Pois moi ben!,! espera ti ahí tamén!, ¡vou chamar a
"Madrí" e xa
che direi a ti o que é o "progreso" —berra o exaltado Palmou.
Namentres Palmou e Touriño chaman a Madrid pra preguntar qué é o
pro-gre-so, o presidente da cámara mira cara Quintana e pergúntalle
—¿E logo, vostede non vai chamar?
—ca!, eu a Madrid non chamo, total, ninguén me fai
caso —esponde
Quintana con asumida resignación.
Polo visto, non hai partido na península que non fale de progreso,
comezaremos todos a aplaudir cando —algún día— se poñan de acordo no
significado de tal palabra. Eu sempre pensei que a península era un
lugar de contrastes, semella que non damos encontrado un termo medio
entre progresismo e conservadurismo; a primeira actitude consiste en
glorificar tódalas ideas modernas polo mero feito de ser modernas, a
segunda en glorificar tódalas vellas costumes, polo mero feito de ser
vellas. O certo é que hai certo progresismo que asusta, na miña
universidade non falta quen quere aboli-la relixión, outros quixeran
destrui-lo capitalismo, outros acabar coa propiedade privada e aínda
hai algún que quixera queima-la igrexa; pero tamén hay
conservaduristas, isto é, os que queren abolir aos que queren aboli-la
relixión, destruir a quenes queren destrui-lo capitalismo e acabar cos
que queren acabar coa propiedade privada. Non acaba aquí todo:
tampouco a "cuestión nacional" semella fuxir dese transtorno bipolar
que caracteriza á península; dende pequeno nunca soupen entende-la
diferenza entre quen espeta unha bandeira no centro de Madrid e espeta
á concurrencia: "más español que tú!", e quen espeta outra no monte
do gozo e exclama: "máis galego ca ti!"; coido que a mellor solución
para fuxir de tal neurose política, sería xuntar, nunha asamblea
extraordinaria, tanto a conservadores como a progresistas, a ver se se
poñen dacordo no tema do progreso, e así, algún día, sabremos se
subimos ou baixamos. Outra boa idea sería moderar un pouco o ego
nacional —que moitas veces, é un substituto do individua— e convencer
aos patriotas da península de que substitúan o lema "máis galego ca
ti" polo "Galicia, cidade xardín".Vaia, digo eu.
O "Cosmopolita" imbécil
Segundo teño entendido, cosmopolita é
aquel individuo aberto aos usos e costumes doutros lugares, ou ben
aquela persoa que considera a todo o mundo como a súa patria. Se me
guiase pola primeira definición, tería moitas probabilidades de
acharme entre o selecto club dos cosmopolitas; se me guiase pola
segunda, expulsaríanme inmediatamente de tan selecto clube. Galicia
está chea de cosmopolitas: o cosmopolita chega ao seu bar de sempre,
pide un café, abre o periodico e infórmase avidamente sobre os
últimos conflictos internacionais; prende un cigarro, mira cara o teito
e reflexiona fríamente sobre o destino da humanidade. Ata aquí todo
ben, todos nós levamos a un pequeno Bertrand Russell na alma e temos
direito a exercer de humanistas tea five o´clock. Mais o certo é que
se un observa o comportamento de certos cosmopolitas que viven en
Galicia, dáse conta de que son individuos un chisco paradóxicos: se
un petrolífero verte unha tonelada de cru en Canadá, sácase do peto a
súa conciencia e articula un fantástico manifesto ecoloxista, se
verque dúas a uns centos de millas da costa galega, vólvea meter no
peto, pon cara de circunstancias, chama esaxerados aos centos de miles
de manifestantes e acusa á oposición de "sacar tajada política de los
hechos". O cosmopolita, en Galicia, é tamén un marxista convencido;
cando dous mil obreiros se quedan sen emprego en Polonia, sácase a Marx
do peto e articula un fantástico discurso contra a intrínseca maldade
do sistema, o egoismo da burguesía e a falta de ética na clase
política; se outros tantos desfilan cara as filas do paro en Ferrol,
mete a Marx no peto esquerdo, saca a Adam smith do peto e di ós
manifestantes: "es que no entendeis las leyes del mercado". O
cosmopolita, aquí, é un ser estraño: exerce o seu cosmopolitismo e o
seu amor á humanidade fora de Galicia; está tan aberto aos usos e
costumes doutros lugares, coma pechado aos usos e costumes do seu; isto
non sería —nin moito menos— ningún crime se non fose pola súa teima
en chamar provincianos aos que bailan a muñeira e Irlandeses e Catalans
ós que beben cervexa ou bailan a sardana. É un xeito metafórico de
falar, xa se me entende.
O desdobramento de persoalidade dos
cosmopolitas deste lugar debería ser digno de investigación nas
facultades galegas; onte, falando cun licenciado en psicoloxía social,
chegamos á conclusión —tras unhas
cervexas—
de que había dúas clases
de cosmopolitas: o de verdade é o galego: o primeiro ama á
humanidade, o segundo odia a Galicia. Certo é que existen cosmopolitas
de verdade por estes lares, pero pasan desapercibidos pola
proliferación do Cosmopolita imbécil. Unha mágoa.
Dicía Chesterton, que o fin dunha viaxe
non é poñe-lo pé en terra allea, senon poñe-lo pé, ao fin, no noso
propio país como nunha terra extraña. Non estaría mal que o
cosmopolita imbécil seguise os consellos do escritor Inglés, pois
probábelmente, co tempo, os niveis de autoodio en Galicia baixarían
bastantes puntos. Probábelmente —só
probábelmente—
comezariamos a
darnos conta de que certo cosmopolotismo non é máis ca unha estética
intelectual que consiste en te-la cabeza en trescentos lugares
diferentes pra evita-lo compromiso de pousa-lo corazón nalgures; non
serei eu quen se enfade por tal vicio, mais nunca entenderei ao
cosmopolita que viaxa tres días ao ano pra reconciliarse coa
humanidade, pra voltar á casa e enemistarse con ela os trescentos
sesenta e dous restantes; non sei se existe algunha estraña enfermidade
psicolóxica —prá cal eu non coñezo termo
algún—
consistente en
idealiza-lo descoñecido e despreza-lo coñecido. Supoño que non,
porque a esa e vicio chámaselle, sinxelamente, falar por falar; xa
saben iso que se fai por aburrimento.
Eso é o que lle pasa o Cosmopolita
imbécil: abúrrese na súa casa, e libera a súa frustración cargando
contra os que non se aburren; e velaquí o que pode parecer unha
paradoxa pero que —créanme, por
favor—
non o é: o Cosmopolita
imbécil é o home máis curto de miras que poida existir. |
BVG
Voltar atrás
