BVG     Atrás    Índice de Páxinas

[p. 101]                 *              *    *    A hora en q' a luz do luceiro, Sobr' o cabo loce tímida; E á negra furna pïando, Recóllense as breves píllaras;

A hora en q' o raposo vagamundo,

Sae da sua manida; E á caza d' escarabellos, Vai pol-a ruda marina;    A 'quela hora en q' a campana, D' humilde porto dorida;

Ó rudo pescador que ven d' altura,

Fai decir: Ave Maria;    Entonces ó triste bardo, Que soña antr' as uces hirtas, Na gentil arpa apoyado, En donde o vento suspira;

Entóncel-ó bardo, cal vago fantásma,

Visita a melancolía. [p. 103]                 *              *    *    Agora, meu corazon, Agora po-la noitiña, Po-la miñanciña, non.    Ninguén nos póde estorbar... Hé ben soparada e soa, Esta gandra de Gundar. [p. 105]                 *              *    *    Despois do duro combate, Q' o nobre celta Folgar, Contra do esquivo romano, Librôu de Xallas no chan; En que tantos esforzados, Perdéno a luz xogoral; No medio da esquiva gandra, Asomellante ó estrelar, Que s' apaga receoso, Do monte Meda detrás; Morría a linda Maroñas, D' unha ferida mortal No branco peito, cal rosa Cortada do vento soán.    Maroñas, vírgen intrépida, De magestüoso andar; A cual os brandos adornos, Desdeñóu da tenra edá; E do escudo, e grave yelmo, Cenguío o corpo lanzal: [p. 106] E dend' os mais tenros anos, Se compracía en dobrar O arco, seguindo os corzos, Da gandra no esquivo chan.    Das fillas dos nobres celtas, A mais valente, en verdá; Quixo éla do seu amado, Ao lado peleár, Sin que rogos á fixésen Ceder, nin volver atrás.    Mil veces o curvo arco, Brandéra con forza tal, Que muitos a luz garrida Do dia, non víran mais; Cando unha frecha arribando, Unha dura frecha audaz, Cravóuse no branco peito, Onde amor soe aniñar; E caío cal tenro pino, Das uces no escuro val.    Mais antes que dése o esprito, O arco ainda firme na man, Esto dixo á Margaride, Bardo da voz sin igual:    ?Doce e tenro Margaride, Do gracïoso mirar; A quen inda a dura lanza, Non encallecío as mans; Tan garrido e brando, como [p. 107] O doce toxo molar, Que crece na escura gandra, No seu tempo xogoral;  Ou Margaride, a tua arpa Héme muy doce escuitar...»    Dixo a valente Maroñas; Con voz á do vento soan Parecida, cando sopra Por entr' as uces quezáis:    E esto dixo Margaride, Bardo da voz sin igual:    ?Maroñas, boa Maroñas, Ou vírgen do seo albar, Com' a escuma das Basontas,  Cando sinten tempestá; Tan lixeira com' os corzos, Que fóxen no carballal; Cal pino da costa d' Ures, D' esbelto e dereito van; A valente antr' os valentes, A quen ben as armas 'stán: Teus tristes presentimentos,  He de razon olvidar;  Mais o son da miña arpa,  Se che prace, escuitarás.»    E así cantou Margaride, Bardo da voz singular:    ?A fror garrida da gandra, Que no doce mato está; No seu tallo randeándose, [p. 108] Ó sopro do vento soán;  Ó abrigo das hirtas uces, Nais a sua tenra edá; Que da tollente giada,  Acougo doce lle dan; ¡Dichos' éla, s' inda nova, Cand' inda apuntando está Do abrocho, unha doce causa A corta amiga en agraz; Antes que vellez escura, Ou lodo a veña a manchar!..    Dixo; e ó son das doces cordas, Maroñas perdendo vai, A doce cor, e quedóu Com' apagado estrelar; Sin luz, e descolorida,  De Xallas no esquivo chan.    E Margaride, antr' as uces, Erguida tumba lle dá, A modo dos nobres celtas, C' unhas antes por sinal; Para que fósen memoria Doce da futura edá.    Desde entonces, ou Maroñas, De Xallas probe lugar: Tomáche o nome garrido, Da valente sin rival; Pois no teu escuro eido, Maroñas descansa en paz. [p. 109]                 *              *    *    Os pinos fan doce son; N' esta doce soedade, Apértas' o corazon.    Non te poñas a tembrar, Meniña, non teñas medo, Que ninguén te quer matar... [p. 111]                 *              *    *    «Rei dos castros, castro forte, Garrido castro Nemenzo; O das uces montesias, E dos carballos cerqueiros: O da boa parecenza, O dos altos parapetos; Cheos de frores no vran, E esquivas uces no inverno; O dos fosos ben compridos. E ben fondos e ben feitos; Das rámpras en caracól, E camiños encubertos; Doce a vista desde longe, Castro boó, castro compreto, ¡Ou castro, amigo dos celtas, Antr' os castros o primeíro:!    Coma un celta forte e armado, Desde longe te contempro; C' o teu escudo embrazado, Con que deféndel' o peito; [p. 112] Eu non sei por qué, na alma, O que sinto non comprendo; Cal vírgen que o seu amado, mira c' un placer secreto.    Así a tua formosura, Respete o futuro tempo; E na tua nobre frente, Consérves o nobre sello. Q' he propio tan só dos fortes, Q' ó tempo non se rendeno: E seas doce lembranza, Dos dias que feneceron, D' aqueles qué inda virán, A povoar noso eído, E pasado tempo antigo, Chamarán ó noso tempo.»    Tal ó son d' arpa gemente, Cantaba a doce Maymendos, Filla do boo Contemunde, Entre os fortes o primeiro: Que do eido do seus mayores, No Támara, estaba vendo, O grande castro garrido, N' un dia escuro d' inverno, En que as uces montesías, Se domeaban co vento; E a voz da doce meniña, Íbase o longe perdendo. [p. 113]                 *              *    *

Aquela miña leda compañeira,

Presurosa e lanzal; Aquela doce meiga, Gracïosa e sin par; Que sempre me seguía, PoI' agreste soedá; Que s'eu corría, corría; S'eu paraba d'andar, Tamen ela paraba O seu paso fugaz: A roupa curta e leda, Das cores da miñan; C'unhas alas garridas, Com'a fada Baltar; Unhas leves sandálias Nos pés, q' envidia dán [p. 114] A neve, c' unhas cintas Que desde o calcañal,

As pernas, com' a Dáfne, lle tecían,

Con gracia singular:  Todo leve, impalpabre, Para millor andar...  Pl' a sua donosura,  Conocél-a quezáis? Víchela por acaso,  Presurosa cruzar,  Por antr' as vosas uces,  Ou, brañas d' Armeár...? [p. 115]                 *              *    *    ?Boandanza, saúde, Raza de Breogán; Teus groriosos destinos, Certo he doce agoirar: Raza nobre, anque ruda, Forte no soportar; A de boa estatura, E de corpo lanzal: Asomellante ôs pinos, Ben compridos que están,

Sobr' a materna, rápida pendente,

Do monte de Brumar.    Raza, q' antigamente, Ben soía levar, A brillante armadura, De fúlgido metal; [p. 116] E o arco curvo é forte,  Muy récio de dobrar; E o casco que ceibaba Un resprandor igual,

A aquel que ceiba trás do escuro monte,

A estrella da miñan. Antr' as espesas brétomas Do tempo que foi já; E nos dias dichosos Q' inda ó mundo virán; Oh! cantas cousas nobres Vexo, que comprirá, A estirpe generosa Que no céltico chan, Fende o molente seo  Da boa terra natal;  E aquela q' emigrante, Deixa o nativo clan; Como soen as píllaras Do noso litoral, Garridas vagamundas, Cando en bandadas van, Rasando as ledas prayas, Con presuroso afán;

En tecidas compañas sonorosas,

Virándose ô voár.    Os teus fillos sin conto, Certo en número igual As aréas da ruda Praya de Barrañan; Que dispersos povóan,  [p. 117] Con forte vaguéar, A espaciosa Colómbia, A da forma longal, Que sobérbia s' estende  De un a outro mar, Coma inmensa baléa, De corpo colosal, Que despois de naufragio, Sobre da praya está; Desde os salvages toldos, De mudábre acampar; Hastra os ingentes cornos Do rápido Uruguay; Desde a illa q' hé erma E nota as pérlas fan; Hastra o frio gandreiro, Onde os Andes sôn 'star, Como negros ferreiros, Q' en fera rolda están; E cos rudos martelos, O val fan resoar;

Forxando nas suas negras e altas covas,

O precioso metal; O lazo récio e forte E garrido serán, Q' os fillos reconcílien, C' antiga e comun nai; E os bós povos ibéricos Dispersos, juntarán.    Cal vario e radïoso, De monte a monte está, O ledo e curvo iris, [p. 118] Sobre de verde val; E seus formosos cornos, Soe ufano amostrar, Aos fillos da terra, Profético sinal; Tal tí, nobre e comprida, Boa raza lanzal, Nos dias da futura, Boa edade serás, Atamento garrido, Forte nóo sin rival, Ponte de ledos arcos, Q' he doce contemprar; E os bós fillos do Luso, E os fortes hirmans, N' un só nóo, fortemente, Os dous constringirás;

¡Tal he a somellanza sonorosa

Do garrido falar!    Sí... dos fillos do Luso, Q' apartados están, Por real estulticia Da grorïosa nai; O pastor, bóo e forte, AIgun dia serás, Q' a tribu vagorosa, Ao deixado clan, O descarriado gando, Q' agora errando está, Ao redil antigo, Gloriosa volverás. [p. 119]    E aquela nobre pléyade, De fortes no loitar, Q' a constancia heredaran,  Dos bóos e fortes páis; E nos férreos propósitos, Non consenten rival: Que levan no sembrante, A palidéz lanzal, Do turbulento insómnio, E do rudo pensar: Soldados valerosos, D' afanoso ideal, Somellantes á aqueles Que con ousado afan, Na ruda Zernagora, De fortes, forte nái,

Amostrar fan as presurosas prantas,

A caterva d' Agar.    Estes a terra verde, Do olvido tirarán; E os cativos ultráges Do estraño desleal; C' o garrido instrumento, Q' he nobre gobernar, (Quezáis antigo adorno D' algun cisne lanzal) A prevencion ignava, A estultícia cerval,

E as palabras de ferro injurïosas

Da pátria, vingarán.    Oh! canta luz eu vexo, [p. 120] Que na futura edá, Da tua frente sáe, Gente de Breogán! Como sóe antr' as brétomas, A luz do cabo Ougal, Que cos seus Iongos cornos, Centelleando está:

E ós ousados e vagos navegantes,

He seguro sinal! [p. 121]                 *              *    *    Cando te vexo m' acordo, De quen non podo olvidar; Ou figueiredo de Mórdomo, De Mórdomo, ou figueiral: A tua garrida sombra, Aló no medio do vran, Vista de longe, parece Que dá frescura e zolás.     Debaixo das tuas follas, Hai un garrido areal, C'unhas aréas tan brancas, Que vên da veira do mar;  Q'a quen te mira, convidan Ó sono... e outras cousas mais.    Reina dentro do teu sêo, Silencio tan xogoral, Que tan sóo de cando en cando, S' oi o garrido compás, [p. 122] Das tuas follas compridas, Ca doce brisa do mar; Ou o pio, se s' ofrece, D' un paxariño quezáis, O cansado camiñante, Que vai co calor do vrán, Ó verte de lonxe, dí: ?De Mórdomo o figueiral. E pasa adiante, ben triste, Porque non pode parar.    Non, non hé na sua casa, Nin á vísta de seus páis, Onde se buscan as nenas,  Para con elas falar; Mais debaixo das tuas follas, Onde testigos non hai: Ou figueiredo de Mórdomo, De Mórdomo, ou figueiral!  [p. 123]                 *              *    *    Pilléina antr' os pinos soa, Alba de medo tornóu; Quixo fugir, mais non pudo, (Que sabe que peixe eu son.)    Rogárame de rodillas, De rodillas me rogóu; Tembróu como á vara verde, Q' estremece a virazon.    Cal quen teme ser oída, Dixo:?Pídocho por Dios...!    ?Estás fresca! lle contesto, Vénte á min con oracions:    Non solta nunca o raposo, A galiña que pillóu; Hastra zugárlle o mel todo, Non solta a fror o abellon; Nin á branca e doce pomba, Larga o montesío azor. [p. 125]                 *              *    *    Cal soe arboladura, De nave poderosa, Facer negro valume, Sobre as tendidas olas; E' do vasto cruzámen, Fai orgullosa mostra, Co laberinto ousado, Das atesadas cordas;

Onde os aires pasantes arráncan,

Enérgicas notas:    Tal á alma do bardo, Hé soberbia e grandiosa; Tal na máquina ousada, Todas cousas resóan; Deixando mil suspiros,  En mil salvages notas;

¡Quen pode as rapsódias decir do sobérbio

Poéma q' entóan! [p. 127]                 *              *    * Gandra esquiva de Moureda;

¡Quen poidér' antr' as tuas hirtas uces,

Falar a soas con ela! [p. 129]                 *              *    *    O escuro Brandoñas, E o roxo Porcar, Dous fillos dos celtas, D' edá tenra e igual, Na lanza apoyados, Cal dous avelans, Q' están incrinados, Do vento quezáis,

Con vágoas quentes dos ollos falaban,

Da doce Baltar. ?Cal vara garrida, Aínda noval, Dereita e follosa, Que soe tembrar, C' un ventete máino, No tempo do vrán, A sombra da fraga Nativa sua nai;

Tal era a maneira graciosa e molente,

Da doce Baltar. [p. 130]    O vento q' asopra  C' a fresca miñan, Leváball' as faldras, C' un ledo compás: Cand' ela corría,  De Xallas no chan,  Seguindo dos corzos, O paso fugaz,

Decían as uces: ?¡Ós pasos graciosos,

Da doce Baltar!.. [p. 131]                 *              *    *

Fada garrida de leves alas,

Que leda voas, No doce abril;  Rompendo a brétoma, Con lindas galas,

Desconocida, presta e gentil:

Fada q' as veces, No espacio culto,

Dos pátrios agros costumas voar;

E as veces no aire, Do monte inculto,

Te soes sin trazas evaporar:   Das tuas alas o doce ruido,

E dos teus pasos, O grato son;

Que n' o percibe o atento oído,

Mais que só o sente, O corazon:

[p. 132]   Oín mil veces na miña infancia,

Nos pátrios montes, Da verde Erin; Sentín tua engebre, Doce fragáncia,

Cando pasabas por junta min.

Non te conozo; Nin sei a donde,

Ou vas ou tornas, nin por qué lei;

Nin sei se antes, Nin como ou onde,

Nin en q' antigo tempo t' hachéi.   Se fui na gandra de Carboéiro,

Nos verdes d' Oca,  Ou de Buxán;

Se nas alturas de Portoméiro,

Se nas areas  De Barrañán.

N' os verdexantes cómaros do Esto,

No val de Brántuas, Ou d' Angeriz; Ou nas pendentes De Corcoésto,

Ou sobr' o cume do Gomariz.

Se dos curutos, Na vaga bruma,

De prado verde na branda cor;

De negro baixo, Na branca escuma,

De casta estrela no resprandor. [p. 133]   Nas negras copas armonïosas,

Dos altos pinos, Q' hai en Cartel;

Se fui nas gandras espacïosas,

Nas correduiras De Recemel.

Non sei... mais levo tua doce historia;

Non sei tampouco, Quen m' a insinóu; Nin sei de certo, Porq' a memoria,

Doces lembranzas de ti gardóu.

Quezáis celeste Reminiscencia,

És d' outra vida que paséi já;

Quezáis presagio, D' outra existencia

Misterïosa q' inda virá.    Vírgen dos celtas d' amigos astros,

Dos nobres celtas, Fortes e bóos;

Quezáis habitas nos verdes castros,

Genio dos nosos Grandes avóos.

E pois no cárzle q' ó home encerra,

Pracer non hacha, Trégua ou solaz; Detén un pouco, [p. 134] Na escura terra,

O teu gracioso paso fugaz.

E m' apreixando, Dos teus garridos,

Graciosos velos de ledo tul,

Nos perderémos,  Do van collidos,

Dos pátrios ceos no brando azul.

[p. 135]                 *              *    * Eu sei donde moran, Eu sei donde están; As vira de longe, Seu golfo ó cruzar. O corpo ostentaban, De roxo coral, As testas d' anácre, Lostregando están;

Os lábios ardentes d' espléndido lázuli,

Q' encanta ó mirar.    Estaban sentadas, Con gran magestá; En tronos de pérlas, Cal reinas do mar.    Miréinas, miránome, Con mágico afan,

C' unha forte, pungente mirada,

Color verdemar: Oh Dios, que decírme Seus ollos querrán!.. [p. 137]                 *              *    *    Abonda já d' oracion... Porque de min non te libran, Nin Dios nin o demo, non. [p. 139]                 *              *    * Eu sei donde móran, Eu sei donde están; Ó sesgo das augas, As vin fulgurar. Conozo o seu golfo, Sua sirte natal; Aló nos profundos, Abismos do mar. Mui bellas, mui grandes, De tamaño igual;

Das testas ceibando mil íris sobérbios,

Color verdemar. Eu sei donde móran, Eu sei donde están.  [p. 140] lréi en leve góndola, Con amoroso afan; Rastrearéi con redes, Sua praya maternal: E s' inda así non podo, Meu deseo alcanzar, Improvisado buzo, Novo tritón audaz, Penso ó fondo Oceáno, Seu tesouro arrancar. Se na luita sucumbo,

A miña insánia intrépida escusá.

[p. 141]                 *              *    *    San Pedro de Brandomil, Na probe terra de Xallas, Canto hai que non te vin! [p. 143]                 *              *    *    Carballos de Carballido, Cand' era rapaz deixéivos; Vin despois de muitos anos;       Já vámos vellos.    Pasáronse as alegrías, Que trouguéra o tempo ledo; A mocedá fui pasada;       Já vámos vellos.    Eu teño os cabelos brancos, Vos téndel' os gallos secos; Os nosos dias pasáno;       Já vámos vellos. [p. 145]                 *              *    * Da alma n' o fondo, Eu levo unhas cordas, Que á cada momento, Soando están soas: S' estou vigilando,  Ocúpanme as horas; S' en prácido sono, Os membros repóusan, Agítanse insómnes, Já doces, já roucas. En vano febrénto, Nas luitas recónditas, O ánimo ousado, En vano s' esforza;

[p. 146]   Por domar o tumulto sublime,

As férvidas notas, Soberbias, agrestes, Salvages, grandiosas; Que ¡ay! n' o profundo Dos bardos repousan;

¡Cal repousan as chispas que dórmen,

Nas altas curotas! [p. 147]                 *              *    * Cando jázan do cisne, Os febrentos despoxos,

Sobre do verde da ribeira escura, E já non s' ouza ó canto armonïoso;

Dádelle sepultura,

No promontorio aquel areoso e vougo, Onde ó Anllons, ó seu nativo rio,

(Qu' él mais amóu de todos)

D' a peregrinacion antiga sua, E do longo traballo hacha repouso.

Que diga ó mariñeiro, Rudo fillo do Osmo, Ó entrar pol-a Barra, Volvendo o escuro rostro: ?Alí jáz o que fóra,

N' outro tempo cantor do eido noso.

[p. 149]                 *              *    * Sobr' o gallo do pino, Sin cuidar do destino,

O azor co fero grito o aire inunda; E fatigado da diuturna rázzia, Descansa da sua vida vagamunda.

Pasado o tempo ledo, Baixo o rudo penedo,

O lagarto descansa debuxado; E da necesidá dura e pungente, S' esquece, e do traballo já pasado.

Tódol-os feros brutos, Escamosos e hirsutos,

Féital-as cruas, sanguinosas probas, [p. 150] Hachan repouso nas profundas augas, Descanso atopan nas salvages covas.

Mais do genio mudabre, O ánimo indomabre, N' hacha descanso, non;

¡Quezáis s' agita n' él o espríto insómne, Do ángel da primeira rebelion! [p. 151]                 *              *    * Ou da terra de Xallas, feros corvos,

Que vagantes andás; Sin pensar no destino, Sin hoxe nin manan;

¡Quen poidéra ser voso compañeiro,

Pol' agreste soedá!

© 2006 Biblioteca Virtual Galega