Visualizar obra

A eso das duas da tarde de un bretemoso dia de Decembre do ano 1543, baixaba pol-o Picho da Cerca, en Santiago, unha vella como de unhos 60 anos, ben limpa e arrombadiña para artesana, segun paricia poI-o seu porte. O seu andar era pausado ainda mais do que pedian os anos, e revelaba unha persona fraca e achacosa. E ainda non era esto soilo para a probe vella, sinon que paricia que iba moy moito preocupada por algunha triste ideya. Asi foy camiñando hastra a Porta da Mámoa, entrou na cidá, tomou pol-o

[páx. 18]

canton da Rua Nova e parouse diante de unha casa do Outeiral, frente aa grande dos Ulloas. Sentouse nun poyal que habia a porta, como para tomar folgo e recollerse en si cos seus pensamentos, e logo preguntou a un dos mozos que entraban e saian si estaba o siñor Rodrigo de Bendaña, e pideulle que lle dixese que estaba ali Catalina, a teceláa de Bonaval, que lle queria unha palabriña. De ahí a un bóo pouco saeu o mozo correndo, e sin querer mirar para ela, díxolle:—Que subades.
     Sin necesidá de mais introdutor, subeu Catalina, que xa ben conocia a casa, e meteuse nunha espaciosa cámara escasamente alumeada por duas ou tres ventáas, non grandes ainda contando ca engadiga do mainel. Nun dos rincoos da sala, ao pee de unha ventáa e detrás de un ancho bufete, hachábase sentado nun sillon de baqueta, un siñor regordete, vestido de chupa e xubon, cerrado éste por unha larga e espesa fileira de miúdos botons de ambra en forma de abeláa. O qual asi que se adoitou de que entraba a teceláa, levantou a cabeza, pois estaba escribindo.
     —Ola Catalina —díxolle— qué milagre por aquí ¿ou vesme a trager a tea?
     —Boas tardes nos de Dios, siñor Rodrigo. A

[páx. 19]

sua tea está boa de acabar. Na semana pasada non me hachei nada ben e por eso non-a puden levantar, pero para a que ven, si Dios quere, xa a verá na casa. Mais agora —continuou Catalina, baixando a voz— si me perdona, queríalle unha palabriña.
     —Pois séntate aqui preto e conta.
     —Ay, sentarme siñor —porsigueu Catalina collendo un tabolete —fágollo de boa gana.—
Pois é o caso, siñor, que eu teño unha rapaza que penso de min que sua mercé ha de conocela.
     —Si, ben conozo aa tua Tareixa.
     —Asi dician os nosos antigos. Agora chámanlles Taresas, todo vay pol-a nova. Pois, siñor, cousa da mocidá, namoricouse dela un mozo da rua de San Pedro, e non-a deixa a sol nin-a sombra, pero, como dicen ali, as que me dan non-as quero e as que quero no-mas dan. A ela non lle hay que falar de eso. Parece cousa do anemigo, canto mais derretido está él por ela, ela mais fosca. A min, siñor, o mozo, ainda no-me parece mala comenencia, porque está na casa do siñor Froitoso de Ulloa, e o siñor Froitoso non ve por outro ollo. Dicen que cando o siñor Froitoso foi á Frandes co siñor Emperador, acompañouno este mozo, e ali valeulle

[páx. 20]

aa vida nunha batalla, e que por eso o siñor Froitoso lle ten tanta ley. A min díxome que para cando se case, o siñor Froitoso ha de darlle a mayordomia das terras que ten xunto de Caldas. Como sua mercé ve, a colocacion non é de desperdiciar, e como para unha nay a maor groria é deixar os fillos ben colocados, maxine sua mercé canto non eu desearei que a miña Taresa se veña aas boas. Todol-os dias de Dios lle perdico e matino, e non consigo nada. Ela oime e escóitame e ponse a mirar para a terra. Pero eu de ali non-a podo desbancar. Moitas veces as bagoas córrenlle fio a fio poI-as meixelas. E cando mais a apuro. —Nunca deixei de darvos gusto —díceme— pero agora non podo; e reventa a chorar: A min, ao vela así, párteseme o corazon, porque ben me alembro de canto ela debe sufrir ao decirme esto, pois fillas para nay podrá habel-as boas, pero mellor, ningunha; nunca tivo para min unha palabra mais alta que outra, e sempre me foy como unha seda.
     —Ben me decato —porsigueu Catalina, despois de unha corta parada e enxugándose as bagoas— que ela ten posto os ollos n-outro mozo; pero eu recéome de que sea unha vena que se lle meteu na cabeza e de que despois lle pese.

[páx. 21]

     —¿E ti conoces oa rapaz? —preguntou o siñor Rodrigo.
     —Conozo; que, desde fay dous ou tres anos, vive catro ou cinco portas arriba da nosa casa.
     —¿E qué sabes dél?
     —Eu, a verdá sea dita, nunca mal oin dél, e ainda me parece bóo cristiano: o pai era un xastre que vivia na rua da Trinidá, e chamábanlle Roy de Abril; mellor onza de sangre non-a vin. Fai unhos dez anos que morreu de unha frebe. Era fillo d' un toneleiro que poida que inda sua mercé conocese.
     —O mesmo dá, —interrumpeu o siñor Rodrigo.
     —Pero a nay do rapaz sempre foi unha gastadora, unha lareta, e despois unha gran lacaceirona. Dicen as malas linguas que matou a seu home con coitelo de pau. Asi é que agora quedou por portas, e non ten onde caerse morta. Do fillo botaron man os frades de San Francisco, e como él era humildiño e ben guiado, enseñárono a lér e escrebir. Agora dicen que está de escribente do provisorato, e o certo é que do pouco que vay xuntando, van vivindo a nai e duas hirmanciñas. ¿E qué lle parece a sua mercé desta comenencia? ¿Non é cegueira de rapaza querer meterse de cabeza nesta col-

[páx. 22]

mea donde non-a agardan mais que fame, miseria, berros, e sabe Dios o qué? A min, siñor, fríteme e púdreme a sangue no corpo, que xa a teño mais negra que este pano —e señalaba o que tragia sobr' os hombros,
     —E tamen dicen —sigueu, levantándose e arrimando o bico ao oido do siñor Rodrigo— que él é de sangre mól. E ainda non e esto soilo ¡que oxalá o fora! A min o outro mozo, queixándose da rapaza, xuroume por duas veces que xa que Taresa non é para él, tampouco ha de ser para outro, e que él ha de sacar do medio a quen ten a culpa de que asi o desprecien. E eu témome moito, porque ten o xenio moi irto e moi reuto, e disposto é para todo. Agora maxine sua mercé qué tranquilidá podrei eu ter, e qué descanso. Moitas noites se me pasan sin poder pegar ollo, ou, si algo dormo, é para levantarme sobresaltada, vendo pantasmas e visions que me fan poñer os pelos direitos. Perdóneme, siñor Rodrigo, poI-a alma da sua difuntiña e a de todos cantos ten alá, pero eu queria que me dese un consello do que debo facer en caso tan apertado, queria que me axudase a salir desta aflicion en que estou metida. Pídollo por todol-os santos, e este sea o primeiro ben que vexa diante de Dios.

[páx. 23]

     E esto ela decia desfeita en bagoas, e sentada xa no tabolete.
     —Vamos a ver, Catalina, —dixo o siñor Rodrigo un pouco xa conmovido— ¿quén ha de ser a que ha de casarse, tí ou a tua filla?
     —Siñor..... a miña filla.
     —Pois xa que dices que o mozo é tan ben incrinado ¿por qué non deixas que ela siga os impulsos do seu corazon?
     —Siñor, eu do mozo non teño nada que dicir, e quero que sea un santo, pero con esto soilo non se come nin se bebe. Eu estoulle para pouco, e quiria, cando viñese a rniña última hora, levar siquera o consolo de deixar arrombada a miña filla. ¿Parécelle que podía eu morrer contenta con deixala con un home probe como as arañas, que non ten mais ben de Dios que o que eu teño na palma da man?
     —E ti, Catuxa ¿fuche feliz con teu home?
     —Eu, siñor, mentras meu Vasco me viveu, non me cambeaba por ningunha muller deste mundo. Quixo o pecado, pois outra cousa non pudo ser, que marchase a Italia co Sr. D. Fernando de Andrade, e ali foi deixar os seus osos. Desde entonces para min non houbo momento de gusto. Quixo noso Siñor que quedase esta rapaza para que me soavizase as miñas penas.

[páx. 24]

     —E o teu Vasco ¿era rico ou probe?
     —Rico na alma, que mais bóo cristiano e virtudoso que él non-o habia en todo Santiago, no demais ¡mal pocado! cando veu para a miña casa non tragia mais qu' a roupa que tiña posta, ou pouco mais.
     —E ti, cando estabas en tratos para casarte ¿cambiaríalo por algun príncipe?
     —Siñor Rodrigo, qué cousas ten; nin por príncipe nin por ninguen, eu non-o quería mais que a él.
     —¿E tua nay que che dicia?
     —Siñor, nay xa non-a tiña, pero penso que me diria o que todal-as nais.
     —E eu creo que ti farias o que todal-as mulleres verdadeiramente namoradas, e que quizás non terias de que arrepentirte. Iñoras ti, Catalina, que a felicidá dos casados fúndase principalmente na igualdá de afeutos e de sentimentos, e na mutua seguridá de ser sempre correspondidos? ¿Cantas veces encontrándose o teu home cansado do seu traballo, ou amargurado por algunha de esas negras penas que nunca faltan en este valle de lágrimas, non correria ampeando para a casa, porque estaba ben seguro de que ti estabas pronta a compartir con él os seus pesares? ¿Tiveche ti, Catalina, mentras

[páx. 25]

estiveche casada, algunha satisfacion de que non procurases facer participante a teu marido? Cantas veces non bastando as palabras para comunicarvos un ao outro os movementos do voso corazon con miradas cheas de inefabre sinificado, non vos manifestaríades o que bulia dentro de voso peito? E non quedábades entonces ambos e dous compretamente satisfeitos e tranquilos, porque ben viades que nada turbaba a prácida corrente de voso amor? ¿E consiguiríades esto si as vosas duas almas non estivesen unidas por un vivificante vencello que filtrase nunha o que sentia a outra? Si as vosas duas almas se desbotasen unha a outra ¿qué vida seria a vosa? Non ves como nun rio que corre ora mansa, ora percipitosamente, si duas follas por calquer caso se encontran e traban, marchan despois sempre xuntas porque un mismo é o impulso e a forza que as move e dirixe? Pois o casamento eche o mesmo. Encóntranse duas almas, duas folliñas, no mar revolto deste mundo; si por ventura elas se traban entre si de maneira que non poidan sentir aa vez mais que o impulso de unha corrente, xa despois nada os separa.
     —¿Logo sua mercé quere que a miña filla se case co fillo do xastre?

[páx. 26]

     —Non: eu non quero que se case co fillo do xastre, nin co do zapateiro; o que eu non quero, ou mais ben che aconsello, é que non forces a incrinacion da tua filla. E xa que falas do fillo do xastre, creo que sendo tan formal, tan bóo cristiano, tan temeroso de Dios, tan suxeto ao traballo, tan bóo fillo como ti dices, tamen ha de ser bóo casado.
     —E logo a miña filla ha de deixar pasar tan boa ocasion como se lle presenta? Mire sua mercé que hastra o Sr. Froitoso de Ulloa o anima para que se case, e dalle mil palabras de que os ha de protexer e favorecer en todo.
     —Meu curman Froitoso, aunque agora dice esto, cando chegue o caso pode mudar de parecer. E si ese mozo ten o xenio tan reuto e tan irto como din, aa tua filla non lle arrendo a ganancia si se casa con él.
     —E como o vou botar da porta? como o siñor Froitoso me da moita obra, él, co o achaque de ir a ver en que estado están as teas, non sal de encima.
     —Ti non lle dés alas, que xa cansará de mallar en ferro frio.
     —E si, por causa da terquedá de Taresa, hay unha morte ou unha desgracia ¿qué vay a ser de nos?

[páx. 27]

     —Deixa que nunca ch' é tan fero o leon como o pintan; e o pelexo de un hache de gardar o do outro. Non é esto decir que eu teña intres por niugun de eses mozos, que tanto conozo a un como ao outro, pero xa que pides un consello, dígoche e repito que mentres a tua filla queira acomodarse con un home honrado, traballador, temeroso de Dios, e que teña un modo de vivir, non debes poñerlle atrancos nin estorbos nos seus deseyos.
     —Diol-o oya, Sr. Rodrigo, pero eu encóntrome moi afrixida e non sei como será. E perdóneme que lle estiven tanto tempo ocupando a casa e rompéndolle a cabeza, pero como todos contan tanto ben da sua mercé, non dubidei de virlle con estas encomendas. Pois xa que
me ten tantas veces favorecido, agora non me habia de repochar. E hastra que lle veña a traguer a tea, que, Dios querendo, ha de ser para a somana que ven.

A tecedeira de Bonaval