[páx. 99]
ASÍ
que o Arcebispo soupo, ao outro día, o que pasara, recebeu grande pesar e afeutouse moito co disgusto. Dou
enseguida ordee para que soltasen a Nicolao e a Cutrin, e que se recollesen no Palacio
todol-os
mais criados que poidesen, e en todal-as visitas que recebeu aquel día, pois foron a
cumplimentalo como de costume o Cabídoo, o Concello, a Universidá e outras moitas personas, fixo
conversaçon do caso e lamentouse con graves e sentidas palabras do que ocurrira.
Ao siguente día, para exparexerse, baixou aa
[páx. 100]
Catedal para inspeucionar importantes obras que se estaban levando a cabo na
eirexa, e, sobre todo, para ver por si mesmo en que estado
iba a costodia, que era o que mais Ile chamaba a atencion. E nefeuto, asi que entrou, xa
sinteu martillar de firme ao maestre Guillen e a seu compañeiro Pedro Flamenco con seus oficiaes
que estaban asentando a gran reixa da entrada do coro. Sigueu para o altar mayor, e postrado
sobre as gradas, fixo oraçon diante da imaxee do Santo Apóstolo. Despois volveu axunta os
ferreiros que asi que o viron pararon ca obra e un pouco sorprendidos quedaron como quen
non
sabe que facer. É de adevertir que o Arcebispo D. Alfonso de Fonseca, deixou, aa
sua morte, dous millons de mrs. para que cos réditos deles se fixesen unhas reixas
boas e ben primorosas
para cerrar a capela mayor e coro, e esto en atencion a que a eirexa compostelana era
unha
das tres mais principaes do mundo. Cinco anos levaban o mestre Guillen e Pedro
Flamenco mallando; ferro e mais ferro, e xa tiñan asentadas as de arredor do altar mayor e agora
estaban rematando a sua obra, colocando as reixas do coro. O Arcebispo D. Gaspar acercouse, e
comprendendo o aturrullados que estaban os ferreiros:
[páx. 101]
Vamos díxolles, que esto vay de remate e logo podredes decir;
finis coronat opus.
Señor, tempo é saleu mestre Guillen, desde a estada en que estaba
subido país o traballo que nos deron as taes reixas, non é para vellos como
eu; moito levo molido con elas, véxoas direitas e aínda me parece mentira.
Tamen queda escrito en elas o voso nome
para sempre. ¿En qué mellor traballo podíades emplear as vosas maos, que en estas
reixas que son para cerrar o altar de Santiago? E neste
mundo ¿qué mais pode desear o home que chegar á idade do mestre Guillen e
conservar a axilidá en todos seus membros e o seso tan enteiro como él?
E esto dicindo, o Arcebispo; foy reparando nun tramo das reixas que estaba
pousado
no chan e informándose das labores e molduras dos varoos e pilastras que estaban
cubertas de arabescos ou romanos e medallons, non sobrepostos e apricados como están
en outros, sinon esculpidos no macizo do ferro a puro golpe de martelo e cicel.
Hoxe destas reixas non quedan
mais qu' os pées dereitos sobre que xiran as portas travesas que están a entrada da capela
mayor. Son colunas estriadas, e da mitá para baixo retorneadas, e no campo dos
retorneos teñen
[páx. 102]
unhas labradas estrelas, e conchas, e outras frores entrepoladas con follaxees, e enrestradas en
sotiles vergas que se van enroscando pol-a coluna arriba.
Non quere esto decir que eu non desée
continuou o
Arcebispo que ainda fagades
moitas, e, para que así o creades de moy boa voontá, douvos a todos a miña bendición.
Encamiñouse despois para a claustra, que estaba convertida nun verdadeiro taller de
carpintería. A obra que ocupaba a un formigueiro de carpinteiros e entalladores que ali
traballaban sin levantar man, era o artesonado da cámara de sobre as Praterías que trazara Gil
d' Hontañón. Unhos, desemperiñaban e ixolaban tabloos, outros, labraban puntoos, outros,
entallaban os marcos do artesonado, e así cada un estaba apricado ao seu traballo. O
Arcebispo, acompañado de alguns coengos e capelans, atravesou por entre aquela multitú de obreiros
hastra chegar ao curro da claustra que mira para o vendaval e o travesío
(1). Entrou pol-a
porta que está aa dereita, e foise logo seguido hastra chegar preto de un longo e ancho banco
????
(1)
|
A claustra ainda non estaba acabada, pero, pouco mais ou menos, tiña a mesma
forma e disposicion que
agora. |
[páx. 103]
sobre o'que estaban traballando dous ou tres homes. Como estaban de espaldas por causa da
luz, non se decataron hastra que viron diante ao Perlado, que foy dando un arrodeyo ao redor
do banco, e casi se puxo diante deles. Estonces un deles, que parecía o maestro, regalando
os ollos, como si quixera certificarse ben do que via diante, estouvo un
momento parado; pero logo correu a botarse aos pees do Arcebispo para bicarlle o anillo, dicindo ao
mesmo tempo:
Seya ben vinda S. señoría; moito o respetey e
venerey sempre, porque xa hay moito tempo
qu'o conozo des que estouvo en Granada, pero nunca pensey que habia de desear tanto a sua
vinda.
E logo que che pasa, Anton?
Pásame o peor que Ile pode pasar a un artista, que é
estar traballando nunha obra que
nadie aproba e todos apopean. Dígolle a miña verdá, que mil veces estiven tentado a deixar
todo e coller cos frois e liscarme.
E quererías deixarnos sin custodia?
Costodia boa ou mala non faItaria quen-a
fixese. Eu, señor, non vin acó a rogar comigo, eu vin porque me chamaron e me
mandaron viir. Presentei as trazas da miña obra, que a todos prougueron ou, poI-o
menos, así o decian;
[páx. 104]
e agora que ven a costodia acabada, salen con
que non sirve, que non é propia, e que ningunha hay como ela. Unhos póñenlle defeutos,
porque non ten nada de filigrana, outros porque non ten obras caladas, outros, porque non
ten folláxees nin agullas, nin arcos agudos, nin pinches, nin torres, nin pingantes.
Quén a critica, porque é obra aa moderna, de pilastras ao romano, quen a desaproba
pol-os arabescos que ten nos entrepanos, nos frisos e nas enxutas, quén reprocha
as cartelas e os escudos que ten
sobre dos arcos. Outros din que a fixen demasiado maciza e pesada, que a puden facer mais
alta e lixeira: e asi a este tenor cada un vaylle arrincando a sua peza, e, a min, o
pouco que
me queda de gana de traballar. Armeina para que a visen mestre Guillen e Rodrigo Gil,
cando aqui veu, e aos dous lles agradou e non son homes que teñan reparo en decir
lealmente
o seu sentir. Soilo Rodrigo Gil me dixo que a él os romanos ou arabescos nas obras de
fábrica non lle pracian, porque son adornos impropios e de pouca sustança, e xa Vitrubio os
reprobara, pero que nas obras de pratería eran de moy bon efeuto.
A todo esto o Arcebispo estivo calado, oindo
con non pouca atençon e algo de sorpresa o
[páx. 105]
que con tanto fogo lle dicia Anton de Arfe, que este era mestre prateiro; e aproveitando unha
pequena pausa do intrelocutor:
?Soségate, meu bóo Anton, que todo se ha de arreglar
?díxolIe, e, ao
mesmo tempo,
alargou a man a un garrido mozo, que todo este tempo estouvo de rodillas esperando poder
bicar
o anillo do Perlado. O cual deteéndose en él preguntou:
¿Quen é este valente mozo, esbelto e delicado como unha frol? ¿É por ventura
outro Arfe.
O rapaz baixou os ollos ruburizado. Era, nefeuto, Xan, o fillo de Anton, que a
sazon contaría unhos vint' anos, e viñera co pay a traballar na custodia, e ambos ocupábanse
estonces en repasar algunhas pezas para blanquealas e despois douralas. ¡Quén diría que de aquela
frente tisnada poI-o fume: e as charamuscas da forxa, habia de brotar algun dia o famoso tratado
De varia commensuratione? Quén diría que aquelas mans toscas, si se
quere, e afumadas, habían de debuxar os primores das costodias de Sevilla, de
Avila e de outras partes?
Todal-as obras que agora veñen d' Italia son por este estilo, e xa
nadie se acorda do estilo flamenco. Eu traballei con meu pay na costodia
[páx. 106]
de Córdoba, como sua señoría poida ser que se acorde, e, si estonces soupera o que agora
sei, non porque me parara tanto en algunhas
cousas. A filigrana nestas obras grandes logo se estropea, e así que se henche de
polvo, costa, de aquí a pouco, tanto traballo sacarllo como facela de novo. E, despois, aqueles cubos
largos e siguidos tampouco me henchen; parecen de lexos os cañós de un orgoo. Agora
dígame sua señoría, e perdone, si despois de traballar eu con tanto afan como
traballey e
con tanto deseo de dar gusto a quen me encargou a obra; si despois de cinco anos de
tanto moler, podo estar eu satisfeito e contento! O úneco que algo me anima, é o saber que a
sua señoría é aficionado aos estilos de agora, como ben o mostrou nas obras que fixo na
Catredal de Granada. Quén me dera ver por aquí a Diego de Siloe e saber o que decía da
costodia!
O que importa, Anton saleu o Arcebispo que con moita calma estivera oindo
como desfogaba o maestro o que importa é que a dés acabada para o dia de Corpus. Non fun eu
quen che encargou a costodia, pois cando vin para aqui, xa ti andabas con ela
aas voltas; pero teño moita confianza na tua habilidá e agrá-
[páx. 107]
danme moito as pezas que por aqui vexo sembradas, para que eu dubide que a tua obra seya dina do teu
nome.
Para que vosa señoría poida formar mais cabal xuicio, vouna a armar. Será
cousa d' un
dia mais ou menos.
Non quero que por eso retrases a obra. Pol-o que vou reconocendo, xa formo idea do
que pode ser a costodia. E, esto dicindo, o Arcebispo foi ouservando algunhas
pezas.
Hermoso Apóstolo dixo, collendo na man unha imaxee.
Ese ha de ir no terceiro corpo, notou Arfe, que iba separando as pezas para
presentallas.
Este baixo relieve e soberbio, no-o facian mellor en Milán. Representa a
vocación de
Santiago ¿non é esto? nobre e maxestuosa é a actitú do Salvador e, ao mesmo lempo,
dooce
e agradabele a sua espresion.
Este ha de ir no frente do zócalo ouservou Arfe.
Aquí está o bon Pastor continuou o Arcebispo, contemprando outra
imaxee cargando ca ovella sobre os seus hombros; e esta ovella somos nos, digo, son eu
e eres ti, somos
todos. Ben fixeche en poñer esta imaxe sobre o Misterio en que o boo Pastor nos da a
sua pro-
[páx. 108]
pia vida. Pois cata aquí a imaxe do noso Señor resucitado, empuñando ni dereita a cruz
groriosa.
Esa é a que ha de ir no remate da costodia dixo Arfe.
Así foy ensaminando o Perlado outras
moitas pezas, que sería largo contar, e, ao fin, retirouse moi ledo e compracido do que vira,
non sin dar antes os seus laudes ao artista, para animalo e sosegalo. Algo, sin embargo, o
metera en confusión o que Ile dixera Arfe, que nadie aprobaba a sua costodia, pois
non comprendía como podia ser eso, sendo así que casi todal-as obras que se fixeron na Catredal, antes
do seu tempo, eran do estilo novo e romano. Asi é que xuzgou que moitas habían de ser
cavilaciós e ponderaciós do maestro, ao cual supoñía él pronto a atufarse, como o soen ser casi todol-os
bóos artistas. Distraido con estos pensamentos, e satisfeito de todo, recolleuse ná sua
cámara,
xa mais sereno e tranquilo, anque sin adoitarse de que para o outro dia o agardaba unha nova
sorpresa.
Serían as once da mañan, cando pol-a rua da Moeda vella baixaba o Rexemento en pleno,
cara ao Paço Arcebispal. Iban ali, sinte os dous alcaldes Pedro de Auorça e Xan Lopez de
Can-
[páx. 109]
gas, Froitoso de Ulloa, Rodrigo de Bendaña, Froitoso Galos, Martin Galos, Vasco de
Viveiro, Alonso Perez, Jacome Yañez, procurador general. Todos eles iban muy finchados, cas
suas correspondentes lobas e garnachas, e de moita cirimonia. Tan pronto como os
apelembrou o porteiro do Paço, fixo soar a campáa para que se reunise toda a servidumbre, porque o
Concello pidira d 'anteman hora para visitar a sua señoría reverendísima. Recibidos
aa porta pol-os familiares do Arcebispo, subiron as escaleiras xuntamente con eles, atravesaron a antesala dos
alacayos e a dos capellans, hastra chegar aa dos paxes e xentiles-homes. No fondo de esta
últema, aa porta da cámara Arcebispal, hachábase o Perlado esperando a visita, e despois que
todos Ile houberon bicado o anillo e comprimentado segun era de costume, entraron
na cámara,
sentáronse ao redor do Arcebispo e tomando a palabra o rexidor mais antigo, comezou
asi:
Moy manífico e reverendo Padre e Señor: aquí están presentes as xustiças e os rexidores
da cidá compostelana, que nunca foron tan da vosa Señoría como nesta ocasion.
Preciouse
sempre esta cidá de ser súdita, leal e ousecuente dos seus señores; pero é o caso, reverendo
Señor, que agora quéixanse moitos de que non
[páx. 110]
está posto tan craro, como se dibía, quén é o
seu verdadeiro Señor. E estas voces non son voces singulares e perdidas, son voces
xeneraes;
e, do que é mal, bastante púbricas. Esto, moy Reverendo Padre e Señor, non pode por
menos
que producir un estado de inquietude e conturbación, e suscitar cada paso choques e
litixios sin fin, en perxuicio moito grave da tranquilidá e da boa andanza da repúbrica, tanto
mais, canto que desde vello pende un preito moy debatido, que non acaba de resolverse.
Nos, os que nos honramos, e pol-a miña parte indinamente, co cargo de rexidores da
cidá,
sentimos mais prontamente e mais aa carón canto é funesto e perxudicial este estado, e por
nosa desgraça, como quen dice vímonos a encontrar entre a espada e a parede. Mal si nos
achegamos a un lado, mal si nos incrinamos ao outro; de modo que non sabemos que partido
tomar, si por ventura non é o de deixar ir as cousas pol-o rio abaixo e librar o bulto da
tormenta. Moitas veces temos tratado no consistorio do grave da situación e de cánto conviña
sair canto antes deste estado de dúbida e incertidume, e o único remedio que se nos ocurreu,
é solicitar a resolución definitiva dos preitos pendentes, e saber de unha vez a que nos
ate-
[páx. 111]
ñamos, para non faltar a quen queira que sea co que se lle debe. Mais nin este paso
queremos dalo sin poñelo antes en conocemento da sua Señoría Reverendísima, e pedirlle
homildemente o seu premiso e licença.
Seguro como estou respondeu o Arcebispo, despois de haber
escoitado sin perder
palabra a arenga do Rexidor, e non sin haber dado algunhas señales de noxosa
impresión da
sinceridá das vosas palabras, non podo menos de alabar os vosos boos propósitos, pois non hay
cousa que vaya mais ao meu paladar que a paz e a armonía, e decir, a paz que se funda
na comunidade e concordia de voontades e sentimentos. Mais, como non iñorades, eu estou
de novo nesta diócesis, e, do pouco que levo nela, a maor parte de tempo residin fora en
servicio do señor Emperador; asi é que, anque oin falar deses preitos, non
estou enterado do
fondo da costion, e moito menos das razoos que poidan alegarse por unha e outra
parte.
PoI-o tanto, e como agora vamos a entrar na Coresma, que non é tempo para que nos
entreteñamos nestes afás, no me decido a dar unha resposta definitiva, e
aprázoa para despois
da Pascoa. Neste entramentres escribirei aos meus letrados e a outros dous amigos
letrados
[páx. 112]
que teño no Consexo das Ordees; que si estes me dicen que as razóos que hay de
parte da Igresia non son suficentes, non dubidedes da miña voontá de concordarme
ca cidá e de tomar
un asento que sea bóo para todos; e non como queira, sinon con moito gusto e
pracer. E, aa
verdá sería unha cousa de que moito me folgaría, que estos preitos tan largos e ruidosos se
terminasen no meu tempo.
Ante as nobres e xenerosas palabras do Arcebispo, os rexidores baixaron a cabeza e non
ousaron repricar. Despedíronse con moita cortesía e comedimento, e sairon satisfeitos
e compracidos do apousento arcebispal.
|