Follas novas

Páxina Anterior

As viudas d'os vivos e as viudas d'os mortos

Páxina Seguinte

m5rosaliadecastrofolhasnovasasviudasdosvivos.html

[p. 209]




V


AS VIUDAS D'OS VIVOS

E

AS VIUDAS D'OS MORTOS








[p. 211]


¡PRÁ Á HABANA!


            I

   Venderonll'os bois,
Venderonll'as vacas,
O pote d'o caldo
Y á manta d'a cama.
   Venderonll'ó carro
Y as leiras que tiña,
Deiarono soyo
C'o á roupa vestida.
   —María, eu son mozo,
Pedir non m'é dado,
Eu vou pó-Io mundo
Pra ver de ganalo.
   Galicia está probe,
Y á Habana me vou...
¡Adios, adios, prendas
D'o meu corazon!



[p. 212]


                    II

   Cando ninguen os mira
Vénse rostros nubrados e sombrisos,
Homes qu'erran cal sombras volteantes
Por veigas e campíos.
   Un, enriva d'un cómaro
Séntase caviloso e pensativo,
Outro, ó pe d'un carballo, queda imóvil
C'o á vista levantada hácia ó infinito.
   Algun cabo d'a fronte recinado
Parés qu'escoita atento o murmurio
D'augua que cai, e eisala ordamente
Tristísimos sospiros.
   ¡Van á deixá-I-a patria!...
Forzoso, mais supremo sacrificio.
A miseria está negra en torno d'eles
¡Ay! ¡y adiant'está o abismo!...


                    III

   O mar castiga bravamente as penas,
E contr'as bandas d'o vapor se rompen
As irritadas ondas
D'o cántabro salobre.
   Chilan as gaviotas
¡Alá lone!... ¡moy lone!

[p. 213]

N'a pràcida riveira solitaria
Que convida ô descanso y ôs amores.
   De humanos séres á compauta linea
Que brila ô sol, adiántase e retórcese,
Mais preto, e lentamente as curvas sigue
D'o murallon antigo d'o Parrote.
   O corazon apertase d'angustia,
Óyense risas, uramentos s'oyen,
Y as brasfemias s'auntan c'os sospiros...
¿Onde van eses homes?
   Dentro d'un mes n'o simiterio imenso
D'a Habana, ou n'os seus bosques,
Ide á ver que foy d'eles...
¡N'o etern'olvido para sempre dormen!...
¡Probes nais que os criaron,
Y as que os agardan amorosas, probes!


                    IV

   —Animo, compañeiros,
Tod'â terra é d'os homes.
Aquel que non veu nunca mais que a propria
A iñorancia ó consome.
¡Animo! á quen se muda Dio-l-o a
uda!
¡E anque ora vamos de Galicia lone,
Verés dês que tornemos 
O que medrano os robres!
Mañan é o dia grande ¡â mar amigos!
¡Mañan, Dios nos acoche!

[p. 214]

  ¡N'o sembrante á alegría,
N'o corazon o esforzo
Y a campana armoniosa d'a esperanza,
Lonxe, tocando á morto!



               V

   Este vaise y aquel vaise
E todos, todos se van,
Galicia, sin homes quedas
Que te poidan traballar.
Tes en cambio orfos e orfas
E campos de soledad,
E nais que non teñen fillos
E fillos que non tên pais.
E tês corazons que sufren
Longas ausencias mortás,
Viudas de vivos e mortos
Que ninguen consolará.





[p. 215]


     ¡OLVIDEMO-L-OS MORTOS!


                         I

¡Profanemos d'o bosque as umbrías!...
E ante estes mudos testigos,
O rio, a fonte y os ceos,
Qu'eu rompa os a vellos vinculos.
D' o pasado correron as horas,
Só Dios sabe antre que abismos,
¡Non tornarán... olvidemos!
Que á recordanza é un martirio.


                         II

Hay un niño de rosas silvestres
Cabo d'a fonte escondido,
E un prado de herba trebiña
Alfombra ô arredor sombriso.
Cal un tempo, rebuldan as brisas, 
N'a fonda cantan os ilgaros,
As margaridas sorinme,
Y oyo ó marmurar d'o rio.


[p. 216]


                         III

Sin amar cal e negra esta vida
E perde o sol o seu brilo,
Deia que o sorbo postreiro
Beba d'o celeste viño.
Din que dorme ó privado n'o leito
Ancho d'os fondos olvidos,
Ambos pois, untos bebamos, 
D'este bosque antr'os espiños.


                         IV

¡Que armonioso n'altura resoa
O zoar ronco d'os pinos!
Mais maino que nos miran
Sereos dend'o monte arisco.
E parés que trasveo antr'a brétema
N'as vaguedás d'o infinito
O perfil trist'e emborrado
D'os meus ensoños perdidos.
E que adustas m'aean as sombras
Tras d'esos coutos e riscos,
D'os meus mortos adorados
E d'os meus delores vivos.
¡Mais n'importa! Da antigua devesa
Profanemos os retiros...

[p. 217]

Séntate ó meu lado e dime,
Dime... o que tantas oiron.


                         V

És garrido e lanzal y os teus ollos
N'os meus coma estrelas fios,
Dormentes, din q'o amor n'eles
Pousa o seu dedo divino.
Eu contémprot'en tanto serea,
Dura coma os seios frios
E d'o teu corazon conto
Os turbulentos latidos.
¡Faise á asmosfera densa ô redore...
Decote o mesmo camiño!
Coma o seu cantar os páaros
Tés, corazon, ó teu ritmo.
Mais de vagoas s'inunda o meu rostro
E d'a yalma n'o mais intimo
O hastio lento penetra
Com'espada de dous fios.
¡Ea! apártate lone... non quero
Profanar este retiro,
Nin pode o corazon tolo 
Ser de sí mesmo asesino.
Sosegavos, ñas sombras airadas
Qu'estou morta para os vivos.
¡Sagrado quedaches, bosque!
¡Sin mancha ti, meu esprito!





[p. 218]


        ¡TERRA A NOSA!


                         I

Baio á prácida sombra d'os castaños
D'o noso bon pais,
Baio aquelas frondosas carballeiras
Que fan doçe o vivir,
Cabe á figueira d'a paterna casa
Que anos conta sin fin,
¡Que contos pracenteiros!.. que amorosas
Falas se din ali,
Risas que s'oyen n'as serans tranquilas
D'o cariñoso Abril!
E tamén ¡que tristísimos adioses
S'acostuman oir!


                        II

—Quen casa ten de seu, ten media vida. 
Un-has telliñas para nos crubir
Catro paus que ardan n'a lareira nosa

[p. 219]

¡E á traballar sin fin!
¡Valor, valor! y espera desdichado
Mentras teñas aqui
Un-has paredes tristes e desnudas
Mais qu'herdache infeliz,
E d'as que naide despoarte pode:
¿Naide?.. á miseria, si.


                        III

O forno está sin pan, ó lar sin leña,
Non canta ó grilo ali.
E se non é c'o a pena que o consome
O probe soyo está c'o seu sofrir
Sin que comer e sin abrigo tremba,
Por que os ventos sutils
Húmedos inda, silvan antr'as pedras
Y as portas fan emir.
¡Que ha de facer, Señor, s'o desamparo
Ten ó redor de si!...
¿Deixar á terra en que naceu y á casa,
En qu'espera ter fin?
¡Non, non! que o inverno a pasou y hermosa
Primadera vai vir.
¡a os árbores abrochan n'a horta sua!
¡a chega o mes d'abril!
Y anque á torrentes chove en horas tristes
En outras o sol ri,
a á terra pode traballarse, á fame

[p. 220]

D'os probes vay fuir.
¡Ay! o qu'en tí naceu, Galicia hermosa,
Quere morrer en tí.


                        IV

¡Ou miña parra d'albariñas uvas,
Que á tua sombra me das!
¡Ou ti sabugo de froriñas brancas
Que curas todo mal!
¡Ou ti, en fin, miña horta tan querida
E meus verdes nabals,
a non vos deio que as angustias negras
Lone de min s'irán!
O bran chega crubindovos de fruto
Todos son ricos a,
Ôs paariños tên, gran n'as campias,
Abrigo n'a follax.
As noites son tranquilas e serenas 
Craro é sempre o luar,
Por antr'as tellas entran os seus rayos
Y hastra ó meu leito van,
Y asi durmo alumado po-la lámpara
Que os probes lle luz dá.
Lámpara hermosa, eternamente hermosa,
Consolo d'os mortals.


[p. 221]


                        V

Esos varios sendeiros d'as montañas
Ôs fondos vales cân...
Aló enriva ó sun sun d'os pinos bravos,
En baio á doçe paz.
N'a cima crara luz, aires purísimos,
Salvaen soledá,
Romores misteriosos que despertan
Pensamentos de brava libertás.
Perfumes penetrantes, que deseyos
Loucos e estraños dán,
En baio, amante calma, cariñosas
Brisas que o rebuldar
Por antr'as follas, n'as sus alas trâen
Romores da siudád,
Eco d'algun-ha voz fresca e sonora
De timbre virinal.
D'a campana d'aldea ó cramoroso,
Prolongado soar,
D'a presa d'o mohiño o ronco estrondo,
Y o batidor compás,
D'a labandeira que c'os brancos liños
Contra un-ha pedra dá.


[p. 222]


                        VI

¡Si, si! Dios fio esta encantada terra
Pra vivir e gozar,
Pequeno paraiso, est'é un remedo
D'o que perdeu Adan.
Este prácido sol que nos aluma,
Estes aires d'o mar,
Este tempo soave, estas campías
Que non teñen igual,
Esta fala mimosa que nós temos
De tan doçe solás
Que non sabe decir si non cariños
Que hastr'os corazós van,
Esta terra, n'hay duda... Dió-l-a fio
Pra ser amada e amar.
Ey! Galicia á que dorme soños d'anel,
E chora o despertar, 
Bagoas que si consolan as suas penas,
Non curan os seus mals!


                         VII

¡Que t'aman os teus fillos!.. que os consome,
D'o teu chan s'apartar!..
Que imen sin consolo, s'a outras terras
De lone, á morar van.
Que aló está ó corpo n'as reiós alleas

[p. 223]

Y o esprito sempre acá,
Que só viven, só alentan c'as lembranzas
D'o seu pais natal.
E c'o á esperanza, c'o á esperanza ardente
D'á Galicia tornar...
E ¡como n'adorarte d'este modo
Santa e querida nay,
Como non morrer lone d'aquel seyo
Que mel de meles dá,
Y é groria y é contento e paraiso
N'o mundo terreal!


                         VIII

¡Que hermosa te dou Dios, terra querida,
Desdichada beldá!
¡Que brando e melancolico sosego
Sinto ó te contemprar!
¿Porque, porque antr'as frores as espiñas
Entreteidas van,
N'esa coroa que á tua testa ciñe
De verdor eternal?
¡Ou Galicia, Galicia! a arpa sonora
Pronto descolga á
D'a seca pónla ond'olvidada dorme,
Dorme, á sigros contar.
Os bardos fillos teus á voz levanten
D'as cordas ô compás,
Y enchan o mundo armonicas y altivas
Tan só pra t'alabar.




[p. 224]


                  * * *


   Tecin soya á miña tea,
Sembrey soya o meu nabal,
Soya vou por leña ô monte,
Soya á veo arder n'o lar.
Nin n'a fonte nin n'o prado
Asi morra c'o á carráx
El non ha de virm' á erguer,
El a non me pousará.
¡Que tristeza! ó vento soa,
Canta ó grilo ô seu compás...
Ferbe o pote... mais, meu caldo,
Soiña t'hey de cear.
Cala rula, os teus arrulos
Ganas de morrer me dan,
Cala, grilo, que si cantas
Sinto negras soïdás.
O meu homiño perdeuse,
Ninguen sabe en onde vay...
Anduriña que pasache
Con él as ondas d'o mar,
Anduriña, voa, voa,
Ven e dime en ond'está.




[p. 225]


               * * *


Os manantiales sécanse,
Ôs robres cáenll'as follas,
Pero á tua yalma é plena primadera,
Non veu mais que un-ha aurora.
               —
E en vano oyes d'o mundo,
En vano oyes d'a vida...
N'apagará á tua sede o que outros beben
N'as auguas maldecidas.
                       —
Mais cando chegue á tarde d'o teu dia
E chegue o teu outono,
Ven hastr'á miña tomba paseniño,
E deposita n'ela os teus remorsos.





[p. 226]


     DOR ALLEO N'É MEU DOR


   Uns magoan querendo consolare,
Outros ó dedo afincannos n'a llaga,
Mais ó peor de todos é o traidore 
Que repite ó ferirnos.—¡Todo pasa!
                    —
   Y á concencia tranquila,
Déi
anos tan dichoso e tan sereno,
Entregados á un dor que se non mata
Fay d'a vida un inferno.
                    —
   Mais s'o trance lle chega
D'o mesmo que magoa, ser magoado,
Di qu'eterno cal Dios é seu penare
E pon n'o ceo, ó lastimeiro layo. 




[p. 227]


                         * * *


—¡Como venden á carne n'o mercado
Vendeut'o urafás!
—¡Pero que importa o fin que me vendese,
S'eu n'o podo olvidar!
—Matoute á penas, sin piedá, e deioute,
Deioute o desleal.
—Pois olvidada morrerey e triste
Que olvidalo... ¡non a!
—Cal se pisan as herbas él pisoute...
¡Odiate!.. ¿e n'o odiarás?
—Anque m'odie, e me pise, e me maldiza,
Eyllo de perdoar.
—¡Mal haya á tua constancia, probe tola,
Y a tua lealtad!
Mais anque tí o perdones, Dios qu'é usto
N'o pode perdoar. 

(Un incredulo aparte,
Sorrindo c'un sorrir de Satanas)
—Fiádevos en Dios e non corrades
¡Dios! ¿quen sabe s'o hay?

[p. 228]

(Un-ha vella que pasa)
—Aquel que as fi
o
Eu sey que tarde ou cedo as pagará.
(Outro) —As escuras vamos,
Sen que sepa ninguen pra donde vay.
Pero, cobre n'a man ó que poidere
Mais val ter en seguro qu'esperar.
(Un bon) —Hay tantos homes
Como intenciós e pensamentos hay.
Pero dichos' aquel que inda morrendo
Ô que ó matou lle pode perdoar. 




[p. 229]


                  * * *


   Foy á Pascoa enxoita,
Choveu en San oan
A Galicia á fame
Logo chegará
   Con malenconia,
Miran para ó mar,
Os que n'outras terras
Tên que buscar pan.




                      * * *


   Non coidarey a os rosales
Que teño seus, nin os pombos,
Que sequen, com'eu me seco,
Que morran, com'eu me morro.




[p. 230]


              * * *


   Eu levo un-ha pena
Gardada n'o peito,
Eu levoa, e non sabe
Ninguen por que á levo.
Orelas vizosas
D'o Miño sereno,
Onde o paxariño
Ten ó seu espello,
Y antr'as margaridas
Pacen os cordeiros,
Vos soyas sabedes
O meu sentimiento.
   Cabo d'un-ha pena
Onde mana un rego
 sombra d'un pino
Manso, e igantesco
Que soberbo brama
Cand'o move ó vento,
Coma n'un sepulcro
Dorme o meu sacreto.

[p. 231]

Mais, anque alí dorme
Viv' en min desperto.
   Eu levo un-ha pena
Gardada n'o peito 
Tamaña, tamaña,
Bon Dios que n'a reo.
¡Quen me dera, orelas
D'o Miño sereno,
Ser un d'aqués cómaros
Qu'en vos tên asento!
Sin medo e sin penas,
De bran e d'inverno
Un sigro tras d'outro
Morara ond'eu quero...
C'a veiga por paço
C'o espazo por teito. 




[p. 232]


                         * * *


Meus pensamentos cal voás tolos...
¿A donde vâs?
¿A donde? á donde, s'eu no-no digo,
Naid'ó sabrá.
                         —
D'a fonte ô rio, d'ó rio â veiga,
D'á veiga ô mar,
¿Que buscás tolos?.. s'eu no-no digo,
Naid'ó sabrá.
                         —
Meus pensamentos... ¿porque perenes
M'atormentás?
¿Por qu'îs decote ¡ay! s'a donde ides
Naid'o sabrá?
                         —
Cal palomiña buscás á llama
Que vos queimar...
Y á triste morte que vos teredes
Naid'á sabrá.





[p. 233]


   VIVIR PARA VER


   Marcháchet'un dia
Ti, aquel qu'eu queria,
Fuiste d'a terra
Que tant'alegria
Y encantos encerra.
Dieches—Maria,
Mais doçe que as meles,
Mais linda que as frores,
Paloma sin feles,
Non chores, non chores,
Que ausencia envivece,
Non mata, n'esquece,
Os doçes amores,
Que à dicha a
untou.
¡Eu voume!... mais s'ora
Delor nos ofrece
Fertuna treidora,
Jamás t'olvidara
Quen tanto t'adora
Quen tanto t'amara.
¡Adios miña vida!

[p. 234]

N'o peito escondida
Te levo, antre tanto
Non torno á te ver,
¡Ti espera! pois
uro
Por Dios sacrosanto,
Que si non morrer,
Aqui ey de volver.
   Morrer, non morreche... 
Y anqu'eu esperara...
¡Que ben que compriche,
Palabra que diche!
¡Amor que tibeche!
Que os anos pasaron,
As frores mucharon,
Os negros cabelos
En brancos tornaron,
E nunca mais, nunca
¡Poder d'un querer!
Qui
eches volver...
Vivir para ver.





[p. 235]


          N'É DE MORTE


   —¡
a estás de volta Rosa d'Anido?
¡Eu non coidara verte tan cedo!
Y as meigas todas contigo, Rosa,
Aló n'a vila seica andiveron,
Que de difunto tès á colore
Y á vista brava, y ó falar seco. 
   —É que de pena, d'á terra lon
e
Pouquiño á pouco m'iba morrendo,
Mais... colorosa, me verás logo
Que agora vivo, porque te ve
o.
   —¡Tola de Rosa, c'o qu'ela saye!...
¿Inda t'acordas d'aqueles tempos?
   —¡S'inda m'acordo!... ¿com'olvidalos
Cando tan soyo sey pensar n'eso?
Bebemos
untos, n'aquela fonte,
untos pousamos n'aquel portelo,
Herba collemos untos n'o prado
E íbamos untos tomá-l-o-fresco
N'o mes d'agosto dendes que á lua
Branca saia tras d'os outeiros.
Estas lembranzas me consumian,

[p. 236]

De tí apartada, d'a terra leos... 
Pero e tí, dime, ¿non t'acordaches 
E non t'acordas de todo aquelo? 
   —¡Ti que me pides, rapaza, cando 
Desmemoriado son com'un deño!
Y ademais, Rosa, direicho todo,
Pra que non volvas á pensar n'esto.
Bebin con outras n'aquela fonte,
Pousey con outras n'aquel portelo,
¡Ay! e con tantas â luz d'a lua, 
N'o mes d'agosto tomey o fresco!...
Dime meniña s'un home pode
Cargar con tantos recordos d'estos,
E si non debe votalos fora
Por que n'estorben n'o pensamento.
Quí
ente un dia, quíente Rosa,
Mais di un-ha copra, que ô amor y o vento
Des que fi
eron ó seu facido,
Vánse rapaza como viñeron.
¡E que lle vamos á facer, Rosa,
S'aquestas cousas non tên remedio!
Adios, pr' Habana domingo embarco,
Y anqu'ora chores, non teñas medo,
Que mal d'amores n'é mal de morte, 
Y ô fin y ô cabo pasa c'o tempo. 




[p. 237]


                    * * *


   ¡Querom'ire, querom'ire!
Para donde no-no sey.
Cégam'os ollos á brétema
¿Para dond'ey de coller?
   N'acougo c'un-ha inquietude
Que non me dei
a vivir,
Quero e non sey o que quero
Qu'é todo igual para min.
   Querom'ire, querom'ire,
Din alguns que á morrer van;
¡Ay! queren fu
ir d'a morte,
¡Y á morte con eles vay!




[p. 238]


                    * * *


   O meu olido mais puro
Dérache s'eu fora rosa,
O meu marmurio mais brando
S' é que d'o mar fora onda.
O bico mais amoroso
Se fose rayo d'aurora,
Si Dios... mais ben sey que tí
Non qués de min, nin á groria.




                    * * *


   —Medico, doill'a cabeza...
Zuru
an, doill'un-ha man, 
Mais s'é c'o esprito lle doy
¿Que menciña lle darás?
   —Para infirmidás d'as almas
N'a terra cura non hay,
Pídelle á Dios que cha leve;
Quizas n'o ceu sandará.




[p. 239]


                         * * *


   —Anque me des viño d'o Riveiro d' Avia,
Todo-l-os almibres, e toda-l-as viandas,
D'as que os reises comen e no mundo ha
a,
Na madre querida, non sey que me falta.
   Anque me trayades com'un santo en palmas,
E que me poñades de toda-l-as galas,
E que me levedes a corte de España,
Ña madre querida, non sey que me falta.
   E anque me des ouro, e anque me des prata
Diamantes e al
ofres, pelras e esmeraldas
E canto hay n'o mundo, non me dades nada,
Por que, ña madriña, non sey que me falta.
D'a esperanza hermosa cortaronm'as alas
E n'hay alegria si n'hay esperanza.




[p. 240]


                    * * *


   Dend'aquí ve
o un camiño
Que non sey á donde vay,
Pó-Io mismo que no sey
Qui
era ó poder andar.
Istreitiño sarpentea
Antre prados e nabals
Y and'o feito, aquí escondido,
Relumbrando mais alá.
Mais sempre, sempre tentándome
C'o seu lindo crarear,
Qu'eu penso, non sey por que,
N'as vilas que correrá,
N'os carballos que ó sombrean,
N'as fontes que ó regarán.
Camiño, camiño branco
Non sey para dónde vás,
Mais cada vez que te ve
o
Qui
era podert'andar.
a collas para Santiago,
a collas para ó Portal,
a en San Andrés te deteñas,

[p. 241]

a chegues á San Cidrán,
a, en fin, te perdas... ¿quén sabe
En donde? ¡qué mais me dá!
Que ojallá en tí me perdera
Prá nunca mais m'atopar...
Mais ti vas indo, vas indo,
Sempre para donde vas,
Y eu quedo encravada en onde
Arraigo ten ó meu mal.
Nin fuo, non, que aunque fua,
D'un lugar á outro lugar,
De min mesma, naide, naide,
Naide me libertará.





[p. 242]


        N'O CRAUSTRO


   Dábanse bico-l-as pombas,
Voaban as anduriñas,
ogaba o vento c'o as herbas
Pobradas de margaridas,
Y as lavandeiras cantaban
Méntra-I-a fonte corria.
   Fórons' indo un-ha trás d'outra,
Y ali se quedou soiña,
C'a triste frente incrinada
Cabe un-ha arcada sombrisa...
   Estonces non sey qué sombras
Quizais de memorias vivas, 
Quizais d'os frades difuntos,
Pasar en procesion mística
Veu, n'aquelas soledades,
Que amaba canto temia.
   Tembrou d'angustia e de pena
E con amarga sorrisa,
Mirando o asmín sin follas
Qu'iban á brotar aiña,

[p. 243]

Marmurou mentras d'os ollos
As bagullas lle caian:
   «Todo volve, todo torna,
Ménos ó ben qu'eu queria:
Todo, todo aquí se queda
Eu soya vou de fuida.
Non ey de vervos mais, frores,
Adorno d'esas cornisas,
Nin á oir os teus marmurios
Fonte que a gozar convidas,
Nin á contemprarvos, pedras,
Testigos d'a pena miña;
Outros virán profanarvos,
Mentras eu morro esquencida.»
   Sonaron pasos n'as bóvedas,
Soprou un-ha forte brisa,
Oyeuse una-ha carcaada
Cal si d'o inferno saira:
Era ó trasno d'o convento, 
Que recordand'outros dias,
Ríase d'as ansias negras
E d'a orfandá d'a meniña.




[p. 244]


               * * *


   ¡Cómo lle doy á yalma,
Pero, canto lle doy!
De dia nin de noite
Non para c'a delor.
¡Señor, vó-l-a fixeche,
Señor, curaina vos!
   Y ó corazon ferido,
Tamen ¡canto lle doy!
Y eu ben sey que non pode
Sandar d'o corazon.
¡Señor, daille descanso
N'a terra que á criou,
Que o polvo torne ô polvo, 
Y o esprito, ô ceu, bon Dios.




[p. 245]


               * * *


   Ô sol fun quentarme
Doum'escallofrios,
Cal s'o Norte bravo
M'arrastrase arisco.
Sentin un-ha gaita
D'alegre sonido,
Y os cabelos todos 
Puñéronsem' hirtos;
E tembrey cal tembra 
N'a beira d'o rio,
Herba que á corrente
Toca c'os seus limos.
   Miñ'alma dorida,
Meu corpo ineliño,
Faivos mal á gaita,
Davos o sol frio. 
Miñ'alma, meu corpo,
Se non é feitizo,
É que á morte querme
Para o seu enxido.




[p. 246]


                     * * *


   Sempre pó-la mort'esperas,
Mais á morte nunca ven;
¡Coitado! ¿pensas que as penas
Poden matar d'unha vez?
Nunca que son coma o ético,
Tras de roer e roer,
Só deixan un corpo cando
a non tên que comer n'el.
   Cando á yaugua d'as penas
Se reverte n'a copa sin medida,
   Soyo é remedio á morte
   Para curar d'a vida.





[p. 247]


            ¿QUE LLE DIGO?


   —Eu volvo par'á terra,
A tua muller Antona, ¿qué lle digo?
   —Pois, pra non meter guerra,
Por que non veñan á petar conmigo,
Olvidarás que foches meu testigo.
Ó demais... boy á libertade adoito...
Xa sabes o refran, meu compañeiro,
A libertá primeiro,
E mellor que alá bróa, é aquí bizcoito.
   —Mais val aqui, coma quen di solteiro,
Que casado e con fillos
Andar alá, sudando aqueles millos...
¡Entendo, compañeiro!
   —Que como poida se goberne Antona,
E anque d'ela me doyo,
Como de lon
e nada sey nin oyo...
Quen non sabe, nin ve... sempre perdona.
Cando
a vello sea,
Tornarey c'os meus ósos para á aldea, 
Que algo ll'ey de levar â terra nosa: 
Mais mentras mozo son, non pode sere

[p. 248]

Por que s'é por mullere,
S'é que Antona está ala, teño aquí á Rosa.
   —Esa ch'é á nay d'o año
Bon Anton de Riaño,
Pero en verdad che digo
Que as mulleres son toda-l-o enemigo,
E
a qu'esto asi o sea,
Antr'a nosa y á allea
Mais ou menos graciosa,
Pois... muller por muller, val mais á nosa.
   —A nosa é a que nos quer e nós queremos
Que si falta o cariño
Coidando que un-ha pomba tés n'o niño
Un-ha cróbega tés, filla d'os demos.
   —A cróbega á cabeza se ll'esmaga
E c'o á sua vida paga.
¿Mais d' Antona á pacencia,
Con que lle paga, dime, á tua concencia?
¿Que cura d'o seu dor á fonda llaga?
   —Dei
ate de concencias e delores
Que non teñen lugare
Tratando de mulleres e d'amores.
Qu'ela ve
a, se quer, de se curare:
E cóntalle que cando eu o tibere
a lle darey con que se precurare,
Y agora, ¡adios! ¡hastra que Dios quiere!




[p. 249]


                       * * *


   Teño un niño de tolos pensamentos,
Ond'o lar escondidos,
E dés que ven á noite
Y ó lume esta alcendido
E arrimo ó pote y á fiar me sento,
N 'aquel meu corrunchiño,
Mentras que quence ó caldo, estonces dígolles
—¡Vinde, meus queridiños!
   E corren e rebuldan
Tan contentos d'estar soyos conmigo,
C'a sua nay, sua dona,
Seu unico agarimo.
E ¡canto alí falamos en secreto,
E sempre d'él Dios mio!
D'él que por irse alá... soya dei
oume
C'o corazon ferido.
   ¡Cantas tristezas! cantos
Quei
umbrosos sospiros,
M'atormentaron, cantos
D'o meu peito sairon!

[p. 250]

Pero todo en sacreto
Qu'esto á ninguen llo digo,
Non foran á pensar que marmuraba
D'os feitos qu'él me fi
o.
   Eu, marmurar de tí con
ent'allea!...
Nunca, meu queridiño,
Que ti és meu home eu tua muller e debo
Calar á miña dor y os teus desvios.
Sô c'os meus loucos pensamentos falo
Por que son meus amigos
E tan discretos... tanto,
Que só din o qu'eu quero e lles premito.
   Sin eles, meu
aquin, ¿que de min fora?
¿Soya aquí, dond'un tempo houben contigo
Estalar de dor, tal com'estalan
N'o lume eses espiños?
   Moitas veces, si, moitas...
Pra nou deiarme descansar, ¡rabisos!
Antr'o meu leito veñen
E donde ti dormiche fan ó niño,
Mais eu, tal com'agora
Pra non chorar á fio
E non ter que levar mañan de cedo
Os ollos coma brasas alcendidos
Cando vaya ô mercado,
Seilles decir ¡endinos!
Non m'atormentés mais, ide á escondervos
N'o voso buratiño.
E despídoos de paso
Con un amante bico...

[p. 251]

Mais si llo dou á eles, ese beio
É para tí tan só, aquin querido.
   ¡Volve, volve onda min, porque anque diga
Que consolada vivo
Con estos loucos pensamentos, seica,
Seica m'audan á morrer, Dios mio!
   aquin, aquin, que de muller naciche,
E que d'outra muller tiveches fillos,
¡Ay, cal teu pay sin tua nay morrera,
Ve que morro sin tí, aquin querido.





[p. 252]


    BASTA UN-HA MORTE


   Cala can negro, n'oubees,
A porta de quen ben quero,
Corvos, non voés por riba
D'o sobrado ond'está enfermo.
C'o teu resprandor compaña,
Baite, non lle poñas medo.
S'é que queres que álguen morra,
Eu sey d'un san que contento,
Por él déravo-l-a vida
E irá con vosco ôs infernos.





[p. 253]


AS TORRES D'OESTE


   A yaugua corria
Po-lo seu camiño,
Y eu iba ô pé d'ela
Preto d'os Laiños, 
Sin poder c'as penas
Que moran conmigo.
               —
   Con tamaña carga,
¿Para dond'eu iba?
A Vir
e sabrayo,
Qu'eu no-no sabia;
Mais seica fu
indo
De min mesma iña.
               —
   Por antr'os herbales,
Profunda e sombrisa,
Cal un-ha sarpente
D'escamas bruñidas,
Brilaba ôs meus ollos
Dándome cobiza.
               —

[p. 254]

   ¡Estaba tan soya!
Nin bote, nin lancha,
Nin velas, nin remos,
A vista alegraban,
E soya-l-as veigas
Tamén se quedaran.
               —
   ¡Qué bonitas eran
N'outro tempo as rosas,
Que n'aqueles campos
Medran e s'esfollan!
Mais muchas estonces
S'amostraban todas.
               —
   Y o sol, cal á lua
En noite de brétema,
Brilaba tembrando
Por antr'as vimbieiras,
Tan descolorido
Com'a mesma cera.
               —
   Y ô ferir as ondas 
Revoltas e oscuras,
Víanse n'espeso
D'a negra fondura
As herbas marinas
E longas que a surcan.
               —
   De pronto un-ha y outra
Poñéndome medo,

[p. 255]

As loitosas cruces
Se m'apareceron,
Que s'erguen n'orela
Cal n'un cimiterio.
               —
   Meu ben, ¿onde moras?
Perguntey chorando:
a que tí morreche,
N'o mundo, ¿qué fago 
Coma vos, ¡ou torres!
Soya e sin amparo?
               —
   Soidás me consomen,
Vagoas m'alimentan,
Sombras m'acompañan,
Cómem'a tristeza.
¡Quen pode con tanta
Fartura de penas! 
               —
   Y eu non sey que negra
Tentazon maldita
M'afri
eu o esprito,
M'anubrou á vista,
E sorreume como
M'o demo sorrira,
              —
   Dend'a fond'orela
Mirey arredore...
A marea viva
Petaba n'as torres,

[p. 256]

Orfas antr'a líquida
Sabán que as embolve.
               —
   —¡Alá vou!—lles dixen
—Daime morte doçe,
Auguas ond'as penas
Para sempre dormen...
Saltey... y á corrente
Calada levoume.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
   ¡Ou Torres d'Oeste!
Malas tentadoras
Auguas apromadas,
De calma treidora,
Cómaros pelados
Onde o corbo pousa;
               —
   ¡Ou Torres d'Oeste!
Tan soyas e mudas
C'a vos' atentaches
A miña tristura.
Ningun triste vaya
Cabo de vos nunca. 
               —
   D'os desamparados
Tendes o mena
en,
Y ainda o redor voso
Non re
orde o aire

[p. 257]

Coma si temese
De vos despertare.
               —
   É d'as que s'apegan
A tristeza vosa,
D'as que o peito oprimen,
D'as abrumadoras,
Que ô inferno encamiñan
As almas loitosas.
               —
   Que s'inda estou viva
Foy que un mariñeiro
Medio morimunda,
Por estes cabelos
Trou
ome d'as ondas,
Ô mundo en que peno.
               —
   Non vayades nunca 
Eu vo-l-o aconsello,
Âs Torres d'Oeste
C'o corazon negro.





[p. 258]


          ¿PORQUÉ?


—¡Escoita! os algoasiles
Andan correndo á aldea,
Mais, ¿como pagar, como, s'un non pode,
lnda pagá-I-a renda?
                         —
Embargarannos todo, que non teñen
Esas
entes concencia, nin tên alma,
¡Quedaremos por portas!
¡Meus fillos d'as entrañas!
                 —
¡Mala morte vos mate
Antes de que aqui entredes!...
D'os probes, ô sentirvos,
Os corazos, cal baten tristemente!
                 —
   Maria, se non fora 
Porque hay un Dios que premia e que castiga,
   Eu matara eses homes
Como mata un raposo á un-ha galiña.
                 —
¡Silencio! ¡Non brasfemes,
Qu'este é un valle de lágrimas!... 
¿Mais porque á algúns lles toca sufrir tanto
Y outros á vida antre contentos pasan?




[p. 259]


                        * * *


   De soidás morriase, 
N'a vila sospirando pó-la aldea, 
Asombrábana as casas c'os seus muros 
E asombrábana as torres e as igreas. 
                         —
   As ruas enlousadas, somellábanlle, 
Sin verdor nin frescura,
Cimeterio ond'os mortos
Fora andaban d'as tristes sepulturas.
                         —
   Y as comidas sabíanlle
A fariña sin sal y á
aramagos,
Y as poucas que tocaba
En vez de dárll'alento a iñan matando
                         —
   AIgun-ha vez chegaban hastra ela,
Non sey s'en ilusion se de verdade,
Uns agrestes olidos
De lei
anas ribeiras e pinares.
                         —
   Iñas'estonces a sentar n'un alto 

[p. 260]

Contempraba os estensos horizontes,
E rompendo en sospiros que á afogaban,
Ronca escramaba saloucando:—¡Eu voume!
                         —
   ¡E iñase á presa e sin remedio!... Iñase
C'a tristeza mortal que á consumia! 
Iñase á probe Rosa,
Pero... ¡par' á outra vida!




[p. 261]


                    * * *


   Pois consolate, Rosa,
Que moito ten que padecer n'a vida,
Quen moito d'ela goza, 
E olvidada ha de ser quen foy querida, 
O que á tí che pasou, pasalle á todos
D'esa maneira ou de distintos modos.
   ¿Non t'acordas d'aquela?
Todo n'ela era encanto e fermosura
Todo inocencia pura;
E con fonda ternura
E c'un amor que as pedras abrandaba,
Eu decote, á chamaba
Pomba sin fel, e fonte de cariño.
Bebia n'o seu peito ó pa
ariño,
¡Tan branco, relumbraba!
Y olor, color, sabor, qu'eu ben sabia
O que sabia An
ela,
Anque n'inda á cheirala m'astrevia...
Todo ôs meus ollos era santo n'ela!
   Esto n'un tempo foy, tempo dichoso,
Que inda o corazon lembra cariñoso,

[p. 262]

Por que despois d'aquelo
E que un d'outro vivimos apartados
Ela indose á Ferrol y eu á Cambados,
Topámonos n'a feira d'o Campelo,
Y eu busca que te busca n'a sua cara,
E no seu
eito todo,
O encanto que n'un tempo m'encantara,
E n'o poiden topar de ningun modo.
   Y ela era á mesma, tan lanzal e hermosa,
Tan fresca e colorosa
E doçe coma á mel d'os seu s cortiços,
Mais á tantos feitiços,
Eu estaba insensibre
E d'o pasado en vano perseguia
Un volubre fantasma que fu
ía
Libre d'amor e de cadeas libre.
   Meditey un momento
E con certo remorso e sentimento
Ô cabo comprendin, ña Rosa cara,
Que tanto ben y encanto que namora,
Nada para min fora
S'aló cand'eu á amara
Outros o meu amor non ll'emprestara.
   Porque, non val sabencia.
Bondade, fermosura, n'inocencia,
Pureza, nin virtude,
Para ser ben querido e ben querere
Por que ô basta c'ó sere.
   Mentras o amor non mude
S'és fea, coma tí, n'habrá mullere

[p. 263]

De mayor
entileza e mellor pranta;
S'és infame e perdida, serás santa
D'as que o son sin querelo parecere;
E s'és boba e sin sal, é qu'escondida
Tès á esencia y á gracia bendecida
Dentro d'un misterioso relicario
Donde sô, o amante cego e visionario
A esencia atopa y o elisir d'a vida.
   Mais des que o amor quere voar, ña prenda
E que lle cay á venda,
Forza é deixalo ire,
Que n'hay virtude nin poder que o prenda,
Y o que antes nos mirou tras d'un-ha nube,
Ou trasparente gasa,
Des que á gasa se rompe, e a nube pasa
Rosa, val moito mais que no-nos mire.





[p. 264]


          C'A PENA Ô LOMBO


   ¡Cantas frores silvestres n'os valados,
Que festós e qu'encai
es
Primorosos de musgos e verdura,
Que colorido, que folláx n'os árbores,
Mentra-l'as brisas mansamente corren,
Com'alento d'os an
eles!
   Reina n'a veiga un prácido sosego 
Cay á luz n'os regueiros en cambiantes,
Y ó cómaro, e encañada soavemente
Van querband'o paisa
en
Li
eiramente envolto n'os vapores
D'a misteriosa tarde.
   Só se sinte o piar d'o pa
ariño
O marmurar d'as auguas
E n'a cima d'o monte o cantar triste
D'un-ha muller que pasa.
Mentras c'o seu marmurio ó manso rego
N'aquel ritmo monotono á acompaña.
¡Que tristeza tan doçe!
¡Que soidá tan prácida!

[p. 265]

¡Mais para un alma en horfandá sumida
Que soidá tan deserta e tan amarga!
               —
Sin mirar, fixa os ollos
N'as brétemas leixanas
Vaporosas e leves
Que ó sol pinta de grana,
Y as mans en cruz, y os ollos
Arrasados en vagoas
Marmura saloucando:—¡Querom'ire!
Porque agonizo aqui desconsolada...
Millor que aca antre rosas
¡Ay! ¡quero ir á morrer á dond'el vaya'
E no fondo d'o barco
Soiña abandonada
Tras seu amor y á morte, para America,
Para morrer de dor, ó mar se lanza.





[p. 266]


                  TAN SOYO


   Os dous d'a terra lonxe
Andamos e sufrimos ¡ay de min!
Mais ti tan soyo te recordas d'ela,
Y eu, d'ela e mais de ti.
   Ambos errantes po-lo mundo andamos
Y as nosas forzas acabando van,
Mas ¡ay! tí n'ela atoparás descanso
Y eu tan soyo n'a morte o ey d'atopar.

Páxina Anterior

Ir ao índice de Páxinas

Páxina Seguinte


logoDeputación logoBVG © 2006 Biblioteca Virtual Galega