O
sol levántase pola aboveda celeste sobre o horizonte do Oteiro da Cruz
no monte do lugar de Alén, aínda moi tibio e descolorido. É a
primavera das primeiras décadas de trinta e corenta do século vinte
coas mañás frescas, templadas durante o día e as noites aínda
frías. Os rapaces e rapazas das varias escolas desta comunidade
parroquial, comezan a ser orientados para homenaxear ó florecer da vida
que desabotoa, lentamente, con cada raio do sol que incide sobre os
pomares e os campos destes pequenos vales, pero cheos de vida, desta
Terra de Montes, particularmente, de Beariz de Montes e
específicamente, na parroquia de San Salvador de Xirarga de Beariz de
Montes.
Rosita, como tódalas nenas de súa idade, que
tamén desabotoan durante súas primaveras, como as flores, a pesar de
seus poucos anos, intenta participar de algunhas actividades escolares e
da comunidade. Ela, case que sempre acompaña a seus irmáns un pouco
maiores, cando se trata da participación en festas relixiosas ou
pagano-relixiosas.
Sendo como era, unha rexión de labradores e
artesáns, os alumnos das escolas empregaban o seu tempo nas actividades
escolares e, ás veces, nos pequenos servicios da casa familiar e,
Rosita non debería ser diferente dos demais meniños e adolescentes da
parroquia, pero, ademais diso, tiña algunha cousa que a distinguían
das otras rapazas.
A profesora da escola, xa está programando os
ensaios para as festas en comunidade que facen parte de case tódolos
poboados galegos. Rosita, mesmo non facendo parte de tódalas
actividades escolares da comunidade, por súa pouca idade, está sempre
atenta a tódolos movementos dos principales grupos de rapaces e
rapazas. A profesora segue cos ensaios para a festa que se aproxima, a
festa da primavera e do mes de maio que tamén se decía o mes Da Virxen
María. Ela nunca deixa de lembrar ós alumnos que, o local da festa
pagano-rolixiosa, era A Casa de Deus a igrexa.
En tódalas xuntanzas da comunidade, tamén
pedía ós pais dos nenos para que orientasen a seus fillos, do respecto
adecuado ao entrar na Casa de Deus e, a tódolos rapaces e rapazas
sempre lles dicía que os anxos que estaban na igrexa, axexaban tanto as
boas como as malas accións, incluso os "pecados" cometidos,
por tanto, poderían ser castigados os que cometesen algún.
Rosita esperaba con moita ansiedade o día
"D", ou sexa, o día de poder coñecer e "falar" cos
anxos. Coñecer a cada Santo que estaba representado na igrexa e, se
posibel, facerlle algúns rogos que normalmente brotan da mente
descontaminada dos meniños antes de ver actuar e ouvir aos maiores.
Eles, en súa infancia, decodifican o que ven e ouven a súa maneira de
ver e ouvir as cousas en seu rededor.
Todo mundo da comunidade estaba esperando o
día da conmemoración pola chegada da primavera. As expectativas da
Rosita non cabían dentro de seu pequeno corazón e, ao chegar ese día,
dende a mañán, ben cedo, pede á irmá maior para que non se esqueza
da festa, pois, ela ten que estar xunto cos outros meniños na hora de
entrar na Casa de Deus e ¿Quen sabe se ó falar coa Nai de todos, a
Virxe María, por medio dela, puidera, tamén, falar coa súa verdadera
nai ou a nai biolóxica? Ela, segundo lle dicían os maiores,
marchárase había pouco tempo e estaba entre os xustos, alá no ceo,
para seguir velando polos seus fillos.
A profesora xa os había orientado para que, ó
entrar na igrexa, entrasen en dúas fileiras, ben ordenados cos de maior
idade na dianteira e os demais decrecendo ata o final da fila, en
formación solemne como a ocasión o merecía. Despois de entrar,
posicionanse no fondo da igrexa, con o cura e a profesora no centro das
dúas fileiras para que fosen orientados: durante a celebración da
Santa Misa, dos rogos e ofrendas á Santísima Virxen.
Entre os últimos nenos de unha fileira, por
súa pouca idade, encontrase Rosita toda vestida de azul e con asas
imitando os anxos, para ofrendar e "falar" cos mesmos... Iso
fora o que ouvira durante todo o tempo en que acompañou os irmáns ós
ensaios xunto coa profesora. Agora, chegara a hora de poñer en
práctica, segundo seus entendimientos, non só o que tiña visto e
ouvira da profesora e dos maiores, pero, tamén, súas conviccións que,
a pesar de inmaturas, tiñan un pouco de lóxica na formación do
pequeno mundo da maioría dos rapaces da súa idade.
Despois da misa cantada polos presentes,
acompañados dalgúns dos curas da redondeza, rogos e ofrendas de flores
á Virxe María dúas nenas tamén lle pediran para que coidase de
súas verdadeiras nais, alá no ceo. Rosita foi unha desas nenas que, a
pesar de súa pouca idade, con naturalidade, emocionouse e emocionou a
tódolos que estaban na igrexa: por seu convencemento e certeza de que
tanto a Virxe como a nai biolóxica a estaban ouvindo. Todo iso
quedaría dentro de seu pequeno corazón e en súa alma por moitos días
de súa vida.
Poucos días despois de todos eses encantos,
veñen os desencantos e moitas dúbidas na mente dunha nena que aínda
non podía entender o mundo dos maiores. Asimesmo, continuou con
algunhas "certezas" particulares das cales esperaba ter
respostas adecuadas de todo o que había ouvido durante súa curta vida,
principalmente, por non ter a nai para que a entendera en súas precoces
dúbidas. Asimesmo, fala con unha tía con relación ás pequenas cousas
que estaban a incomodala, despois de ouvila con moita atención,
procurou explicarlle que as cousas non eran ben como ela as tiña
imaxinado en seu pequeno paraíso do mundo que tiña construido en súa
mente.
Ela, durante o tempo que estivo fóra da Casa
de Deus e despois ó entrar alá dentro, pensaba: ¿"Por que este
templo, a Casa de Deus, está todo feito de pedras moi grandes? Ten
poucas ventás e son moi pequenas para que Deus e os anxos poidan ver o
sol, como o fan os homes e as flores, debe ser moi fría polas noites.
De un lado da igrexa tiña visto unha escaleira encaracolada que
parecía chegar ó ceo. No campanario, había unhas campás moi grandes
que ela xa as tiña ouvido repicar algunhas veces durante as procesións
ou cando morría alguen, repicando para que os vivos se acordaran dos
mortos.
Pensaba Rosita:
¿Por que os maiores fan iso coa Casa de Deus?
Ela tamén se decatara no modo como os santos
da igrexa se presentaban e preguntoulle ó seu irmán:
¿Por que algúns santos están sangrando,
outros coas pernas quebradas e moi tristes coa cabeza caída? ¿Será
por que teñen moito frío por non poder ver o sol, como fan as flores?
Pero, calquera resposta que lle fora dada, nen
sempre a deixaban sactisfeita, na verdade, era unha nena diferente das
otras de súa idade.
Cada día que pasaba, Rosita ía
desenvolvendose física e mentalmente e, en sus pasatempos, tanto xogaba
cos rapaces como coas nenas, xeralmente, xuntábase máis con quen lle
daba un pouco máis de atención ou axudala a resolver moitas das súas
dúbidas que fermentaban en súa cabeza. Nas tarefas que os irmáns
facían para axudar á familia, ela estaba sempre presente para facer
algunha cousa, ó seu modo, en todas as tarefas posibles, mesmo en
algunhas que non a deixaban participar. Ela sempre encontraba unha
maneira de filtrarse entre os rapaces maiores para facer súa parte das
tarefas.
Moitas veces, algúns rapaces ríanse ó vela
falar soa, é dicir, tanto falaba cos animales, coas flores ou cos
paxaros e, principalmente, ela dicía que se comunicaba coa nai a
través dos anxos cando "voaban" en seu rededor. Gostaba moito
de conversar coas persoas ben maiores: Elas contábanlle moitos contos,
algunhas lendas e otras cousas que normalmente só se falan entre os
máis vellos.
Pero, Rosita era unha nena que encantaba ás
persoas de máis idade; por súa intelixencia, naturalidade e
simplicidade; como é costume dicir: "Un vello tres veces
neno", por iso, era moi natural a convivencia afectiva entre uns e
outros.
Nas vacacións escolares, os adolescentes
tiñan un pouco máis de tempo para axudar ós familiares e, unha das
tarefas para a cal eran máis requeridos, era pastorear co gando nos
prados ou no monte comunal, que en San Salvador de Xirarga era extenso e
bastante productivo para o pastoreo. A ledicía costumaba ser máis
completa nos finales de semana, cando as vacas non tiñan que traballar
co carro ou o arado, eran como días de festa para tódolos
adolescentes.
Xeralmente, saían case todos xuntos da aldea,
cada un co seu pequeno rebaño levado polo camiño vecinal ata os
montes. Os de Alén, subían polo Casteliño deica "o outeiro da
Cruz", despois algúns se espallaban por outro camiño. A maioría
daba preferencia para o Caserío, as Feixas, a Casa nova ou a Chousa de
Balboa, que se situaba entre os montes de Alén, a Bouza e o monte de
Pardesoa.
Como era fantástica a convivencia dos nenos e
adolescentes, moitas veces, mesmo sendo de poboados, parroquias ou
provincias distintas; no caso, de Ourense e Pontevedra. Claro, que en
algúns casos, non poderían faltar pequenas pelexas ou mesmo "andar as pedradas", cousas moi naturales da adolescencia nas
aldeas. Pero os "gardadores" do gando non eran apenas os
adolescentes, pois, onde non os había, os maiores tiñan que facer esa
tarefa.
Rosita, xa un pouco máis crecida, unha
adolescente con máis maturidade, tamén ía co irmán e os demais
compañeiros que coidaban do gando. Algunhas veces formaban pequenos
grupos, conforme súas ideas, necesidades ou aspiracións persoaisPero,
Rosita, sempre que estivese unha persoa de maior idade por preto dela, a
procuraba con a intención de que podería ouvir moitas cousas que
gostaría de saber.
Como se sabe, a maioría das persoas de idade
máis avanzada, de un modo xeral, teñen moitas historias e lendas en
seu arquivo mental, por iso, Rosita xa había notado as fontes de
informacións que ela gostaba de saber, principalmente as lendas ou
mesmo a verdadera historia daqueles poboados veciños e do modo de vivir
das persoas.
Un día, estando nun local onde os rapaces
facían o lume para quentarse ou para asar un cacho de carne de porco
que levaban de merenda... Ao encontrarse en rededor do lume xunto con
outros nenos e dúas anciáns, ela decatouse que un pouco máis adiante,
había unhas paredes e algúns ladrillos no chau, por debaixo da maleza.
Aquilo chamoulle a atención, servindo para indagar con relación ás
mesmas.
Señora Antonia, ¿Quen viviu nesta casa?
¿Debía ser unha familia moi grande, pola extensión da marca das
paredes?
Mira, Rosiña, eu mesma xa non me recordo das
persoas que vivieron aquí; claro que cando eu erarapaza, aínda había
as paredes en pé, algunhas madeiras do tellado e outras cousas máis...
Outro neno ouvindo á señora Antonia, tamén
quixo participar da conversa e díxolles:
Mire señora Antonia, a miña avoa, tamén me
contou que cando ela era unha nena, recollían moitas flores do xardín
que era desta casa. Tamén me dixo que algunhas persoas, cando soas
neste lugar ou cando tiñan que buscar as vacas case de noite, vían
luces en movemento ó rededor da casa e, que ouvían persoas cantar.
Algúns veciños máis antigos, tamén dicían que habían ouvído de
seus avós dicir que cando estaban soas neste lugar, vían cousas que as
deixaban con moito medo, inclusive, vían as persoas aparecer e
desaparecer no medio do monte sem saber para onde ían nen donde viñan.
Outras persoas falaban que, cando alguén estaba só neste lugar, xa
tiñan visto a procesión das ánimas acompañando os mortos polos
carreiros do monte. Pero, o que se ten ouvido a través dos tempos, é
que, en realidade, viveu aquí nesa casa unha xoven señorita con seus
fillos, como castigo, por "escapar" cun xoven que os pais non
llo querían para marido.
Moi curiosa, Rosita, pregúntalle ao grupo de
persoas que estaba participando desa historia moi interesante:
Ben, ¿E de que poboado veu esa señorita que
se casou contra a vontade dos pais?
Olla Rosiña, pode ser que sexa un pouco de
lenda, pero, tamén pode haber algunha razón en toda esa historia un
pouco xa esquecida. Eu, aída unha adolescente ouvía dos veciños máis
antigos, que había un parentesco entre as familias da "Casa nova,
Penalonga e unha familia da parroquia de Beariz. Por outro lado, sabese
que, sendo Penalonga da parroquia de Xirarga e que os últimos veciños
foron para a Cavada, Alén e Framea, por suposto, podería ser de
calquer un deses lugares.
A señora Antonia, tamén conta que esas
familias plantaban moito liño á beira destes pequenos regueiros, o
mesmo que facían os de Penalonga e, despois, blanqueábano no
"río do batán" para tecer as mantas e os
"sabelos". Daí ven o nome do río, "río do batán, de
bater". Comunicabanse entre eles, andando por uns carreiros feitos
para as mulas ou burros, pois, algúns tamén eran "arrieiros"
e acompañaban o mesmo río atravesándoo onde hoxe están os restos do
muíño dos Perezes, ou dos "perces".
Pero, Rosita, non se contentaba apenas coas
historias que ouvía dos máis vellos. Como xa non tiña os pais: o pai
morrera no Brasil e a nai pouco tempo despois cando ela aínda era moi
cativa. Con seus catorce o quince anos de idade, ela xa pensaba en
construir seus castelos de area, cando menos en seus soños bastante
enigmáticos e ilariantes.
Despois que un irman emigrou para o Brasil e a
irmá se casou, ficáronlle poucos familiares e, iso a deixaba moi
triste e deprimida a punto de voltar a soñar e "falar", como
cando era unha nena, con os anxos e, a través deles, coa propia nai. A
única confidente en quen a Rosita confiaba, alén de seu avó materno,
era unha amiga de infancia, a Pilar. Con ela confidenciaba as cousas do
corazón e co seu avó, as cousas da alma, da dor e da solidón pola
falta de unha verdadeira familia, é dicir, os seus pais que faleceran
cando aínda era unha nena.
A pesar de ela estar estudando en un poboado
moi preto ó mesmo tempo en que tamén axudaba o avó e unha tía nas
tarefas do campo, sentíase moi angustiada polo futuro incerto que a
podería esperar. O seu avó, a pesar de ser un home viaxado polo mundo
e un pouco letrado para os parámetros daquela rexión, xá tiña moitos
anos de vida, mesmo así, el estaba sempre a darlle consellos para que
non perdese a esperanza en días mellores, porén, o máis interesante
dos cosellos non estaría moi lonxe de ser dado. Como ela fixera cando
era unha nena para entrar na casa de Deus, pola primeira vez, nun día
de festa do mes de maio para reverenciar á Virxe Maria xunto coas
demais rapazas da aldea. Sería mais un día "D" para ela.
Naquela época, aínda era costume facer as
pequenas viaxes a pé e, ela xunto con algunhas amigas e o avó, e
outras persoas mais, foron á feira de Soutelo de Montes polo monte,
andando por unha carrilleira que ía de Xirarga, pasaba por Pardesoa ata
Soutelo. Ó pasar no lugar onde algún día existiu unha mámoa e, máis
tarde, os frades de Aciveiro fixeron unha neveira por iso lle chamaban
"o Alto da Neveira", sentáronse para descansar por un intre
ó mesmo tempo que miraban ó lonxe os outros cotos máis altos dos
arredores. A vista dende alí era maravillosa: víanse moitas aldeas
coas casas achegadas unhas ás outras os e os verdes vales.
A Rosita e unha das amigas non se cansaban de
ollar en seu arredor todo aquel verde val que máis lle parecía un
imenso mar de augas verdes de tanta beleza de frores no medio dese
océano colorido. O avó da Rosita, vendo as xovens mozas falar e
apreciar a natureza, tamén ficou entusiasmado e un pouco emocionado con
todo iso e, díxolle:
Ollen miñas rapazas, todo iso que está diante
de nós, deica onde poida alcanzar a nosa vista, eu xa andei cando era
um adolescente igual a vós. Aquí onde nós estamos, a pesar de non ser
o punto máis alto do monte de Abeleira, podemos ver alá por detrás do
Monte de Bernalda, o lugar onde nace o Sol, isto é, o Nacente. Non hai
vales, carreiros, camiños vecinais, pequenas fragas, aldeas ou planices
que eu xa non coñeza. Din que o Criador, ó facer ese Pico de Bernalda,
dada á súa situación xeográfica, quixo poñer coma testigos do
feito, para que o gardaran deica a eternidade, a tres xigantes:
Marcofán, Costoia e Monte Candán. Continuou a falar o avó:
Todo canto rodea a eses tres xigantes, brilla
sob a luz cristalina do Sol que acaba de surxir no horizonte. Todos eses
camiños, carreiros e montes, eu andei por eles cando era máis xoven.
Para min, non existe nada que non coñeza por esta rexión da Terra de
Montes e súas redondezas. Nestes escenarios coñecidos, viven os homes
con súas familias moitos deles, foran meus compañeiros de traballo e
outros meus discípulos. Ensineilles os meus coñecementos, o meu
saber. Eles aprenderan moi ben a lección. Coidaron de súas terras,
construíron casas, abriron camiños, plantaron os vales, criaron ós
seus fillos... Aprenderon moi ben o que lles foi ensinado e viviron unha
vida entremeada de tristezas e alegrías.
Pilar, que era unha das amigas de Rosita, ficou
moi pensatiba con o que acabara de ouvir sobre esta histórica rexión
da Terra de Montes e, como non entendera moi ben o que o señor Felipe
dixera, preguntoulle:
¿Vostede ainda consigue lembrarse de
tódolos detalles daquela época?
Si. En parte claro que si. É soamente
consultar os meus mapas.
¿Que mapas, señor Felipe?
Os mapas que están aquí, ben gardados na
miña mente.
Con estas palabras o avó de Rosita poñe a
man na súa testa e díxolle ás dúas mozas:
Aquí teño gardado algunhas cousas que
existen na realidade e, outras que nen todo mundo pode velas. Se
puxerdes bastante atención no que eu vos digo, ó mellor poden percibir
que nas nosas mentes pode haber mapas dos ceos, mapas das terras, mapas
do corpo e mapas da alma. Camiñei por estes lugares. Voei co pensamento
e aprendin aquilo que está gardado aquí nestes mapas. O que está
nestes mapas eu trasfiro para vosoutras como herdade do saber de un
maestro. Con este saber, espero que poidades andar por todas estas
terras, sen medo nen sobresaltos, pisando sempre en terra firme. ¡Eu
douvos o meu saber!
En canto camiñan polos carreiros pra chegar á
feira de Soutelo, o "maestro" fica en silencio por un intre
ollando a carón dos ollos das "discípulas". El quere
adiviñar o que esconden por detrás daqueles catro luzeiros verdes e
azuis coma os ceos e os montes desta rexión da Terra de Montes.
Examínalle os seus pés, pois, é nos pés sólidos que se revela a
vocación para andar polos camiños áridos e descoñecidos.
Pensaba el:
¿"Quen sabe se iso é todo o que estas
xovens desexan e son capaces de realizar? Se así fora, talvez sexa
mellor terminar aquí a lección e nada máis a dicir".
Porén, o "maestro" non se contén e
procura nas costas das discípulas prenuncio de asas asas que el
imaxinara ver como un soño dentro dos seus ollos. El sabe que
tódolas persoas son seres con predisposición pra ter asas e soamente
se esquecen da vocación polo convencemento de algunhas cousas xa
sabidas.
A Rosita, que camiñaba ó lado xunto coa
amiga, ó ver o avó ollándoas a carón, preguntoulle se habían falado
algunha burrada que o incomodaran.
Non, miña filla. É que moitas veces, as
persoas falan unha cousa e pensan outra, por isso, eu quixen confirmar
dentro dos vosos "mapas" que estades a escribir, se realmente
aprendestes ben a lección do que estades a ver e ouvir. Eu, ata agora,
faleivos do que sei e está deseñado en meus mapas, pero, moitas veces
os maestros tamén ten que ensinar o que non saben, o descoñecido, para
decodificalo xunto cos discípulos; é así que verdadeiramente se
aprende.
¿Señor Felipe, cando estivemos sentados no
lugar onde era a Neveira, alá no monte entre os lugares de Abeleira e
Pardesoa, fiquei pensando sobre a neve que gardaban alí os frades de
Aciveiro. O que eles facían con ela e pra que lles servía?
Preguntoulle Pilar.
Ben, eu tamén xa non alcancei aqueles
tempos, porén, os máis vellos contaban que despois de ben compactada e
preparada para viaxar por unha longa xornada, ó lombo de mulas, parece
que a leveban deica Castela e outros lugares que eu non sei.
A Pilar ficava imaxinando o que realmente eran
os "mapas" que o señor Felipe falaba e como se poderían
escribir e fíxolle máis algunhas preguntas sobre eles.
El, despois de un intre de reflexión,
respondeulle:
Olla, miña rapaza, os mapas representan a
nosa imaxinación, noso coñecemento e a nosa sabedoría para poder
camiñar, voar, navegar en nosas aventuras por lugares nunca antes
coñecidos por nós. Pero, para algunhas aventuras, os mapas nen sempre
son o suficiente. Para algúns soños e aventuras é necesario observar
aplicando atentamente os sentidos ou a consciencia a todo o que vemos e
non vemos, o que ouvimos e non escoitamos claramente, e así, poder
adquirir un novo coñecemento con toda precisión. Eses son os mapas que
cada individuo pode escribir na súa enigmática imaxinación.
|