O Emigrante Unha figura
enigmática e bastante esquecida por moitos anos; case que sempre unha
fonte inesgotable de divisas para o País de Orixe Un elemento
transformador no País que o acolleu.
Ese tipo de ser humano, moi ben
caracterizado na historia da humanidade, principalmente na historia
contemporánea, ó cal, nen sempre é dada a respectiva importancia que
desempeña dentro dunha sociedade que o acolleu e, como un todo, para o
propio país de orixe.
De certa forma, os emigrantes, dadas sus
varias características, tamén poden ser comparados a outros seres
vivos que tna necesidade de mudar de hábitat, non apenas por vontade de
mudar o "facer turismo" non, pero, para poder perpetuar a
especie. Como exemplo, poderíamos citar os salmóns que na época de
desova, sobnos ríos procurando os lugares máis adecuados que lles den
sustento e seguridade para criar unha nova familia, aínda que, despois
do deber cumprido, ese mesmo lugar lles sirva de refuxio para seus
últimos días de vida.
Nese viaxe excitante, coa ansia de poder
conseguir o obxectivo predeterminado, poucos alcanzan seu destino.
Algúns, quédanse agonizantes entre as pedras e correntes de auga moi
fortes, outros serven de alimento ós seus predadores. Asimesmo, os que
sobreviven a ese maratón, conseguen cumprir o seu papel esencial na
perpetuación da especie. Se ollarmos a vida dos emigrantes, en toda a
súa traxectoria por terras descoñecidas, constataremos que, ten a
mesma signa final do destino e da sobre vivencia.
En España, ese intrépido ser humano,
por moito tempo, foi chamado de "indiano", pola razón de
considerar o novo mundo como "Indias Occidentales".
Corresponde á primera grande corrente de emigración á América do
cono sur. É o período chamado de "A belle èpoque" o
período da bonanza económica dos primeiros decenios do século XX. A
belle èpoque, corresponde a un momento de esplendor económico e
científico, cultural e artístico na maior parte dos países do mundo.
Ese fenómeno cultural, ocorre de forma moi particular nos países
americanos; destacándose Cuba, Argentina, Uruguai, América do Norte e,
de certa maneira, tamén o Brasil.
A emigración española, de un modo
xeral, non foi moi ben orientada ou organizada, particularmente para o
Brasil, nen polo País subministrador nen polo receptor, a fin de
absorber a man de obra previamente acordada por algunhas empresas
brasileiras. En España, a emigración, principalmente, é causada por
varios problemas existentes naquela época: industrialización tardía,
falta de terras para cultivar, minifundios e a guerra civil española, o
que leva moitos españois, á ilusión da subsistencia na América do
cono sur.
A mediados do século XIX, eses Países,
con escasa poboación activa, principalmente no campo, chegaban a
disputar os emigrantes españois que saían de súa terra sen rumbo
certo, ou sexa, sen un contrato de traballo garantizado que ofrecían
algunhas empresas maiores para determinados servicios. Porén, nen
sempre o canto da serea era ben entoado, pois, ademais dos obstáculos
enfrentados nos viaxes moi longos e, en condicións miserables, máis
tarde, descubrían a realidade do paraíso prometido por moitos
empresarios mal intencionados.
A principios do século XX, España
chegou a prohibir a emigración para o Brasil, dados ós malos tratos
recibidos por moitos emigrantes, asimesmo, aproximadamente ata 1925,
habían entrado no País uns cinco centos mil emigrantes. E, a pesar
dunha gran maioría estar capacitada para actuar no campo, poucos
procuran ese tipo de actividade, prefirindo actuar no comercio ou na
industria. Iso, lévaos, de certa maneira, a un conflicto coa clase
media urbana na medida en que subían no nivel social: na prestación de
servicios e no comercio, principalmente no Río de Janeiro, Bahía e en
São Paulo.
A partir dese momento, foi unha caudalosa
corrente de milleiros de emigrantes a cada ano, ata pouco despois da
segunda guerra mundial. Esa gran masa de emigrantes, por antonomasia, é
a emigración dos "indianos". A ilusión foi tanta, para os
soños dos emigrantes, específicamente para españois, portugueses e
italianos, que saían dos portos da Península Ibérica e Italia,
navíos repletos de familias enteiras e moitos xovens cheos de esperanza
e moitas aventuras ou desventuras nas novas terras que os acolleron.
Particularmente, os emigrantes españois,
a mor parte, son homes moi xovens e cheos de enerxía; oriundos das
rexións do campo dos cuadrantes máis distantes do sur e noroeste da
península ibérica ou das Illas Canarias.
¿Que ilusións levaban eses emigrantes que ían para América? Pois
ben, "facer a América" e, se posible facerse ricos a través
do seu traballo honesto.
A verdade, é que poucos conseguían
realizar tales soños mesmo traballando bravamente con afínco. Apenas
algúns sairon de pequenos comerciantes e artesáns, sen embargo, era
dende logo un pouco máis do que conseguían en seus poboados de orixe,
en España.
Pouco se sabe a respecto do destino que
tiveron a non ser uns poucos que retornaron. Xeralmente, o que
retornaba, era aquel emigrante que tivera máis éxito en súas
camiñadas por terras americanas. En seus poboados de orixe, moitos
deses retornados, crearon pequenas fundacións; escolas e outras formas
daxudas comunitarias. Eles, eran uns verdadeiros altruistas, a
verdadeeira esencia dun mensaxe hispánico. En seu poboado, construían
unha casa do tipo burgués, para mostrar un pouco de ostentación: un
amplio jardín con palmeiras para matar a distancia daquelas terras
americanas. Esas casas, moitas veces, desentoaban do paisaxe
arquitectónico do medio rural, tanto nas rías galegas como no campo,
nas montañas cantábricas ou nas Illas Canarias.
Para eses emigrantes; Buenos Aires,
Uruguai, Venezuela ou Brasil, eran, psicológicamente, máis preto que
Madrid ou Barcelona. É unha pena que non se teñan conservado esas
obras que, ademais de ostentar unha "belle èpoque",
representan o esforzo e un gran sacrificio de moitos emigrantes, cando
menos as máis destacables, como homenaxe a eses grandes
"indianos" e pioneiros anónimos.
Aqueles emigrantes que aínda viven e,
por varios motivos, nunca puideron volver á terra que os viu nacer,
hoxe, con idade avanzada e o rostro resecado polo sufrimento de moitos
anos vividos; só lles resta a soidade, tristeza e unha dor moi grande
dentro do seu peito, onde encerran un corazón todo dilacerado. Un dos
grandes intelectuales hispano-galaicos, "Alfonso Rodríguez
Castelao", nunha de súas caricaturas de un cadro que pintou, cando
estivo exiliado en Buenos Aires, conseguiu representar moi ben toda esa
dor moi profunda no peito dos emigrantes españois principalmente os
galegos cando non podían retornar ás súas orixes, ó menos para que
fosen enterrados no seu poboado de nacemento.
Eses heroes anónimos, esquecidos por
moito tempo, cando ten a oportunidade de entrar en contacto con outros
emigrantes máis "afortunados" que visitan o visitaron a
España e, ás veces, algunhas autoridades españolas con un pouco de
desprendimento e cariño filial, séntense, de certa forma, un pouco
máis confortados pola información da terra natal e polo afecto
recibido. É moi gratificante a relación que existe hoxe do novo home
español principalmente das representacións diplomáticas con os
emigrantes que un día tiveron que cruzar o Atlántico nun adeus
conmovedor en dirección á América. Poderíamos clasificar esa
relación como unha tutela que foi omisa noutras épocas ou, tal vez,
sexa a dobre condición de tutelador oficiante e tutelado ansiante; o
leito polo cal transborda, a borbotóns, a eclosión vital que supon a
españolidade latente de dimensións universales.
En Galicia, principalmente nos pequenos
poboados, nas primeiras décadas e deica a metade do século veinte,
eran case unha constante os comentarios sobre as persoas que habían
emigrado e non volveran xamais; como xa foi narrado en páxinas
anteriores, apenas algúns máis afortunados conseguiran esa fazaña. Os
máis xovens, ó ouvir falar sobre eses máis agraciados pola sorte,
quedaban moi curiosos e ó mesmo tempo, imaxinando que un día, ¿quen
sabe se non poderían seguir o mesmo camiño? En verdade, eses
adolescentes, mirábanse naqueles que habían brillado máis, e nunca os
que quedaron esquecidos polos camiños da desgracia.
Entre moitos deses xovens, estaba un que
soñaba moi alto naquel exacto momento, pero, talvez un día puidese
seguir un camiño semellante ós parentes que xa habían estado por
terras americanas. Algúns volveran ¿e os outros? Só Deus sabe cal foi
o seu destino. Asimesmo, ansiaba para que ese día puidese chegar e
poder realizar parte de seus soños a través dunha nova forma de
camiñar. En súa mente, ese soñador, tiña ben grabada parte da
aventura e fantasía ou talvez a verdadeira saga de un xoven que nacera
para soñar. Pero, como para poder soñar é necesario dar corda solta a
nosa inxenua e fértil imaxinación, principalmente, cando en nosa
cabeza, case todo é fantasía proveniente do toque dunha fada madriña
coa súa variña máxica.
É aquela época de sentimentos puros e
reais, que todos nosoutros intentamos soñar de novo, cando menos unha
vez en nosas vidas, por moi difícil o agradables que elas teñan sido.
É aquel momento sagrado que paramos para pensar e preguntarnos: ¿O que
queremos en realidade e para onde vamos na nosa descoñecida camiñada
polos sendeiros da vida?
Para o autor de esta narrativa é algo máis que simples ilusións,
soños ou fantasías de xovens emigrantes cheos de ideas e moita
enerxía, como ben nolo demostra o emigrante soñador, a través das
páxinas deste libro, onde sintetiza o pensamento da maioría dos
emigrantes de súa época. Sinceramente, eu penso que, as novas ideas,
xa máis consolidadas e mellor estructuradas, moitas veces, vén sen
avisar ou pedir permiso para expor nosas alegrías ou tristezas en
determinadas ocasións de nosas certezas o dúbidas. Porén, o emigrante
soñador, sabe moi ben retornar ós seus soños e fantasías de súa
adolescencia, sen perder a serenidade que lle é peculiar na súa precoz
maturidade e continua sendo o mesmo despois que lle foron aparecendo as
primeiras canas brancas.
En verdade, nos momentos de emoción, el
intenta vestir a pel dun verdadeiro neno de forma moi natural. Como o
fan os verdadeiros rapaces. Hai un adaxio que di:
"En determinadas circunstancias da
vida, se non puideres ser como un neno, non alcanzarás as dádivas de
Deus".
Ademais diso creo que a adolescencia é
o último estadio do florecimento máis puro e espontáneo do ser
humano.
Paro por un intre para reflexionar un
pouco mellor, a fin de atenuar un pouco o vóo moi rápido de miña
imaxinación, con relación ós sentimientos deses xovens cheos de vida
e moita fe, en todo aquilo que desexan construir para un futuro mellor.
Ollo ó rededor de min e véxome entre eles; fluctuando como se fose nun
xardín encantado, onde podo soñar e respirar o perfume das flores que
perfuman a miña alma e consolan o meu corazón, hoxe, xa bastante
castigado polos desencontros da vida; tamén, como un dos milleiros de
emigrantes soñadores. Máis unha vez, concéntrome na dirección do
ceo, que hoxe me parece máis azul e coa súa curvatura máis próxima
de meu alcance alá no horizonte, tan próximo que, ó poñerse o sol,
aínda me parece que podo tocalo coas miñas flacas e cansadas mans.
Ás veces, sinto un pouco de ansiedade,
que non me deixa pensar con moita calma e clareza como é de meu
costume; quizais, por percibir que o tempo vital me persegue
asustadoramente na miña traxectoria tridimensional, para poder
acompañar os soños moi enigmáticos de tantos outros emigrantes
soñadores.
¿Vostedes xa se sentiron así algunha
vez?
Parece que nada pode satisfacer miña
ansiedade de querer recuperar algún espacio de tempo perdido, existe
unha sensación de estar afogándome no medio de un deserto abrasador
que, por un intre, lévame a un delirio sufocante e desesperador.
Respóndanme:
¿Xa tiveron esa sensación nos soños
ou delirios, a través do espacio e do tempo, parecendo desplomarse en
caída libre?
¡Ó mellor non!
Supoño, que case todos nós xa tivemos a
necesidade de reflexionar algunha vez para intentar retornar a outros
tempos; talvez un pouco máis difíciles e enigmáticos pero,
naturalmente propicios para nosos soños e fantasías; principalmente en
noso poboado, aldea ou cidade de nacemento. Asimesmo, diante da miña
angustia, volto a preguntar.
¿Por que o home de hoxe, principalmente,
séntese impresionado tanto polo pasado como polo futuro?
¿Cal é o motivo que o leva a procurar a
emoción, particularmente, no pasado ou na contemplación da natureza,
nos lugares onde vive ou xa viveu, mesmo nas cousas máis simples por
onde anda?
¿Como se explica tanta atracción por
lugares e monumentos antigos e a cultura, non moi lonxe de nosos
antepasados, a punto de hipnotizarnos con tanta beleza na diversidade
deses valores?
¿Cal é a razón de todo ese sentimento
que provoca tanta dor no fondo de noso peito e en nosa alma?
Para intentar entender e xustificar, en
parte, toda esa manifestación tan poderosa e sublime, hai que
aprofundarse bastante na relación de nosa vivencia e procurar entender
o por que, ese conxunto de sentimentos, fai brotar unha impresión tan
forte na maior parte das persoas, deixándoas deslumbradas e moi
emocionadas. De todos eses sentimentos, os que máis nos envolven,
talvez, sexan os recordos da adolescencia e parte da xuventude e da
convivencia en comunidade nos nosos lugares de nacemento.
¿Será que vostedes agora xa empezaron a
entenderme, ata onde pretendo chegar a través da camiñada de un
soñador? Mesmo na dúbida, teño certeza, que, xunto conmigo, nesta
viaxe, van a intentar sentir o palpitar no peito de Isaías durante seus
soños bastante reveladores e con moito sentimento.
¡Veñan conmigo!!! ... Procuren seguir
os pasos de Isaías na tentativa de encontrar algo supostamente mellor.
¿Quen xa non tivo a tentación ou ilusión de querer gravar súas
alegrías, desencontros, discordancia, súa dor ou tristezas dos soños
en seus pasos discontínuos, mesmo que nun papel de borrador pra poder
ler en silencio cando a soedade en seu peito estoupar?
Para min, particularmente como tamén
un dos emigrantes soñadores hai varios anos que procuro pasar
algunhas tempadas na miña Patria de orixe, en España e,
principalmente, na pequena Patria histórica Galicia, no poboado dos
meus devanceiros; "Xirazga de Beariz de Montes". Claro, sen
poder contar con aquelas pequenas cousas que facían parte dos soños e
necesidades de un adolescente. Asimesmo: con papel e lápiz na mao, nas
mañás e ás tardes fresquiñas, á sombra dos carballos, á beira de
un pequeno regueiro e a fragrancia do matorral florido, ando polos
camiños vecinais destas terras, en busca do que un día eu perdín e de
novas aventuras.
Ó respirar todo ese frescor, que vén da
terra húmida e da auga cristalina, procuro instalarme nun lugar
tranquilo e, se posible, alto, ó pé de unha colina arredondada desta
Terra de Montes. Busco, o lugar exacto, onde o vento ó contacto coas
árbores, parece falar e querer soñar xunto conmigo, neste soño, o
día paréceme un pouco máis longo coas noites perfumadas e
encantadoras. Alí, entre as árbores que se axitan coa brisa: o ladrar
dos cans, o cantar de paxaros, lonxe do teléfono e a televisión, deixo
miña imaxinación fluctuar libremente, indo ó encontro do emigrante
soñador.
Creo, que a final de contas, como me
gusta de escribir; principalmente, sobre todo o que vin, vivin e deixei
de vivir, tamén; de todo o que vexo e deixo de ollar cos ollos, pero,
véxoo coa miña propia alma co meu modo de entrever e sentir as
cousas estas pequenas cousas que nos fan revivir eternamente,
entusiasmándonos a enveredar por novas aventuras e, así, intentar
acompañar os pasos de un visionario acreditando en sí mesmo.
En verdade, é que nestes días de
descanso nesta rexión galega, sexa na praia ou na montaña, por estes
sendeiros que en miña infancia podería recorrelos de ollos pechados e,
que podo resumir nunha imaxe plena de suxerencias transmitidas por un
emigrante soñador para avivar e alimentar a miña memoria. Hoxe, nestes
paraxes, aínda ocorren pequenas cousas como aquelas que marcaran miña
infancia, porén, con menos intensidade e franqueza das persoas que hoxe
habitan estes poboados.
.............................................
Despois de moito tempo,
o emigrante vai á súa terra
pensando aínda coñecela,
pero, todo mudou, el e ela.
Non coñece a máis ninguén,
nen mesmo aos parentes,
¡os amigos! Xa non os ten.
As persoas son diferentes.
..............................................
|
Asimesmo, sigo meus movementos
milimétricos, sen moita importancia; encontros insustanciales, leves
xestos intranscendentes e retraídos que fago estes días que, a pesar
das diferencias encontradas aínda me parecen maravillosos e
extraordinarios, como se o tempo dese media-volta, volver. Ese tempo
flexible que veño a disfrutar en canto podo transformar os soños e a
fantasía en realidade, converténdoos en máis un regalo que Deus nos
deu.
Con algúns vasos de viño, desta rexión
O Ribeiro e un prato de polbo; na feira mensal deste poboado Doade
de Beariz de Montes Galicia, moi especialmente como aquí é preparado
polas "pulpeiras do Carballiño" (hai máis de catrocentos
anos) así, brindo ó verán desta terra galega:
¡Brindo! Por tódolos meus familiares,
amigos e veciños de miña infancia e miña xuventude (vivos e mortos),
e por min. ¡Brindo! Por tódolos veráns que pasei nesta Patria
histórica Galicia por España e pola miña Patria adoptiva, o
Brasil moi especialmente por tódolos meus colegas profesores e
alumnos que me fixeron compañía en nosa camiñada educacional, por
máis de un cuarto de século, a quen moito lles debo. Tamén, por miña
cidada adoptiva esta encantada cidade de Belo Horizonte, Minas Gerais.
¡Brindo! Por todas as bágoas derramadas
ó escribir estas humildes letras que, sempre imaxino que un día será
a última vez que escribo. Asimesmo, seguindo o exemplo do emigrante
soñador, continuarei a escribir mentras teña bágoas para escribir
coas mesmas.
¡Brindo! Polas ideas románticas de unha
adolescencia moi significativa de tódolos soñadores nun momento
histórico de súas vidas, densamente iluminadas por un sol radiante que
propiciaban aqueles días repletos de sinceridade e que lles servían
para as máis variadas formas de escape: ás depresións infantiles e
inmaturas preocupacións que, agora, recobran ese significado con outras
formas de pensar e de encarar a realidade dos soños e dos desexos
perdidos.
Poden seguir folleando o libro. Con un
pouco de sensibilidade, nas próximas páxinas, talvez consigan
encontrar algúns recordos de un tempo moi significativo, de persoas que
tamén intentaron vivir súa vida de adolescentes e súa xuventude como
a maioría de nós, mesmo camiñando por unha estrada de moitas
dúbidas.
Non podemos, simplemente, esquecer o
esconder todas esas lembranzas, mesmo un pouco distantes e anubiadas
polo tempo; pensar que, en realidade, elas revelan non soamente nosas
inxenuas formas de pensar, actuar nas dores infantiles, pero, tamén,
nosas máis profundas dores na medida en que camiñamos para algún
lugar de noso inmenso universo descoñecido.
Cantas recordacións acumulamos en nosas
mentes, que poden vir á flor da pel cando menos esperamos: os lugares
coñecidos, os amigos que facían parte de nosas travesuras infantiles
aínda sendo xovens. Cantas veces desexaríamos que aqueles tempos
volvesen a nosas vidas con toda a súa maxia, escondendo as lagunas
deixadas pola soedade daqueles tempos en que era permitido soñar coas
fadas e súas variñas máxicas.
Porén, hoxe, de certa forma, despois de
ver a real imposibilidade de soñar libremente crer nas fadas e nos
homes e en súas leis absurdas vemos o que o destino preparou para
nosoutros, ese camiño anubiado que sería imposible concebir por mentes
xovens de antano. Esa descuberta, que nos leva a un absurdo temor da
morte, do silencio que nos oprime de un modo xeral, consumíndonos por
dentro, lentamente, e devorándonos por fóra sen piedade.
Todo iso, a primeira vista, pode parecer
incomprensible e pesimista en determinadas circunstancias de nosas
vidas, pero, en miña dúbida, pregunto outra vez: ¿Por que ter tanto
medo da morte se a propia vida en sí pode ser máis temerosa?
Xa é de madrugada, desperto do soño
enigmático pero motivador, no cal recorrín unha gran camiñada a
través dos soños do emigrante soñador intento quitar o vapor de
auga impregnado nos vidrios da ventá, vexo que alá fóra está
chovendo, as pingueiras d´auga caíndo dos tellados escurecidos polo
tempo, en caída libre, que se confunden coas bágoas escorrendo polo
rostro marcado polas dores e difíciles camiñadas, nen sempre
alfombradas por flores.
Estas paredes
Entre estas paredes, hai un fluído
enternecedor
unha serena palabra ecoa de súa manpostería,
unha harmoniosa canción vibra no seu interior.
As paredes suportaron ventos e vendavais,
vibrando ata submerxir na súa base terrea
o tibio corpo de seus moradores ancestrais.
Volvo a ollar no vacío da eterna
recordación,
vexo apenas unha palabra opaca de desencanto,
buscando nela a hipótese de súa dura negación.
Os espacios que me rodean no seu interior
e o aire, son estraños nas cousas máis comuns,
súa presencia é inconsistente no plano inferior.
¿Como podo ir ata a máis simple
evocación?
pois, non é posible esquecer o que xa foi meu
sen destrozar o que quedou deste corazón.
As tristezas queren envolverme, na dor
elas querenme sufocar, pouco a pouco,
que me entregue, friamente, sen me opór.
Súas túnicas negras levántanse do pó,
enseñándome visións que non quero ver,
estou no frio da noite pecha e temible, só.
Os recordatorios, ás veces, son coma
meniños,
que insisten en cercarnos e que falemos para
contarlles historias dos nosos moitos camiños.
Esas lembranzas que retiran do noso
peito,
o corazón que repartimos nun banquete
que eles reparten e degallan ó seu xeito.
|
Agora sí, teño certeza que xa empezaron
a entenderme.
¡Vamos!!!
Acompáñenme nesta camiñada para soñar
xunto con Isaías un dos emigrantes soñadores de calquera maneira,
todos nós temos un pouco de "Don Quixote" e de emigrantes
soñadores con días mellores durante a nosa longa camiñada a través
dos sendeiros da vida.
|