BVG     Atrás    Índice de Páxinas

No pequeno almacén de ultramarinos, onde Isaías traballaba construíndo unha nova etapa de súa vida, con o socio e parente e, talvez, por ser un punto estratéxico con relación á praia e ó "Farol da Barra"; en Salvador, el seguía tendo bastante contacto con outros galegos que vendían mercadorías de firmas ó por maior e, ás veces, ata vendedores por conta propia. El sempre que podía e era necesario facíalles pedidos de determinadas mercancías que podía vender en seu establecemento. Pero, había algunha preferencia con algúns patricios máis antigos na cidade de Salvador que, por motivos circunstanciales, estaban un pouco esquecidos con relación a súa Terra e á propia familia; por iso, os familiares en España, pedíanlle a Isaías, o favor de entrar en contacto con eles para que lles escribiran dando noticias de como estaban vivindo.      Claro, que nen tódolos que Isaías estaba encargado de contactalos eran vendedores autónomos pero, entre eles, había un que el faría de todo para coñecelo e conversar con o mesmo. —Alex, este era o compatriota que máis buscaba por tratarse de un seu veciño de un poboado da Terra de Montes, alá de Galicia ( España)— Despois de conversar sobre o asunto con outro parente, Florencio, díxolle el:      —Olla, Isaías, Alex, xeralmente vén á cidade de Salvador unha vez por mes, vender un producto que el mesmo fabrica en un cuarto no fundo de súa casa, alá no interior de Bahía, se non me engano, en Cruz das Almas; este é o nome do lugar onde el mora e traballa coa muller e fillos.      —¿O que el fabrica e vende? Preguntoulle moi curioso Isaías.      —Ben, en meu almacén, el vende puros e cigarrillas. Creo que sexa só iso que fabrica.      —¿A mercadoría que el fabrica e vende é boa?      —Ti sabes que, hai uns tempos atrás, eu regaleille unha caixa de eses puros a un empregado do almacén para que os probase pois, nosa clientela é clase "A" e, eu non podería ofrecelos a ninguén sen estar seguro da cualidade do producto e, sinceramente, el non conseguiu fumar moita cousa, asimesmo continuo comprándolle os puros como se fosen de primeira cualidade, esta é a única forma de velo de vez en cando e conversar con el, ó fin e ó cabo, somos veciños e, cando se poida, temos que axudarnos uns ós outros.      —¿Ti estás suxerindo que eu tamén debo comprarlle eses puros e cigarrillas, mesmo que teña que vendelos máis baratos?      —Sí. ¿Ti non queres entrar en contacto con el, a pedido da familia?      —¡Claro que sí!      —Entón é o único modo que tes de contactalo, do contrario vai ser moi difícil. Olla, Isaías, teño seguridade de que el xa foi a ofrecerche a mercadoría e non se identificou, é moi tímido e pésimo vendedor de seu propio producto, pois, mesmo non sendo grandes cousas podería facer un pouco máis de esforzo para vender máis.      Tempos despois, Isaías estaba atendendo a un cliente en un rincón do almacén, cando se fixou que do outro lado, a carón da porta, un señor o observaba disimuladamente en seus movementos, que con certeza, xa notara que era galego e recén chegado ó Brasil. Despois de atender ó cliente, foi ó encontro do señor para ver o que quería, cando de repente, el tomou a iniciativa e díxolle:      Bos días, ¿Como está Isaías?      —Eu ben, gracias. ¿E vostede? ¿Con quen teño o gusto de falar? Vostede sabe meu nome pero eu non me recordo de telo coñecido antes. ¿Por acaso nos coñecemos de algún lugar e eu non me lembro?      —Meu nome é Alex e nosoutros somos veciños, case porta con porta alá na Terra de Montes, en Galicia. Florencio faloume a teu respecto e ó mesmo tempo pediume que che trouxese unha mercadoría que talvez aínda non a coñezas. ¿El falouche do pedido que me fixo?      Isaías aínda non sabía de nada e ficou sorpreso, pero, disimulou.      —¡Ah sí! El chamoume por teléfono falando do pedido, pero non sabía cal era a mercadoría. Está ben, pode traela cando queira.      — Eu teño aquí algunhas caixas, ¿Queres quedarte con elas?      —¡Sí! Está ben. ¿Cantas son?      —Catro de puros, as cigarrillas entrégochas outro día.      —Ben Isaías, agora que ti xa sabes meu nome pero, creo que non te lembras de min. Cando eu embarquei para o Brasil, aínda era moi xoven e ti un neno pequeno, da idade de meu irmao capullo. ¿Aínda te acordas? Vosoutros erades moi próximos, —como se foran irmans— estaban sempre xuntos. Eu son fillo de Davino que tamén traballou bastante tempo en São Paulo no ferrocarril, xunto con teu avó que era o capataz da obra.      Infelizmente a diáspora non ten fin, pasa de xeración a xeración, é moi triste o ter que deixar nosa terra, a familia e os amigos. Eu xa levo bastante tempo aquí e, tódolos soños que tiña caíron por terra — sen querer, ós poucos, esquecémonos de todos e de todo o que xa era noso e máis, algunhas veces nos olvidamos de nosoutros mesmos. Raramente nos encontramos con os amigos ou veciños para disfrutar un pouco da vida, falar de nosos acertos e fracasos no novo país que nos acolleu.      —Cando chegamos aquí, eu e outros compañeiros, fomos traballar con uns patricios alá no Barrio de Brotas, bastante lonxe do centro comercial da Cidade. Naqueles tempos, as cousas eran moi difíciles, tanto para eles, que eran nosos veciños, como para nosoutros, por moito tempo traballamos por nosa sobre vivencia e, sorte daqueles que podían comer o mínimo necesario.      ¿E para calzar? Ben: uns "tamancos" nos pés (unha especie de zocos baixos e abertos para soportar o calor e tamén porque eran máis baratos) Para vestir era un pantalón feito dos sacos onde viña a fariña de trigo e o restante do corpo completábase con unha única peza, un guarda-pó e "lo que te rondaré morena"...      ¿E para comer naqueles tempos? ¡Ah! Para comer, meu amigo Isaías: Xuntábanse os anacos refutados da carne de boi, seca, feixóns (garabanzos), fariña de mandioca e viva San Pedro que ten as chaves do ceo para que: quen sabe se algún día queira abrirnos as portas do ceo baiano pola resignación e sufrimento canino por estas terras de São Salvador, pero, asimesmo, cheas de encanto e con unha xente moi hospitaleira que con súa gracia e amistade fainos esquecer todo iso.      O socio de Isaías, que estaba no fondo do almacén, parece ter ovido a voz de alguén coñecido e apareceu preguntando:      —¿Quen está ahí falando contigo, Isaías. É algún coñecido noso? Pola voz paréceme un español ou mellor dito, un galego.      Aproximouse e, de repente, os dous estaban abrazados e con bágoas nos ollos. Había bastante tempo que non se vían. José, mirando para tras díxolle a Isaías:      —Olla, nós embarcamos xuntos cando saímos de España para o Brasil, non tiñamos máis que uns trece ou quince anos de idade, e "xa comemos o pan que o diabo sobou" ¿non é verdade Alex? Eu despois de pasar algún tempo en un campo de concentración en España —por un mal que non fixen— apenas por non haber ido a loitar voluntario ó lado dos "nacionalistas" pois, aínda me encontraba en Brasil como a maioría dos emigrantes. Agora, meu querido Alex, aquí me tes outra vez de volta para recomezar a vida de un emigrante sufridor polas inxusticias: alá e aquí.      Despois que os dous antigos compañeiros pasaron a limpo súas aventuras o desventuras, Isaías continuou conversando con Alex; lembrándolle as cousas de seu poboado de nacemento, principalmente con a intención de sensibilizalo para que entrase en contacto coa familia alá de España e, ó mesmo tempo que lle contaba un pouco de súa vivencia naquelas aldeas onde tamén non era nada fácil a vida campesiña. Eles, na súa aldea tiñan outra compensación, estaban na terra de seus ancestrales, onde, de certa forma, a familia matriarcal era moi valorizada no "FOGAR". A casa matriarcal era como un símbolo de unión na maioría das familias. Os costumes e a forma de diversión era algo máxico e fantástico que parecía seducir as persoas para que esquecesen seus problemas diarios.      A xuventude, algunhas veces, talvez guiada polos maiores nas horas de diversión, sabía transformar a dureza dos traballos pouco fructíferos en unha alegría e confianza en días mellores. Era algo fantástico como as persoas sabían xogar con toda esa gama de problemas, transformándoos en fe e esperanza, transmitidos de xeración a xeración. Para os adolescentes, nen falar, era un mundo a parte. Isaías continuaba conversando con Alex, como se estivese soñando o retrocedendo no tempo a un pasado non moi remoto de súa adolescencia, que a pesar de moitos sufrimentos, tiña gratas recordacións de súa curta pero alegre adolescencia naquela rexión histórica de España — a súa amada Galicia. Segue falando Isaías:      —Alex, ti falácheme da Terra de Montes cando te referiches ó teu lugar de nacemento, iso despertou miña curiosidade con relación a esa rexión que é composta polos municipios de: Forcarei, Cerdedo e a maior parte de Cotobade e Campo Lameiro da Provincia de Pontevedra e, Beariz xuntamente con parte de Avión da Provincia de Ourense. Esa é unha rexión moi rica en historia. Ti sabes que esa rexión en tempos moi antigos xa tivo unha gran importancia: política, relixiosa e cultural, principalmente a influencia cultural do Mosteiro de Aciveiro, que queda no municipio de Forcarei — provincia de Pontevedra. Ó parecer, ese Mosteiro foi fundado alá polos anos de 1.141, de nosa era, e, toda esa rexión era administrada polos frades do Císter; en súa época, un dos maiores de esa Orden, hoxe, ese gran manancial de cultura, está case en ruinas.      —¿Ti aínda te lembras deses lugares que ten moita historia, folclore, lendas e aquelas feiras mensais onde se mercaba e se vendía de todo?      —Ben, así polo alto, acórdome de cando ía con miña avoa á feira de Soutelo de Montes, pero, os detalles, quedaron para tras. Son moitos anos de soedade e loita pola sobre vivencia aquí do outro lado do Atlántico, amigo Isaías.      —¿E de noso poboado natal, ti tes algunhas lembranzas?      — Sí, entre outras cousas, eu teño en miña memoria aquelas romerías, entre outras máis, a de Santo Domingo de Guzmán, en Xirarga, que era celebrada durante dous o tres días, principalmente os días tres e catro de agosto. Era unha confraternización de toda aquela redondeza. Afluía xente de todas as partes en un raio de máis de cincuenta quilómetros, pola fama dos milagros do Santo Domingo de Guzmán. Tamén me acordo do Maioral encargado de conducir esa romería que tamén "puña o santo" con un ritual místico-relixioso en que se pedía a protección para tódolos males e necesidades de tódolos días daqueles campesiños —era o señor Rafael Ramos Cortizo—. El tamén foi meu profesor interino alá na aldea, no lugar da Correa.      —Alex, ¿ti recordaste do ritual de como se puña o Santo?      —Sí. As persoas axoenllábanse diante do maioral para que el lle puxese o Santo sobre cada hombro e na cabeza, formando así a señal da cruz. ¡Era maravilloso! Tamén me lembro da feira que era realizada todo o día nove de cada mes. Alí viñan milleiros de persoas para vender o mercar cousas producidas polos agricultores, cambios e, tamén para comprar o que eles non producían en súas terras.      De repente, con a chegada de un cliente, Isaías desperta do soño hilariante do diálogo entre dous seres humanos con os mesmos problemas pero con necesidades e obxectivos un pouco distintos; formulados en épocas diferentes de súa existencia. Como Alex quedase parado e apoiado xunto ó mostrador do almacén, Isaías, despois de atender ó cliente, volvese cara el, preguntándolle:      —¿Ti vendes apenas os productos que fabricas ou tamén traballas con outros productos para ter un pouco máis de renta?      — Non, eu e miña muller fabricamos tan soamente estes puros e un tipo de cigarrillas que hoxe non as trouxen; na próxima vez, se ti queres, traerei unhas caixas para probar a venda aquí en voso almacén.      —Está ben, podes traelas.      Por moito tempo, Isaías e José, seguiron comprando a mercadoría de Alex que, polas apariencias, había mellorado un pouco de vida. Iso, deixábaos bastante alegres e satisfeitos ó ver un patricio vencer as barreiras da vida e, eles vendendo seus productos a precios equivalentes con súa cualidade. Así continuaron mantendo seus encontros cambiando ideas sobre asuntos comerciales sen deixar de lembrar a terra natal e súas familias.      Como todo que é bo ou malo, un día todo acaba cambiando de dirección o terminando, seguindo o camiño natural e universal. Tempos despois, Isaías, tamén tiña que facer como as andoriñas, que a cada primavera o inverno mudan de lugar para perpectuar a especie, é dicir, deixar a vella cidade de Salvador á cal xa aprendera a querer e amar. En fin, tería que deixar todo o que xa consideraba unha conquista súa: amigos, patricios, compañeiros... e, inclusive as conversacións moi agradables e moi importantes na convivencia das persoas que se queren e se respectan. Claro que polo dagora eran apenas ideas preocupantes e en fermentación dentro da mente de Isaías.      Hai un adaxio en castelán que di: "la ave de pluma, para cada lugar que se muda, siempre deja una". É unha verdade irrefutable pois, noso corazón e nosa alma, ós poucos, vanse partindo en anacos, polas constantes mudanzas procurando algo mellor ou, ás veces peor, quen sabe. Din algúns astrólogos que noso destino é escrito ó nacer en unha páxina do libro estelar, a cuestión é saber como interpretalo para poder acertar máis e cometer menos enganos.      A pedido de Isaías, seus compañeiros de tódalas horas: Lamoso, Aquilino e outros máis, tamén accederon á compra dos puros e cigarrillas de Alex para vender en súas casas comerciales, así, en pouco tempo, el xa vendía unha boa parte de seus productos ós veciños da Terra de Montes que, como xa citamos en páxinas anteriores, é unha Comarca moi bonita e históricamente moi importante que se encontra situada nas provincias de Ourense e Pontevedra e, tanto Alex como outros emigrantes xa a habían esquecido inconscientemente.      Mesmo con todos eses problemas, Isaías tiña certeza que, un día, cando a todos eles lles aparecesen as canas brancas polo sufrimento, a soedade e deixasen de existir físicamente; súa alma voaría tamén como o fan as andoriñas para descansar xunto con seus antepasados, alá en un pequeno cemiterio, case místico, da Terra de Montes, como aconteceu con moitos veciños e continuará ocorrendo con tódolos emigrantes españois ata erradicar esa maldita signa da diáspora de nosa hispano-galaica Terra Galega.      "Ese era o pensamento que palpitaba dentro do peito de Isaías ó pensar sobre todos aqueles problemas a que a maioría dos emigrantes eran sometidos".      Un certo día, Isaías foi a facer unha tomada de precios dalgunhas mercadorías alá na parte baixa de Salvador, no comercio ó por maior, era onde estaban case tódolos comerciantes que vendían ó por maior. O comerciante que quixera progresar e concurrer con outros en súa redondeza, non podía saír comprando sen primeiro ver as mellores condicións de precios en varios lugares, era como el facía normalmente.      O comercio de venda ó por menor, naquela época, era un verdadeiro mercado persa, é dicir, había que vender de todo dende xéneros alimenticios, algunhas cousas de vestir, material de construcción de remate, bebidas... Por iso, tiña que saír unha vez por semana para facer pesquizas de todas esas mercadorías antes de comprar. Un bo comerciante, sabe que moitas veces a ganancia non vén apenas do tanto por cento da venda, pero, tamén de saber comprar máis barato.      Despois de dar unhas voltas verificando varios comercios ó por maior, rsolveu tomar un café alí cerca de uns coñecidos e seus veciños. Cando se deu conta, Lamoso xa había pago o seu café e viña en súa dirección para saúdalo. Lamoso e Isaías habíanse feito moi amigos, eran máis que verdadeiros irmans como outros tantos que Isaías admiraba e respectaba naquela época en Salvador.      —¿Que fas tan cedo aquí, Isaías? Preguntoulle Lamoso.      —¡Nada home! Apenas facendo unha enquisa antes de comprar.      —¡Non me dirás que ti estás paseando en día de traballo!      —Non, non estou. En este exacto momento como ti xa me viches aquí tomando un cafeciño e, ó mesmo tempo soñando un pouco de ollos abertos. Ti sabes que en esta idade de ouro, brotan tantas ideas de nosa mente que, moitas veces, entran en conflicto para encontrar o mellor soño e, cando menos, o soñar non costa nada por agora. ¿Ti non o crees?      —¿Como así? Non entendí nada de túas metáforas. Respondeulle Lamoso.      —Olla, é unha cousa moi interesante que está pasando por miña cabeza, ti sabes que en nosa inmaturidade, calquera desequilibrio amoroso, pódenos traer consecuencias desastrosas. Como todo xoven normal deixei alá en nosa terra, alguén que me fai bater máis forte o corazón e, de repente, como di o dictado popular —"ollos que non ven, corazón que non sente"— por outro lado, quen quere ser máis amada debese amosar. O problema é que de esta vez meu corazón está bastante dubidoso sen saber que camiño tomar; o da dereita ou da esquerda.      —Ti déixasme cada vez máis confuso, Isaías. ¿Podes explicarme mellor eses teus amores?      —Ben, dos dous amores que deixei en España, un estaba activo, é dicir, correspondíame con el e, o outro, prácticamente, xa tiñamos nosas relacións esquecidas hai bastante tempo e, sen esperar, aconteceu algo novo cando ela pasou aquí na Cidade de Salvador con destino a outro Estado para xuntarse ó restante de súa familia, en Belo Horizonte, Brasil. Con esa visita e despois de algunha correspondencia e unha viaxe de miña parte, as cousas tomaron un rumbo en tal dirección que estou con medo de saír pola tanxente de miña decisión inmatura. Asimesmo, estou case decidido a cambiarme para esa cidade moi bela e montañosa de Minas Gerais e, o peor, é que hai algunha cousa perturbándome que non me deixa aclarar e solucionar debidamente meus pensamentos.      —¿Ti entendíchesme agora, Lamoso?      —Sí, claro que sí. Porén non sei como ti as podes amar ó mesmo tempo, é dicir, sufrir dobremente sen necesidade. Esquece iso por uns tempos e despois con a cabeza en seu lugar, podes tomar unha decisión máis racional e menos emocional. Concluiu o Lamoso.      —O peor é que estou consciente de todo iso meu caro amigo, asimesmo, xa sabes... Concordou o Isaías.      —Se eu te podo axudar, os amigos son para eses momentos difíciles de nosa vida, de nosas fraquezas; moitas veces inconsolables. Son os efectos da idade, da soedad e da distancia da familia, todo iso, fainos cometer moitos erros que despois (...) Xa sabes o que pasou con noso amigo: Alfonso, ¿non o sabes? ¿Pero, e o amor que se quedou en España, o que ti farás con rleación a un certo compromiso que xa habías asumido? Iso vai doer, talvez máis para ela que para ti, ¿ti non o crees?      —Si home si, claro que vai doer tamén para min. Olla, Lamoso, ti falas ¡vai! Esa dor profunda xa tomou un atallo no sentido de impedir a outra alternativa para minimizar este inesperado cambio en meus planos anteriores, polo tanto — non vai — pero xa está amordazando miñas pretensións de camiñar sen sobresaltos. Olla, Lamoso, unha certa vez, escribinlle un poema e, ela, máis tarde, mandoume este outro que está case sempre no meu bolso, óllao aquí. Ela fixo un mesturada co meu, coma quen mestura os dous corazóns, e envioumo xa hai algún tempo.      A miña profunda dor e a dela, ti pódelas ver escritas coas bágoas dela e miñas xuntas neste poema que teño aquí. Podes lelo. A inxusticia do amor Eu, marcheime para ben lonxe, para ben lonxe un día, deixando aquí na miña terra, o amor que tanto quería. Marcheime con moita présa, ¡Adeus amor da miña vida ! eu xamáis te esquecerei ou non me chamo Madira. Ela, dende o pontillón do rio, pediume, non chores meu amor! Eu estou co corazón batendo e a alma penando de moita dor. Fico aqui, co peito apertando e a tristeza me consumindo, vou andando polos carreiros coas bágoas do rostro caíndo. ¡Ai miña Virxe Santa ! que vou morrer de soidade, ¡Ai meu san Salvador ! axúdame nesta infelicidade. Eu sufro tanto por ti e esta dor non ten fin, ata os espiños do toxo volvense contra min. Aínda que creo en ti non sei se volverás axiña, ¡váleme miña querida nai! Tanta desgracia a miña. Escribíchesme unhas letras, dicindo que me querías, aumentando miña ilusión que serías meu un día. Ía pro eido sempre cantando, as cántigas do eterno amor, pedindo que ti volveses coa bendición do Señor.      —Como ves, meu amigo Lamoso, este poema reflete moi ben a dor en nosos peitos con relación ó meu amor e á amada que se quedou alá na miña terra. A min, sempre me gustou cumprir os compromisos, pero, agora estou en unha encrucillada sen saber para que lado debo seguir. Como falei anteriormente, valemos máis cando nos estamos preto, mesmo con tódolos defectos e virtudes á vista e, iso vai a pesar moito en miña decisión final. É un paso moi grande para miñas pernas en este exacto momento, que aínda estou aprendendo a camiñar por un novo camiño o cal está sendo pavimentado coa argamasa de meus sentimentos e a firmeza de miña fe e perseverancia. Por iso, teño que ter moito cuidado para non esvarar e saír pola tanxente das curvas deste camiño mal pavimentado.      Isaías era moi comedido en súas accións e, principalmente cando se trataba de un cambio un pouco radical. El sufrira moito xunto con súa nai e seus irmans alá en Galicia, cando aínda era moi neno, por varias circunstancias familiares e como todos de súa época, polas consecuencias da guerra civil española. Naquel intre indeciso, tiña que considerar a familia, ela, en parte, tamén dependía de seu suceso ou fracaso, entón, tiña que medir ben seus pasos con moita precisión.      —Isaías, non penses que és ti o único a sufrir de amores. Todos nosoutros, os protagonistas da diáspora; de unha maneira ou de outra, amargamos a ousadía de emigrar. Ti estás pagando por ousar demais. Concluiu o amigo de tódalas as horas: Raúl Lamoso Penas.      —Olla Lamoso, talvez teñas un pouco de razón, pero moitas veces as cousas acontecen inesperadamente. Ti sabes que hai uns tempos, fun invitado para pasar unha temporada na facenda dos pais do Alfonso, alá na cidade de "Amadeu Lacerda, Divinópolis," interior do estado de Minas Gerais e, despois, decidín a pasar máis algúns días en Belo Horizonte. Tamén estive en compañía de uns patricios que, a pesar de ser veciños, non os coñecía, incluso invitáronme para visitar o Gremio Español, unha sociedade que os españois fundaron no ano de 1911, a maioría deles procedentes de Galicia, polo tanto, galegos... -------------------------------------------------------------------------      Belo Horizonte é unha cidade moi xoven e moderna na maior parte de súa arquitectura, claro que tamén hai algunhas construccións antigas moi bonitas. Ten un trazado urbano moi distinto de outras capitales: con súas rúas e avenidas con dirección do entro para fóra, terminando en un anel que se chama Avenida do Contorno e unha avenida central que ten o nome parecido con o de teus parentes —Afonso Pena— os "Penas" de Ventoxo, Folgoso..., quedei encantado con tanta beleza da cidade e a cordialidade de seus habitantes.      —¿Hai moitos españois en Belo Horizonte?      —Non. ¡Non o creo! Na miña breve estada nesa cidade, eu coñecín a moi poucos.      —Talvez estean dispersos en varias actividades e ti non os pudeches ver.      —Pode ser, pero, polo que puiden percibir, non se compara nen en numero nen en profesións que exercen como aquí en Salvador — onde a maioría somos comerciantes. Alá, en verdade, existe moita diversidade en súas actividades, polo menos é o que me foi dito por uns patricios. Asimesmo, quedeime moi admirado de como aqueles emigrantes españois —a maioría sen ter unha certa instrucción básica naquela época— construíron algo tan importante e profundamente de sentido humanitario, visando principalmente, a axuda mutua entre seus membros, non soamente para os fundadores pero tamén para os futuros socios. É algo moi sutil, humanístico e desprendimento daqueles grandes homes que fixeron unha obra de certa forma filantrópica, pensando non soamente neles porén, principalmente en seus semellantes. Outro aspecto importante de esa tarefa arroxada, foi a forma pola cal súa sede social foi construida. Meu caro amigo Raúl, é algo para ser visto e analizado por que entende de filosofía diasporiana.      —Por teu comentario, parece que eses españois eran moi altruistas e determinados.      —Creo que sí, Lamoso. Eses adxectivos, no meu entender, aínda é pouco para clasificalos adecuadamente no campo da socioloxía aplicada. Como a maior parte de seus fundadores era de obreiros especializados, cada un en súa respectiva profesión: carpinteiros, albaneles e pequenos comerciantes... Pola semana cada un coidaba de gañar a vida, pero, nos días santos e os finales de semana, xuntábanse para planexar o que querían e podían facer. Así foron construíndo, ladrillo por ladrillo, colocando como argamasa en seu asentamento,a súa propia alma, súa fe e esperanza en días vindeiros que puidesen coroar seu sacrificio. Na historia da humanidade, sempre houbo grandes emprendedores con sentido filantrópico, e sábese que certas habilidades e emprendimentos das persoas, independen de algúns prerrequisitos para ser idealizados ou executados.      Hoxe, talvez falte esa argamasa na edificación da estructura física e mental e filantrópica do home dito culto e moderno. A rapidez de seu desenrolo, seguramente que non lle dá moita opción de escolla e o tempo necesario para mirar dentro de sí ou seu rededor, para observar e verificar en que punto da cadea que o enlaza a seu contexto de vida, está o elo máis fraco e así poder axudalo con seu esforzo e súa sabiduría.      —¿Nese viaxe a Belo Horizonte, ti chegaches a coñecer algunha persoa de nosa rexión, da Terra de Montes? Preguntoulle Raúl Lamoso.      —Non, non teño moita seguridade se coñecín a todos, pois, o tempo en esa bela cidade foi moi pouco, pero, coñecín o pai de noso amigo Alfonso: o señor Benito Valiñas Diz e demais familiares, visto que foi el quen me invitou para coñecer Belo Horizonte. Tamén coñecín outras familias de algúns dos fundadores do Gremio Español de Socorros Mútuos e Instrucción, entre elas a familia dos Muradás, dos Cabaleiros, os Lorenzo Seara, os Ramos Seara, os Cortizo, os Rubín, os Ballesteros, os López (...) Todas estas familias, dalgunha maneira, están vinculadas á fundación do Gremio Español, sendo a maioría delas da rexión da Terra de Montes que, como ti sabes, está formada polos municipios xa citados en páxinas anteriores como unha rexión moi importante culturalmente. Coñecín, tamén, unha familia de catalás, os Escuín Vera, que segundo me informaron, moito fixeron por esa Sociedade Española, como Directores.      O máis importante de todo iso, meu amigo, foi a descuberta de unha familia de emigrantes — a señora Aurelia Rodríguez e seu marido, que tiveron unha pequena pensión cando da fundación de Belo Horizonte, que coñeceran a meus avós: Rafael Ramos e Pedro Diz e dous tíos que tamén axudaron a construír esta capital de Minas Gerais alá polo final do século XIX e comezo do XX.      —Pois ben, Isaías díxolle Lamoso, quen sabe se algún día os futuros socios e Directores de esa comunidade española saberán mirar un pouco para tras e continuar con aquel mesmo amor e fe, un pouco de humanismo e respecto por seus devanceiros, non se apropiando con egoísmo, nepotismo e narcisismo do que non lles pertenece, concientizándose de que son apenas simples depositarios de un ben común, aparecendo sempre para servir e, non servir para aparecer, como moitas persoas egoístas o fan iludindo os máis incautos e, principalmente, non se olvidar de nosa cultura e a de seus antecesores.      En verdade, Lamoso quedou sorprendido e perplexo diante dos comentarios que había ouvido. Era unha lección de sabiduría, percepción e desprendimento do amigo Isaías. Mirándoo con seus ollos regalados e con cara de galopín, como quen di: soamente vendo para poder creer en ese tal segundo viaxe, que talvez fose en definitivo, principalmente polos relatos feitos con tanta emoción e admiración por esa capital mineira e dos poucos españois que nela viven.      O mesmo Isaías, aínda tiña súas dúbidas sobre a veracidade dos comentarios a respecto de unha posible idea para deixar o que xa había conquistado en esa acolledora cidade de Salvador. Lamoso, era moi perspicaz e antes de esperar a resposta, fixo outro comentario, ou mellor, unha pregunta moi sutil en forma de comentario.      —¿Ti estás mesmo pensando en deixar aquela moza moi guapa e elegante que está enamorada por ti, aquí en Salvador?      A resposta de Isaías, ó pícaro do amigo, veu, tamén, con un pouco de vamos a ver o que pasa que, eu estou ó abrigo de ese vendaval.      —¿De que moza estás a falar, seu tolo? Non me veñas con esa tontería, sen unha xustificativa real. ¡Non me digas esas burradas, home!      —¿Será que ti aínda non notaches as miradas que ela fai cando noso grupo está no Centro Español?      —Meu caro Lamoso, ti sabes que eu non son igual como algúns amigos que teño, se neste exato momento teño algúns problemas, non é por falta de responsabilidade de miña parte, pero, polas circunstancias inesperadas de amar con sinceridade e respecto, ti me coñeces moi ben. O respecto, consideración e amabilidade, non deben ser confundidas con o amor.      Pero o vello amigo, con a cara de Don Quixote, aproximouse e pasándolle a man polas espaldas, fixo como que non había ouvido nada e seguiu a conversación de unha forma indirecta. Sutilmente, continuou falando, indo e vindo con as palabras, é dicir, andando sen saír do mesmo lugar, para obter a resposta daquilo que el quería sen aborrecer ó grande amigo.      —Isaías, ¿ti acórdaste daquel día na praza do Campo Grande, da irmá de Alfredo, cando ela e unhas amigas estiveron xunto con nosoutros falando a respecto da fantasía do carnaval que pasou?      A elas gustáchelle moito e, ata fixeron comentarios dicindo que saístes os dous xuntos parecendo dous enamorados e ela quedou moi satisfeita con aquel paseo.      Unha vez máis, Isaías abaneou a cabeza e díxolle que non quería entrar en desacordo con el. Lamoso era un de seus mellores amigos que fixera en Salvador dende que chegara de España, ademais de ter moitas cousas en común en súas actividades e diversión, nas horas de folga facían súas rondas alá pola cidade baixa (Baixa dos Sapateiros) e outros rincóns de noites coloridas con outros compañeiros. Era unha alegría moi grande con aquel grupo todo xunto, na maioría das veces xuntábanse deica vinte o máis xovens cheos de vida e recén chegados da Terra de Don Quixote. Claro que existía un grupiño moi harmonioso nas cousas máis sutiles cando se trataba da diversión, talvez por que a maior parte era da redondeza da Terra de Montes.      Non pensen que ese grupo era estático, ¡non, non era! Pois, naquela época foi unha saída histórica de emigrantes españois en dirección á América Latina, por consecuencia, para todo o Brasil e específicamente para São Paulo, Río de Janeiro, Bahía e Minas Gerais. Había algúns meses que en un só barco chegaban de treinta a cincuenta novos emigrantes españois á cidade de Salvador, para traballar con seus familiares ou veciños da mesma rexión ou comarca de Galicia. Algunhas veces cando se saía polas rúas de Salvador, nos domingos ou día santos, daba unha sensación de estar polas rúas de calquera poboado ou cidade de Galicia.      Era unha alegría para aqueles xovens o poder compensar a distancia da familia que quedara en España por aqueles momentos de ocio xuvenil sen esquecer o seu primeiro obxectivo, que era facer o aforro necesario para saldar as díbidas deixadas en súa terra que habían feito para financiar súa viaxe á América. Moitas veces, non era soamente a aglomeración dos xovens emigrantes que despertaban a curiosidade dos nativos, pero, o modo diferente de falar daqueles galegos. Como aínda non dominaban moi ben o idioma de "Camões", a pesar de que, para eles, dáballes unha satisfacción momentánea de estar en súas aldeas de nacemento de onde continuaban quitando tradición e inspiración en súas lembranzas da adolescencia.      Despois de unha reflexión, Lamoso volveu a conversar con o amigo Isaías sobre esa tal viaxe que xa o estaba incomodando con o medo de ter que perder un gran compañeiro e amigo de confidencias e, díxolle:      —Ben Isaías, ti vas a explicarme letra por letra de cada palabra que me estás falando de todo ese soño. Xa me estás emborrachando sen haber bebido nada daquela auga que as galinas non acostuman a beber, pois, o Aquilino tamén me falou algunha cousa a ese respecto. Eu non o levei a serio, pensando tratarse de máis unha daquelas manías hilariantes que el acostuma contar cando toma uns golos a máis.      Aquilino era un dos máis antigos compañeiros do grupo, xuntamente con Isaías, foron dos primeiros emigrantes a chegar a Salvador despois da segunda guerra mundial —.      —Olla, Lamoso, ¡podes darme un intre para poñer miñas ideas en orden! Con relación ó Aquilino, a pesar de algunhas veces falar o que non se debe dicir, ben sabes que é un de nosos mellores amigos e un ser humano con un corazón moi grande, claro que esas cualidades non o impiden de ser un pouco infantil de vez en cando ó alonxarse do mundo real en seu comportamento un pouco inmaturo. Aquilino era de unha familia ben situada para os padróns da comarca da Terra de Montes (Vilar) rexión de Galicia. Por súa simplicidade, moitas veces súas ideas non eran levadas a serio polos compañeiros de diversións. Aquilino e Isaías viñeran xuntos de España para o Brasil, coñecéranse en Soutelo de Montes, polo tanto, eles xa eran coñecidos antes de Isaías coñecer ó Lamoso en Salvador.      Foi o pai de Aquilino quen lle arreglou para comprar o billete para Brasil, con a finalidade de que seu fillo viaxase xunto con un veciño un pouco máis experimentado na vida. A pesar de ser da mesma idade, Isaías xa había traballado fóra de Galicia, como canteiro en obras do estado, así, el quedaría máis tranquilo con relación ó fillo e, principalmente, porque tiñan o mesmo destino para a cidade de Salvador. Traballarían con persoas tamén amigas, iso facilitaba as cousas para os dous.      Isaías coñecera ó pai de Aquilino no poboado de Vilar, cando traballaba con unha máquina de debullar o centeo e, a pesar de todo iso, cobroulle a pasaxe ben cobrada. Daquela era moi difícil conseguila a non ser pagando ben máis do precio normal, el era un intermediario entre o pasaxeiro e a axencia de pasaxes en Vigo.      Era unha cousa fantástica como a distancia da Terra natal unía a tantas persoas descoñecidas ata pouco tempo antes ou despois de embarcar. Era como se xa tivesen vivido toda unha existencia debaixo do mesmo teito, por iso, Lamoso e os demais compañeiros de Isaías, non querían perder un elo da cadea que os unía con tanta forza para non fraquexar esa unión moi importante para todos eles, principalmente para Lamoso.      Como todo o que nace e morre —con principio e fin— non podía ser diferente con eses xovens soñadores que, en un adeus amargo, deixaran para tras súas aldeas, familiares e amigos de infancia, traendo no seu baúl, ademais dos soños, a forza de seu traballo, súa honra e fe para o país que os acolleu con tanto cariño.      Cando somos xovens, a adaptación a un lugar extraño faise máis aceptable ata certo punto da convivencia no medio en que cada individuo esté inserido e en determinadas circunstancias de noso cotidián. As novas amistades que se van adquirindo tanto na vida social como no traballo, principalmente cando se lida con un público bastante heteroxéneo e descoñecido, todo o coidado é pouco para non ferir os sentimentos dos outros, sen facer o papel de tolo, é dicir, non deixar que as persoas poidan confundir tolerancia con burrada.      Outra cousa que axudaba a os novos membros da comunidade española na cidade de Salvador, era a colaboración dos que xa estaban establecidos con máis antigüidade e en condicións de poder incentivar a quen, de verdade, estivese disposto a traballar duro e ó mesmo tempo honrar os compromisos con seus protectores españois.      Días despois, Isaías encontrou con outro compañeiro, o Pío, alá no club do Centro Español, na "Avenida Sete de Setembro", no Barrio Vitoria. Neste lugar reuníanse os emigrantes españois con súas familias e amigos da Colonia para celebrar eventos sociales e culturais, ó mesmo tempo que "mataban" as soedades de súa terra galega. Como diría a gran poetisa galega (a soedade ou, a morriña galega) Cando se é adolescente, como era o caso da maioría daqueles emigrantes entre dezaseis e vinte anos de idade en un país extraño, calquera cousa que lles trouxera recordacións do lugar de orixe, era benvida.      Pío era un tipo moi xovial e amigo de verdade con seus compañeiros, pero moi enamorador, estaba sempre metido en líos coas mozas, prometíalles casamento a case todas e despois tiña que pedir axuda ós compañeiros para quitalo dos apuros de "Don Juan". Certa vez, o tiro case que lle sai pola culata, a pesar de ser moi pícaro. El tiña unha novia estable e conforme o código de ética do grupo —cando se enamoraba a filla dalgún parente ou coñecido— as cousas cambiaban de tono, a cousa tiña que ser levada a serio por tódolos membros dese grupo. Era o que ocorría con Pío, comezou a enamorar a filla de un portugués e ó mesmo tempo cuñada de un español coñecido do grupo, por iso, calquera deslize, colocaríaos a todos no mesmo nivel de irresponsabilidade e el non quería desafiar ós compañeiros, tendo que xunguirse á corda por moito tempo contra súa vontade.      No encontro dos dous patricios, a conversación non foi moi distinta da que Isaías xa tivera con os demais compañeiros. Pío tamén lle preguntou con respecto ó seu tan soñado viaxe, que había ouvido un pouquiño aquí outro pouquiño alí... pero sen moitas informacións concretas con relación ó enigma que rodaba de boca en boca entre os compañeiros de aventuras xuveniles. Tamén lle falou que había ouvido comentarios do mesmo asunto a seu primo, un tal de Gandarela que era moi amigo do Florencio. Tanto Pío como o primo eran do Concello de Avión, Ourense: todos veciños da Terra de Montes —de Galicia— a poucos quilómetros de distancia uns dos outros, pero, só se habían coñecido en Bahía, Cidade de São Salvador.      Isaías como sempre esquivábase para non contar seu soño ou mellor dito, súa realidade inmatura e talvez inconsecuente de cambiarse da cidade que xa coñecía e nela había fundamentado o comezo de unha nova vida lonxe de súa familia. Era un paso, de certa maneira, na escuridade da noite en vista de que tería que recomezar outra vez en un lugar que non coñecía a ninguén. Era un tiro a cegas no cal tería que apretar o gatillo de seu futuro incerto e inseguro. Era o temor de contar unha verdade que el mesmo non tiña moita certeza se era aquilo o que realmente quería naquel momento de súa vida.      A cada día que pasaba, Isaías encontraba máis amigos e parentes que querían saber se era verdade de que quería marcharse de Salvador, entre eles, Florencio e súa esposa Rufina que dende había algún tempo tiñan ganas de falar con el sobre o viaxe e que, a pesar de sabelo, non tiñan entrado en detalles: Primeiro porque aínda non estaba decidido e segundo porque non sabían por onde empezar. Eles non tiñan ánimo para empezar a conversación sen ferir seus sentimentos. Queríanlle moito e el tamén lles quería — lonxe de seus pais, eles representábanos moi ben, tanto como irmans, polo tanto, tiñan o dereito de ser ouvidos. E, a pesar de moita conversación entre eles, infelizmente non conseguiron removelo de seu soño, do pedestal ó cal había subido, pero, despois xa non era posible baixar sen o perigo de quebrar as pernas ou a cabeza.      A Isaías víñanlle mil pensamentos por segundo, principalmente aquelas promesas que había feito asimesmo, de certa maneira, como un xuramento solemne de que ó máis tardar, en cinco anos volvería para visitar ós familiares en España. Porén, de un lado o corazón acelerando en seu peito pola novia distante e, por outro lado a soedade de todo o que había deixado naquel rincón da Terra de Montes, a comarca onde naceu, viveu, sufriu e disfrutou de súa infancia. Ademais de iso, había outra cousa que o atormentaba bastante: a imposibilidade de volver dentro de pouco tempo para visitar ós familiares e, como é lóxico gustaríalle de velos a todos cando puidese viaxar en boas condicións de vida: económicas e financeiras, pero, con o cambio de niño, por suposto, tería que mudar seus planos iniciales.      Isaías tiña conciencia do sufrimento de moitas nais que viron ós fillos embarcar para América e nunca máis puideran velos —nen vivos nen mortos—. Máis tarde, sentiría na propia carne ó saber da morte de seus pais sen que xamais, houberan visto ó outro fillo que tamén emigrara para Bahía, Brasil. Como escribiu unha das maiores escritoras galegas— Rosalía de Castro — ó ver as nais galegas sufrir polos fillos que embarcaban para América e non volvían máis.      Reproducindo algúns versos en galego da época: ............................................. ¡Van a deixala patria! Forzoso mais supremo sacrifício. A miséria está negra en torno deles, ¡Ai! ¡Adiante está o abismo! .............................................. ................................................ ¡Adiós, Adiós, prendas do meu corazón! ........................................................... .      Un día, como era de rutina, Isaías foi facer compras alá na cidade baixa, cerca do mercado Modelo onde estaban establecidos algúns comerciantes españois de Galicia con xéneros alimenticios ó por maior e, alí ben cerca estaba Lamoso traballando por conta propia, é dicir, vendía carne de porco ó por maior xunto con uns tíos, os irmans Penas. Pero non pensen que Lamoso era apenas un bo vendedor de carne de porco de un modo xeral, non, non o era. El era, nas horas de folga, o maior contador de contos rubios que tiñan que ser contados ó pé do oído. ¡Era terrible!!!      Xa estaba chegando a hora da comida, a maioría comía por alí mesmo no traballo, levaban a comida de casa, outros comían en unha taberna ou en pequenos restaurantes. Moitos dos comerciantes pechaban as portas para comer e despois descansar un pouco, era a siesta, costume que levaran, creo eu, da Península Ibérica e. que hoxe aínda se usa moito en España en case tódalas actividades que soamente abren as portas despois das catro ou ás cinco da tarde. Un descanso que a maioría non o perde de ningunha maneira.      Isaías, que tamén tiña ganas de enganar un pouco o estómago, fixo como os demais, prefiriu comer por alí mesmo xunto con uns coñecidos, así, mentras comían puñan as novidades máis íntimas de xente xoven ó día. Parece que á maioría dos amigos e coñecidos, só lles interesaba saber do viaxe que Isaías tiña en mente para as terras de Minas Gerais, específicamente, para esa cidade xardín como era coñecida Belo Horizonte naquela época.      En realidade, naquela época era unha cidade que parecía un xardín encantado: longas e anchas avenidas, cuxas rúas forman un trazado xeométrico moi interesante. Tiña os xardíns moi ben coidados e un clima dos mellores de Brasil, era unha cidade ideal para poder vivir se comparada con Salvador, que como dicía Isaías, tiña problemas con o calor sofocante e algunhas cousas máis que el contaba en canto comía xunto con os compañeiros e algúns coñecidos máis que non paraban de facerlle preguntas das máis disparatadas. En un determinado intre da conversación, un dos presentes, que tiña un primo traballando de camareiro en Belo Horizonte, díxolle:      —Olla Isaías, esa cidade pode ser todo iso que ti dis pero, un meu parente que traballa alá, xa pasou, inxustamente, uns malos momentos en unha comisaría de policía. El contoume unha historia un pouco distinta da que ti estás contando, con relación ó comportamento da forza pública de ese Estado de Minas Gerais.      —¿Como así? Gustaríame de saber tódolos detalles de ese acontecemento inusitado, respondeulle Isaías.      —Ben, como meu primo traballa de camareiro pola noite, en un restaurante, xeralmente sai do traballo alá polas catro o cinco da mañán aproximadamente e, algunhas veces, cando está máis cansado, en vez do tranvía colle un taxi para que o leve ata onde vive, que é distante do centro da cidade e...(...)      Isaías quedou un pouco impaciente pola morosidade e imprecisión das explicacións dadas por Xoaquín e, bruscamente interrompeu ó compañeiro preguntándolle:      —¿Pero que relación existe entre o taxi e algúns membros da policía que, moitas veces actúan por conta propia non respectando as ordens dadas por seus superiores?      —Calma compañeiro, deixa que eu vouche a explicar o que ouvin palabra por palabra, se non son verdadeiras, iso queda por conta de quen mas contou, estou vendendo o peixe polo precio que me custou. ¿Ti enténdesme? Ademais de iso, como ti ben dixeches, algúns policiales actúan por instinto de un animal irracional, claro que eles sempre queren ter pleno dominio da situación, con razón ou sen ela, calquera descoido mesmo sen maldade, xa sabes, ¡zas! Poñente na comisaría e só despois che preguntan porque fuches preso. ¡ Ah! Se protestas... Ahí o lobo te come. Entras no "pau de arara". Pero ben, deixa que termine o que aínda non terminei, meu bo amigo Isaías.      —Está ben. D´acordo. Eu son todo ouvidos para escoitarche ata que termines esa novela.      —Para ser máis exacto, vou a buscar un camiño máis curto na conversación sen torcer os factos: Como meu primo estaba fóra do punto de parada dos taxis, aproximouse á beira da calzada esperando o primeiro autobús que pasara por alí. Pasado un intre, ó aparecer o primeiro, extendeu a man facéndolle señales para que parase xunto á calzada e, de repente, ó intentar entrar no taxi, sen percibir, foi quitado para fóra con certa violencia. El reaccionou sen mirar quen o había impedido de entrar ata que volvendo a cabeza, un señor con voz de autoritarismo fixo valer a forza bruta da autoridade policial, dicíndolle:      —Olla gringo atrevido, é mellor ficar lonxe daquí, se non vouche prender. ¡Entendiches!      — Porén iso é un absurdo! Como ti podes relacionar ese facto violento e sen respecto de un simple policía con a populación ou a cidade de Minas Gerais. Iso non ten lóxica nen sentido. Respondeulle indignado Isaías.      Xosé Luis, que era un dos novos hóspedes do señor Matos e o novo compañeiro de cuarto de Tony, interviu comparando o que aconteceu con o camareiro en Belo Horizonte con un episodio semellante que había ocorrido con el na "Baixa dos Sapateiros", en Salvador. Comentou el:      —Ollen, un día eu estaba tomando un refresco en un bar e, un señor un pouco borracho por uns golos a máis, ó ver que eu encendía un cigarro, empurroume dicíndome:      —Galego, dame un cigarro, se non ti xa sabes, eu estou acostumado a "coser a barriga dos gringos" que ven nos roubar na nosa terra.      —A principio non lle dei moita atención pero, o tío foi aproximándose con mala intención introducindo a man na cintura onde tiña unha navalla (peixeira), típica dos nativos, escondida na cintura. Ó notar súa intención arredeime un pouco para evitar problemas, pero, sen darme de conta outro cliente do bar que estaba moi cerca del, dou media volta por detrás e quitoulla en menos de un segundo evitando así un lío. Eses casos poden ocorrer en calquera lugar onde exista ese tipo de individuos. Vexan que aparentemente non había motivos para a agresión, simplemente porque era galego ou gringo, iso non importa, o que debemos ter é un pouco máis de tolerancia e ó mesmo tempo coidado con persoas de esa índole.      Xoaquín volveu á réplica, pero un pouco máis moderado despois de ouvir o comentario bastante racional de Xosé Luis.      —Eu podo concordar, en parte, con o episodio que acabo de ouvir do compañeiro Xosé Luis, pero, por suposto que eles cando xogan en seu propio campo, con motivos ou sen eles, sacan o coitelo e pronto, "cósente", a ti ou a quen estiver por diante. Para eles é simplemente un acto folclórico.      —Non sexas tendencioso Xoaquín, díxolle Isaías, como xa foi dito por Xosé Luis, en tódalas cidades existen de esas cousas, en menor ou maior escala, pero existen. Todo iso depende moito do nivel de vida dos individuos, de súa cultura e do medio no cal están insertados.      Respóndelle de novo, Xoaquín:      —Non me digas que en Madrid ou en París acontecen esas cousas horribles.      —Claro que sí, sexa en Madrid o en China ou en determinados ambientes onde as persoas que, principalmente, ten un nivel de vida máis baixo e menos cultura. Non é apenas o lugar, son as circunstancias en que viven esas persoas. ¿Vós entendédesme?      En ese intre, Xoaquín retrocedeu un pouco en súa terquedade de acusación intempestiva e, concluiu con certa ironía: Eu non teño medo das bruxas, pero que as hai hainas.      Como xa estaba terminando a hora da sesta, Isaías que había provocado toda esa discusión ó falar da cidade de Belo Horizonte, con a voz bastante serena, intentou completar o seu punto de vista bastante real.      —Ollen, moitas veces, non nos damos de conta do sufrimento de esa xente que, xeralmente, ataca inconscientemente levados pola bebida o ata pola fame, todo iso, case sempre suscita revolta interior que, se non hai un certo dominio e resignación para vencer os problemas de tódolos días, poden desencadear para as máis variadas ofensas e, ata mortes. Se coñecesen un pouco de súas oríxens, convivir con eles, saber como vén ó mundo, como se reproducen e como morren, teño seguridade que non os xulgarían de esa maneira tan rigurosa. Coñecéndoos un pouco mellor, sentirían un pouco de comprensión, máis caridade e, Xoaquín non chegaría a un extremo colérico con rleación ó policial que, talvez non teña coñecido ós seus pais e nunca tivo un amigo de verdade que lle extendese a mao para levantalo da lameira en que se encontraba.      Xoaquín, máis unha vez irónico e sarcástico, concluiu o seu punto de vista:      —Ben, Isaías, sen moito esaxero de retórica, porque, polo que eu te coñezo, dentro de un intre, estaremos todos limpando as bágoas polos pecados que non cometemos.      —Por suposto, gran poutelas, con todo o respecto, ti ben sabes que o que está esaxerando non son eu meu caro amigo Xoaquín.      —Bo, Isaías, para terminar este pequeno "desencontro" entre dous mosqueteiros, e para non levar a cousa moi a serio con seus argumentos irrefutables e sempre moi ben pensados para convencernos, propóñoche que terminemos o combate tomando uns cafés e, despois, cada un ó seu traballo, ¡nugallaus!. ¡Ah! Non se esquezan que pasado mañán é a festa do Centro Español. Isaías está multado a pagar unha cerveza para cada un en conmemoración a este encontro que sirviu para confirmar que aínda estamos moi vivos e faladores, como bos españois que somos, non olvidándonos de nosa "santa terriña, a Galicia".      Outro compañeiro que era moi bromista e atento ós descoidos dos outros, o David, lembroulle a Isaías que aínda estaba por aclarar as explicacións de súa viaxe moi falada e pouco explicada para que os amigos non fósemos os últimos en saber as novidades.      —¡Non te esquezas, compañeiro!      Isaías xa estaba bastante incomodado por non poder dar explicacións exactas ós amigos e coñecidos — el mesmo non as tiña aínda ben definidas — e, iso deixabao atónito. Ata o señor Arlindo, o vendedor de peixe na porta de seu almacén, o peixeiro que gritaba o día enteiro na calzada do almacén que vendía peixe moi fresquiño, aínda sangrando e, tamén quería saber de ese tal viaxe de seu amigo, o galeguiño, como o chamaba cariñosamente.      O señor Arlindo e máis algúns vendedores ambulantes, que expuñan o pescado e outros productos sobre uns taboleiros de madeira diante do almacén Chame-Chame, de ultramarinos, alí moi cerca do "Farol da Barra". Hoxe, aquela rexión foi bastante modificada con relación á época en que o narrador de este libro tamén vivía en Salvador: algunhas rúas cambiaron os nomes e outras transformáranse en avenidas importantes, unha delas, a Avenida do Centenario que pasa diante do antigo Almacén "Chame chame"...      Como a maior parte dos días facía moito calor, segundo a hora do día, podíanse ver máis moscas que peixe sobre os tabuleiros impregnados de escamas e sangre. Era un chiste cando o señor Arlindo, con un dos labios un pouco máis saliente que o outro, e un pouco caído, gritaba: ¡Ollen aquí o "cação" e non sei que máis, fresquiño! Boa persoa o señor Arlindo e tódolos vendedores ambulantes que expoñían seus productos diante do almacén Chame-Chame. Este era o nome do comercio de que Isaías era socio e traballaba moi duro para pagar as débedas da compra do mesmo e a súa pasaxe de cando emigrou.      —Pensaba Isaías, "quen sabe, cando sobre algún diñeiro poida concretizar a idea ou a ilusión de volver o máis rápido posible á Terriña de Rosalía de Castro e, miña tamén". Pero esa ilusión estaba nun xogo de cartas sen barallar por causa de tal conversa, ou mellor dito, de tal viaxe para Minas Gerais.      Falando aínda de tabuleiros, non pensen que os outros vendedores ambulantes que expoñían súas mercadorías diante do almacén eran menos bromistas que o señor Arlindo. ¡Non! Entre eles, Había un moi ruidoso, era dos máis vellos, entón xa tiña netos. Os caixeiros (era como chamaban ós dependentes do comercio), eles ata aprendían algúns vocábulos moi graciosos con el, claro que moitas cousas, naquel momento, non lle sabían moi ben o significado no lenguaxe popular e bastante folclórico de ese señor moi espiritualista.      —¿Quen era ese vendedor folclórico do "Alto do Chame-Chame?" Era o señor Raimundo, o que coxeaba.      —¿Por que o coxo? Ben, el coxeaba de unha perna e, ó andar, facía un movemento que máis parecía estar representando unha escena teatral, non soamente por causa do modo como se movía pero, polas "muecas" que facía con seu rostro un pouco escondido debaixo de un sombreiro bastante enrrugado e con algúns buracos feitos polo desgaste natural. Era moi bromista por naturaleza. Sempre tiña un asunto irreverente para contar, e claro, ó seu modo alegre e licencioso. Da roupa, nen se fala. Como cheiraba rapé (un tipo de tabaco en polvo) estornudaba para tódolos lados e, despois, con o brazo, a manga da chaqueta servíalle de lenzo para limpar a nariz daquela suxeira escorrendo feito unha villa d´auga arcilosa. (Xeralmente vestía unha chaqueta toda rota e desgastada.      ¡O señor Raimundo falaba tanta tontería! Segundo Isaías, moitas veces había que tapar os oídos... As mulleres que lle compraban a verdura —el era verdureiro— sorrían, torcían a cara para o outro lado e dexábanno cuspir cobras e lagartos e ó mesmo tempo "estornudando avespras" para tódolos lados. Constantemente estaba cheirando aquel pó de rapé con cheiro moi forte e provocando estornudos e outros bichos máis. Era chistoso observar aquelas escenas moi excéntricas do señor Raimundo. Como era gracioso ver todo iso tendo como protagonistas seres humanos con unha vontade férrea de sobre vivencia, ó mesmo tempo en que deixaban ós outros libremente para observalos en súa excéntrica fiosofía de vida.      Isaías, por detrás do mostrador do almacén, ó mesmo tempo que atendía os clientes, vía, ouvía e sorría camuflado para que as mulleres, que tamén eran súas clientas, non quedasen avergonzadas de tanta cara dura daquel home que, no fondo de seu corazón, el moito o admiraba e respectaba. Era un ser humano moi chistoso con un corazón moi grande e unha sorrisa natural nos beizos.      Como era folclórico o linguaxe daqueles vendedores ambulantes para poder vender seus productos, todo iso de forma moi natural, sen intención de ofender a ninguén, pero, quen non os entendese, podería pensar en picardía camuflada en forma de propaganda. Non pensen que ese lenguaxe atrevido, irreverente e ás veces cargado de segundas intencións era a propósito. ¡Non, non o era! Ese lenguaxe fluía de seus labios tan naturalmente a punto de que non notaban que algunhas persoas quedaban constreñidas ó ouvir súas metáforas un pouco indiscretas e ás veces bastante maliciosas.      Esas novidades folclóricas eran unha compensación para os conflictos da mente en formación, chea de soños e moita fantasía daqueles xovens emigrantes. De certa maneira, convivindo con personaxes de ese tipo, a vida facíaselle máis alegre e amena, mostrándolles, ó mesmo tempo, que debían procurar entender as persoas conforme Deus as puxo no mundo, nen sempre moi xusto para con todos. Eles tiñan que gañar a vida do modo que sabían e podían.      Había tamén a señora "Meninha", a muller do vendedor de frutas, o Dudú. Ela, se non me engaño, creo que era "mãe-de-santo". Persoas moi boas, moi amables para con o persoal do almacén Chame-Chame. Era como se todos fosen unha soa familia, claro, dentro de determinados parámetros, respectando súas individualidades.      —¿E o "Cabela"? ¿Quen era ese personaxe maquiavélico das arabias?      Ben, o "Cabela" era o alcuño de un xoven barbeiro ben humorado e burlón dos descuidos dos outros. El ficaba máis tempo coidando de súa cabeleira de "Don Juan", que propiamente do cabelo de seus clientes, asimesmo, era un verdadeiro artista en súa profesión. Ese alcuño tiña razón de ser, pois, usaba un corte de cabelo e penteado que parecía un poeta das arabias e, seu bigote era unha copia auténtica do bigote de Cantinflas. Sempre que podía, dentro da barbearía, deixaba a porta aberta e ía a conversar un pouco con Isaías ou outros empreados do almacén, sempre de bo humor e con unha sorrisa nos beizos.      Cando o "Cabela" entraba no almacén, a primera cousa que facía era chamar polo "hispana" —era como el lle chamaba a Isaías na intimidade— para quelle sirvira un "rabo de galo", é dicir, un aperitivo mesturado con vermouth e augardente. Pero, quen primeiro experimentaba a bebida era "o pai-de-santo" que, segundo o barbeiro, era só inclinar un pouco o copo do seu lado dereito, derramando unhas gotas de ese néctar dos "santos baianos". Era un comportamento folclórico e ó mesmo tempo feito con moita fe. Ese hábito non era apenas do Cabela, pero da maioría dos clientes de aperitivos.      ¡Ah! Xa me olvidaba de outro barbeiro veciño de Isaías, o señor Leandro. Parece que non se podía confiar moito con relación á hixiene de súa barbearía. Isaías ó ouvir a un amigo e cliente seu, o señor Trindade, contando a historia das pelotas de goma que o barbeiro puña dentro da boca do cliente (meixillas), para que quedase con o rostro máis redondo e así, sería máis fácil afeitalo coa navalla. Todas as veces que ouvía esa historia, ademais de mollar un ou dous lenzos, limpando as bágoas de tanto rir, algunhas veces era obrigado a correr para o baño para non mollar os pantalóns. Era un chiste moi bo ouvir a historia de ese fígaro.      E o máis interesante, segundo o señor Trindade, era que as bolas que o fígaro usaba, nen sempre eran lavadas de un cliente para outro. Tamén lle contaba que ese mesmo barbeiro usaba un "spray" todo especial — de fabricación familiar, é dicir, enchía súa boca con auga e despois sopraba, chorreando na cara do cliente a fin de facer espuma antes de afeitalo. Era moi gracioso ouvir esas cousas realmente verdadeiras, pero incríbles para quen non as houbera visto. O propio Cabela, tamén contaba algunhas prácticas heterodoxas do fígaro baiano, que actuaba como se todo fose moi natural en súa inxenuidade profesional e cultural.      Existía tamén unha señora moi simpática que xa tiña cabelos brancos e sen intención de ofender a ninguén, eu escoitaba falar que certas persoas cando pintan, ten tres veces trinta, claro que non debería ser tanto así, isto era un modo cariñoso das persoas falar a respecto da idade. Esta señora vendía un tipo de sopa moi especial, que segundo ela era "caliente, milagrosa e gustosa". En realidade, para experimentar e por curiosidade, un día, os empreados do almacén pediron á señora María ou "Maria do Sarapatel" como as persoas a chamaban, un prato de ese caldo milagroso — con a lingua pequena falaban que tiña efectos paradisíacos que nen sempre se podían contar, pois ben, a señora María do Sarapatel conseguiu máis uns clientes por moito tempo...      Aquel lugar deixou marcas indelebles nas recordacións daqueles xovens, principalmente polo modo como as persoas, naquel ambiente de penuria e un inmenso esforzo para sobrevivir, eran tan naturais e amables en súas manifestacións de convivencia con outras persoas que, en realidade, estaban invadindo o seu propio hábitat. Por suposto que esas persoas tiñan un comportamento espontáneo e para entendelas en todo iso, era necesario moita sensibilidade e comprensión para poder separar o que era natural do circunstancial ou intencional. A pesar das dificultades iniciales, para Isaías foi unha época de ouro, creo que súa facilidade de comunicarse con as persoas o axudaban sustancialmente a formar un novo círculo de amistades.      De unha certa vez, en un paseo que algúns compañeiros fixeron para visitar ó "mineiro", o Alfonso, alá no barrio da Calzada onde el traballaba en un muíño de fariña. Despois do encontro risolveron dar unhas voltas pola redondeza para tomar algunha cousa e ó mesmo tempo con ideas de visitar unhas rapazas coñecidas. Claro que nen sempre as cousas saían como elas eran planexadas. Despois de un longo paseo, ó final da noite, cada un foi ficando polo camiño, máis proximo de onde vivía e, só uns poucos, os que vivían máis lonxe, continuaron a peregrinación para beixar máis algunhas copas nas tabernas.      O problema non era tomar máis unha cerveza aquí e unha augardente alá, o problema era que o organismo xa estaba saturado de tanta bebida alcohólica e o resultado foi desastroso. Algúns compañeiros viaxaban dentro do tranvía e, como nen sempre había lugar para sentarse, o modo era viaxar en pé e agarrado a un gancho colgado no teito. (O tranvía naquela época era un medio de transporte dos máis populares, e en ese nivel, non había outra opción de transporte urbano. Con o movemento do tranvía e en determinadas circunstancias, unha persoa en condicións normais xa tería unha certa dificultade de manterse en pé; imaxinen unha persoa con uns golos a máis na cabeza. En cada freada do conductor, un tumbo dentro do tranvía e, ás veces, un tumbo involuntario encima de outros pasaxeiros.      Imaxínense meus caros lectores, que confusión fixeron os tres últimos mosqueteiros da peregrinación diurna e nocturna de un grupo de xovens que, apenas querían visitar un amigo e divertirse un pouco despois de unha semana de moita loita no traballo. O Lamoso, que era o máis atrevido de todos, ademais de iso, con uns goliños a máis. El tumbou contra un lado e o outro e, nada máis nada menos foi cair no colo de unha moza de simple apariencia, é dicir, apenas apariencia porque aínda ben o compañeiro non había caído encima dela, xogouno para fóra conforme as leis da Física —"acción e reacción"—. O peor, é que esa lei Física foi interpretada pola xoven atleta ó seu modo, ó menos foi o que ela demostrou, xogándoo contra os bancos do outro lado do tranvía.      O resultado de toda esa confusión ou aventura mal terminada, foi que amañeceron discutindo o problema en unha comisería de policía. Por sorte de eles, como a corda sempre rompe polo punto máis fraco, socialmente, logo foron libertados por intervención do tío de noso heroe mosqueteiro que era amigo do xefe da comisería, ficando así, como en verdade fora, a xoven atleta como agresora.      Case que sempre, no día de domingo pola mañán, despois de abrir as portas un pouco para vender pan e leite e outras cousas máis, xeralmente era o día de dar un paseo á praia para xogar bola e chapuzar un pouco máis de tempo na auga, alí moi proximo do "Farol da Barra". Isaías traballaba e residía a medio quilómetro de distancia e case tódolos días, antes de abrir o comercio, aí polas seis da mañán, xa tiña dado un chapuzo moi rápido antes de abrir o almacén.      Conforme os participantes do fútbol, o xogo de bola nen sempre era feito no mesmo lugar. Moitas veces ían á praia de "Itapuã" —era moi lonxe naquela época— Pío e o Lamoso sempre reclamaban do transporte durante todo o traxecto, put.. que par.. e outras cousas máis. Cuspían cobras e lagartos, preto deles, o señor Raimundo verdureiro, era como unha xoven santa rezando dentro da igrexa do "Senhor do Bonfim", asimesmo, sempre que o santo atendese a seus rogos, do contrario... ¡Coidado! Era como un dragón chino, sen rabo, pero vomitando lume polas narices.      Os viaxes de fins de semana, á praia, xeralmente eran inusitados, dada a variedade de feitos pintorescos — case que sempre eran tráxicos ou cómicos. Contaba o Lamoso que, en un deses paseos á praia de Itapuã, un señor que viaxaba ó seu lado, lamentábase de un mensaxe moi triste que había recibido na noite anterior. dixéronlle que alguén moi querido había morrido alá no "Río Vermello", en un barrio que ficaba no camiño indo para a praia de Itapuã.      Noziño, este era o nome de ese señor. El decía que nen podería estar viaxando naquel exacto momento porque tiña compromisos improrrogables. Segundo contaba o motorista da marinete (autobús), que era seu coñecido, ese señor era un home moi importante — un coronel da política en Salvador na rexión do "Barrio de Río Vermello"; un político militante.      El dou un grito para o motorista preguntándolle se aínda faltaba moito para chegar ó destino. Non quería chegar atrasado para os funerales do difunto, mesmo que en realidade non suobera quen había morrido.      O tal coronel, despois de unha durmida rápida, ós poucos daba un grito para o motorista para saber se xa estaban chegando ó destino. É que había recibido a noticia a medias palabras e iso o preocupaba bastante. El continuaba sentado xunto á fiestra do autobús e, unha vez por outra, pechaba un pouco os ollos para outra durmidiña curta ó mesmo tempo que retorcía os bigotes un pouco brancos pola idade. Todos eses movementos eran feitos de unha maneira moi sutil, debaixo das asas do sombreiro que brillaba pola corraña do pó e suor. Daquel tipo de sombreiro que asombran ata a propia sombra, moi grande para tapar o sol baiano.      Segundo o Alfonso, que era un do grupo de xovens, o Lamoso miraba de reollo para o coronel facéndolle muecas e ó mesmo tempo que facía comentarios con o Pío que ía sentado enfrente xunto con outros compañeiros. De repente, o figurón levántase para falar de novo con o conductor pedíndolle se non podería ir máis de présa, el estaba preocupado en non poder chegar a tempo no funeral do morto.      —Señor Noziño, se ese home vai ser enterrado é porque xa está morto. ¿Ou será que o van a enterralo vivo? Preguntoulle o conductor.      Como a rúa era feita con unha mestura de grava e terra tiña moitos baches e neses tramos, a marinete saltaba que parecía un cabirto alí por cerca do "Morro do Ipiranga" — un lugar próximo do "Farol da Barra" onde aínda acostumaban pastar unhas cabras do señor Funchal. O coronel cada vez máis impaciente sentábase e levantábase a todo intre para pedir ó chofer máis rapidez. Aínda ben non se sentara de novo cando o conductor foi obrigado a disminuir a velocidade, case que parando ó ver un pouco máis adiante unha señora con algunhas cabras e ovellas atravesando a rúa por onde tiña que pasar a marinete.      Os pasaxeiros viron o chofer por a cabeza para fóra da fiestra para falar coa señora que lle deixase o camiño libre, pero ela facía de conta que non o ouvía e, como non lle fixese caso, volveu a vista para o coronel para ver se o axudaba falando con a señora. Como non tivo resposta, el mesmo foi a falar con ela, dicíndolle que o coronel, señor Noziño, tiña présa para chegar ó enterro en Río Vermello. Porén, ela respondeulle que podía pasar cando quixera.      —¿Como? Se as ovellas e cabras están en meu camiño. Respondeulle o conductor.      —Por onde queiras. Eu xa me apartei o outro día, agora tócache a ti. Os dous conversaron por un intre sen chegar a un acordo, ata que o coronel vendo os dous discutindo, levantóuse do asento para reclamar do motorista por que estaba parado e, cal non foi o seu espanto ó ver unha súa coñecida con as cabras na rúa. Dixolle el:      —¡Dondoca, sai do camiño para que pase o autobús!      —Señor coronel, iso eu xa o veño facendo hai bastante tempo Agora tócalle a el —.      —Olla, Dondoca, a rúa foi feita para os coches e non para as cabras. ¡Estou con présa para chegar a un enterro!      —¿Señor coronel, se estaba vostede con présa, porque non mo dixo antes?      Algúns pasaxeiros habían aproveitado o autobús parado para tomar un refresco e outros ir ó retrete de un bar máis próximo, volvendo ó bocinazo do chofer que xa estaba con os nervios a flor da pel.      Despois de percorrer unha distancia razonable e unha subida bastante longa, a auga do motor empezou a ferver saíendo moito fume. O conductor que xa estaba acostumado ó pasar poralí tódolos días, xa sabía as mañas da marinete: parar un pouco, encher un caldeiro d´auga na fonte alí ó lado para mesturar con a auga fervendo do radiador. Esa era a rutina de tódolos días ó subir a costa. Ó chegar a Río Vermello, un sobriño do coronel xa o estaba esperando. Segundo el, con bastante retraso. Despois do saúdo, o señor Noziño puxo a man nas espaldas do sobriño para consolalo con relación ó morto. Cando menos, deica aquel intre imaxinaba que o defunto era unha persoa e preguntoulle:      —¿A que horas é o enterro?      —Xa lle demos terra. Foi o Kunté que morreu. Respondeulle o sobriño.      —¡Ha! Xa o sabía. Foi moi triste a pérdida do gatiño de estimación.      Completou o coronel para disfrazar seu engaño con a información dada polo sobriño. O Kunté era un gatiño que lle había dado en un de seus aniversarios.      —Foi tío. Era tan familiar que chamaba por el: Kunté, Kunté; e viña atrás de min como se fora un cadeliño, só faltaba falar conmigo. Ben, falar el falaba, só que en seu lenguaxe ferino.      Pero, eses xovens mosqueteiros, nas horas de diversión, só vivían divertíndose. Como de costume, algúns compañeiros do grupo dinámico, un día combinaron de encontrarse preto do "Farol da Barra" con a condición de que o Isaías non podería saber da broma mal intencionada —el era a víctima—. Só foi avisado na última hora, é dicir, inxenuamente polo Aquilino mentras esperaba polos demáis xa un pouco aborrecido. Estando bastante aflicto, chamou por teléfono ó Isaías para que lle informase sobre os outros compañeiros, (Aquilino non sabía que Isaías era a víctima) Eles querían sorprenderlo alá en Itapuã, porque sabían que era invitado de unha familia que vivía no piso superior ó almacén onde traballaba e desconfiaban que había algo misterioso que eles pretendían descubrir.      Isaías, a pesar de toda esa conspiración contra el, só tempos despois soubo de toda ese trama, é dicir, da loita de fouciña e martelo de Lamoso e Pío contra o inocente de Aquilino por telo chamado ó teléfono. O grupo ó encontrar Aquilino de mal humor e reclamando dos compañeiros por facelo esperar tanto tempo, díxolles que chamara ó Isaías para preguntarlle por eles. Ó dicirlles iso, a reacción deles foi como un lostrego sobre o Aquilino e, a primera cousa que lle dixeron foi:      Mira fillo da p... e outras cousas "moi cariñosas" dentro das costumes baianas, que se usan habitualmente en determinados medios e circunstancias. Para quen estivera de fóra da conversación, pareceríalle estar asistindo a unha pelexa de coitelo e espada entre os interlocutores. En verdade, tratabase de pelexa de compadres, asimesmo, continuou a tunda de paus e pedras sobre o aflixido do inocente Aquilino.      —Mira, fillo de unha gran señora, ¡xa imaxinaches se el soubese de nosa verdadeira intención! Non tería sentido nosa trampa para descubrir o seu segredo (...) Temos que descubrir a verdade se existe algo misterioso. ¡Ti non o entendes! Dixéronlle eles.      Claro que el non entendía tanta aflicción por unha cousa tan natural, como de recibir un convite de veciños e amigos para merendar con eles na praia de Itapuã. O Aquilino cruzou os brazos e procurou buscar no opaco horizonte as respostas que non había conseguido captar nas palabras inflamadas e irreverentes de seus compañeiros que, en verdade, habían sido moi metafóricas, lacónicas e entrecortadas de malicia e un pouco de hipocresía.      —Sobre ese asunto gustaríame de falarlles, xesticulou el a media voz. Non pensen que eu non estou interesado no final de esa tan falada sorpresa pero, díganme con sinceridade; ¿vós non credes que poidan constreñir ó Isaías? A final de contas, el é apenas invitado de unha cliente, a señora Bebete e súa familia; non vexo nada de máis niso.      A discusión só terminou con a chegada do autobús pois era necesario quedar ben atentos ó momento oportuno para subir rápido e quen sabe con un pouco de sorte encontrar un lugar para sentarse naqueles bancos de madeira: sucios, estreitos e bastante amontoados e ademais diso, de pasaxeiros de todo tipo que acostumaba cargar pequenos animales e mercadorias transportadas por pequenos comerciantes.      Volvendo a falar do transporte daquela época, era necesario ter cadeiras con resortes moi ben engrasadas para poder chegar enteiro á praia de Itapuã. Dicía o Aquilino, que o carro de bois que seus pais tiñan alá en súa terra natal, en unha aldea de Galicia, en Soutelo de Montes. O carro era máis suave e seguro que esa tal de "Marinete", é dicir, o transporte que recorría as beiradas do mar e pasaba polo Río Vermelho, Amarilina e outros Barrios máis deica chegar á praia de Itapuã.      Tan pronto como o grupo chegou a a praia, aínda resoaba en seus ouvidos o ruido do traxecto entre a Barra Avenida e a praia de Itapuã cando de repente, mesmo antes de cambiar de roupa e tomar unha augardente para limpar a garganta, gritou o Pío:      —¡Ollen o Alfonso! El está con aquela outra novia, vén en nosa dirección. ¿Será que a xente pode saúdala?      — ¿Será que a xente tamén pode darlle un abrazo? Pondera o David que estaba ó lado de Pío.      Refunfuñou o Aquilino que tamén estaba de reollo na novia do Alfonso: ... ¡Non sei! Galanteador, aínda máis que certos individuos non poden ver un "rabo de saia" acompañado dos outros.      Algúns deles estaban bastante celosos do Alfonso por estar acompañado de unha rapaza moi guapa, principalmente o Pío. En verdade, el non podía ver un "rabo de saia" acompañando os compañeiros, mesmo que esa conquista fora pouco duradeira; era moi celoso.      O Alfonso tiña pouco tempo que se integrara ós demais compañeiros de aventuras diurnas e nocturnas nas praias de Itapuã. Era un bo compañeiro a pesar de súa preocupación e desconfianza "mineira". El viñera de unha pequena cidade de Minas Gerais —Amadeo Lacerda— cerca de Divinópolis. Era fillo de unha familia de españois ben sucedidos no campo e como todos os pais, que queren o mellor para seus fillos, quitárono de un lío con unha xoven enamorada, ó mandalo para xunto de unha irmá que vivía en Salvador.      O Lamoso, despois de ouvir os comentarios bastante celosos dos demais, díxolles el:      —Antes que dispersemos nosa atención en contos de lavadeiras de praia en día de domingo, vamos a encontrar un lugar adecuado para recibir unhas invitadas moi especiales, é dicir, súa novia e non sei a de quen máis...      Por suposto que, a pesar de algún reollo, en materia de recibir ben as mozas ninguén o faría mellor que ese grupo. Eles non mesturaban diversión con a responsabilidade dentro do código de ética de eses emigrantes soñadores. Non se envolvían con calquera moza que non a coñecesen ou coñecida de algún amigo, de preferencia que fora da colonia española ou portuguesa por ter máis contacto socialmente entre eles. Tiñan que pensar dúas veces antes de asumir determinados compromisos para non poñer ós membros do grupo en camisas de once varas, principalmente con os patricios.      Outra cousa na cal se adaptaron moi ben, foi a alegría contaxiante do carnaval de Bahía. Era inexplicable o enteusiasmo e o afán de participar da mellor maneira posible en esa manifestación popular. Creo que a primera vez que saíron foi un grupo composto por españois, fillos de españois e portugueses, todos vestidos de xitanos. Algúns que fan parte de esta narrativa, aínda gardan as fotos como lembranza de un tempo moi feliz de unha idade de ouro. Moita soedade daquelas festas típicas do Centro Español na"Avenida Sete de Setembro" proximo da praza do Campo Grande.      Porén, a pesar de todo o enteusiasmo do grupo, algúns deles xa estaban pensando nos poucos días que tiñan xunto con o Isaías. El os deixaría con un adeus amargo e un nó na garganta a todos: tanto el como eles. Sería unha despedida moi triste, principalmente para Isaías que vivía seus últimos días en unha cidade que, xunto con seus leais compañeiros, xa aprendera a amar de todo corazón. Neses últimos días, había momentos de completo delirio e un sufrimento anticipado. Era como se parte de súa alma non aceptase unha separación tan repentina —loitando contra sí mesmo—.      El pedía ós compañeiros que non o fosen despedir á estación do tren. Sería moi doloroso para todos. É chegado o día de un viaxe solitario no tren do Ferrocarril "da Leste Brasileira" que saía de Salvador pasando por varios lugares do interior de Bahía e Minas Gerais con entroncamento para outros Estados do Sudeste brasileiro.      Nos pequenos poboados que o tren paraba, as cousas que se podían mercar para comer tiñan máis moscas que no taboleiro do señor Arlindo pescador de Salvador e a auga, só Deus sabía onde fora recollida. Despois de altos e baixos ó chegar a Belo Horizonte, o Isaías levantou as mans para o ceo agradecendo a "Nosso Senhor do Bonfin" por ter chegado en paz a pesar de tódalas dificultades de un viaxe que, se non forzado, foi mal pensado polos problemas que estaban por chegar.      Ó baixar do tren, como traía moito equipaxe buscou un medio de transporte máis en conta e, como a pensión era alí ó lado da estación —Pensión Floresta— unha carroza bastaríalle para levar todo. Isaías hospedaríase en ese lugar por dous motivos: Primeiro: porque se hospedara alí na primeira vez cando foi pasear en Minas.      Segundo: porque xa coñecía os propietarios —o señor Julio Fernández. Framil e súa esposa a señora Dolores (Lola) que lle foran presentados polo señor Manuel Valiñas Ramos, fillo de pais españois: Benito Valiñas Diz e María Ramos — irmao de un dos compañeiros de Salvador — o Alfonso—. Ademais de iso, tamén estaban alí como hóspedes algúns conterráneos alá de Galicia. Pero, dentro do Isaías aínda había moitas dúbidas, ilusións e dentro do peito un corazón partido. Por moito tempo preguntábase:      "¿Que camiño máis curto e seguro seguirás no momento que teñas que camiñar por camiños non sabidos?      ¿Será que ti xa non sufriches o bastante na adolescencia, alá en túa terra natal — España?      ¿Será que xa te olvidaches das trampas que o propio home esconde de sí mesmo?"      Dende as primeras respostas que tivo, unha delas volvía moi terca e crecente como unha nova dúbida e como "a masa do pan, medrando dentro do forno".      "¿Seguirás adiante, á dereita, á esquerda ou deixarás túa mente transbordando de enerxía e seguir o camiño polo cal ti sempre camiñaches con dignidade e moita fe a pesar de todo iso? ¿O camiño da esperanza e da perseverancia non importando cantos obstáculos teñas que remover abrindo pasaxe para túa felicidade?"      Estes eran os pensamentos que fluían na mente do xoven Isaías. Pensamentos tecidos de moito amor e vida, de soños e insomnios por moitas noites mal durmidas. Eses foron os momentos máis decisivos vividos por el ata entón, soños e insomnios feiticeiros e progresivos. Con todo, despois das tormentas e maremotos intempestivos — Isaías criou raíces en esta terra, absorbeulle a sabia, xerminou flores e frutos con aroma, esparciu sombra que se extendeu ata o corazón que o facía arder sen queimar polo amor e polas decisións que tería que tomar.      Despois de acomodarse na Pensión Floresta, no propio Barrio Floresta, a poucos metros do centro comercial da cidade, empezou a buscar un lugar onde puidese instalarse o comprar unha casa comercial dentro de súas posibilidades. A cidade naquel intre era bastante extraña para el. Todo coidado sería pouco para non cair en nova trampa, o que sería máis un problema, logo no instante que xa tiña un certo compromiso social con unha patricia tamén recén chegada de España.      Era moi difícil para el tomar certas decisións con relación a a casa comercial, pois, como estaba en un lugar extraño e sen moitos coñecidos ou amigos para poder cambiar ideas sobre o asunto, deixábano con poucas alternativas. En canto iso foi facendo algunhas amistades con algúns comerciantes españois e observando o funcionamiento do comercio de bares, cafés e restaurantes, que era en esa actividade que pretendía establecerse.      A maioría das casas comerciales que miraba, ou por informacións ou a través de anuncios en xornais, era unha decepción con relación ó funcionamiento; a maior parte dos clientes eran as moscas. Era un engaño total onde se pretendía vender un fracaso comprobado. Mellor, por falta de diñeiro naqueles momentos da historia de Belo Horizonte: con aproximadamente trescentos mil habitantes, a maioría deles eran funcionarios da administración pública, que nalgúns casos recibían o soldo con tres meses de retraso; a industria era moi rara. Esa era a conclusión de Isaías naquelas circunstancias pouco favorables para recomezar unha nova vida, tanto social como comercial.      Mesmo con todo o coidado para non entrar en unha trampa, instalouse no comercio, pero as cousas non camiñaban como as había planexado; cada día empeoraban máis e, o inevitable estaba diante del para desafialo. Resistiu en canto pudo loitar física e financeiramente, ata que un día tubo que capitular por forza das evidencias concretas.      O Lamoso, en Salvador, Había recibido estas informacións a través de un irmán do Alfonso que o estaba visitando en Salvador. Mesmo sen ter moita certeza do que ouvira sobre o seu gran amigo, quedouse moi preocupado con a situación bastante aflictiva. Despois de conversar con uns comerciantes e parentes de Isaías para encontrar unha maneira de convencelo a volver para Salvador, pois, alí tería máis posibilidades de recibir axuda para recomenzar unha nova vida que non en un lugar extraño.      De ese encontro unha cousa quedou decidida: Lamoso se encargaría da decisión tomada por todos, é dicir, convencelo a que volvera para Salvador e que non se preocupase con os gastos visto que eles o resolverían todo. Así, el podería refacer súa vida na cidade de Salvador da mellor maneira posible.      Ó recibir a carta dos antigos compañeiros, o Isaías quedouse moi emocionado con tanta solidariedade. El sempre valorizara moito a verdadeira amistade. Por iso, creía que as verdadeiras amistades, continúan inalterables mesmo que nalgunhas ocasións, sexa necesario dicir non en algunhas pretensións dos amigos. É mellor así do que ser hipócrita ó estar d´acordo con todo o que lle digan. Ó ser reto e auténtico, non se debe perder o respecto e un pouco de diplomacia natural que cada caso requere para conservar as verdadeiras amistades.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega