BVG     Atrás    Índice de Páxinas

VIII

     Volto de Santiago Salvio trinando, disgustado cada ves mais d'a frialdá qu'en Otilia se ll'antojaba, que case o facia sair d'os seus trumiños e con todo coidado fingia esta, quixo dar tamen corda o negocio, aleijarse d'o país, curar así, hasta certo punto, a enfermedá d'amor que o dominaba.
     O marques de Tria-Castela, amigo de Salvio e aficionado á minas, visitára, o tanto, alguns criadeiros metalíferos n'as provincias de Lugo a Orense e iba á retirarse pra Madrí, juntamente co-a marquesa e un fillo qu'en Santiago a acompañaba. Retirouse, pois, e ganoso Salvio d'imita-l-o de pasar n'a corte d'España un inverno, marchou á pouco tamen pr'alá. Algo debia gustarll'a corte, algo mais adivirtida e sedutora debia hacha-l-a vida de Madrí, que non digamos ja a d'a sua aldea, si a de Santiago, ou de capitales de provincia. Fose d'esto o que fose, e o certo que dend'estónces, s'algunha ves viña á Santiago e d'ali a sua casa, era regularmente n'o vrau, poi-l-os invernos pasaba-os todos n'a corte ou n'outras partes. Otilia, a sua ves, sin volver nunca o qu'habia sido, pasaba, como sempre, os invernos en Santiago con seus pais. De vrau saia co-eles, ou sola con sua nai e Adria, á baños, augas, ou simplemente á esperje-l-o ánimo n'este ou n'aquel pobiño de Galicia, mais sin que por eso deijase de cumplirse esautamente o estipulado con Inés respeuto de Majina.
     Salvio, sempre que viña a sua casa, nunca s'olvidaba d'ir una vés, o menos, a de seus compadres, levando estonces algun regaliño pr'o afillado, e se cadraba, tamen pra sua hirman de leite. Caitan, com'habia doito, traballaba de carpinteiro e viña de coite o anoitecer prá a sua casa. Inés coidaba d'a vida e d'os picariños. Estes, en mil oitocentos cincuenta e catro, iban medio escarapolados ja, falaban ben, subian e baijaban á gatiñas a escaleira d'o sobrado, e anque levaban os seus croques, era unha risa ve-l-os e ver, as veces, cal entre si cotifaban e pelejaban po-l-as papas. Pró n'o cabo d'aquel ano, Caitan morreu. Esta perda sinteu-n-a Inés moitísimo e meses de vida lle tirou. Fijolle decente entrerriño e visteu de loito o punto, sin nunca jamais deija-l-o hasta qu'ela tamen morreu.
     Viuda Inés e con menos recursos ja d'os qu'en vida d'o seu home tiña, siquera, mentras viveu, aforrasen ambos algo e mercasen catro leiras, estreitouse n'a sua casa canto pudo, traballaba n'o campo coma unha negra, facía o caldo de víspera, e moitas veces o romper d'a alba marchaba pr'o traballo, levando consigo os rapaciños e deijando pechada a casa. Comian os tres n'o campo, n'o campo dormian aqueles e juntos iban de noite pra a aldea. De ja grandiños, levaba-os ela misma a escola, volvian c'o escolante e Majina empezaba á maneja-l-a agulla o lado de sua adoutiva nai, n'as horas qu'esta podia, mentras Ermelio c'unha pluma ja esborranchaba. N'os diasantos iban a misa d'o cura; Inés, n'o medio, as banda-l-os rapaciños: estaban así n'a ilesia; rezaban se rezaba ela, e s'ela se sentaba un pouco, tamen se sentaban eles. Po-l-a tarde, se mandaba o tempo, visitaban as veiguiñas; Inés, pensando n'o seu Caitan que pra merca-l-as ganara: Majina e Ermelio, cada un con seu talizo de broza, que mais que biscoito lles sabia, collendo amoras n'as silveiras e rosas de cabrinfollo. ¡Cantas veces, brincando n'as orelas d'o Gundin c'outros rapaces d'a vecindá, chegaban, rubios coma tomates, junt'á sua viuda nai á recibir d'ela un abrazo e un bico qu'enternecida lles daba!... Pro súpeta, cal lóstrego, pasou aquela primeira edá. Os rapaciños, qu'hast'estonces, foran máquinas, sin conciencia apenas d'os seus feitos, empezaron á discurrir, o mundo empezou tamen á abrill'os ollos; Majina, oia qu'era espúrea; Ermelio, que n'era sua hirman; ámbos, emporeso, querian andar juntos, querian agradarse; decian qu'a ropiña ll'escapaba e facía falta outra; Ermelio pedia un calzon, un chaleque, unha chaqueta e unha monteira; Majina, refaijo, mantelo, dengue e un paniño rechamante, pra a cabeza; Inés, calaba, ouservaba todo e obraba logo segun millor lle parecía. Verdá qu'esto aguzaba de cada ves mais o seu ingenio; verdá que a facía discurrir mais ainda d'o qu'eles discurrian; pró eran moi quiadiños, esmerabans'en complace-l-a é Inés, tratando, a sua vés, de contenta-l-os arrenglou, d'o traje completo qu'a de Sancti-Petri lle regalára un completo igualmente para Majina e pra Ermelio, outro d'a capa regalada o seu Caitan.
     O ano mil oitocentos sesenta e dous, cando doce contaban os rapaces, Inés, ora fose c'o sentimento d'a perda d'o seu home, ora c'o peso d'o traballo, siquera ja estonces d'algo aqueles lle servisen, ora porqu'aumentando as necesidades non tuvese sempre conque satisface-l-as, nin á quen acudir sin que ll'o soupesen, ausente cal estaba seu compadre, ora, en fin, por todas estas cousas mesturadas, e o certo que dou en amolecer, e os rapaces, por moito que fijesen, como n'os tirara ainda d'a escola e eran rapaces, non podian supli-l-a n'os trafegos d'a labranza, nin n'as principales ánseas d'a casa. Iban, sí, cando a unha, cando o outro, as maraballas pr'o ranchiño, segaban herba pr'o becerro, levaban o monte as vacas, ou traguian-as d'a corda po-l-o eijido, facian varios outros laboriños, e como a mocedá po-l-o regular e alegre, Majina e Ermelio, con boa salú, ben fartiños, eso sí, e con vestidiño de garda pr'os diasantos, andaban case de cote alegres. Majina, emporeso, cavilaba de ves en cando n'a sua condicion d'espúrea, e conocendo que nada mais posía qu'o corpiño e qu'iba deprendendo así n'a escola como n'o oficio de custureira que ll'enseñaba Inés, pasaba suas tristuras a calada, e horas habia en qu'as bágoas os ollos se lle viñan. D'ahí que mentras Ermelio tocaba o pínfano, e c'outros d'a sua edá cantaba que daba genio, ela, vivo retrato de sua nai, que pra todo tiña gracia, non se coidaba de cantar, e se cantaba era algun cantariño melancolioso d'os moitos qu'o redor oia e n'a memoria o golpe lle quedaban. Naide os repinicaba coma ela; Majiana j'o sabia, e tamen que a escoitaba Ermelio pra ver de colle-l-as voltas e caidas con qu'ela agraciaba os seus cantares.
     Inés, anque non facia cama, queijabas'a cada paso e decia os rapaces: "Pronto, meus fillliños, quedarés sin min; non tardo en segui-l-o camiño d'o meu home". Os rapaces lagrimejaban, botabanse ll'o pescozo e contestaban: "Calá, naiña, calá, que n'e pr'agora; inda nos habes de ver casados". Ela estonces sonriase con languides, facia qu'o seu lado se sentasen e abrazaba-os c'os seus brazos. Inés non s'engañaba; traballara mais d'o qu'as suas forzas permitian, cometera escesos que non debia, que n'estaba acostumada a cometer, e o resultado foi que d'a mañan a noite, sin case saberse como, atacou-na un malino flato que lle quitou a fala e n'o mismo ano de sesenta e dous levou-na a sepultura en menos de tres dias. Hachábanse n'a casa, o tanto, alguns veciños, acudiron logo outros, os choros d'os rapaces qu'orfiños, enteiramente orfiños, deijaba Inés, e dous d'os mais acomodados labradores, Bieito e Félis, sacaron-os d'alí e meteron-os n'as suas casas, onde po-l-a mantenza estuveron algun tempo servindolles de criadiños, pois Inés non contaba parentes n'o lugar e os veciños tuveron que correr con todo, incluso o seu enterro e mais preciso en tales casos anticipando os cartos un e cobrandose dempois n'as vaquiñas e n'a millor leira. De sorte que solo a casiña e tres ou catro migas de terra foi canto quedou a Ermelio en razon d'herencia.
     Os dous meses, inda non, d'ocurrido esto, o Marqués de Tria-Castela, acompañado d'o señorito de Rebordan, veu outra ves a Galicia, e cand'o señorito soupo a morte de sua comadre e a situacion en que s'atopaban Majina e o seu afillado, especialmente Majina, tuvo un sentimento grande e viñanll'a cabeza mil ideas, a fin de millora-l-a e evitar qu'os rapaces, tal vez, s'estraviasen, ou botasen a perder n'as casas onde se recolleran.
     Visitaba o Marqués estonce-l-os criadeiros metaliferos d'as provincias de Coruña e Pontevedra. Estuvera ja n'o Farelo; reconocera o valle de Trasdeza e alí o tarreo piroide de Campo-Marzo, n'a surejion d'o Meda, rejion d'o monte Candau; fora o Corpiño e a Merza, n'a region Carrio; a varios outros puntos, descritos por D. Guillermo Schulz en mil oitocentos trint'e cinco e noso malogrado amigo D. Antonio Valenzuela Ozores, n'a sua Memoria geonostico-agricola d'a provincia de Pontevedra, Memoria premiada po-l-a Academia de Ciencias e po-l-a misma publicada; estudiara-os todos e faltáball'unicamente o valle d'a Ulla, correspondente a citada surejion d'o Meda.
     Sucedeu, pois, qu'unha hermosa mañan d'Abril, convertida a Ulla n'un verjel, cheo d'arbriños con froles, encarnadas n'os pejegueiros, blancas n'as cerdeiras, ameijeiras e pereiras; froles que contrastaban non sólo co-as amarelas d'os tojos e as carmesas d'as carronchiñas d'os montes, co-a verdura d'os pinales, trigos, centeos e herbeiras, ornadas de margaridas, violetas e mil outras rosicas, si que tamen c'o pardo-oscuro d'as veigas, recen fendidas pr'o millo. Sucedeu qu'atravesando acabalo o Marqués e Salvio a parroquia de Vilanova e segando alcacen Majina o pe d'unha corredoira, pr'ond'eles iban, cantaba a rapariga a siguente copla:

Cando a suliña, sula, na pola seca ai chada, ai chada d'ela; ai da meniña espuria na casa alléa.

  Chocaron o Marqués entrambas cousas; detuvo á besta d'arquiler en que montaba, detuvo a sua Salvio, e dirigindos'o Marqués a cantora, díjolle:
     — Cantas, niña, con mucha gracia y me gusta ese cantar. ¿Eres de aquí?
     — De esta parroquia, señor.
     — ¿Cómo te llamas?
     — Majina, para servir á V.
     — ¿Tienes padres?
     — Jamás los conocí. Tomos me llaman la espúrea.
     — ¿Sabes leer?
     — Leer y escribir, señor.
     — Sabes ya mucho.
     — Algo de lo que precisa una mujer.
     — ¿Quién te enseñó?
     — El maestro de la parroquia; pero mi mejor maestro fué en casa, mi adoptiva madre, que Dios haya.
     Volveus'estonce-l-o marques a Salvio e esclamou:
     — ¡Cuánto, amigo mio, me gusta esta niña! ¡Qué linda es, y qué despejada! ¿No advierte V. una especie de señorío en todo su continente? A Madrid me la llevaria de buen grado.
     — Haria V. una obra de caridad, Marqués —contestou Salvio facendose de novas, e como s'a Majina non conocese nin sospechase qu'era sua nai Otilia.
     — ¿La conoce V.?
     — Desde tiernecita, y es cierto lo que afirma.
     E o marques, dirigindose de novo a rapariga, qu'o alcacen segado tiña ja n'un feijiño, e mentras conversaron él e Salvio, ergueu-no a cabeza como pudo, dijo-lle, sin mais nada:
     — Majina, hermosa niña.
     — Señor.
     — ¿Querrías ir á Madrid?
     — Madrid dicen que está muy léjos, que allí se gasta mucho, y eso no es para mí.
     — Ven á Madrid conmigo: nada te cuesta el viaje ni la estancia llí. Decídete, Majina, y verás cómo es para tí Madrid.
     — Usted, señor, se burla de mí. ¿Quién soy yo para que usted me lleve á Madrid?
     E seguidamente añadeu:
     — Vaya, dejo á Vds., que tengo que hacer en casa de mis amos.
     — ¿Tienes amos?
     — Honrados labradores que echaron mano de mí, por caridad, y en su casa me recogieron á la muerte de mi adoptiva madre.
     — Espera, Majina, que vamos allá tambien nosotros. Quiero que conmigo vayas á Madrid; quiero que aprendas allí mucho más de lo que sabes y llegues á ganar después la vida honradamente, sin andar por aquí descalza cogiendo hierbas.
     — Pero yo oí decir más de una vez al maestro y á mi adoptiva madre, que en las ciudades se pierden muchas jóvenes, y yo de esas no quiero ser.
     — Decian bien, hija mia, y buenos son tus sentimientos: más no temas, yo velaré por tí.
     — Vengas Vds. conmigo; pues, como en casa me dejen, por mí ya no hay inconveniente.
     E Majina diante, c'o feijiño n'a cabeza e descalciña, o Marques e Salvio os lados e o arquilador detrás co-as bestas, foron á casa d'o labrador Felis en qu'estaba aquela. Trataron co-el o Marqués e Salvio, e vendo o home qu'o señorito de Rebordan s'interesaba, baijo a sua garantía e descargando n'el toda responsablidá, consinteu en desprenderse de Majina e quedous'en qu'o domingo primeiro iria co'ela a casa d'o señorito pra leva-l-a este logo a Santiago, visti-l-a ali o Marques, segun lle parecese, e marchar co-el a Madrí.
     Majina, o qu'os señores partiron, puxos'a refluexiona-l-o caso, e dandolle n'o pensamento mil voltas, acordabase de qu'indo a Madrí deijaba a Ermelio, seu hirman de leite; a Ermelio, de quien hasta a morte d'Inés nunca se separara; Ermelio, que ja requebriños d'inocente amor lle dirigia, e con amor, tamen inocente, escoitaba ela; Ermelio, en fin, qu'o sabe-l-o choraria e chamarialle desleigada. Acordábase, por outro lado, de que nada tiña mais qu'o seu corpiño, poi-l-o oficio de custureira, á que a dedicara Inés, inda n'o sabia ben e qu'o seu porvir seria moi negro; acaso s'a sorte despreciaba que lle viña a man. Consumiase de pesar, e concluia por case arrepentirse, siquera comprendese qu'interesandos'o señorito Salvio, compadre de sua adoutiva nai, padriño d'o mismo Ermelio, non debia desprecia-l-a.
     Salvio, que ja sabia a casa de Bieito, o outro labrador, en que recollido fora Ermelio, pasara alá tamen c'o Marques, e decidido a facer c'o seu afillado o qu'o Marques facia con Majina, n'atopando n'a casa a Ermelio, dijo o labrador pasase co-el á Rebordan o domingo mismo pra Majina desinado, mais sin indicarll'o oujeto nin descubrill'a menor cousa respeuto de Majina.
     Ermelio, que soupo por esta o golpe canto relativamente a ela se tratara, chorou, tirou d'os pelos, e inorante ainda d'o qu'acerca d'el proyectaba seu padriño, rematou por decirlle:
     — Vaite, Majina, vaite. Ti es moi lista, guapa coma ningunha d'aldea, e o lado d'ese señor, amigo de meu padriño, ¡quien sabe onde chegarás! Se ti felis, Majina, anque nunca sin ti o sea eu.
     E esto decindo, caianll'a fio as bágoas; choraban ambos, e abrazábanse moitas veces, como hirmanciños qu'eran de leite.
     Un dia antes d'o domingo afirido saia Ermelio pr'o monte c'os boiciños de seu amo, saia d'o lugar; Majina, sentada n'a porta d'a eira de sua ama, remendaba unha camisa d'esta; vira-o sair, e mentras n'a trabe d'o cuberto, ali o lado, africanas anduriñas repetian sin cesar doces tonadas, cal se tratasen d'alegra-l-a, ela, pensando de cote en que dentro de pouco iban á separarse, e separarse tal vez pra sempre, tiña os ollos arrasados de bagullas; Ermelio saia pensativo e triste cavilando tamen n'o propio, e asi que se veu fora d'o lugar, cando coidaba el que solo Majina acaso o oiria, cantou o cantar d'ela favorito, e oyeu Majina que decia:

"Adios, lus d'os meus ollos, prenda querida; adios, adios, Majina, sol que para min raya de noite e dia."

     E as bagullas cainll'estonces n'a costura, tanto, qu'apenas podia dar puntada, nin sabia case o que facia. Po-l-a tarde, colleu a fouciña e o queipo e a pretesto d'a herba saeu correndo pra fora: mais n'era a herba o seu oujeto e si decir adios os sitos pr'ond'andara. Segou a presa un arraso, que co-a fouciña clavou, de ja metido n'o queipo, e beira d'o Gundin sentada logo n'o campiño, chea de melancolia, tendeu o redo-l-os ollos e dijo adios o regueiro que d'espello lle servia e ond'as perniñas lavara, a fontiña en que bebera e as rosiquiñas d'os lados. Despideus'ali d'os montes and'as vaquiñas levara, e mentras elas pacian brincara con mais pastoras e os chichios escoitara d'o pimpis. Despideus'ali d'os soutos, en que magostos comera con Ermilio e outros rapaces. Despideuse d'os carballos que sombra n'o vrao lle fijeran, ou d'a chuvia a resguardaran, e dando volta pra a casa c'o gueipiño n'a cabeza, vendo a en que se criara e n'o eijido as froiteiriñas a que mil veces subira, díjolles tamen adios.
     O domingo señalado quen n'a casa de Rebordan, se presentou primeiro foi Bieito acompañado d'Ermelio. Unha hora mais tarde chegou Felis con Majina. Este sabia ja o qu'iba; aquel inoraba-o ainda. Avisado o señorito de qu'estaban ali entrambos, levou a un gabinete os catro, e dijo o labrador primeiro:
     — Sepa V., si no lo sabe ya, señor Benito, que Ermilio es mi ahijado y le reclamo. Queda á mi cargo desde hoy, y me le llevo á Madrid.
     Ermilio e Majina, o oir esto sentian saltos d'alegria n'o corazon, coidando ja qu'iban juntos a Madrid e qu'ali, coma en Vilanova, terian ocasion de verse todo-l-os dias cando menos; ilusion que procurou Salvio se fijesen, por non disgusta-l-os c'unha brusca e repentina separación. Bieito contestou:
     — Nada, señorito, teño qu'oujetar á eso; pro d'a casiña e leiras que por seus pais herdou, ¿quen s'encarga?
     — La casita —repuso Salvio—- arriéndela V. á persona de confianza, si se presenta, y sinó cuídela V. como si fuera propia. En cuanto á los terrenos, que son bien pocos, segun se me informó, délos V. á medias ó trabájelos V. mismo.
     — Está bien; mais ja conoce V., señorito, que todo eso da que facer, leva tempo e eu tiño bastante a qu'atender n'a miña casa; ademais, ¿quien percibe o importe d'o arrendo s'inquilino hai pra a casa? ¿Quien cobra as medias d'as leiras?
     — Usted, hombre.
     — Pro dempois en conta hei de dar á alguien d'o que perciba.
     — A nadie. V. percibe, y percibe para sí como si fueran productos de cosa suya.
     — E un supoñer: s'inquilino n'hai pra a casa, nin quen as leiras colla a medias e teño eu que traballa-l-as e coidar d'aquela o pouco ou moito fruto qu'as leiras dean, ¿e tamen pra min?
     — Todo, hombre, todo.
     — Gracias, señorito. Que Dio-l-o cubra de groria. Mais unha cousa se m'esta acordando agora.
     — Dígala V., y acabemos.
     — Estasem'acordando, señorito, que se ben o falado non ten volt'entre nosoutros dous, como o seu afillado e menor, se mañan, ou calquera dia me chega a porta pidiendo contas, ¿con que me defendo eu? Esto, señorito, requeria o menos un papeliño pra meu resguardo.
     — ¡Que previsor es V.! ¿No soy bastante abonado yo? ¿No puedo...; pero bien, haremos el papelillo que usted desea.
     — Señorito, non lle parezca mal. Ond'hai cartas calan barbas; o que s'escribe lese; o mundo, como V. m'enseña, esta cheo de trampons e un papeliño sempre e bo, señorito. Po-l-o demas, ¿podia eu desconfiar?
     — Bien, hombre, bien.
     E Salvio, sin mais nada, estendeu en términos claros e precisos o papeliño que Bieito deseaba; leu-no en alta vos, e firmando-o ambos, firmaron tamen como testigos un d'os criados d'o señorito, chamado o intento, e Felis, qu'o poñe-l-a pluma sobr'o papel, dijo con moita sorna:
     — Vaiche ben amarrado. D'estes hachados hai poucos.
     Salvio comprendeu o instante a indireuta; sacou d'o chaleque un doblon d'ouro e alargandollo o testigo, dijo á sua ves:
     — Esto dá mi amigo para V. si lo tratado cumplia.
     — Señorito, o boi po-l-a corda e o home po-l-a palabra, decia meu pai; eu n'esto sempre lle semellei.
     E non collia o doblon.
     — Tenga V.
     — Quite alá, señorito. A rapaza nada ten, ja o sabemos; nada deija de que coidar; de consiguente, n'hai traballo nin producto. Recollin-a de caridá, e se a mantiven, tamen ela me sirveu. Estamos d'a outra banda.
     — No es ese el caso. Es la recompensa al cumplimiento de su promesa.
     — Ja dijen o que meu pai decia. Nunca comin palabra; mais s'ese señor seu amigo m'a quer pagar... estonces veña.
     E colleu a moneda o punto e meteu-na con toda calma n'un d'os bolsos d'os calzons. Seguidamente o señorito, doblando o papeliño e dando-o a Bieito, dijo a Ermelio e a Majina.
     — Ya veis que á Madrid se os lleva á entrambos; juntos os criásteis y no quiero se favorezca al uno sin favorecer tambien al otro. Espero que sereis buenos y que, si algun dia, por desgracia, cualquiera de vosotros se viese mal, el que mejor esté se acordará de esto que por vosotros hacemos y sabrá a su vez proteger al otro.
     Majina e Ermelio enterneceronse; pro, demasiado ocupados ja interiormente consigo mismos, baijaron as cabezas e nada s'estreveron a contestar.
     Estaban a cae-l-as doce e os labradores trataban de retirarse, mai-l-o señorito n'os deijou ir sin que jantasen... Jantaron, pois, en Rebordan labradores e rapaces juntos a unha mesa qu'ali n'un cuarto se lles preparou. Comeron aqueles ben e beberon inda millor; os rapaces pouco e mirandos'á cada instante; os primeiros, contentos coma cucos, os segundos, menos tristes que dias antes. O remate d'a comida acercous'o señorito e postos en pe labradores e rapaces, dijo aquel a estes:
     — Majina y Ermelio, vosotros quedais aquí esta noche y, á caballo, saldreis mañana conmigo para Santiago. Ustedes —dirigindos'en seguida os labradores— pueden ya retirarse cuando gusten.
     Bieito e Felis deron estonces gracias, despedironse d'o señorito e abrazando a Majina e a Ermelio, volveron pra a sua aldea. O outro dia lus saian de madrugada pra Santiago, Silvio, Majina e Ermelio, e catro dias mais tarde pra Madrí en carruajes diferentes, Majina c'o Marqués de Tria-Castela; Ermelio con seu padriño.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega