l. ANTECEDENTES DO NACIONALISMO REPUBLICANO.
1. Unha división por etapas discutible
Ata hai ben pouco tempo, os estudios adicados a
glosa-lo movemento galeguista daban por boas as pautas divisorias
establecidas polos intelectuais da «Xeneración NOS». As etapas pro
postas polos seus integrantes apousan sobre da base dun criterio
meramente nominalista. Quere isto dicir que dividen ó movemento
galeguista en fases provincialista, rexionalista e nacionalista, segundo
a expresión utilizada para denominar á singularidade de Galicia. A
tenor desta clasificación, a fase inicial, provincialista, parte de
1840 e caracterízase polo rexeitamento da división provincial de 1837,
que fragmentaba Galicia en catro anacos arbitrariamente tracexados.
O provincialismo postulaba, pois, o
recoñecemento de Galicia como tal unidade, que tiña un feitío ó que
non lle acaía ben máis que un único encadre provincial. A fase
seguinte, a rexionalista, abrangue dende 1885 ata 1916, e está marcada
polo tradicionalismo de Alfredo Brañas, autor de «El Regionalismo.
Estudio sociológico, histórico y literario», e asimesmo pola
personalidade singular de Murguía, cunha significación ideolóxica
máis ben liberal e progresista. A fase propiamente nacionalista
escomenza coa creación das «Irmandades da Fala» en 1916. Antón
Villar Ponte é quen consagra na súa obra «El Nacionalismo Gallego.
Nuestra Afirmación Regional», a verba nación. Débese tamén a el a
acuñación da expresión «galeguismo», que toma do modelo
«catalanismo» (1).
Recentemente o historiador Barreiro Femández (2)
enriqueceu esta clasificación combinando o tradicional criterio
nominalista con outro de índole cronolóxica-política e, en parte,
tamén cultural. Segundo a súa etapificación, atopámonos con catro
etapas, cada unha delas dividida á súa vegada en fases. Así a etapa
provincialista (1840-1868) divídese nunha fase «política», que
escomenza en 1840 e remata na desfeita de 1846, e outra «cultural»
caracterizada polo Rexurdimento literario; ven logo a etapa federalista
(1868-1885), que comprende as fases «política» (o Sexenio 1868-1875)
e «político-cultural» (a Restauración 1875-1885); segue despois a
etapa rexionalista (1885-1900) á que continúa unha cuarta, presidida
por «Solidaridad Gallega» (1907-1914). A etapificación elaborada por
Barreiro remata coa xeira do nacionalismo, con dous primeiros momentos
que son as «Irmandades da Fala» (1916-1923), e a Segunda República.
A obxección que lle atopamos a esta
etapificación estriba xustamente na atención que se presta en
exclusiva á terminoloxía diferencialista, ás etapas clásicas da
historia contemporánea de España (Sexenio, etc.) e ós fitos
cronolóxicos marcados polas organizacións galeguistas que se foron
sucedendo. Esta positivista clasificación relega os factores de tipo
social e económico, quedándose tan só co que máis claramente aflora
á superficie.
Agora ben, con semellarnos discutibles as
etapificacións ata agora establecidos, non podemos desbotalas polas
boas. Teñamos en conta que tamén as divisións tradicionais da
historia universal nas etapas antiga, media, moderna e contemporánea,
se arbitran en base a determinados episodios políticos considerados
cruciais e outro tanto acontece coas estipuladas para á historia de
España. Sendo así que, con seren mellor coñecidas
tanto a historia «social» (3) universal como a de España en xeral (3 bis), dista de haber unanimidade entre os historiadores en punto á
aceptación dalguna das outras etapificacións establecidas en base a
criterios que trascenden ó exclusivo nivel político (a dos modos de
producción, por exemplo), de maneira que seguen a utilizárense como
mal menor as tradicionais divisións, sería irresponsable obrar de
distinta maneira coa historia de Galicia, e concretamente coa do
galeguismo, cando o que coñecemos da súa base social e proxección
económica é moi limitado.
Por conseguinte, queremos deixar clara
constancia de que non nos resulta completamente satisfactoria a
etapificación do movemento galeguista que se ven usando, pero
consideramos asimesmo que farán falla rigurosos estudios en
profundidade dos axentes sociais que poñen en pé ó movemento
galeguista, da súa ideoloxía e da súa práctica, dos obxectivos
políticos e económicos, que non son sempre coincidentes, para que
queden sentadas as premisas que permitan inferir unha etapificación
sólidamente fundada.
2. A minoría galeguista á procura do apoio
social.
O movemento de afirmación da diferencialidade
galega foi sempre patrimonio dun reducido sector social de ubicación
urbana, composto basicamente de intelectuais e profesionais. O
desarraigo social do credo galeguista fai que estea confinado na
marxinalidade da que lle costa gran traballo sair. Abundan as
testimuñas de queixa e protesta pola incomprensión que padecían. Así
Enrique Peinador refire (4) que os galeguistas que formaban unha
tertulia, na librería Carré da Coruña (Lugrís Freire, Pondal,
Tetamanci, Carré, etc.), á que eles denominaban «Cova Céltica», con
aquel seu característico prurito étnico, eran considerados como
extravagantes de dubidoso gusto e obxecto de mofas e escarnios, de entre
os que non era o que menos lles doía, que se referisen despectivamente
ó seu grupo co alcume de «a Academia do grelo». Claro que a
extrapolación do galeguismo verbo da sociedade galega producíase non
soamente pola impermeabilidade desta, senón tamén polo elitismo
daquel. Eran, en efecto, moitos os galeguistas que gustaban de seren
unha minoría escolleita de «bos e xenerosos», e que admitían de moi
mala gaña que penetrasen no arcano círculo dos iniciados, xentes,
amplas en número, que non tivesen previamente demostrada unha acendrada
pureza ideolóxica (5). Pero ningún nacionalismo pode triunfar sen o
apoio maioritario do país ou nación na que se encarna. Urxidos por
esta necesidade tentan de galeguizar ós seus coincidadáns, para que tomen conciencia da súa identidade colectiva,
como paso previo primeiro, e paralelo despois, á posta en marcha do
movemento nacionalista galego.
A febleza do galeguismo vai acompañada dunha
certa falla de depuración ideolóxica. Quere isto dicir que ata 1920,
en que aparece formulada por Risco a doutrina do nacionalismo galego, e
mesmo despois, o galeguismo non aparece como unha realidade
completamente autónoma das restantes doutrinas. Temos, en efecto, que o
galeguismo presenta múltiples puntos de contacto, e mesmo auténticas
interseccións, co carlismo (Brañas e Lousada Dieguez), co federalismo
pimargalliano (Marcial Moure e Sánchez Villamarín), co liberalismo
(Faraldo e Aurelio Aguirre), co republicanismo (Antón Villar Ponte e Lugrís Freire) e co agrarismo, como teremos
ocasión de ver. Non é senón nos anos trinta, en que o galeguismo
adquire un certo releve social, cando madurece doutrinalmente como unha
ideoloxía perfectamente diferenciada das demais, e como un partido
cunhas señas de identidade enteiramente propias, aínda que certos
grupiños aparecidos xa nos anos 20, sobre todo en Ourense,
prefiguraran, a escala reducida, o que acabamos de dicir.
A vía preferentemente utilizada polo
galeguismo para sair do seu illamento, consistiu en establecer contacto
co movimento agrario, co campesinado, dado que as cidades, nas que se
producira a xénese do galeguismo, non existía un clima apropiado para
o seu proselitismo, ademais de que pola súa escasa importancia
demográfica, considerábanas illas perdidas na inmensidade do océano.
Xa que logo, os galeguistas preocúpanse de colaborar na prensa dos
agrarios («La Zarpa», por exemplo), incorporánse eles mesmos ás
organizacións agrarias e levan ós seus programas os obxectivos
primordiais delas. Temos así a Murguía e Lugrís Freire en «Solidaridad
Gallega», a Castelao en «Acción Gallega», a Lousada Dieguez tamén en contacto cos agrarios. Polo demais no programa das «Irmandades
da Fala» as reinvindicacións agrarias ocupan un renglón privilexiado,
cousa que tamén sucede co programa do P.G. Foi, pois, preocupación
central do galeguismo conquerir ensamblarse coas organizacións
agrarias, como xeito de acadar unha base de masas (6).
Paralelamente coa actuación agraria, o
galeguismo válese tamén da cultura buscando ó traveso dela tender
unha ponte unitiva coa sociedade. O galeguismo entrégase ó estudio dos
temas e problemas de Galicia, difundíndoos por medio de conferencias,
mitins, exposicións, libros, folletos, revistas e artigos de prensa,
coa esperanza de que a sociedade galega se recoñecera a sí mesma,
vendo reflexada a súa imaxe, convenientemente depurada, no espello que
os galeguistas Ile puñan diante. O labor levado a cabo polas
«Irmandades da Fala», a «Xeneración NOS» e o «Seminario de Estudos
Galegos» é a este respecto ben ilustrativo.
Se decidido e continuado foi o traballo
cultural, resultou en cambio feble, hesitante e discontinuo, outro dos
procedementos empregados pola minoría galeguista para desembarazarse da
campá de cristal que a illaba do tecido social: a actuación política.
Para un sector do galeguismo constituía unha palmaria evidencia que
ocupando parcelas de poder, por medio do acceso ás institucións —diputacions e concellos, fundamentalmente, pero tamén ó
Parlamento—, poderían dar maior resonancia á súa doutrina. Pero non era
este o sentir xeral, como o proba a existencia dunha corrente de opinión, que gozaba de considerable ascendente nas ringleiras
galeguistas —sinaladamente no núcleo ourensán—, renuente á
intervención política, e partidaria do abstencionismo electoral,
considerando máis eficaz o labor cultural, de concienciación lenta, que
dotase duns firmes alicerces ó nacionalismo, e que á postre tería tamén unha repercusión
política (7). Esta discrepancia fai que o nacionalismo galego vacile repetidas veces á hora de presentarse ás
eleccións, de xeito que as súas comparecencias e abstencións
describen
unha traxectoria irregular e sinuosa. Así, nas eleccións municipais de 1917 soamente o grupo coruñés decide presentarse, aínda que
non directamente, sí incrustando candidatos seus noutras candidaturas, fundamentalmente agrarias; nas eleccións que teñen lugar en
1918, nada máis que concorren dous candidatos galeguistas, Rodrigo Sanz polo distrito de Pontedeume, e Porteiro Garea polo de
Celanova; nas eleccións xerais de 1919 absteñense de presentar, pero algúns apoian en varios
lugares ós candidatos considerados anticaciquís; nas municipais dese mesmo ano soamente os coruñeses
manifestan a súa intención de participar, etc.
3. A procura do recoñecemento da personalidade
de Galicia
Xa temos visto como o movemento galeguista se aplicou
a conquerir que os habitantes de Galicia se recoñecesen a sí mesmos como tales, cobrando conciencia da singularidade da súa terra, de
xeito que o «solar galego» se transformase «nunha patria», segundo
unha expresión cara para os galeguistas. Esta é a proxección
intragalega de vontade galeguista, pero vérquese tamén cara o
exterior, en dirección o Estado central fundamentalmente. De feito, a
primeira está en función da segunda, sendo o requisito «sine qua
non». Cumpría, en efecto, que Galicia tivese previamente
conciencia do seu ser diferencial, como provincia, rexión ou nación —segundo a terminoloxía sucesivamente
empregada— para que fose logo recoñecida a súa idiosincrasia polo poder central, admitido o cal debérase seguir, como corolario lóxico, a concesión do
autogoberno. A vindicación do recoñecemento da personalidade de Galicia vai pois unida, para o galeguismo, á esixencia dun poder de seu,
nun degrao variable.
A personalidade de Galicia exáltase na literatura,
na poesía e na prensa. Pero é no terreo da política onde máis eco conquiren os
galeguistas, malia o seu cativo degrao de apoio social. A primeira aldrabada deuna Antolín Faraldo na súa sonada proclama de 1846,
sendo tamén importantes, dentro desta mesma etapa provincialista, os discursos pronunciados no Xantar de Conxo, xa en 1856. Esta
tradición continúa coa esixencia programática dun «Cantón Gallego», que
fan os federais galegos, que se achegan ó galeguismo ó tempo que creban
os nexos que os unían co Directorio que conducía o partido federal español do que formaban parte. A obra de
AIfredo Brañas e o complementario labor da «Asociación Rexionalista Galega», contribuiron incuestionablemente moito a dar a
coñecer fóra de Galicia —especialmente en Cataluña— o anceio da «rexión» galega de dispoñer do «self-governement». A andaina
continúa coa magna actuación das «Irmandades da Fala», que configuran
as bases do que debería se-la «autonomía integral», que informará a
ideoloxía política dos numerosos grupúsculos nacionalistas que xorden entre 1920 e 1931, incluído o propio Partido Galeguista. Foron,
ademais, as l. da F. quen instauraron a data do 25 de xullo como «Día de Galicia», e moi principalmente a elas debeuse que cando en
1927 a Real Academia Española acordou contar con dous representantes por cada zona que tivese lingua, cultura e,
en definitiva, personalidade singularizada, non se limitase a designar representantes
por Cataluña e Euskadi, senón que tamén incluise a Galicia. Así pasaron a ser académicos Ramón Cabanillas e Armando
Cotarelo (8).
O recoñecemento da personalidade de Galicia é novamente
reivindicado nos pactos de Barrantes, San Sebastián e Lestrove; proclámase masivamente na campaña de propaganda autonomista que
os galeguistas levan a cabo, con inusitada extensión e intensidade, no ano anterior á proclamación da República, sendo o acto estelar
o mitin celebrado con éxito no Teatro García Barbón de Vigo (9), e continúa despois ó longo da existencia deste réxime, cun baixón no
segundo bienio, e un novo relanzamento tralo triunfo do Frente Popular en febreiro de 1936, que culmina coa rexa e intensa
campaña de plebiscitación do Estatuto. No referendo foi sometido a consulta e aprobado un Estatuto de Autonomía que fora apoiado
nunha Asamblea de Concellos celebrada en Compostela en 1932, xa que o anteproxecto elaborado un ano antes polo «Seminario de
Estudos Galegos», non conquerira o necesario apoio (ademais de estar concebido para unha constitución que consagrara o
federalismo, soño do nacionalismo galego que non conseguiu ver plasmado
na realidade). Foi tamén na República, cando os galeguistas conqueriron que a «Sociedade de Nacións» recoñecese, concretamente
no ano 1933 en Berna, a personalidade nacional de Galicia.
Como podemos ollar, foi o sistema republicano o marco que
permitiu unha actuación máis eficaz do galeguismo a prol do recoñecemento da realidade nacional do país que reivindican. Isto xa o
albiscara con antelación un sector do nacionalismo, pero non todo el. Vexámo-la cuestión.
4. O Galeguismo ante a cuestión da República
A cuestión da forma de Goberno plantéxana as
l. da F. no manifesto da Asambleia Nazonalista de Lugo (18 de novembro de
1918), titulado «Ao pobo galego», no que dictan que:
«crendo n-a accidentalidade das formas de goberno, intrésanos
acrarar que non apelamos por ningunha, mais simpatizaremos, dende logo, con aquela que se mostre mais doada pra chegare a federación
con Portugal».
Esté contradictorio enunciado non obedece só á prudencia
política que os levaría a esguellar unha declaración expresa de
republicanismo nun momento en que tiña plena vixencia a Monarquía, senón que resposta principalmente á necesidade de atopar unha
fórmula de compromiso —inevitablemente ambigua— entre os
sectores monárquicos do galeguismo, os republicanos e os accidentalistas «sensu estricto», que entendían que o nacionalismo era algo por
completo alleo ás mudables formas que puidese adopta-lo Estado. Polo demais, queda claro que, como ben di Alfonso
Bozzo (10), a segunda afirmación nega a primeira, pois dificilmente a monarquía
podía mostrarse como a forma de goberno «mais doada» para chegar á federación con Portugal. A postura das
l. da F. pódese equiparar, a este respecto, coa da «Lliga» de Cambó
(11).
Para entende-Ia devandita ambigüedade cómpre referirse ó
integracionismo (12) que adoita ser unha característica dos nacionalismos en
xeral, e que, dende logo, o é do galego en particular. En
efecto todolos elementos nacionalistas participaban da idea de que o tema da defensa de Galicia debía estar por riba de calquera outra
problemática, debendo supeditarse todo en aras do común afán patriótico. Por elo, como
queira que existía entre os nacionalistas algún escaso núcleo de monárquicos e un numeroso sector de
accidentalistas, os republicanos evitaban manifestarse como tales a colaborar coa oposición antimonárquica para non laza-Ia unión, xa
ben precaria, que existía na corrente nacionalista (13).
Por isto é que a proposta presentada pola delegación ferrolana
das l. da F., que presidía Xaime Quintanilla, na Asamblea celebrada en Monforte no ano 1922, consistente en que o nacionalismo
galego se declarase republicano, non prosperou (14).
Soamente un núcleo de galeguistas coruñeses, capitaneados por
Antón Villar Ponte (Lugrís Freire, Anxel Casal, Víctor Casas, Zamora, Monasterio,
etc.) (15) se uniron cos republicanos de
Casares Quiroga para crear en outono de 1929 a O.R.G.A.; a elo podemos engadi-lo republicanismo militante dos galeguistas bonaerenses
encadrados na «Federación de Sociedades Gallegas Agrarias y Culturales» que estaban en contacto, ó traveso de Suárez Picallo, co
devandito núcleo coruñés. Tanto é así que se incorporaron eles tamén
á ORGA en canto se creou (16).
Pero, en xeral, a actitude do nacionalismo galego permanece
invariable ata un momento moi serodio —tras da caída da Dictadura
de Primo de Rivera— no que a cuestión da República se convertiu
nun tema candente que acaparou o primeiro plano da atención pública. E aínda no remate do ano 1930, erguense as voces de
senlleiros galeguistas, como Arturo Noguerol (17) para repetir que os
galeguistas non se debían pronunciar sobre a forma do réxime. Algo semellante dicía o galeguista que editorializaba en «El Pueblo
Gallego»(18): que o problema do momento non era a forma do réxime (Monarquía/República) senón de organización do Estado
(centralismo/autonomismo). Ó escomenza-lo ano 1931 tanto as l. da F. como as demais agrupacións nacionalistas seguían sen se
pronunciar expresamente polo sistema republicano. O máis que chegan a
facer, concretamente as l. da F., é omiti-lo punto no que facían referencia paradóxica ó accidentalismo, cando en marzo cren
necesario, dadas as circunstancias críticas da hora que se vivía, recordar e
revalida-lo seu programa de 1918 (19). Con gran cautela recoñecen que era no campo dos republicanos onde con máis forza se
reclamaba a autonomía, pero gárdanse moito de tira-las oportunas
conclusións (20). Precisemos que a maior parte dos nacionalistas
recoñecían que a instauración da República favorecería a causa do autogoberno de Galicia, pero entendían que o que lles concernía a eles
era potencia-lo sentimento autonómico, ou todo o máis, conquerilo compromiso das organizacións republicanas, para que desen o
seu apoio a un sistema federal ou autonómico. Debido a isto os nacionalistas da provincia de Pontevedra, e en certo degrao tamén os
ourensáns, entréganse a unha campaña de propaganda autonómica, que non republicana. Tamén isto explica que tanto na VI
Asamblea Nacionalista, celebrada na Coruña o 27 de abril de 1930, como no Compromiso de Barrantes (25-X-1930) non haxa unha
declaración de republicanismo clara e tallante. Sintomáticamente é sempre
implícita ou perifrástica, diferindo, pois, nós coa interpretación
de Beramendi quen mantén que todo o nacionalismo galego aposta pola República meses antes da convocatoria das eleccións
municipais do 12 de abril (21). De pouco valen os chamamentos de Jesús
Bal y
Gay (22), Federico Zamora (23), Víctor Casas (24) e Antón Villar Ponte,
exhortando ós seus correlixionarios a non perde-Io carro da historia, e aducindo que a proclamación do novo réxime
necesariamente comportaría a concesión da autonomía para as nacionalidades. Entre os convencidos republicanos desta hora temperá, estaba
tamén Gómez Román, futuro secretario xeral do P.G., que á sazón era membro dirixente da «Agrupación al Servicio de la
República» (25).
Escasamente un mes antes da instauración do réxime
republicano as cousas cambian, en gran parte polo influxo do nacionalismo
catalán, a ala de esquerdas do cal (Macia, Bofill, Rovira e Virgili, Nicolau D'Olwer, etc.) viña de decantarse a prol da
República (26). Temos así que o 21 de marzo o «Grupo Autonomista Galego»
difunde un comunicado (27) solicitando a amnistía xeral e declarándose
incompatible coas forzas que tentaban de soste-Ia Monarquía. Antón Villar Ponte lanza unha nova andanada celebrando a
declaración de fe republicana dos catalanistas de esquerda (e criticando de
paso ós «plutócratas» da Lliga). Afirma que xa ían sendo moitos os nacionalistas que se declaraban republicanos e era chegada a hora
de que as máis autorizadas voces do galeguismo se declarasen pola república, e cita concretamente a Risco, Otero
Pedrayo, Castelao e Alvaro das Casas (28). Isto dío dende as páxinas
do rotativo E.P.G. e vóltao a repetir días despois en A.N.T. (29). Ó cabo, tan só unha
semana antes do 14 de abril aparece o pronunciamento dun importante núcleo de nacionalistas, principalmente ourensáns (Vicente
Risco, Otero Pedrayo, Peña Rey, Cuevillas, Fernández Oxea, etc.). Estes:
«[...] nacionalistas galegos e afiliados ás
organizacións representativas désta doutriña política, recollendo o estado d'opinión que
coidan predomiñante entre os galegos qu'arelan a liberdade e o
milloramento da sua Terra [...] consideran a Repúbrica federal como a forma, de
goberno mais axeitada pra lograren as arelas mínimas do
nacionalismo galego, e poI-o tanto fan n-iste acto decraración de fé
repubricana».
Din tamén que só aceptan, dos programas dos partidos
republicanos españoles, a súa vocación federalista, pero que de tódalas
maneiras están dispostos:
«[...] dentro do que lles permita a discipriña das orgaizacións
nacionalistas a que pertenecen, a colaboraren políticamente cós partidos
repubricanos eisistentes en Galiza, na defensa da soberanía popular e dos
elementales supostos democráticos, na implantación do régimen
republicano».
A continuación deixan ben sentado que non recoñecen
ningunha xefatura allea ás organizacións nacionalistas das que son
afiliados, salvo nos compromisos concretos que contraian cos partidos republicanos nos que reiteran que non están dispostos a
ingresar (30).
Tamén Alvaro das Casas publica un artigo no que, despois de
menciona-la ortodoxia da doutrina nacionalista —que sostiña que o galeguismo puro estaba máis alá da cuestión do réxime— explica que dadas as circunstancias os galeguistas debían actuar
conxuntamente coas forzas republicanas nun frente antidinástico (31).
A pesar das vacilacións e tardanzas do disperso movemento
nacionalista, considerado en conxunto, en moitas localidades presentan candidatos ás eleccións municipais do 12 de abril, ben
incrustándoos nas listas da coalición republicano-socialista (á que se
suman en moitos sitios as sociedades agrarias), ou ben en candidaturas independentes, cousa que máis ben se dá en municipios
pequenos. Non é cometido deste apartado introductorio dar unha información completa e sistemática das candidaturas presentadas en
tódolos concellos de Galicia, o cal esixiría consulta-las actas municipais de todos eles, por ser esta a documentación máis exacta e
fiable. Como queira que non existe bibliografía de apoio, limitarémonos a da-los datos suministrados pola prensa, que soen aparecer de
xeito desordeado, incompleto e, ás veces, impreciso e mesmo confuso. Xa que logo, mencionaremo-los lugares onde sabemos con
certidume que se presentaron candidatos galeguistas, podendo haber máis, aínda que non cremos que varie sustancialmente o
número.
Na Coruña preséntanse candidatos galeguistas formando parte
da coalición republicano-socialista. Na provincia de Pontevedra, concorren en Vigo, Mondariz-Balneario, Salvaterra, Nigrán,
Baiona e nalgunha outra localidade máis. Na provincia lucense preséntanse en Sarria, na «Alianza Republicana» —na que tamén se
alistan os agrarios—, Viveiro e cremos que tamén en Lugo, encadrados na O.R.G.A. Por Ourense preséntanse dous «republicanos
nacionalistas» (32) formando parte da candidatura socialista-
agraria-republicana, un no municipio de Margana e outro no de Leiro. As distintas organizacións nacionalistas que apoian a estes candidatos
amósanse bastante activas na campaña. Atopamos así ós máis destacados oradores galeguistas intervindo nun bo número de mítins: na Coruña a prensa
destaca (33) a Luis Peña Novo e Antón Villar Ponte; na de Pontevedra, prodigan as actuacións: Gómez
Román (34), Julio Vila (35), Paz Andrade e tamén Otero Pedrayo que vén dende
Ourense, onde tamén actúa, a axudar ó G.A.G. Na provincia de
Lugo sobresaen Ramón Villar Ponte e López Otero (36). Na de Ourense interveñen activamente como oradores, ademáis de Otero
Pedrayo, Alvarez del Campo e P. Ramón F. Ojea (37). Por todas partes os galeguistas centran a propaganda
na problemática autonómica, poñendo a súa resolución en función dos resultados das
eleccións (38).
As eleccións do 12 de abril leváronse a cabo nun clima pouco
sosegado, cos estudiantes da Universidade de Santiago en folga, convocada pola F.U.E., e en medio de moitos incidentes,
irregularidades e presións que recolle a prensa (39). É todo un síntoma que na
provincia da Coruña se tivesen que repeti-Ias eleccións en toda ela, exceptuando só os principais núcleos
urbanos (40).
Tendo en conta o número de candidatos presentados, os
resultados non se poden considerar malos para os nacionalistas, que se
viron favorecidos polo triunfo da coalición republicano-socialista en
varias das principais cidades de Galicia. Na Coruña foron elexidos concellais tres membros das l. da
F.: Luis Mosquera, Alfredo Somoza e Gaspar Araujo. Por Vigo saíron vencedores: o exportador
de peixe, Santiago Montenegro e o armador Costas; sete por Mondariz-Balneario, notándose o influxo do galeguista Enrique
Peinador, dous máis por Salvaterra, sete por Nigrán e outros dous en sendos municipios da provincia pontevedresa, un en Baiona (40 bis)
e
outro, que non se especifica (41). Na provincia de Lugo accederon ó Axuntamento, Ramón Villar Ponte, en Viveiro, e algúns máis en
Sarria (42). Ó cabo, por Ourense foi elexido Eleuterio González Salgado, Agustín Baladrón por
Leiro (42 bis) e un máis polo concello de Margana.
En resumidas contas, os galeguistas van a escomenza-la súa
andaina polo novo réxime cunha moi feble presencia nas institucións municipais. Non ten pois nada de particular que Castelao dixese,
un ano despois, que o triunfo da República pillou ós galeguistas «en mantillas»
(43).
Proclamada a República de maneira pacífica os distintos
agrupamentos galeguistas apresúranse a adherirse a ela. O Grupo Autonomista Galego emite un comunicado apoiando á xunta
municipal republicana, expresando a esperanza —que moi logo se vería
defraudada— de que tamén o Axuntamento vigués labourase pola autonomía, obsesivo e capital tema deste grupo de galeguistas.
Enviaron tamén telegramas ó Presidente do Goberno Provisional, AIcalá Zamora, e ó Ministro de Mariña, Casares
Quiroga (44), mostrándolle-lo seu apoio e solicitando, como non podía ser menos, a
autonomía para Galicia.
Axiña sae o periódico das l. da F. e no editorial amosa a súa
satisfacción pola proclamación da República e especialmente pola:
«[...] forma plebiscitaria e serena con que foi instaurada [...]. A
República conquerida así é algo legal e firme que todos temos o deber
de acatar e defender. Ainda aqueles que sendo nacionalistas e militando nas Irmandades, onde couperon sempre repubricanos e
monárquicos, non tiñan feito unha definición de forma de goberno ou sentían no íntimo o sentimento monárquico. Desapareceu este
preito que, agora pode decirse, había nas ringleiras galeguistas
[...]» (45).
Na proclamación da República o himno e a bandeira galega
coñecen o seu bautismo oficial. En moitas partes de Galicia cobran xa rango público e reciben multitudinario apoio. Ata este momento
grupos minoritarios de galeguistas exhibían en determinadas celebracións a bandeira branca-azul e pedían ós Axuntamentos e
organismos públicos que a erguesen nas súas sedes o 25 de Xullo. Tamén no Día de Galicia pedían as bandas da música, que daquela se
prodigaban por todo o territorio galego, que interpretaran o Himno Galego. En efecto, nos Axuntamentos da Coruña e Santiago
ergueron a bandeira republicana e a galega (46). En Pontevedra aconteceu o mesmo, coa particularidade de que a manifestación que
celebrou a proclamación da República fixo ondear tamén a vermella (47).
En Ourense foi Vicente Risco quen izou a bandeira galega no Axuntamento
(48). En moitos sitios as bandas de música interpretan o Himno Galego na proclamación oficial da República, como en
Mondoñedo (49) ou na Coruña, onde A. Villar Ponte nos conta dende E.P.G. como o himno de Pondal e a brancazul acompañaron ós
acordes de Riego e ó ondear da tricolor. Tamén nas ceas de homenaxe, que tanto abundaban, e que non tiñan un especial carácter
galeguista, escomenzan a interpreta-lo himno galego e o de Riego, como sucede en
Ourense (50).
NOTAS |
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas