3.8. Medios de difusión do P.G
O P.G. se val, para difundir o seu ideario e
liña política, principalmente da propaganda oral e da escrita. A oral
vehiculízase por medio do mitin e da conferencia, pero tamén de
novedosos sistemas como era a radio daquela. A propaganda escrita
difúndese mediante a prensa do propio P.G. ou a achegada ós seus
posicionamentos, ademais de folletos, carteis e pasquins. Máis
raramente utiliza o cine, xa ben mediante cuñas publicitarias, ou ben
algunha película realizada exprofeso. Vexamo-la cuestión por
apartados.
3.8.1. Prensa do P.G.
O P.G. dispuña dun órgano propio de
expresión que era o semanario «A Nosa Terra». Esta revista non nace por
obra do partido que estudamos, sendo a súa existencia moito máis
longa que a breve vida do P.G. (1). O número 292 de A.N.T., saído á lus
o 15 de abril de 1932, cun novo formato, aparece como voceiro oficial
do P.G. pasando a ser semanario para mellor respostar as necesidades
políticas do partido (2). Deste xeito abandona os seus reales na
Coruña (3) para establecer a súa redacción-administración en
Pontevedra, na rúa Tetuán 2-1º, por estar situada alí a sede central
do P.G. Imprimíase no prelo de Xulio Antúnez, custando o número solto
10 céntimos.
No mes de Santos de 1931 foi designado para
dirixir A.N.T. Víctor Casas, conselleiro da Irmandade da Fala da Cruña
e para ocuparse da administración, Benito Ferreiro, contador da I. da F.
da mesma cidade.
Aparecerá regularmente salvo moi contadas
ocasións, como o período que media entre setembro de 1932 o 24 de
Xuño de 1933, no que deixa de publicarse por dificultades económicas.
O reaparecer cambia de director, pasando ó seu frente Aquilino Iglesias
Alvariño.
Na II Asamblea do P.G., acórdase que A.N.T.,
non fora soamente o boletín privado do partido, destinado a ser
repartido entre os seus afiliados, senón máis ben un órgano con
proxección externa, de propaganda e loita política (4).
Na primeira quincena do mes de Santos de 1933
non comparece A.N.T o seu puntual compromiso, posiblemente por estaren
tódolos membros do P.G. absorbidos pola campaña electoral ás segundas
cortes lexislativas. A partires da data de rapertura tirárase no prelo
da Editorial NOS, en Santiago de Compostela, situado na rúa do Vilar,
nº. 15.
En Xaneiro de 1934 ocupa a dirección Suarez
Picallo, que xa non é parlamentario, (5)
sendo Fernández del Riego
segredario de redacción. Por certas dificultades, seguramente
técnicas, deixa un tempo de publicarse ata que en maio deste ano volta
novamente a editarse en Pontevedra, onde ocupa interinamente a
dirección, xuntamente coa administración, Bóveda, conquerindo sanear
a sua maltreita economía. Os sucesos de Outono deste ano de 1934 impiden
a saída de A.N.T. por un espacio de tempo superior ós tres meses. Voltou
a reaparecer a comenzos de 1935, baixo a dirección de Víctor Casas,
funcionario do partido, que co apoio de Bóveda conquire asegura-la
publicación sistemática da revista. O problema será agora a censura
gubernativa que a supervisaba; censura que xa fixera a sua aparición
esporádica con anterioridade (en xuño de 1934 funcionaba xa a censura
previa en toda a prensa (6)), pero que a partires deste momento a somete a
visa sistemática. De tódolos xeitos, a non ser a molestia de obrigalos a facer as galeradas con antelación, non lles
tacharía nada
atá o número correspondente ó 18-V-1935, en que lles censura uns
comentarios alusivos ó comportamento do entón ministro da
Gobernación, Portela Valladares, a raíz do Tratado comercial co
Uruguai. «A Nosa Terra» non se verá libre do visado
gubernativo ata o número do 13-VII-1935. A pesares deste atranco, segue
aparecendo ininterrumpidamente ata o número correspondente a mediados
de febreiro de 1936, que non pode sair por estaren os seus redactores
entregados á campaña electoral (7).
A súa distribución facíase mediante o envio
postal ós suscriptores —tódolos afiliados ó P.G. tiñan a obriga de
estaren suscritos—, e dos exemplares sobrantes encargábanse os
afiliados responsabilizados a este efecto en cada Grupo.
Dispoñemos dalgúns datos sobre a tirada da
revista; sabemos que en marzo de 1934 anunciase a duplicación dos
exemplares, o cal está en cabal congruencia co novo propósito do
partido de chegar a convertirse nunha amplia organización da masas. A
fins de 1935, segundo relata Víctor Casas na glosa que fixo da historia
da revista, a cidade que contaba con maior número de suscriptores era
Coruña, seguida, por este orde, de Lugo, Ourense, Vigo, Santiago,
Pontevedra e Ferrol. Tiña suscriptores en caseque tódalas vilas, sendo
poucos os Concellos onde non houbese algún suscriptor, entre os que
figuraban gran cantidade de escolantes. Fora de Galicia, destacaba
Barcelona con perto de cincoenta suscriptores, seguida de Madrid.
Cincoenta exemplares enviábanse tamén a Bos Aires e Montevideo,
respectivamente. Dicía Víctor Casas que nos medios rurais líase
tamén moito A.N.T., pola acción dos Grupos galeguistas e polos
suscriptores directos que a espallaban, sendo tamén de destacar, neste
senso, a actuación dos mestres. A tirada era nese momento de 1.100
exemplares semanais.
Polo que respecta o seu contido, era o
característico dun voceiro de partido: seccións fixas («Do
Momento», «Revoldaina») nas que se analizaba a
coxuntura política en Galicia, na península e inclusive no mundo, inda
que en menor medida, como é natural. Dábase conta das actividades
programadas e dos actos realizados. Os discursos pronunciados polos seus
dirixentes nos mitins e no Parlamento, así como as conferencias dadas
nos seus locais, adoitaban seren reproducidos resumidamente.
Daba tamén conta dos informes emitidos polas
distintas secretarias, sin que relegaran tampouco as noticias
relacionadas coa cultura, coas xuntanzas das sociedades agrarias, ás
que prestaba gran atención, en marcado contraste coas escasísimas
alusións ós conflictos sociais e máis concretamente laborais. Dende
marzo de 1934 (8) os Grupos Galeguistas debían ter un corresponsal
encargado de informar ó periódico de tódolos asuntos de interés, da
actuación do Grupo, das institucións agrarias e culturais e dos grupos
políticos afíns —republicanos e autonomistas— «así como toda cras
de información de interés popular». Deste xeito,
abundan os
comentarios e críticas ós partidos no poder ou simplemente de distinto
signo político. Non se prodigaban menos os artigos doctrinarios nos que
se ilustraba a ideoloxía galeguista. Compre asimesmo consignar que, en
consonancia coa progresiva orientación esquerdista do P.G., a mediados
de abril ofrece a sua tribuna a tódalas organizacións republicanas,
socialistas, obreiras e campesinas, invitandoas a que remitisen á
redacción de A.N.T. noticias das suas reunións, actos, acordos, etc.
Atópase tamén en «A NOSA TERRA» o
puntual informe do orde do día das xuntanzas dos Grupos; as directivas
dos mesmos aparecen tamén expresamente mencionadas. Todo elo, como dixemos, por medio dos informes remitidos
polos corresponsais designados
en cada localidade ou parroquia onde tivera implantación o P.G.
Capítulo aparte merecían no tratamento informativo de A.N.T. as
«Asambreias» de delegados dos distintos Grupos, celebradas
anualmente para establecer a liña política a seguir, escoitar —e no seu
caso aprobar— o informe de xestión da dirección sainte, e elexir a
nova dirección. De cando en vez reproducían artigos de outros
voceiros, respetando en ocasións o idioma castelán no que estaban
escritos. Salvo algunha excepción, a prensa diaria adoitaba ser
duramente fustigada pola súa pouca sensibilidade cara a problemática
galega, e máis concretamente para co galeguismo. Causa certo abrario
atoparse coa presencia de anuncios nun xornal partidista como era A.N.T.
Procedimento este utilizado polo P.G. para subvenir as necesidades
financieiras do seu órgano de expresión; as casas anunciantes serán
un factor de primeira importancia para detectar a base social do
mencionado partido.
Adicábaselle especial atención ós temas económicos, sobor de todo
agrarios, especialmente dende o 20-IV-1935 en que na IV Asamblea deciden
adicar a páxina tres a estes temas, medida que non será observada de
maneira estricta (9). O absoluto respeto á democracia que o P.G.
observaba
no seu funcionamiento interno, tiña o seu comprido reflexo na
posibilidade de expresarense as posicións diverxentes da liña política
do Partido, ainda que contraviñeran gravemente esta; había para elo
establecida unha «Tribuna Libre». As polémicas producíanse
con algunha frecuencia, máis ben escasa, pero adoitaban manterse nunha
tesitura cordial, de irmandade e respeto mútuo.
Polo demáis, «A NOSA TERRA» constaba de catro páxinas de
gran tamaño, exceptuando os números extraordinarios, que aparecían
normalmente o 25 de Xulio, Dia de Galicia, con doble número de
páxinas. Colaboraban en A.N.T.: Castelao, Víctor Casas, Antón e o seu
irmán Ramón Vilar Ponte, Otero Pedrayo, Ramón Suarez Picallo, Placido
R. Castro, Victoriano Buxán Rivas, Carballo Calero, Alexandre Bóveda,
Xerardo Alvarez Gallego, Aquilino Iglesias Alvariño, Francisco
Fernández del Riego, Núñez Búa, Vicente Risco, Lois Rivaya Riaño,
Cuevillas, etc.
A revista desaparece co gallo do pronunciamento
militar de xullo de 1936 e volta a rexurdir novamente, en Bos Aires onde
recolle as palpitacións dos sobrevivintes do P.G. na diáspora do
exilio (10).
Ademais da devandita publicación, que era o órgano central, contaba o
P.G. con varias publicacións locais que corrían a cargo dos Grupos
respectivos, ainda que á caixa central do P.G. soía contribuir a sua
financiación. O Grupo de Vilagarcía editaba o periódico «Roteiro», o primeiro número de cal debeu sair
aproximadamente en xaneiro de 1933 (11). Tamén este mesmo Grupo
escomenzou a facer no outono de 1934, «Verbo», que era unha folla mural de periodicidade mensual,
«primeiro xornal diste
xeito que se publicaba na Iberia», como proclamaba fachendosamente
A.N.T. (12). Tiña o tamaño dunha páxina de xornal
(0'70 x 0'50), e
contiña
un texto en grosos caracteres, con párrafos sintéticos e algo
sensacionalistas, exaltando o sentimento nacional galego, e mailos resumes dos
principais acontecimentos do mes comenentemente enfocados baixo un
prisma nacionalista; levaba tamén unha ilustración artística. Tiñan
os galeguistas de Vilagarcía o proxecto —que non sabemos en que medida
se compriu— de distribuir «Verbo» por distintas partes de
Galicia, por medio dunha rede de corresponsais, que o pegarían nas
paredes dos lugares máis frecuentados (adros, feiras, peiraos,
estacións ferroviarias), a ser posible nunha táboa feita exprofeso e
fixa nun lugar concurrido; deberían tamén vixiar a folla mural e repoñela no caso de que
fose arrincada.
O Grupo de Redondela editaba «Terra!», o primeiro número
do cal apareceu no mes de abril de 1933. Constaba de catro páxinas
escritas en galego e castelán co predominio do primeiro idioma.
Apareceron como mínimo oito números, tendo o número 5 unha tirada de
300 exemplares e o oito de 200 (13).
Polo demais, o Grupo de Ferrol tiraba en 1933 «Erte...!».
Ainda que non o sabemos con exactitude, consideramos moi probable que o
periódico de Mondoñedo «Galiza»,
(14) o semanario lucense «Guión», no que colaboraban Risco, Otero Pedrayo, Vilar
Ponte e Avelino López Otero, e o tamén semanario de Celanova «Adiante» (1934), fosen promovidos
polos Grupos Galeguistas respectivos (15).
A delegación do P.G. en Bos Aires, «Organización Nazonalista
Republicana Galega», edita a partires de 1.° de Outono de 1934 o
periodico mensual «Opinión Galeguista»; estaba escrito
integramente en galego e temos constancia da sua publicación ata o
número cinco (16). O primeiro número saíu a luz con duas páxinas, en
tanto que o 3 constaba de catro.
3.8.2. Prensa achegada ó Partido Galeguista
Esbocemos previamente —a maneira de contextualización— o panorama periodístico xeral. A
opinión
conservadora contaba con catro grandes diarios, editados todos eles en
Madrid; eran estes «El Imparcial», que desaparece en 1933,
«A.B.C.», «El Debate» que fundara Angel Herrera e defendía os puntos de vista da xerarquia católica e, o cabo,
«La
Nación», de extrema dereita (16 bis).
Significación claramente progresista e republicana
tiñan os periodicos: «El Sol», que en marzo de 1931 pasou a máns dos
monárquicos, segregandose o grupo capitaneado por Félix Lorenzo e Ortega
y Gasset para fundar «Crisol», que logo (en 1932) pasou a denominarse «Luz»;
os vespertinos «La Voz» e «Heraldo de Madrid», os matutinos «La
Libertad», «El Liberal», e o diario gráfico «Ahora» (17).
Vexámos a continuación en que medida tiña o
P.G. acceso á prensa de Madrid e o tratamento dado por esta ó
galeguismo. Referímonos á prensa central por ser a de maior difusión
tanto en Galicia como en España, e por ser a que máis preocupa ó P.G., sendo así que o propio partido nos ofrece bastante información sobor
deIa, habendo, pola contra, moi escasas referencias á prensa das duas
nacionalidades restantes; de feito pouco máis sabemos que Risco colaboraba asiduamente en
«Euzkadi», órgano do P.N.V. (17 bis).
A prensa que calificamos de conservadora, era
naturalmente centralista, polo que tende a minimizar a importancia do
diferencialismo galego, de modo que os escasos comentarios que lle adica
son sistemáticamente hostís. En xusta reciprocidade «A.N.T.»
ataca repetidamente a estes diarios e marcadamente ó «A.B.C.» e «El Debate».
Polo que fai á prensa progresista, as
relacións do P.G. con ela son distantes e por veces tensas, na primeira
etapa da andadura deste partido, e seguen a ser distantes pero mais
cordiais a partires de 1934. Sentou un mal precedente o duro tratamento
que recibiron as palabras de Otero Pedrayo pronunciadas no restaurante «La Bombilla», pouco antes do nacemento do P.G. Xa víramos as
críticas, réplicas e contrarréplicas, a que tal incidente deu lugar;
os galeguistas —Antón Vilar Ponte, por exemplo— chegan a dicir que a
prensa de Madrid, e «El Sol» principalmente, artellara, unha
campaña de desprestixio da figura de Otero Pedrayo, e do nacionalismo
galego no seu conxunto. O P.G. lamenta non só o pouco interés e simpatía co que contemplaba a súa actuación a prensa
madrileña, senón
tamén a pouca atención que lle merecía a problemática de Galicia. A
xuzgar polos datos que temos, o descoñecemento e en certo modo o desdén, que a prensa de Madrid
tiña polas cuestións galegas debeu ser
certamente considerable. Resulta notablemente ilustrativo que
periódicos da importancia de «El Liberal», «Heraldo de
Madrid» e «La Libertad», non tivesen tan siquiera un só
corresponsal destacado en Galicia (18); xa que logo, non nos pode
extrañar
que o caudal informativo que reciben de Galicia sexa ínfimo. Por todo
elo o P.G. quéixase da incomprensión manifestada polos xornais madrileños verbo de Galicia e do galeguismo.
«A.N.T.» declara
que durante moito tempo a tal prensa estivo empeñada en que os
galeguistas e a Orga eran a mesma cousa. Tamén a principios de 1935
confunden ó recén estrenado gobernador xeral de Cataluña, Portela
Valladares, cos nacionalistas galegos (19). Alvaro das Casas, pola sua
banda, fala gavanciosamente do periódico «El Sol», por ser
o único dos diarios de Madrid que lle prestaba atención informativa a
Galicia (20). Como queira que o devandito periódico tivese seccións
adicadas ás letras e ós comentarios de libros, os nacionalistas
vascos, cataláns e galegos queixábanse do silencio de que facía
obxecto a crítica madrileña ás suas respectivas literaturas. «El
Sol» retrucaba dicindo que non había nel un prurito
discriminatorio, pero que lle había facer se vascos, galegos e
cataláns non enviaban libro ningún que valese a pena de comento (21).
Tamén Alvaro das Casas queixase do desdén con
que o diario «Crisol» —que polo demais lle
merecía respeto e
mesmo simpatía— trataba a Galicia, a sua cultura e mesmo tamén ós seus
deputados dos que non sabía ben os nomes, confundía e trabucaba os seus
apelidos co que, segundo él, puña en evidencia a pouca importancia que
concedía á representación parlamentaria galega.
En termos xerais podemos afirmar que existe un mútuo desinterés entre
o P.G. e a prensa de Madrid. Así por exemplo Víctor Casas en carta a
Bóveda (22) particípalle non ter conquerido que nin un só periódico de
Madrid, tanto da dereita como da esquerda republicana, publicara o
extracto de manifesto elaborado, parece ser, co gallo do 14 de abril de
1935; e elo a pesares de mandalo en papel oficial da Segredaria
Executiva e con rogo de publicación. Agora ben, á inversa temos
testimuños (23) que revelan que o P.G. descoidaba bastante á prensa
republicana de Madrid. Recoñecese este feito a fins do segundo bienio e
considerandoo un erro propoñense enviar resumes telegráficos dos actos
que realizase o P.G.
Botemos seguidamente unha ollada ó panorama que
ofrecía a prensa de Galicia no quinquenio republicano (23
bis). A meirande
parte dos diarios tiñan un cuño inequivocamente de dereitas. Na Coruña
editábase «La Voz de Galicia», de tradición garciprietista;
non tiña na etapa republicana unha posición ideolóxica definida, pero
dende logo apoiaba as dereitas e era máis ben anti-autonomista. A
presencia en «La
Coz de Galicia», como a motexaban os
galeguistas e as esquerdas en xeral, de Antón Vilar Ponte non era
senón un luxo que ademais servía para darlle un tinte liberal ó
periódico. O P.G. critica, con moita frecuencia (24)
e con bastante
acritude a este xornal polo trato que lle daba ó galeguismo, ó Estatuto,
e polo pouco entusiasmo que puña na defensa dos intereses de Galicia.
Tirábase tamén na cidade herculina «El Ideal Gallego»,
pertenecente á rede de diarios da ACN de P. publicados pola Editorial
Católica. Era tamén contrario á autonomía, dicindo —do mesmo xeito
que argumentaban os socialistas na primeira etapa da República— que o
ideal autonómico non se sentía en Galicia. Tal aseveración era
ironizada por «A.N.T.» quen deixaba caer que: «Se o
ideal da Terra non se sinte, ¿Qué pinta por ahí un "Ideal
Gallego"?» (25). Pois ben, este periódico adoitaba atacar ó
galeguismo, dun modo directo e aberto, nos seus editoriais (26). Menor
importancia tiña «El Noroeste», que era ademais
moito menos
belixerante. En febreiro de 1933 foi nomeado director deste xornal o
galeguista Roberto Blanco Torres (27), sen que isto se notara tampouco en
demasía.
No Ferrol tiña asento «El Correo
Gallego»
(27 bis), de marcada significación dereitista e
antisocialista, non en balde era esta cidade un dos bastións dos
seguidores de Pablo Iglesias.
En Santiago editábase «El
Compostelano», que
tiña
sona de estar ligado ó arcebispado (28), e
tamén «El Eco de Santiago», de orientación conservadora e
católica e, ó devir das xentes de esquerda, controlado polos coengos.
En Pontevedra editábanse nada menos que tres diarios: «El
Progreso», melquiadista, «El Diario de Pontevedra»,
católico, e «El País», fundado en 1932 con marcada
tendencia esquerdista e republicana.
Saía a luz en Vigo «El Faro de Vigo»
(28 bis), periódico co que o P.G. ten unhas relacións algo
máis que
tensas. O P.G. dí del que atacaba ós galeguistas, non directamente,
como víamos que facía «El Ideal Gallego», senon acollendo
e resaltando nas suas páxinas a cantos escritores antigaleguistas e
antiautonomistas querían escreber nelas (29). A.N.T. fustiga
incesantemente ó que chama «El candil», que non «Faro», e o mesmo Castelao deixa de publicar nel as suas
viñetas que tanto éxito acadaran (30). Tamén publicabase na cidade da
oliva «El Pueblo Gallego», propiedade de Portela Valladares;
diario netamente republicano, moi achegado ó P.G. de esquerdas nunha
primeira etapa, e de centro e bastante distanciado do galeguismo na
segunda etapa. Referirémonos a él con maior extensión cando falemos
da prensa achegada ó P.G.
En Lugo editábanse «El
Progreso»,
católico e «arqueolóxico»
(31), «La Voz de Ia
Verdad», de parecida significación, e «Vanguardia
Gallega», periódico da familia Correa Calderón que, polos
números que consultamos, (32) podemos adscribirlo ós de orientación
contraria á autonomía. Na cidade das termas publicábase «Galicia», que se autoproclamaba como o de maior difusión na
provincia de Ourense; fundarao Macíal Ginzo Soto e apoiaba a Calvo
Sotelo (33). Existían, asimesmo,
«La Región», moi conservador e
anti-autonomista, e «La Zarpa», que nacera ó calor das
loitas agrarias e dirixía Basilio Alvarez, pero que na etapa republicana
perdera moita de sua anterior vitalidade contestataria.
A altura de 1936, E.P.G. nos da como impresión
xeral, que dos doce diarios que se publicaban en Galicia na República,
soamente tres eran declaradamente republicanos, sendo os demais
monárquicos (34). Para remediar esa carencia dende
«Ser»
lanzase o proxecto de crear un gran diario republicano mediante mil
accións de 100 pts., por estimaren que a cifra de cen mil pesetas era
a cantidade indispensable para garantizar a existencia do novo
periódico durante seis meses (35).
Na prensa de periodicidade diversa, pero
distinta da diaria, a situación era ben máis afalagadora para as
forzas autonomistas e de esquerda. Existía un bo mangado de semanarios
de esquerda como «La Calle» e «La Draga»,
ambolos dous na Coruña, «Yunque», en Lugo (contando coa
destacada participación de Anxel Fole), «Don Claro», «La Hora» (en Pontevedra), ademais das publicacións oficiais
dos partidos de esquerdas, como podía ser «Galicia Federal»,
órgano do «Centro Federal de Izquierda Gallego» de
Santiago (36). Claro que tamén as forzas conservadoras contaban
con
importantes publicacións, entre as que destacaba a veterana «Vida
Gallega», revista ilustrada que dirixía en Vigo, Jaime
Solá (37). Convén tamén salientar a publicación
«Unidad»,
saida a
luz en Santiago no mes de nadal de 1933, auspiciada por un grupo de
xóvenes universitarios, entre os que se atopaba o versátil S. Montero
Díaz, co declarado propósito de combatir o Estatuto, e ó seu
principal valedor, o Partido Galeguista (38).
Pasemos xa sen máis preámbulos a considerar a
prensa achegada ó Partido Galeguista.
Moi sensible ós plantexamentos galeguistas era a publicación
estradense «La Estrada» (subtitulada «Organo defensor de
los intereses de Ia comarca») que,
amén de declararse
expresamente galeguista, adica o 25 de xullo de 1932, un número
extraordinario adicado a conmemorar o Día de Galicia, integramente en
galego, e contando coa colaboración de varios membros do P.G. (39).
Semellante significación ten «La Temporada», editada no
balneario de Mondariz, polo afiliado ó P.G. e mecenas galeguista,
Enrique Peinador, que por certo tiña a Ramón Cabanillas como secretario
literario. A revista era, digámolo así, «de sociedade»,
pero contiña colaboracións de galeguistas, maiormente escritas en
galego, e debuxos de Castelao (40).
Totalmente pro P.G. era «Ser»,
subtitulado «Semanario Gallego de Izquierdas». Neste
semanario editado en Santiago en 1935, colaboraba todo o sector de
esquerdas do P.G.: Alvarez Gallego, Blanco Torres, Joan Carballeira,
Manoel Colmeiro, Placido R. Castro, Camilo Díaz Baliño, Anxel Fole,
Fernández del Riego, Emilio Pita, Rodolfo Prada, Eliseo Pulpeiro, Luis
Seoane, e Antón Vilar Ponte. Ilustran a revista cos seus debuxos:
Castelao, Camilo Díaz, Maside e Seoane. Escreben tamén Blanco Amor,
Alvaro das Casas, Luis Peña Novo e Carlos Maside, que non eran do P.G., pero sí galeguistas e de esquerdas, e Paz Andrade, afiliado ó P.G.
que ainda que non era de esquerdas non tiña reparo en figurar entre
os colaboradores dunha revista de tal signo. A maior abundamento, o seu
director era Suarez Picallo, na portada reproduce con frecuencia
consignas do P.G., e a revista «NOS», louvaa en termos
moi encomiásticos e exhorta a sua lectura. Polo demais era bilingüe con predomino do
castelán (41).
Tamén en Santiago, publicábase o semanario «Claridad», nos anos 1933-34, sendo pois o precedente
cronolóxico de «Ser», dado que non temos noticias de que «Claridad» seguise a facerse a altura de 1935. En
«Claridad»
colaboran xóvenes universitarios membros da
F.U.E., xentes de esquerdas do P.G. e outros de tendencia igualmente
esquerdista (42). O director era Luis Manteiga, e Seoane xunto cora
Suarez
Picallo, actuaban como directores suplentes. Polo demais, da parte
gráfica ocupabanse Seoane e Colmeiro, e significativamente reproducen
nas suas páxinas os principais puntos programáticos do P.G.
Achegado ó P.G. era tamén o semanario «Crítica», nacido a fins de 1935, e que as veces
reproduce traballos tirados de «A.N.T.»
(43) .
Periódico oficioso do P.G. era «Heraldo de Galicia» polo
menos hastra 1935 era que pasa a ser portavoz de Dereita Galeguista. O
propio periódico recoñece implicitamente o seu vencello co P. G., cando manifesta que se
ben non era órgano oficial da ningún partido,
hai un «sector político por el que teremos simpatía»
(44). O «Heraldo» adxetivábase como cultural e informativo,
tiña unha
periodicidade semanal, saindo o luns; facíase en Ourense dende a sua
aparición en 1929; era bilingüe con predomino do castelán, e estaba
considerado como portavoz da corrente de dereitas do P.G. Os editoriais
corrían a cargo de López Cuevillas, sendo Risco e Otero Pedrayo,
colaboradores asíduos.
Tamén en Ourense, víu a luz o «Heraldo
Orensano», semanario vespertino dos
luns. O primeiro número data
do 15 de abril de 1929, e nel os seus redactores declaraban velar polos
intereses de Ourense; colaboraban Otero Pedrayo, Noriega Varela, Vicente
Risco, Leuter G. Salgado, e un galeguista que firmaba co pseudónimo de
«O Fidalgo de Monterrey». Foi declarado en xaneiro de 1932
órgano oficial do P.G. en Ourense (45). De tódolos xeitos a sua
significación era menor ca do «Heraldo de Galicia», debendo
desaparecer axiña (46).
Cecais o apoio periodístico mais importante de
que gozou o partido obxecto de estudio foi o que lle dispensou o diario
vigués «El Pueblo Gallego». Este xornal naceu en 1924
xestado pola «Liga de Defensores de Vigo», sendo o seu
primeiro director Ramón Fernández Mato. Contaba con talleres propios,
inda que con medios moi rudimentarios (maquinaria de segunda mán e
vella), resultando así e todo un periódico moi digno, con bastante
información de toda Galicia, de España e internacional. A tirada
oscilaba, chegando nos momentos de auxe ós 31.000 exemplares (47). Plumas
tan significadas como eran as de Fernández Florez, J.L. Borges, Ortega
y Gasset, Fernando de los Ríos, Blanco Amor, etc., enviaban
colaboracións (nalgúns casos por medio dunha axencia). Na etapa que
nos ocupa, «El Pueblo Gallego» é un periódico republicano,
liberal e autonomista. Salienta especialmente os actos galeguistas, os
movementos de Portela Valladares, e en xeral das forzas republicanas.
Moita menor atención reciben os partidos e organizacións obreiras.
Verbo das relacións E.P.G.-P.G., o primeiro que compre destacar é a
gran cantidade de intelectuais do P.G. que colaborar no diario vigués,
moitos deles con seccións fixas. Caseque a diario publicaba Antón
Villar Ponte a sua sección fixa titulada «Buenos Días»,
trocando logo o nome por «Pretextos Cotidianos». Víctor
Casas publicaba a sua sección fixa «Fenestra»; Ramón
Villar Ponte, «Verbas no Vieiro»; Otero Pedrayo, «Prosas
Galegas»; Roxerius, «Ronsel y-ardentía». Dunha
maneira máis esporádica escrebían: Bóveda, Alvaro das Casas, Alonso
Ríos, Pousa Antelo, Suarez Picallo, Vicente Risco e un musicólogo que
estaba moi perto do P.G. Xesús Bal y Gay. As caricaturas humorísticas
facíanas o afiliado ó P.G., Torres, e o galeguista Maside. Para
completar o cadro digamos que o redactor xefe era Roberto Blanco Torres,
membro do P.G. (48); os editoriais, salvo moi raras vegadas nas que os
dictaba directamente Portela Valladares por teléfono, facíaos o tamén
afiliado ó P.G. Xerardo Alvarez Gallego, e cando este rifou con Portela
por cuestións de tipo laboral segundo o testimuño de Paz Andrade, ou
por discrepancias ideolóxicas ó dicir de A.N.T., pasou a ocuparse dos
editoriais o destacado membro do P.G., Valentín Paz Andrade, quen
tamén facía unha sección de comentarios, cun tinte humorístico,
denominada «Crónicas de Johan Quinto»
(49). Polo tanto o
Partido Galeguista pódese expresar ás suas anchas no xornal vigués, e
testimuño do seu agradecimento é o telegrama que lle foi remitido pola
II Asamblea do P.G. Claro que a utilización desta importante tribuna
apousaba sobor dunha clase moi feble e inestable: as relacións dos
galeguistas con Portela Valladares. Estas eran sumamente amistosas e
cordiais, pero dada a afición de Portela pola política non se podía
prever o albur que correrían. Deste xeito, cecais por previsión,
cecais por dispoñer dun diario directamente ó seu servicio, Bóveda
elaborou un «Proieito de adquisición de "El Pueblo
Gallego"», que aprobou o Consello Nazonal en setembro de
1934.
O proxecto consistía na creación dunha
sociedade por accións, en base a unha participación mínima de 250 ou
500 pts., ata chegar a xuntar un capital de 300.000 pts. Aparte das
accións que mercarían os afiliados do P.G., estaba tamén previsto que
colaborasen os nacionalistas vascos e cataláns, e algúns republicanos
de clara significación autonomista, e xunguidos ó P.G. por vincallos
amistosos, que ademais estaban en absoluta minoría, como eran Elpidio
Villaverde, Ossorio Tafall, Viana e algún outro que non se menciona
expresamente (50). A tentativa de compra chegou a adquirir
un degrao de
madurecimento considerable, contándose con importantes aportacións (o
Grupo de Vigo desembolsou 60.000 pts., o de Pontevedra 23.500, o de
Ourense 9.000, etc.); pero o cruce de cartas entre Bóveda e Portela Valladares (51), procedemento polo que ó
parecer
se xestionaba a compra, non dou os resultados apetecidos polo P.G. O motivo delo cecais residise
en que Portela Valladares non quería verse privado dun importante resorte periodístico que o
respaldaba ante o seu electorado, e lle permitía manter o seu capital
protagonismo na alta política do Estado. Polo demais, se de algo estaba
sobrado Portela, era de cartos (52). Houbo tamén o proxecto de resucitar
«Galicia», o xornal que dirixira Paz Andrade nos anos vinte, pero
nada se chegou a facer neste senso. Como xa deixamos esbozado, o
achegamento do periódico vigués ó P.G., non perdurou ó longo de todo
o quinquenio republicano. Dende 1934 escomenza o distanciamento, que vai
medrando progresivamente conforme se bifurcan as orientacións
políticas respectivas. O P.G. vaise decantando cara a esquerda, en
tanto que E.P.G. escora, seguindo o rumbo marcado por Portela, cara unha
posición de centrismo político. Antes de ceibar definitivamente as
amarras, o P.G. pedíulle a Xerardo Alvarez Gallego que permanecera no
«Pueblo», para ver de facer o que
poidera (53), pero as suas tensas
relacións tanto con Portela, como con Paz Andrade, o levaron a
abandonar definitivamente o periódico (54). Tras disto a información
que dá E.P.G., dos actos galeguistas é moi cativa, a meirande parte
dos intelectuais do P.G. deixan de colaborar nel, e ata xurden
friccións, perceptibles en A.N.T. (55).
Dadas as especiais características do Partido Galeguista, xa
explicadas, consideramos oportuno incluir neste apartado as revistas «Logos» e
«NOS», na medida en que contribuen a
difundir a doctrina do galeguismo. A revista «Logos». «Boletín Católico Mensual», naceu en Pontevedra en xaneiro de
1931 e continuou publicándose até 1936. Na cabeceira desta revista,
escrita integramente en galego e inspirada por persoeiros da corrente de
dereitas do P.G., como Risco e Filgueira Valverde, da mán cos
mercedarios do convento de Poio (era en Poio onde se editaba), figuraba
o lema irmandiño «Deus Fratesque Gallaeciae». A revista
adoptou o nome de «Logos» por suxerencia do coengo
compostelán de gran altura teolóxica, Amor Ruibal, que chegara a
escreber unhas liñas para encabezar o primeiro número, pero finou
denantes (56). Os colaboradores eran caseque todos frades ou sacerdotes:
Cabada Vázquez, P.E. Silva, José Maria Vallejo, G. Garmá, P.G.
Placer, F. Pazos, P. Pedret Casado, J. Acuña e C. Longa. Colaboraban
ademais Xesús Carro (tamén de condición relixiosa) Alvaro das Casas,
Otero Pedrayo, Enrique F. Villamil e Victoriano Taibo. Os temas tratados
versan sobor da historia relixiosa de Galicia (mosteiros, santos, etc),
a doctrina social da Igrexa, as relacións Igrexa-Estado (nisto é
favorable ó Concordato), e o uso da lingoa galega na liturxia. Abogan
pola predicación do Evanxeo en galego (57)
na defensa do cal tema
sobresaía o citado Amor Ruibal. A temática filosófica, erudita,
arqueolóxica e artística, non estaba tampouco ausente nas páxinas de
«Logos». Vicente Risco valorou a aparición desta revista
como unha inflexión na tendencia a vivir de costas a renacencia da
cultura galega por parte do pensamento católico, e agardaba ver
reflexado nas suas páxinas o troque coas revistas máis importantes
deste tipo en Europa e América, que o propio Risco tivera ocasión de
ler nas bibliotecas de Europa Central (58). Destaquemos,
ó cabo, a
traducción dalgún artigo de Jacques Maritain ó galego.
Mencionemos, para rematar, a revista «NOS», aparecida en Ourense en 1920, co subtítulo de
«Revista Mensual da Cultura Galega». Risco ocúpase da
dirección, Arturo Noguerol da xerencia e Castelao da parte artística (58
bis). Entre os colaboradores distinguimos a plana maior da
intelectualidade galeguista: Antón Villar Ponte, Alvaro das Casas,
Otero Pedrayo, Cabanillas, López Cuevillas, Noriega Varela, etc. A
revista, estrictamente monolingüe, conqueriu manterse, eso sí cunha
tirada reducida que non rebasaba os 500 exemplares, ata xuño de 1935,
cunha breve interrupción en 1923 por motivos económicos e non pola
censura de Primo de Rivera como se ten dito. Con «NOS» quedou
fixada a prosa galega moderna, ó utilizaren o idioma, ainda que coa
inevitable confusión e heteroxeneidade gráfica, para a crítica
literaria e a creación, para a etnoloxía, a estética e mesmo para a
economía; quer dicir que todas ou a meirande parte das parcelas do
saber, foron tratadas por primeira vegada, cun galego de pulso firme.
Segundo un estudo realizado encol da temática de «NOS» (59), sobresae polo seu cultivo a área literaria, seguida da etnoloxía,
folklore e arqueoloxía, tendo moi escasa cabida os temas económicos e
políticos (60).
3.8.3. Outros medios de propaganda
Para difundir a sua política ou recabar
apoio electoral para os seus candidatos, o P.G. utilizaba moito, do
mesmo xeito que os demáis partidos, as octavillas. Sabemos que, por
exemplo, nas eleccións a cortes de 1933, espallou 22.000 octavillas (e
tamén 8.000 coartelas) (61), e meses antes, en febreiro concretamente,
difundiu por este procedimento 20.000 copias dun manifesto (62). Polo
demais, na II Asamblea do P.G., celebrada en nadal de 1932, fan balance
da propaganda realizada, resultando que no ano que levaba funcionando o
partido repartira 95.000 follas sobre diversas cuestións, e 10.000
impresos contendo o Programa (63). Botaba tamén abondante mán do
folleto, oscilando as tiradas notablemente; así, no vran de 1933
imprentou 10.000 exemplares dun folleto de 32 páxinas (seguramente o
titulado «A interpelación dos diputados galeguistas»), e
somentes 2.000 doutro folleto, máis breve, titulado «Partido
Galeguista. Documentos I e II Asambreia, 1931-1932») (64). Valíase tamén
dos carteis, ainda que en menor medida que dos anteditos medios (65).
A radio era profusamente utilizada para dictar cursos e conferencias de
propaganda galeguista, especialmente en Pontevedra (onde «Labor
Galego» tiña un programa regular) e en Santiago, segundo a
información de que dispoñemos (66). A radio, como veremos noutro apartado,
xogou un importante papel na propaganda estatutaria, en boa parte
realizada polo P. G.
Para rematar aludamos ó cine, medio este, incipientemente empregado na
propaganda política do P.G. Concretamente financiou con 3.000 pts. unha
película de propaganda galeguista, que foi exhibida en moitas
localidades (67). Tamén na propaganda do Estatuto empregaron, o P.G. e
mailas restantes forzas autonomistas, cuñas publicitarias proxectadas
nas sás de cine.
NOTAS:
|
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas