6. Unión Socialista Gallega
A creación a mediar 1932 da «Unión
Socialista Gallega», como tentativa de implantación dun partido
socialista de obedencia galega, debeuse en gran medida a actuación do
seu dirixente Xoan Xesús González, polo que convén adicar unhas
breves liñas a esbozar a sua personalidade e traxectoria.
6.1. Perfil e actividade de Xoan Xesús González
Era Xoan Xesús González un home de humilde
procedencia social, que gozaba de gran vitalidade e simpatía (1), e
estaba dotado ademais dunha poderosa forza de vontade mercede á cal
pasou de ser canteiro a mestre, conquerindo logo licenciarse en Dereito.
Ademais de adicarse á política, —na que destacou máis polas suas
dotes de activista que pola sua formación política (2)
—cultivou a
novela (3), o periodismo, o ensaio
(4) e a poesía (5).
Xa antes de proclamarse a República aparece
Xoan Xesús González como militante socialista dando mítins en
representación deste partido (6). Moi logo foi elexido presidente da
Agrupación Socialista de Santiago (PSOE), e dende este posto directivo
lanzou a idea de crear unha federación de entidades socialistas,
obreiras e agrarias da comarca de Compostela. A tal efecto tivo lugar
unha xuntanza en Santiago, no mes de xuño de 1931, que presidíu él, á
que acudiron delegados de máis de trinta asociacións, entre obreiras
e agrarias, que dicían representar máis de 6.000 afiliados, contando
ademais coa adhesión de varias entidades que non poideran acudir por
mor das eleccións a xueces municipais, e que encadraban a similar
número de afiliados. Aprobouse unha política socialista e anticaciquil
e máis un reglamento da Federación de conformidade cos principios que
inspiraban ó PSOE. Por aclamación elexíuse un Comité federal ó
frente do cal estaban dous homes, que logo veremos na USG: Leoncio
Virgós, presidente, e Xoan Xesús González, secretario. Como
tesoureiro actuaba Manuel Maroño Calvo. Ó cabo acordaron editar un
periódico da Federación que se chamaría «Trabajo» (7).
Segundo relata o estudioso do socialismo
galego, González Probados (8), en xuño deste ano producíuse unha crise na
organización socialista santiaguesa, sen que poidamos precisar ben os
motivos, de resultas da cal dimiteu toda a dirección e deixou de
publicarse «Trabajo». Cando a situación se normaliza ó mes
seguinte, non figura xa X.X. González na nova directiva. Pero é mester
retrotraernos novamente a abril de 1931 para constata-Ia doble
militancia de Xoan Xesús González. En efecto, aparece ó frente da «Agrupación Nazonalista» creada en Santiago ante a
expectativa da celebración dunha asamblea na que se aprobaría un
proxecto de Estatuto. Esta entidade nacionalista subsisteu até nadal de
1931 en que se integrou no P.G. Tal fixeron Luis Seoane, Sebastián
González, Banet Fontenla, Cabada, Carballo Calero, etc., Pero non Xoan
Xesús González que ficou ó marxe.
Temos perfilados así as duas cuestións que centran a atención de X.X.
González: o galeguismo (que tiña como prioridade a consecución dun
Estatuto para Galicia) e o socialismo, entendido dun xeito máis ben
agrarista. A ambalas duas inquedanzas adica os seus esforzos, tal e como
queda plasmado nos mitins que pronuncia (9)
e nos artigos que escrebe na
prensa, nos que baixo un prisma xurídico denuncia o caciquismo dos
xuzgados municipais de aldea (10).
Un momento crucial na biografía de X.X.
González é o do Congreso Rexional do PSOE, celebrado en Monforte o 17
de outono de 1931. A este cónclave socialista non asiste el por
Santiago, senón Francisco Barcia, co cal o sector autonomista do PSOE,
representado polo núcleo ferrolado —que era o segundo en importancia
dempois de Vigo— que encabezaba Xaime Ouintanilla, perde un calificado
defensor. A resolución adoptada de non apoia-lo Estatuto foi o
detonante para que o abogado santiagués se determinara a crear un «Seminario de Estudios Socialistas» en maio do ano seguinte. A
tenor da investigación de González Probados (11)
sabemos que contaba este
Semanario —que sirve de plataforma para a creación da USG— coa
colaboración de Anxel Valcárcel Piñeiro e, nun principio, de Manuel
Moure, xunto con persoas pertenecentes a algúns Comités Parroquiais
constituídos por aquelas datas en Cuntis, Enfesta, Ceste de Santiago e
Teo.
6.2. Tentativa dun socialismo galeguista: USG
No mes de agosto, coincidindo cun momento
álxido do proceso estatutario, determinado pola reunión da comisión
preparatoria da Asamblea de Municipios, que pouco despois aprobará o
proxecto de Estatuto, os promotores do novo partido erixidos en comité
provisorio, deseñan a estructura organizativa, os estatutos e a liña
política xeral da USG, acordando, ó propio tempo, levar a cabo unha
campaña de mitins parroquiais en setembro. O 11 de agosto, o novo
partido «Unión Socialista Gallega» da a coñece-lo seu
manifesto fundacional, redactado en castelán, que reproduce a prensa
diaria (12) e os semanarios galeguistas «A Nosa Terra»
(13) e «Heraldo de Galicia» (14).
O programa de USG, para Artola: «no va
más allá de un reformismo de limitados alcances, que no lo distingue
doctrinalmente de Ias posiciones republicanas
izquierdistas» (15). Na declaración de principios establece
como directriz central adaptar a teoría marxista á realidade galega,
tentando de acadar unha Galicia socialista. Define a Galicia como
nación e reclama o seu dereito a ser ceibe, ou polo menos, autónoma.
Atribúe a autonomía tanta importancia, que chega a afirmar que: «E
a nosa razón de ser». Acepta os postulados básicos do PSOE, na
medida en que: «[...] se aveñan cos direitos galegos e cos sentimentos do
noso pobo», xa que: «[...] unha das nosas
primeiras obrigas é a de aceitar ises postulados ao vivir da nosa
Terra» (16). Coida que esta autonomía debe ter a sua plasmación na
estructura organizativa dos partidos, por iso a USG rexeita: «La
uniformidad rígida, dura e inflexible del clásico socialismo español,
su estructura centralizadora [...]» (17).
Sintomáticamente o seu manifesto está dirixido
á xuventude universitaria, ós campesinos e obreiros de Galicia, por
este orde. A causa de estaren citados en primeiro termo os estudiantes
universitarios moi ben pode deberse ó influxo da cidade na que nace, á
comarca da cal prácticamente circunscríbese a USG, Santiago, onde
reside a institución universitaria, e os seus estudiantes xogan un
papel político primordial. Tamén os campesinos antepóñense ós
obreiros, debido a que —como explica no manifesto— a poboación
campesina comprendía as tres cuartas partes da poboación total galega.
Teñamos en conta que por un lado era moi reducida a franxa do
proletariado na pirámide de clases de Compostela, e por outro, como
logo veremos, na composición social da USG predominan con moito, os
profesionais e clases medias en xeral, en tanto que os asalariados son
unha minoría ínfima. Esta valoración das clases sociais difire
notoriamente da doctrina marxista, pero éste era o xeito que tiña a USG
de adecuala á idiosincrasia da formación social galega. Polo demais,
non é este o único apartado no que a USG amosa un coñecemento pouco
satisfactorio da teoría marxista (18).
Chegada a hora de especificar as
reivindicacións polas que loitará a USG, menciona en primeiro termo os
obxectivos de tipo nacionalista (un Estado galego federado cos outros «Estados Ibéricos»,
recoñecemento da personalidade da
parroquia, potenciación e exaltación de Galicia en tódolos ordes,
etc.) e non é senón despois que especifica os sociais, e dentro destes
antepón os agrarios, ós obreiros. Agora ben, isto non é algo que a
USG agoche, expresando nidiamente o seu interclasismo en expresións
como a que a continuación reproducimos, na que fai votos pola mellora de Galicia mercede ó «[...] trabajo de todos los gallegos unidos en una sola comunidad
ideológica, representada por el sentimiento cumbre de mestra amada
tierra» (19). Noustante proclamar a USG estar disposta a enaltecer
tódolos valores de Galicia, incluídos por suposto os culturais, e a
traballar pola «inmediata creación del culto galleguista», incorre
en evidente incoherencia esquencéndose de empregar o galego non só no
seu manifesto programático, senón tamén en todos cantos documentos
políticos difunde.
O programa agrario constaba de reivindicacións
semellantes ás preconizadas polo PSOE: supresión dos foros, abolición
das aparcerias de gando e de terras, desgravación fiscal da pequena
propiedade considerada como instrumento de traballo e eliminación da
usura. Tiña tamén moitas similitudes co do Partido Galeguista,
otorgándolle moita importancia ó fomento do cooperativismo, etc., pero
presentaba un sesgo algo máis radical por canto incorporaba peticións
como a de abolición da emigración, e sobor de todo a desaparición sen
máis do foro, que máis ben o equiparan coas teses defendidas polo
sector de esquerdas do P.G.
O apartado adícado á clase obreira é sumamente cativo e
incuestionablemente reformista. Ten tamén, de tódolos xeitos, unha
orientación máis esquerdista que o asumido oficialmente polo P.G.
O manifesto remata cun saúdo gasalleiro para o
P.G., partido co que se desexa manter cordiais relacións. Estando
isto claro, réstanos por saber qué opina ó respecto o partido
aludido. Para o P.G. (20) era un signo alentador que sectores marxistas,
tradicionalmente imbuídos dun simplista senso do internacionalismo que
os incapacitaba para asumi-las inquedanzas dos nacionalismos,
mostráranse sensibles a elas. Non perde ademais o oportunidade de
apuntarse un tanto dicindo que tal cambio de actitude supón que: «[...] escomenza a dar fruto a semente que xenerosamente
espallamos un día
e outro a toda-los ourizontes» (21), o cal prodúcelle a natural
ledicia. Pero, ó propio tempo, non pode agochar certa reticencia verbo
da U.S.G., do que é un índice elocuente o propio tiduo entre signos de
interrogación que escolle para encabezar a declaración de principios
da U.S.G., en A.N.T.: «¿Polo bo camiño?»; fúndase este
receio en que non vía claro o porvir que estaba reservado a este
partido, cecais debido a sua escasa afiliación de partida, agravada por
estar concentrada na bisbarra santiaguesa, sendo insignificante a sua
presencia alén dela. Máis tamén influía a prematura froitificación
desa semente abonada polo P.G. En efecto, estamos nun momento no que o
P.G. non acepta de bon grado o pluripartidismo que lañaba a cohesión
nacional de Galicia, dificultando a aglutinación de tódolos galegos
que debían poñe-la sua condición de tales por riba de calquera discrepancia, e deste xeito menoscababa o desexado frente común
anticentralista. E isto é o primordial, ainda que non era unha cuestión baladí que ó seren estes partidos (excepto a U.S.G.) de
ámbito estatal, instrumentalizaban ós galegos, postergando as súas
direccións madrileñas o problemas de Galicia en favor de outras
comenencias foráneas. Por ser isto así o P.G. non postula a
suplantación do espectro de forzas políticas «españolistas» operantes en Galicia, por outro de partidos
de ámbito galego, ate que non se conquerise o obxectivo mínimo da
autonomía, a conquista da cal entendía que esixía a maior converxencia
posible de forzas. Neste senso a creación da U.S.G. era prematura, como
tamén consideraron igualmente precipitada, anos despois, a aparición
da «Dereita Galeguista». Xa que logo, as forzas políticas de
obediencia galega e diversa inspiración ideolóxica, deberían
froitificar, e suplantar ás estatalistas, dempois da posta en vigor do
Estatuto. Fundamentamos esta análise nosa en base ó estudo da teoría e
maila práctica do P.G., a que nos referimos noutros apartados, pero
tamén na propia glosa que este partido fai dos principios inspiradores
da U.S.G. Citaremos un párrafo dela que ó noso xuicio trasluce esta
visión, referida concretamente á U.S.G.:
«E que, dentro dunha Galicia xa dona dos
seus destiños e ceibe pra se gobernar de seu, como conveña a todal-as
suas características, se teime despois de estabrecer normas
socialistas, parécenos moi lexítimo.» (21 bis) |
Todo o antedito explica as relacións
ambivalentes que o P.G. manterá en adiante coa U.S.G., como iremos
vendo. Xa temos analizado un dos polos cos que lindaba ideolóxicamente
a U.S.G., vexamos agora o outro: o P.S.O.E. «El Socialista»
adícalle un artigo (22) no que escomenza desmarcándose da nova
organización, cuestionando o seu carácter obreiro (23). Sinala logo, en
coincidencia coa nota que anteriormente fixera pública a Federación
provincial do PSOE, que a sua política era compatible co rexionalismo,
pero éste no debería supoñer na sua actuación seccións disgregadas
nin dispares, xa que o partido socialista tiña carácter nacional, e o
anseio internacional de unión e solidaridade dos partidos socialistas.
Por todo elo considera que a U.S.G. representaba unha reacción contra o
movemento de unión proletaria (sic), e remata insinuando que a nova
sigla podía ser unha máscara do caciquismo de sempre.
Non era máis contemporizador o comunicado dado
a prensa (24) pola Federación Provincial Coruñesa do P.S.O.E., que por
certo ía firmado por Xaime Quintanilla, galeguista e amigo personal de
Xoan Xesús González. Nel dicíase sen ambaxes que a U.S.G. non tiña de
socialista máis que o nome.
Como demostra González Probados (25), na
hostilidade amosada polo P.S.O.E. influía non só o desagrado que lle
producía o interclasismo da U.S.G. e o seu desviacionismo nacionalista,
senón tamén o feito de que o partido de Xoan Xesús González
constituía o máis serio opoñente, xunto coa C.N.T., na laboura de
captación de labregos que levaba a cabo a «Federación Nacional
de Trabajadores de Ia Tierra».
Para ninguén era un segredo, e a nota
publicada por «El Socialista» o puña de relevo con toda
claridade, que a U.S.G. nacía secundando o exemplo do partido homónimo
de Cataluña. En efecto a «Unió Socialista de Catalunya» era
como diríamos homónima, pero ademais bastante homóloga no tocante a
reformismo e moderación, (polo menos ata que Comorera lle imprime unha
orientación radical) e na asunción do problema nacional. Tiña tamén
unha composición social bastante similar, predominando os intelectuais
e os sectores profesionais, pero como no podía ser doutro xeito, dada a
disparidade no degrado da industrialización que se rexistraba en
Galicia e Cataluña, había tamén obreiros calificados, que non
existían na U.S.G. De tódalas maneiras a influencia da U.S.C. no seo
da clase obreira non era grande, sendo en troques moi estimable o
ascendente que acadou no campesinado, ó traveso da «Acció Social
Agrária de Gerona» e da «Unió de Rabassaires», no que
tamén coincide coa U.S.G. Coincidían tamén as duas en que ningunha
delas chegou a ter unha militancia importante nin un peso político
determinante. A «Unión Socialista de Catalunya» tivo dende
logo maior forza, logrando catro escaños nas Cortes Constituintes e
cinco no Parlamento de Cataluña, pero estes resultados hainos que
atribuir máis ben a sua constante alianza con «Esquerra de
Catalunya» que ó seu propio peso específico. Xogaba tamén no seu
favor a reducida implantación que tivo o P.S.O.E. en Cataluña, onde a
diferencia de Galicia, a superior conciencia nacional favorecía unha
opción de socialismo autóctono, máxime dada a mornedade autonomista
do partido de Besteiro e Prieto. Ademais, a U.S.C. levaba bastantes
máis anos de rodaxe, fundada que fora en 1923, por certo que por
motivos idénticos ós que xeneraron a creación do partido de X.X.
González caseque unha década dempois: a minusvaloración da cuestión
nacional. En efecto, o programa adoptado polo P.S.O.E. en 1919
condicionaba o recoñecemento das nacionalidades ibéricas ó feito de
que demostraran aptitudes ou capacidade para o goberno propio, sempre a
cando, ademais, que non fora en detrimento da democracia e das
conquistas sociais (26)
Vexámos agora a composición social da U.S.G. por medio do status
profesional de varios dos seus integrantes, que en conxunto compoñen
unha mostra que estimamos representativa (27):
Barros, Francisco
Brandon
Castiñeiras, Maximino
Esturao Calvo, Ramón
Fuentes, Benito
Fuentes,
Antonio
Ferrin, Manuel
González, Xoan Xesús
Guimil, Ramón
Moure, Francisco
Núñez Rodriguez, Xesús
Nogueira
Pena Sayans, Manuel
Santos Quintela
Seoane, Luis
Valcarcel, Anxel
Vidal,
Antonio
Villar, Xosé |
Licenciado en Dereito e escritor
Carpintero
Practicante
Estudiante de Dereito
Empregado de cine
Perteñecente á pequena burguesía (28).
Profesor matemáticas
Abogado
Barbeiro e axente dun abogado
Tipógrafo
«Cosecheiro» (29)
Carteiro
Mestre
Crego
Abogado
Administrativo
Abogado
Empregado de banca |
Constatamos
que na militancia da U.S.G., ubicada predominantemente na comarca
santiaguesa, prevalecen os empregados, «traballadores de
oficio» (que non asalariados da industria) e profesionais entre os
que compre salientar ós abogados e profesores.
Polo que respecta ó sistema organizativo adoptado pola U.S.G., vémonos
obrigados a dar unhas notas moi sumarias, por non conservarse un
documento tan esencial como son os seus estatutos (30). Os órganos de
encadramento dos afiliados eran os Comités Locais, que podían ser
municipais ou parroquiais, o que é coherente co seu postulado de recoñecemento da personalidade da parroquia. As funcións de
coordinación e dirección residían no Comité Central do que emanaba
unha Secretaría, a modo de comité executivo, na que existían unha
secretaria xeral, que ocupaba Xoan Xesús González, outra de
organización, que corría a cárgo de Anxel Valcárcel, e a presidencia,
desempeñada por Ramón Güimil (31). Semella que o núcleo dirixente non
tiña excesiva preocupación pola observancia das régoas democráticas
no funcionamento interno do partido, ainda que elo non chegou a suscitar
na base protestas nin acusacións de antidemocratismo. Resulta revelador
a este respecto que a U.S.G. non nacera nun congreso constituinte, que
en boa lóxica democrática debera ser quer aprobase o programa, a liña
política e mailos estatutos. Estes tres pilares do partido foron
elaborados polo comité provisorio e aprobados logo polo Comité
Central. Tampouco existen noticias de que a U.S.G. celebrase
posteriormente algún congreso ordinario. Todo isto debíase en gran
medida a que a U.S.G. era un xerme de partido. Moi condicionado por X.X.
González, estando ata certo punto personalizado nel, nun fato de amigos
seus, e nos contactos e clientela de todos eles. Xa que logo, todo
parece indicar que non chegou a crear unha estructura organizativa con
peso de seu, que funcionase como tal, e a cal se supeditasen tódolos
seus compoñentes (32).
Polo que fai a implantación (33), xa deixamos
dito que no esencial cinguíase á bisbarra de Santiago, onde existían
comités en Labacolla (Enfesta), Figueiras, Oeste de Santiago, Bugallido
(Ames), Teo, Boqueixón e varios no partido xudicial de Arzúa.
Fora da provicia sinalada, a presencia da
U.S.G. dilúese enormemente, contando só con agrupacións en Mondoñedo,
Cuntis, Cequeril, O Barco e 2 comités parroquiais —de problemática
existencia, ó noso xuicio— espallados por diversos puntos das
provincias de Ourense e Pontevedra, a tenor dos informes dados polo
Comité Central da U.S.G. a fins de 1932. Ademais de dispoñer dos
devanditos comités, a U.S.G. influía nalgúns sectores do campesinado,
que agrupaba en Comités parroquiais, logrando constitui-Ia «Federación Comarcal Agraria» que contaba con doce sociedades
agrarias adheridas, perteñecentes á comarca compostelana.
Transcorrido un ano dende a fundación da
U.S.G., saeu a luz o semanario «Amañecer», que a prensa
etiqueta co adxetivo de «regionalista» e non de socialista (34),
o que non podía ser máis exacto. Dirixe «Amañecer», Xoan
Xesús González, e podemolo considerar como o órgano oficioso da
U.S.G. Oficioso e non oficial, xa que dende o seu primeiro número (35)
declara expresamente a sua independencia política. No editorial
proclama a sua resolución de loitar exclusivamente polos intereses
dunha Galicia que se quere dona dos seus destinos. A meirande parte dos
artigos versan sobor da autonomía e da problemática de Galicia, sen que
se lle adique a menor atención ós temas socialistas e ás inquedanzas
da clase obreira. Agora ben, a pesares do seu carácter galeguista,
«Amañecer» é unha revista bilingüe con
predominio notorio
do castelán, idioma éste que nalgún número (o 4 por exemplo), campea
en exclusiva.
Vexamos agora a actividade da U.S.G. Un dos seus primeiros acordos
consisteu en entablar relación coa «Unió Socialista de
Catalunya», sen que o chegara a levar a cabo. Maior efectividade
tivo a resolución de encetar unha campaña de mitins de propaganda
estatutaria pola zona rural (36). Conquerido o permiso gubernativo para
celebrar 20 actos políticos na comarca santiaguesa, topan co primeiro
atranco de Lestedo (Boqueixón), onde o alcalde enviou unha parella da
«Guardia Civil» para que non tivese lugar o mitin anunciado (37), tendo que ser
aplazado (38). Revestiu especial relevo o comicio
celebrado en Arzúa (39), no que X.X. González, A. Valcárcel, Luis
Seoane e Santos Quintela, dirixiron a palabra a perto de 3.000 labregos
da bisbarra. Tanto neste mitin, como no tamén importante celebrado en
Bugallido, e en tódolos demais, os temas aludidos son, en primeiro
lugar a defensa da autonomía, coas conseguintes críticas a O.R.G.A.,
e tras disto o cooperativismo, a unión dos labregos, o anticaciquismo e
mailas cuestións concretas da localidade.
Paralelamente desenrolou a U.S.G. un traballo
estrictamente agrarista. O froito máis espectacular foi a
manifestación celebrada en Santiago, o 22 de novembro, de máis de 400
agricultores das parroquias de Arines, O Eixo e Marrozos, en protesta
pola amenaza de embargo de bens que pesaba sobor dos campesinos de
Arines, por deixaren de satisface-lo pago dos arbitrios que
consideraban inxusta e caprichosamente establecidos polo axente
executivo da recaudación. Proba de que a manifestación estaba dirixida
e controlada pola U.S.G. é que na comisión elixida polos
manifestantes, cando menos dous, José Antelo López e José Pombo
Varela, dos sete membros que a integraban, eran membros fundadores da
U.S.G. (40). Pero, ademais, o primeiro que fai esta comisión é
entrevistarse co Comité Central da U.S.G., o cal designa a Angel
Valcárcel para acompañala na entrevista co rexidor municipal,
chegándose ó acordo de que o axente executivo se retiraría das
parroquias durante un prazo de oito días, tempo que a comisión estimou
oportuno para estuda-lo problema e presentar un escrito o Axuntamento
razonando os motivos legais e os dereitos que asistían ós labregos (41).
Dada a importancia do litixio plantexado, a U.S.G. decide convocar unha
reunión da «Federación Comarcal Agraria», no Pabellón da «Herradura»
de Santiago (42). Deste xeito, o domingo 27 de
novembro celebrouse a asamblea agraria, contando coa participación de
máis de 200 representantes da «Federación Comarcal
Agraria», no curso da cal o presidente e segretario da U.S.G.,
Angel Valcárcel, dou lectura a un escrito firmado por X.X. González e
mailas directivas de tódalas sociedades agrarias da comarca, destinado
a entregar no Axuntamento. Acordouse asímesmo, que no caso de que se
pretendera embargar ós agricultores de Arines, presionarían deixando
de concorrer ó mercado, co que o Concello veríase privado de percibir
por arbitrios máis de catrocentas pts. diarias que pagaban os
campesinos (43). Pesia todas estas movilizacións, o conflicto se non debeu
resolver favorablemente para os agrarios de Arines que foron embargados,
a xuzgar pola información aportada por X.X. González co gallo da
defensa que fixo da U.S.G. dos ataques de Buján Casal, que entablara
polémica con él (44).
No derradeiro mes de 1932 a U.S.G. publica un
alporizado manifesto (45) censurando acedamente
ós coruñesistas que, como
o alcalde Iglesias Corral e o ex-alcalde Casás, postulaban a
capitalidade para Coruña como requisito para apoiaren o Estatuto.
Protesta tamén pola paralización que sofriran as obras do ferrocarril
Zamora-Coruña, polo contrabando de gando que se producía ó traveso da
fronteira portuguesa e, asimesmo, pola importación de continxentes de
carnes conxeladas arxentinas. Pouco despois envía un telegrama ó
Goberno manifestando o seu desacordo coas negociacións comerciais con
Rusia con vistas a importar madeira que competiría coa galega, a cal xa
tiña dificultadas de venda (46).
A estas alturas as relacións co P.G. eran boas. Resulta altamente revelador que asistiran representantes da U.S.G.
á II Asamblea do P.G., pesia a ter carácter reservado, sendo ademais
moi aplaudidos polos delegados galeguistas, cando o presidente da Mesa,
Peña Rey, lles dou a boavinda (47).
No primeiro catrimestre de 1933 a U.S.G. estaba
absorbida na campaña de mitins pro-autonómicos. Os seus propagandistas
recorren Meira, Cequeril, Cuntis, Villestro, Trasiglesias, Arzua (o que
xa fixemos alusión) Santa Susana, San Miguel dos Agros e Bugallido (48).
Tanta importancia otorga o partido de X.X. González ó tema da autonomía que o seu Comité Central,
en sesión celebrada o 12 de
febreiro, acorda non acudir ás eleccións municipais convocadas para
abril, e enviar un escrito ó Goberno solicitando a suspensión das
eleccións, polo menos en Galicia, por entender que distraerían ó
corpo electoral do seu primordial interés, cal era a votación da carta
autonómica de Galicia (49). Na seguinte reunión mensual do órgano de
dirección da U.S.G. (50), volve a preocuparse novamente do tema
autonómico, resolvendo asistir a tódalas reunións que se celebraran
relacionadas co Estatuto a enviar un telefonema ó Xefe do Goberno
excitándoo para que se publicara na Gaceta o decreto autorizando o
plebiscito. Asimesmo, acordan que X.X. González respostase na prensa
ás alusións feitas por Enrique Rajoy, nunha conferencia sobor da
actitude dos partidos políticos verbo da autonomía (51).
O acendrado autonomismo da U.S.G. a sitúa en
posicións próximas ó P.G. Pero xa dixemos que entre os dous partidos
existen unhas relacións ambivalentes. Así o representante do P.G. no
Pacto de Galeuza, Bóveda, opúxose á participación da U.S.G. no
mesmo, desbotando unha proposta que en tal senso fixera Alvaro das Casas
(52). Noustante o cal —e cecais ignorando isto— Xoan Xesús González
consagra grandes louvanzas ó P.G. na revista «Amañecer» (53),
encarecendo a sua laboura autonómica (di que o P.G. deu máis de 300
mitins autonómicos, e a U.S.G. máis de 100) (54), e reproducido mesmo un
texto de Bóveda, no que éste atacaba a Antón Villar Ponte por
permanecer nun partido que como o P.R.G., consideraba que estaba
obstaculizando a autonomía. Este mesmo tema trátase no editorial, e
tamén a combatir ós anti-autonomistas (Vicente Sierra, a coruñesista
agrupación «A Ia Tercera República») adícanse outros
artigos, que en conxunto configuran unha publicación prácticamente
monotemática, se facemos excepción dun breve comentario sobor do
agrarismo (55).
Convocadas
eleccións xerais para o mes de novembro de 1933, a U.S.G.tiña pensado
no presentarse como tal partido, por estimar incomenente entrar na loita
electoral, lanzando en cambio a candidatura de X.X. González, como
galeguista independente, co apoio dos comités da provincia coruñesa,
para sondear á opinión (56). Pero os comités orensanos da U.S.G.
manifestaron o seu desexo de presentar tamén un candidato: o
cosecheiro Jesús Núñez Rodríguez. Este plantexamento foi aceptado na
xuntanza de tódolos comités locais cos que contaba a U.S.G. en
Galicia, celebrada en Santiago. Acordaron, pois, presentar como
independentes ós citados persoeiros, e demais ampliar o radio de
acción electoral ás duas provincias restantes nas que tamén
presentarían candidatos polas minorías. Por Lugo teríase de presentar
Siervo González e por Pontevedra, Francisco Guimarei. Polo demais,
facultouse ó Comité Central, que agora presidía Manuel Fontáns, en
tanto X.X. González seguía ó frente da segretaría xeral, para que
establecera todos cantos pactos considerara necesarios cos partidos
republicanos, a excepción da O.R.G.A., dándolle prioridade ó P.G.,
federais e radicais-socialistas (57). Entre estas forzas políticas
houbo contactos e negociacións, Pero non chegaron a froitificar (58). O
máis que logrou conqueri-la U.S.G. fou unha colaboración, na
práctica, co P.G. na provincia da Coruña. Así, Xoan Xesús González da
as vegada mitins conxuntamente co P.G., como en Ortigueira onde
participa con Suárez Picallo (59). Agora ben, semella que foron máis os
actos electorais celebrados pola U.S.G. ailladamente. O mitin de Curtis,
por exemplo, correu a cárgo exclusivamente da U.S.G. (60), como asímesmo
aconteceu cos dados na comarca santiaguesa (Rois, Boqueixón, Negreira,
Brión, etc.). Polo demais, non se conqueriu tampouco redactar un
manifesto electoral unitario, facendo público cada quen o seu (61). A
U.S.G. non puido sustraerse ó movemento xeral de retroceso de tódala
esquerda naquelas segundas eleccións xerais, e non conseguíu obter
ningún escaño. O candidato da U.S.G. que maior votación obtivo foi o
seu segretario xeral, que acadou algo máis de 3.000 sufraxios.
A pesares da cautela adoptada pola U.S.G.,
consistente en evitar presentarse coas súas siglas á confrontación
electoral, explicable polo propósito de sustraerse ó desgaste dun
revés previsible dada a sua debilidade, o fracaso dos seus candidatos
deu ó traste coa tentativa de crear un partido socialista
autoorganizado a nivel de Galicia e que asumise a cuestión nacional. O
feito de que o núcleo autonomista do P.S.O.E. en Ferrol, que
capitaneaba Xaime Quintanilla, non se tivese sumado a este proxecto, cecais por non considera-lo dabondo socialista, indubidablemente
coadxuvou a impedi-Ia sua virtualidade.
Xa que logo, asistiremos ó eclipse da U.S.G.
Nas postrimerías da etapa republicana un grupo de afiliados tentara de
encetar novamente este proxecto, pero o tempo non Ilo permitirá.
6.3. Eclipse da "Unión Socialista Gallega"
A última sinal de vida da U.S.G. ven dada polo
anuncio de participación de X.X. González, a título de representante
dela, nun mitin que estaba previsto que celebraran en Boiro varios
partidos de esquerda, e que ó cabo foi prohibido (62). Inviabilizada a
acción autonómica no plano político, debido á actitude contraria do
goberno radical-cedista, Xoan Xesús González decide adicar este tempo
de fornada parálise a inculca-Ia necesidade do Estatuto na conciencia
popular, que consideraba desinformada. Deste xeito crea en Santiago, a
mediar xaneiro de 1934, a «Agrupación al Servicio de Ia Autonomía» (63), no manifesto fundacional da cal critica ó
caciquismo e mailos partidos políticos por fomentar a insolidaridade e
a disgregación individualista, e por non ter contado co pobo na
cuestión do Estatuto. Para remediar esta situación propón que se
formase un gran feixe de cidadáns entregados a sensibilizar á
opinión pública encol do significado da autonomía e das ventaxas que
comportaba.
A «Unión socialista Gallega» resolve
sumarse ás forzas republicanas que loitaban para reconquistar as
esencias da República que se perderam en novembro de 1933. Tras unha
consulta evacuada com Manuel Azaña, intégrase en «Izquierda
Republicana» (64), constituindo dentro dela un grupiño relativamente
avanzado ou radical, intitulado «Vanguardia de Izquierda
Republicana» (65)
X.X González conxugaba o labor autonómico e
político, coexercido da profesión de abogado e máis co periodismo.
Encárgase, así, da defensa de varios procesados pola sua actuación
nos sucesos revolucionarios de outono de 1934, e escrebe artigos sobor
de temas económicos e xurídicos. Nun deles (66)
aboga por unha
conferencia encol da economía de Galicia, á que concurrisen
institucións e persoas versadas en cuestións económicas, para
analisa-Ia problemática económica de Galicia, e diagnosticar posibles
solucións. A analisa-Ia Lei de Arrendamentos rústicos de abril de
1935, adica unha amplia serie de artigos publicados en varias revistas e
periódicos (67), nos que a tilda de centralista, por ter sido elaborada co
pensamento posto en Salamanca e nas duas Castelas, reaccionaria e
ruinosa para á economía de Galicia. Con semellante prodigalidade trata
o tema das rendas forais, e especialmente as de orixe señorial na «Lei de Reforma da Reforma Agraria», desconfiando dos seus
resultados (68). Na crítica desta última lei, fai gala dunha moderación
que non corresponde coa sua anterior posición socialista. Estábase
efectivamente producindo un cambio na sua visión política que se
albisca con meridiana claridade en xaneiro de 1936. Concretamente o 15
deste mes escomenzan a sair a luz varios artigos de X.X. González (69)
nos
que queda en evidencia a sua abdicación do socialismo e mesmo do
esquerdismo. Convírtese nun propagandista do centrismo político que
abandeiraba Portela Valladares; porén, segue a mante-la sua acritude
favorable á autonomía. Disto despréndese que debeu abandonar I.R., a
diferencia dos seus antigos compañeiros da U.S.G. que permañeceron no
partido de Azaña e Casares.
6.4. Definitivo escintileo da U.S.G.
Os membros da U.S.G. consideraran no segundo
bienio que era prioritario adicarse á política xeral do Estado,
deixando nun segundo plano a cuestión galega. O triunfo do Frente
Popular nas eleccións de febreiro de 1936 supuxo para eles un punto de
inflexión, decidindo relegar a un terreo secundario a política española en xeral. Así o fan saber en maio
(70)nunha nota dada á
prensa. Deste xeito acordan reorganiza-lo partido para reanuda-la loita
pola implantación do réxime autonómico. A U.S.G. elixe novo
Comité Central e maniféstase disposta a colaborar na endeita da
aprobación do Estatuto. Nada se nos dí da composición da nova
directiva, a non se-lo nome do segretario accidental, Manuel Brandón.
De tódolos xeitos, sen que o poidamos aseverar con certidume, parecemos
razonable conxeturar que Xoan Xesús González, non participa nesta
segunda andaina.
Na breve etapa que durou o Frente Popular en
Galicia, sabemos de X.X. González pela sua actividade periodística.
Segue ocupándose dos temas agrarios (71), valorando positivamente o
Decreto do ministro de Xusticia, dado o 29 de febreiro, polo que
quedaban en suspenso tódolos xuicios de deshaucio promovidos pelos
propietarios de terras de laborío, descentra dos seus arrendatarios ou
aparceiros. Criticamente enxuicia o prexecto de nova Lei de
Arrendamentos rústicos aprobado polo Consello de ministros a primeiros
de abril, reputandoo de centralista (72).
Tamén se ocupa da autonomía (73), da «Asociación de Escritores Gallegos»
(74), da morte de Antón Vilar
Ponte (75), e dalgunhas outras cuestións económicas e xurídicas
(76). O
producirse o levantamento militar, Xoan Xesús González opúxose
activamente ós insurxentes, entrando en Santiago ó frente dun grupo de
homes que se bautizaron coa denominación de «Tercio de
Calo». Isto custoulle a vida, sendo afusilado o 12 de setembro de 1936
(77).
NOTAS:
|
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas