Carta de Castelao a Bóveda.
Sr. Dn.
Alexando Bóveda
Meu querido amigo e irmán: Ainda que dixen
outra cousa eu fun a Barcelona coa mira de compartir a responsabilidade
de canto alí pasase ou de amainar a fogaxe que poidera derrubar a
orgaizacion de Galeuzca. Cardo sain de Madrid eiqui palpábase unha
xenreira enorme contra os nacionalistas, debido ás referencias dos
xornaes que aseguraban que se deran morras a Hespaña, etc., etc. En
chegado alí comprobei que ninguén dou morras a Hespaña, que ninguén
ouvíu semellante berro.
Alvaro das Casas pronuncióu discursos fortes,
pero adecuados a un nacionalista levado á deseperación. E nada máis.
Pero Alvaro das Casas portouse ergueitamente e non fixo ren que mereza
pola nosa parte censura de ningunha crás. Nos actos ganóu as simpatías
de cataláns e vascos. Non merece, pois, pola nosa banda máis que
alaudos, ainda que menos responsable que nós diga o que a nós non nos
convén decir. Conste, por adiantado, a miña protesta pola
rectificación do grupo de Vigo.
Tamén eiquí, en Madrid, eu podía mandar aos
xornaes unha rectificación decindo que en Barcelona non se deron morras
a Hespaña e moito menos que os désemos nós, como dixeron os radicales do Ferrol.
Pero ¿para qué? Dispois de pensalo coido que a rectificación do
Gobernador de Barcelona abonda, ainda que non saíse en A.B.C. Que digan
o que queiran. Nós seguimos adiante deixando que ladren os cans.
O mesmo día que cheguei a Barcelona comin con
Cambó. Velahí o que recollin da entrevista:
Aconsellóu que se fixese un esforzo para
presentar os Estatutos vasco e galego denantes de finar estas Cortes,
porque as que veñan non os concederán. En troques pódese esperar que
as Cortes que veñan, de probable significación de centro-dereita,
respetarán os Estatutos concedidos xa. El traballará canto poida para
asegurar, na situación próisima, ese respecto, pois ten influencia
dabondo con alguns sectores dereitistas, especialmente coa dereita
nacionalista de Valencia, e ten, ademáis, comprometido a Maura. Espera
que a derrota do Goberno en novembro obligará a ir axiña a eleicións
xerales e polo tanto compre realizar un verdadeiro esforzo e sacrificio
a fin de que o trunfo do plebiscito dos nosos Estatutos poida aseguralos
dentro destas Cortes. Está seguro de que para ganar o plebiscito compre
dar pucheirazos como se deron en Cataluña, onde ninguén votou por non
eisistir controversia i estaren todos os partidos de acordo. Eu
fíxenlle notar que o egoísmo dos cataláns que hoxe palpan a
necesidade de outros Estatutos para asegurar o seu, non virou isa
necesidade ao discutirse a Constitución, consentindo e votando unha
fórmula plebiscitaria que fai imposible de todo punto o honrado trunfo
do plebiscito. El concordou en todo, ainda que aseguróu que os
cataláns non o fixeron por egoísmo sinon par iñorancia e inconscencia.
De todos xeitos dixo que para Cataluña o trunfo dos dous Estatutos,
vasco e galego, é de absoluta necesidade por todas as razóns e ainda
por ver si se pode buscar outra fórmula económica que ao serlle
concedida a Basconia ou Galiza posibilite a modificación da que se lle
concedeu a eles, fórmula que Cambó considera inxusta e disparatada.
Pareceulle moi ben que se falase con Maciá para que él interveña
perto de Azaña. Consultado no tocante á nosa entrada na S. de N.(*)
dixo que non o considera, hoxe por hoxe, eficaz e necesario; pero en
previsión de que poida vir unha dictadura, a S. de N. aseguraría a
nosa categoría de nación no esterior.
Tivemos varias xuntanzas para falar da entrada
nosa na S. de N.: unha en Palestra e outra no Ateneo barcelonés. Dos
acordos tomados terás noticia por Batista Roca. Acordamos, dende logo,
asistir a Berna i entrar. Compre, pois, que se pense en quen debe ir alá
i-en buscar o diñeiro que sexa necesario. Eu se podo dareille unha
catada a Portela. Xa falaremos disto.
En xuntanza cos vascos e Alvaro eu loitei con
eles para amainar un pouco a fogaxe das verbas, que somentes sirvo para
dar armas aos contrarios. Trunfei de todo e os vascos foron os primeiros
en recoñecer que eu tiña razón. Eu falei ainda en seis ou sete actos
e dixemos todo canto tiñamos de decir; pero coa miña chegada iniciouse
unha táctica distinta que consisteu en predicar a unión dos cataláns
(deica entón arredados por odios de partido e persoaes) i en decir que
nós recollíamos as esencias da República deixadas na rua pelos
republicanos hespañoles.
E agora vai o máis importante: a cea con Maciá.
Na Font del Lleó xuntámonos vascos e galegos co Goberno da Generalitat
e Maciá nunha sala gardada por policías segredos cataláns. Maciá
invitou primeiro a que falaran os vascos, e dispóis de relataren a sua
situación acordouse que Maciá propuxese ao Goberno hespañol unha
tregua na sua ofensiva, comprometéndose o Partido Nacionalista a baixar
de tono limitando a propaganda ao Estatuto deica conseguilo. Dispois
falei eu en nome dos galegos. Namentras falei eu non se sentía o voar
dunha mosca e durou hora e media o meu discurso.
Comecei decindo que fomos a Cataluña para
pedir consello e axuda a irmán ceibe, mestra en táctica política.
Macia non é somentes un símbolo para Cataluña sinón tamén para nós
como é Valera e Gandi. Relatei a incomprensión dos cataláns cando se
discuteu a Constitución deixando que se aprobasen uns artigos que
imposibilitan o noso trunfo polo camiño legal e que deixan entregada a
sorte dos Estatutos á arbitrariedade dos gobernantes, esquecéndose de
nós porque eles xa tiñan gañado o plebiscito no intre favorable do
movimento revolucionario e confuso. En canto se aprobóu a Constitución
eu fixen un rogo ao Goberno pedíndolle normas (eiquí valdeirei todas
as razóns que espuxen comparando a nosa situación coa deles e coa dos
vascos e a resposta que me dou Prieto, indicadora das ruins intencións
do Goberno). Dixen que aceptaron en Madrid o feito catalán porque o
consideraban irremediable; pero que dende o comezo xa sabían que non
habería máis Estatuto que o catalán; probas: a negación do decreto
de bilingüismo que nos negaron a vascos e galegos, o que dixo Marcelino
Domingo num mitin calificando de crime a creación do feito galego, a
actitude de Barrés respectiva aos cursillos para encargados de curso,
etc., etc. Espuxen con toda miudeza canto fixemos para sacar avante o
Estatuto na Asamblea de Compostela, o procedemento seguido, os
incomenentes que tivemos que vencer e o rotundo trunfo que conquerimos.
Proposto o Estatuto polos Axuntamentos pedimos o decreto para ir ao
Plebiscito e o Goberno concédeo o día 27 de maio, dispóis de máis de
cinco meses. Eiquí relatei e demostrei os perxuicios que nos acarreou o
comportamento do Goberno que dou orixe a que os enemigos tomaran pulo.
Si nos desen o Decreto ninguén se atrevería a combatir o Estatuto
porque vería que connosco estaban os que mandan, namentras que co
desprecio que facía de nós e as declaracións do ministro da
Gobernación aparecía nidiamente que nas alturas non nos facían caso. O
partido radical enemigo máis considerable non uniría a sua sorte a do
Estatuto espoñéndose a un barrido da Galiza como o foi da Cataluña,
etc. Nesta parte do discurso estiven moi craro e convincente. Agora
encontrámonos co Estatuto proposto, boicoteado polo Goberno, abandonado
polo partido da Orga e combatido polas dereitas e partido radical...
Pero o trunfo depende dun home somentes: Casares Quiroga. Si quere
Santiago nos poderemos presentar axiña o noso Estatuto nas Cortes.
Imposible refacer o discurso e menos nesta carta. Coido que
estiven moi
ben e poden testemuñalo Alvaro e Ramón. Agora vou ver se logro refacer
cor fidelidade o remate:
Aparte da ledicia que lle causase a Cataluña o noso trunfo eu somentes
me referirei á sua comenencia. O Goberno concedeu a autonomía a Cataluña para resolver un feito perigoso, pero coa esperanza de que
fracase, e asegúralle o fracaso (na sua intención) negándose a dar
outras autonomías. A fórmula ecónomica é desastrosa (asentimento de
Maciá) pero coa presentación dos Estatutos nosos pódese estudiar unha
nova fórmula que sirva para variar a que lle concederon a eles. Os
nosos Estatutos daríanlle unha forza a Galeuzca que serviría para ir
decontado a estructura federal e a imposibilidade de que poida establecerse unha probable dictadura. Si Cataluña se decata da
comenencia de lograr máis Estatutos que o seu debe intervir acarón do
Goberno (Azaña) para que Santiago Casares se decida a cumplir co seu
deber. Nós, os galeguistas, nacionalistas que non se consideran
satisfeitos de todo co Estatuto, non temos anceios de gobernar ainda, e
si Casares tivese a ambición de ser él quen presidise a Galiza e que o
Goberno fose enteiramente seu, nós estaríamos colaborando na
oposición axudandoo cor toda crás de entusiasmos e renunciamentos.
Pedimos, pois, que Maciá lle faga comprender a Azaña que o seu éisito
perante a Historia está nun troque de estructuras do Estado e somentes
se poderá chegar a ísto coa concesión das autonomías a Galiza e
Euzkadi, e que o fracaso da autonomía catalana (imposible para os
cataláns, pero posible para Hespaña) seria o fracaso da República.
Rogueille que fose él o intérprete das nosas boas intencións,
xurándolle que non temos ambicións ningunhas, e rematei pedindo que os
diputados de Galeuzca inicien xestións ou interpelen ao Goberno para
que inmediatamente se conceda a Galiza e Euzkadi o decreto de
bilingüismo como se Iles concedeu a eles denantes de presentaren o
Estatuto. Isto ten por obxeto independizarnos de Institución libre de
Enseñanza que é a Entidade hespañolista máis temible no tocante á
orde cultural. Eiquí eu estiven moi forte e logrei impresionar a todos
facendo unha pintura dos xesuitas laicos que intentara afogar o noso
esprito valéndose do caciquismo montado dende a Xunta de Ampliación.
Maciá estivo craro e terminante asegurando que
falaría con Casares
mellor que con Azaña (a quén considera pior que Casares ainda) para
convencelo de que a sua salvación política está no Estatuto galego e
que nós o axudaremos.
Imposible decir o que contou Maciá e non sería
cordo e correcto
entregalo a unha carta. O que podo asegurar é que esta cea e esta
conversa, queduróu deica as tres de mañán, poderá ser histórica.
Nós estamos ainda moi lonxe dos cataláns e dos vascos; pero somos bén
útiles. Dende logo os cataláns non se cansaron de alaudarnos polo noso
tacto político e de agradecermos o servicio que lle fixemos obligando a
que se xuntasen outra vez, cousa que non fixeran dende o advenimento da
autonomía. Agora, como cando foi Alfredo Brañas, logramos despertar o
sentimento nacionalista dos cataláns que estaban sufrindo unha gran
crisis. Por certo que Cambó volveu a asegurar que foi Brañas quen
despertóu o sentimento nacionalista de Prat de Ia Riva.
En resume, unha gran xornada que asegura e éisito si sabemos maniobrar
ben.
Eu coido que debo marcharme. Espero que me deades permiso para acougar
un pouco.
O tratado co Uruguay parece que non se discutirá agora.
Non podo máis. Doime a mar de escribir. Non sei si che relatei
ben
todo e coido que esquecin moitas cousas.
Os galegos fomos os mellores de todos. Os que falamos mellor e os que
dixemos mellores cousas e de máis sentido.
Mándoche o manifesto que demos á prensa de Barcelona. Xa sabes que
xuntamos aos periodistas para darlles un lunch e falarlles das nosas
cousas. Alvaro foi o encargado e fixoo moi ben (eu marqueino). O
manifesto está redactado por Batista Roca e os dous derradeiros
párrafos son meus (é miña a idea).
Apertas
* Sede de Nacións
Madrid 14 Agosto 1933
|