v9dizramosomundodethaynara006
Parece
que a ansiedade, angustia e os soños deses dous adolescentes, xa
deberían estar escritos nalgún mapa estelar, podendo
levalos a un destino común, mesmo que por camiños
distintos, pois, Thaynara tamén tiña seus soños
repletos de ansiedades. Ela, dende moi nena e como el vivindo nun medio
rural, constantemente ouvía algunhas conversas dos maiores,
ó mesmo tempo en que cambiaba ideas con súas amigas
máis íntimas, sobre as persoas que habían
emigrado, procurando un medio de vida un pouco mellor do que a
súa terra de nacemento lle podían proporcionar.
Como xa foi comentado en
páxinas anteriores, na familia de Thaynara, como na maior parte
das familias galegas, principalmente na Terra de Montes, desde as
ultimas décadas do século XIX tamén tivera varias
persoas na emigración: no Uruguai e, principalmente no Brasil,
que era o país onde vivía parte de súa familia.
Xeralmente, unha boa parte deses
emigrantes, tamén eran persoas moi xovens, a maioría non
ultrapasaba dos quince anos de idade e viaxaban para xuntarse a
algún veciño ou parente coa intención
de traballar nas facendas de café ou en algunha
profesión especializada e de outros servicios, en algunhas
cidades da América Latina. No comezo, moi poucos
conseguían traballar nas industrias ou no comercio.
Fóra do traballo, nas facendas de café, os
españois procuraban outros campos de actividade: nos bares,
restaurantes ou na construcción, onde algúns
encontraran a maneira de verse libres dos que os habían
contratado para traballar en súas terras e non cumprían
con as mínimas obrigacións combinadas anteriormente.
Despois dalgúns anos na
emigración, os emigrantes que xa habían conseguido
algunhas economías, volvían para rever a familia ou
formar unha nova familia nos seus poboados; regresando á
emigración tan pronto como o novo fogar estivese un pouco
consolidado. Moitas veces, por varios factores, era unha ida sen volta.
¿Cantos fillos da diáspora, inclusive o Theodosio e a
Thaynara, que quedaban por nacer na barriga das esposas nais, deixaron
de coñecer ós pais, que, por circunstancias da vida,
desapareceron ou foron sepultados debaixo de sete palmos de terra nos
países que os acolleron?
Segundo algúns dados
estadísticos da emigración galega, entre 1850 e 1960,
saíran da Galicia cerca de dous millóns de
galegos, de tódolos recunchos desa región
histórica da península ibérica, con
dirección ás Américas. Como non podería
deixar de ser, facendo parte desa rexión histórica, a
antiga comarca da Terra de Montes e seus entornos, tamén
contribuiu con unha boa parcela de seus fillos, coa intención de
facer unhas economías ó mesmo tempo en que axudaban no
desenrolo das terras que os habían recibido como fillos
adoptivos.
Thaynara, que tamén non
coñecera o avó paterno e aínda non tivera a
oportunidade de coñecer o pai por estar e haber vivido a mor
parte de súa vida na emigración; estaba sempre
preguntando á nai: ¿por que o avó, agora meu pai e
outras persoas da familia tiveran que escoller ese camiño da
emigración? Un camiño tan penoso e angustiante por
obrigalos a vivir uns lonxe dos outros. Ela estaba acostumada en
dividir toda esa angustia, cando conversaba con as amigas sobre ese
asunto, pois, algunhas delas estaban nunha situación semellante
ou peor do que a súa, con respecto ós familiares na
emigración.
Unha de súas amigas, a
Dominica, un pouco maior que ela e, como xa tiña máis
algún coñecemento sobre a vida de moitos parentes e
veciños na emigración, procuraba explicar un pouco da
vida deses sacrificados e heroes galegos por terras americanas. Entre
outras cousas, contáballe ela:
Ollen, miñas ben
queridas amigas, a pesar de tódolos problemas que carrexa a
emigración, para todos, tanto para os emigrantes como para
súas familias, vostedes deberían de ter moito orgullo
deses intrépidos emigrantes españois. Eles tiveran que
sair de nosas aldeas, deixando as familias e súa pequena comarca
da Terra de Montes, tan pobres de recursos como ricos en xuventude para
enfrentar novas terras e unha nova vida, sen outras armas que a
súa honestidade e coraxe para o traballo. Con esas
ferramentas, se non alargaran o mundo como o habían feito seus
antepasados, axudaron moito no desenrolo dos países que os
recibiron.
Algúns construiron novas
familias, deron prosperidade e desenvolvemento á sociedade na
cal se integraron. Outros, ademais de iso, con súas
economías e dentro do posible, axudaron nas mellorías de
nosos poboados sempre que podían volver, para rever ou visitar a
familia inclusive darlle unha formación cultural e educacional
ós seus fillos para que puidesen ter o mesmo nível
cultural como os de outras rexións da España. Por iso,
non deben pensar tan soamente no punto de vista negativo de todo iso da
emigración.
Continuou a Dominica:
Pero, a maior grandiosidade
deses emigrantes, tal vez teña sido a fundación de
asociacións lonxe de súa terra, con a intención de
manter viva súa cultura e os seus costumes moi arraigados
destas aldeas galegas, Esas asociacións ó mesmo tempo que
servían para xuntalos, facían o papel de verdadeiras
embaixadas de España. Alí, xuntos,
poderían minimizar a saudade da familia, da noiva e da terrinha
que os vira nacer. Querían continuar ouvindo aquel son
melancólico dos acordes da gaita de fol galega nas
procesións de unha romaría, de unha festa de
acordeón ou de pandeiretas en un pequeno salón ou en unha
eira de súa aldea, ás veces, ata nas palleiras.
Eles sentían a necesidade
de vivir e recordar as tradicións da terriña galega,
mesmo que fose nun pequeno recuncho. Sentir a convivencia fraterna de
tódolos emigrantes, o calor que saía das vellas lareiras
das casas simples de pedra de súas aldeas.
Diana, que ata entón
había escoitado atentamente á amiga de máis idade
e encoraxada pola emoción do que había escoitado,
recordouse dalgunhas historias que lle había contado un
tío que tamén xa sufrira bastante na emigración.
Díxolles ela:
Ben, xa que vós estades
tan interesadas en coñecer un pouco de nosos parentes e
veciños que tiveron que sair polo mundo afóra buscando
días mellores, eu sei dalgunhas cousas que meu tío me ten
contado, principalmente do que viviu e aprendeu cando tamén
estivo, como emigrante, en varios lugares do Brasil. Naquel gran
país acolledor, algúns estados da federación
brasileira merecen un destaque; polo aspecto pioneiro e pola cantidade
de emigrantes españois que se sobresairon con bastante
sacrificio, porén, con coraxe e desprendimento en varias
actividades: no social, cultural e recreativa.
Segundo el conta, dos grupos de
emigrantes, que, por motivos aínda pouco coñecidos e
moitas veces procedentes ata de unha mesma comarca, creaban mecanismos
propios de sobre vivencia. Tal vez teñan sido eses mecanismos de
unión entre eles e traballar en actividades afins, que os
levou a pensar mellor no colectivo e así,
poder axudarse uns aos outros con máis probabilidade e conseguir
vencer con máis seguridade. Creo que foi así no
México e en outros paises. Porén, en algúns
lugares, esa tipo de axuda xa existia hai moito tempo. Por exemplo: en
Salvador (Bahía), a mor parte dos primeros emigrantes que
chegaron alí, procuraron traballar no comercio, principalmente
no comercio de alimentos.
No Rio de Janeiro, esas actividades foron centradas na área de
servicios ou no comercio hoteleiro... En São Paulo, tal vez
teña sido o estado onde, inicialmente, moitos emigrantes
traballaron nas facendas de café, moi poucos en outras
actividades. En mediados do século XX, con a chegada en masa de
novos emigrantes, houbo unha tendencia, principalmente, para o traballo
especializado da construcción civil, específicamente no
revestimento de pedra en obras do goberno ou particular.
No estado de São Paulo,
moi poucos se estableceron no comercio ou na industria, soamente,
máis tarde, no final do século XX, é que
algúns se aventuraron nunha área moi descoñecida e
rara para os emigrantes españois, é dicir, se
estabeleceron con escolas de educación, nunha área nobre
e dignificante, porén con moito orgullo, aos poucos, foron se
integrando con moita firmeza e sabeduría. Eses emigrantes, para
noso orgullo, son da nosa querida Terra de Montes?Concello de
Beariz.
Dominica, que tiña un parente vivindo había moitos anos en Minas Gerais e mesmo
sabendo bastante da odisea dos emigrantes, tiña unha
dúbida con relación á emigración nese
estado, por iso, preguntoulles:
¿Vós sabedes como
se deu a emigración española no Estado de Minas Gerais?
¡Ah! Eu xa me olvidaba
diso se ti non me houberas preguntado sobre a emigración en
Minas Gerais, principalmente en Belo Horizonte. A emigración
española na Capital de Minas Gerais, é un capítulo
á parte nos anais da historia contemporánea,
principalmente, porque a mor parte deses emigrantes saiu destas nosas
aldeas.
Ten algunhas cousas moi
interesantes con respecto a esa “cidade xardín”,
como algúns a denominan. Meu tío tamén di ter moi
boas recordacións de súa xuventude nesa Nova Capital de
Minas Gerais. El, ademais de ter vivido en Salvador, Bahía,
tamén residiu en Minas Gerais, pois, como chegou a traballar na
“Rede Ferroviaria Central Brasileira” entre São
Paulo e Belo Horizonte, nas primeras décadas do século
XX, ficou traballando alí algúns anos. E, como
vivía xunto con outros españois nunha mesma
pensión, alí tivo a oportunidade de coñecer a
moitos emigrantes galegos, da Terra de Montes e seus arredores.
Segundo el me contou, a
maioría era procedente dos Concellos de Ourense e de Pontevedra:
Cerdedo, Beariz, Avión, Forcarei, Cotovade, Campo Lameiro e
outros lugares de súas proximidades. Soamente uns poucos, eran
de un lugar alá preto de Ourense que eran veciños de unha
tal Aurelia Fernández Rodríguez e seu esposo que
eran os propietarios da pensión, xunto con máis dous
outros emigrantes galegos Pensão Ramos & Candedo
Como xa comentaches, Dominica, uns ían chamando aos outros cando
había algún traballo que valese a pena, pois, o seu
principal obxectivo era facer algunhas economías a través
do seu suor.
El acredita que, en Minas Gerais, por ser un estado sen porto de mar e pola razón de que,
a mor parte dos emigrantes que naquela época ían chegando
procedían deses estados citados anteriormente. Por iso, non
existen moitos rexistros da emigración española que
poidan comprobar grandes grupos de emigrantes chegando directamente
para ese estado.
A pesar diso, tamén di que
lle contaran os emigrantes alí residentes e, ademais de testigos
aínda vivos naquel intre, tamén había probas
documentales de que en 1896, con a necesidade de man de obra
especializada en construcción da nova capital de Minas Gerais,
máis de tres mil emigrantes españois xa tiñan
pasado polos rexistros de control de man de obra de Belo Horizonte,
alén dos emigrantes de outras nacionalidades: portugueses e
italianos. ..
Ademais do que me contou meu
tío, o señor David Ogando, que tamén viviu moitos
anos con un grupo de traballadores galegos en Belo Horizonte, no comezo
do século XX, ás veces conta algunhas historias vividas
polos emigrantes no final do século XIX, con a
construcción da nova capital de Minas Gerais, Belo Horizonte.
El conta cada historia que fai a
xente chorar: de alegría con algunhas pasaxes positivas de
acontecementos interesantes e, de tristeza polos problemas que tiveron
que pasar para poder sobrevivir. Moitas veces dormían debaixo de
unha cuberta feita de paos e ramos de árbores na mata, á
beira das lliñas de ferrocarril onde traballaban.
Thaynara, despois de ouvir moitas
historias das dúas amigas, tamén lles dixo que
tiña escoitado dalgunas persoas de súa familia, que seu
avó tamén había emigrado para Minas Gerais, xunto
con varios traballadores especializados, para traballar na
construcción desa nova capital. Iso proporcionou a oportunidade
para que alí chegase máis outro grupo de emigrantes de
España, a maior parte eran das verdes terras galegas–Terra de Montes e seus arredores.
Sí, sí, Thaynara, o que meu tío me dixo, é
máis o menos iso que ti acabas de comentar. Os traballos da
construcción esixían coñecedores do traballo da
pedra e da madeira: canteiros e carpinteiros eran os obreiros
máis valorizados. Os galegos son mestres con o trato da pedra,
tratándoa con moito cariño un verdadeiro ritual
ancestral que conlevan eses verdadeiros artistas da cantería, os
canteiros da pedra de granito. El, conta todo iso con bágoas nos
ollos e ó mesmo tempo con orgullo por tamén ter
participado do progreso desa encantada cidade de Belo Horizonte.
A Dominica volveu a realzar a
importancia do pobo da Terra de Montes na área da cultura e,
díxolles: Nós, os galegos, principalmente da Terra de
Montes e seus arredores, tamén tivemos a sorte de ter nesta
comarca un difusor cultural moi importante nunha certa época da
nosa historia. Primeiro a influencia relixiosa e cultural pola
proximidade de Santiago de Compostela e, despois, o gran celeiro
cultural do Mosteiro de Aciveiro, que, se na verdade, os frades
explotaron en principio aos campesiños, máis tarde
enseñáronlle as artes en tódolos sentidos da
palabra.
Tal vez sexa por iso que os
terramonteses teñen unha componente cultural que os leva a
actuar en varias áreas da nova sociedade que os acolleu.
Alén diso, en Belo Horizonte non tivo soamente canteiros e
carpinteiros..., pero, tamén, educadores terramonteses que
actuaron e actuan en varios sectores de destaque na
administración e na educación da nova capital de Minas
Gerais.