BVG     Atrás    Índice de Páxinas

     A luz fíxolle moito ben, e foino sacando do seu esmorecemento.
     Anque o fería nos ollos a luz confortábao, pois que lle permitía enxergar aquel recuncho, o de sempre, desconchado pola humidade entre o armario e mailo teito. Aquelo éralle de abondo, e deixou cae-las pálpebras cun suspiro aliviadoiro.
     Por fin estaba fóra do hospital, agora si. E coidadiño que alí non estaba mal, pero está mellor aquí na casa, deitado na súa cama e ben acochado. A quen se lle diga que tiña frío no hospital, estando como están neste tempo, na forza do verán...
     Era un frío dentreiro, que aló adentro ata os ósos lle doían de frío. Un frío por demais cruel; un frío agudo que o acoitelaba todo, tanto no corpo coma na alma. Un frío que comezou a sentir cando chegou a ter conciencia de que estaban no Santiago. Non no mes de Santiago senón mesmo no seu día, vintecinco de Xullo. Cantos anos van alá, sesenta e cinco anos, e aínda semella que todo é cousa de onte, ou de antonte, ou todo máis do mes pasado...
     Foi entón cando, aínda por riba do esmorecido que estaba, empezou a adoecer co frío, que o sentía día e noite e non lle daba quecido o corpo. E deu na teima de que o sacasen do hospital, que non quería morrer alí, que el ten a súa casa e quere deitar nela o seu derradeiro alento. Nunca tal se lle acordara, que no hospital estaba ben atendido, pero el quería estar no seu. Iso foi o que pediu e reclamou, e insistiu, e suplicou, xa non con falas, que voz non tiña, pero con acenos abondo expresivos, que Laura ben entendeu o que lle estaba a pedir...
     Atopábase na súa habitación, agora si, e restáballe non máis ca poñerse en paz consigo, disposto xa para un bo pasamento. Non sabe o tempo que leva aquí, pero por fin sacárano do hospital. Por fin deixárono vir morrer á casa, aquí en Catabois, cerquiña do camposanto ferrolán. Tan preto está, a tan pouco andar, que non será preciso coche ningún, pois que ben chegan para levalo os dous xenros e mais un par de veciños.
     Antón sentiuse ficar nunha paz provisoria, e non se resistiu a voltar aló abaixo, boiando de novo na confusa escuridade daquel abismo sen beiras nin fondo, onde adoitaba estar decote estes días, cougo e moi ben medicado, á espera do pasamento.
     Sempre agardando; sempre á espera dun paso. Incluso agora, no remate da vida.
     Esperando a pasar ou na pasaxe mesma, tanto a bordo coma no fondo do dique.
     Ou naquela longa andaina dende unha porta á outra...
     Aquel camiñar horrible que aínda hoxe non dá acabado...
     Nos comezos daquel verán recibira por fin os galóns de Cabo. Xa era Cabo de Mar no cruceiro "Almirante Cervera". Sorprendeuno alí no mes de Santiago o golpe de man dos mandos militares que tentaban de se sublevar, e xa de contado a sublevación mesma, que axiña se convertiu nunha guerra sanguiñenta, incriblemente cruel. Nos eidos do Arsenal houbo unha gran confusión, espantosa por veces, ata que a situación foi decantándose de por si. Estableceuse despois unha loita encarnizada, con todo o asaño do mundo, entre as unidades sublevadas e as que ficaron no seu, na fidelidade á república. O cuartel de brigadas, onde el fixera a instrucción había moito, chegou a estar sitiado por todas partes e dende alí se cruzaban intensos tiroteos cos edificios veciños, todos en poder dos rebeldes.
     Trescentos cincuenta homes eran os que había a bordo, e iso que estaba o barco en reparación. Trescentos cincuenta eran en principio, que despois houbo máis, cando se lles foron meter alí aqueles operarios da Constructora. Unha manchea de obreiros, que non eran poucos, ben acollidos polo Comandante.
     O Comandante tiña trato de Usía, pois que era nada menos que Capitán de Navío. Entre o pobo ferrolán moito prestixio tiña ese home, Don Juan Sandalio Sánchez Ferragut. Por iso os obreiros viñeron acobillarse onda el, que ben sabían quen era. Era o máis republicano de tódolos mandos, por iso foron meterse alí en procura de amparo e en demanda de armas.
     O Segundo xa era outra cousa, un cabrón coma case tódolos oficiais. Capitán de Fragata Don... Non; non lembra o nome, anque nestes días moito se lle avivou a memoria. ¡Si, menos mal! Antón respira a fondo, todo o a fondo que pode co seu pulmón desfeito por unha vida de fumador. El sente un algo de alivio por ter lembrado de novo aquel nome aborrecido: Don Francisco Vázquez de Castro y Díaz de la Cortina. Un home do máis ruín; un fascista adoecido. Se polo Segundo fose teríase fusilado a moitos mariñeiros, a media dotación polo menos, cando se deu a bordo aquela protesta algareira contra a obrigada intervención na revolta de Asturias, un par de anos antes.
     Fusilando seica estaban agora no "Casado", que non deixan de oírse descargas por unha banda e pola outra. No transporte carboeiro "Contramaestre Casado" ten Antón un veciño de Canido de toda a vida, criados porta con porta, Ernesto Espiñeira, ascendido canda el a Cabo Segundo Electricista, e arestora non sabe se está vivo ou morto, con todo o tiroteo que alí hai.
     E outro tanto acontece no "España", no "Xauen", no "Velasco"...
     Non; no "Velasco" non, que alí xa rematou todo e está agora en poder dos rebeldes.
     O gardacostas "Xauen" fíxose á mar sen permiso de saída. Dende o control da Punta do Martelo mandáronlle dar volta, pero non fixo caso.
     No "España" hai un batifondo que non dá acabado, dominado o barco quer por uns quer polos outros. Quen sabe o que pasa alí. Cousa máis endiañada...
     A bordo do "Cervera" a situación era moi semellante no que atingue á confusión, pero no aquel da loita era moito peor, atacado o barco por todas partes. Antón non daba entendido por que lles disparaban, nin tampouco o porqué de ter que disparar el.
     Incluso entre os mandos a cousa estaba moi enguedellada e non se aclaraban, pois que todos eran a dar ordes e contraordes, veña para acó e veña para acolá, e ninguén sabía por onde andaba. Ata que por fin foron arrestados un lote deles, seica a maior parte dos oficiais, que foron desarmados polos seus inferiores e pechados aló embaixo, onde non puidesen facer mal.
     Pero houbo algo máis, que nos primeiros momentos non se dera sabido: o Segundo Comandante estaba ferido, díxose nun principio. Estaba morto, díxose despois. E logo foise sabendo algo máis, espallándose as novas por toda a tripulación ata saberse por fin que o Segundo morrera cunha bala nos miolos, disparada polo visto moito a carón da cabeza. Morto pola propia man, dicían uns; axustizado, executado, matado coma un can doente que tal era a fin que merecía, dicían outros.
     O Comandante, Don Juan Sandalio Sánchez Ferragut, dirixiulle unhas palabras á tripulación dicindo que os inimigos do goberno legalmente constituído, viñan sendo de certo inimigos da república, do pobo e da patria. O Comandante arrepuxérase na contra do Almirante xa dende un principio, e impúxose logo a outros xefes coma él. Tíñaos ben postos o Comandante, dicíao todo o mundo. Disque non había outro coma el. Moita boa sona tiña en todas partes Sánchez Ferragut.
     De súpeto apareceu baixando do ceo un avión claramente belixerante, o que foi causa de máis sorpresa que alarma entre a xente do "Cervera". Alguén o identificou axiña coma un dos hidros da base naval de Marín. O avión realizou varias pasadas ameazantes sobre o barco, chegando a lanzar algún aparello explosivo que cando moito tería causado baixas entre os sitiadores, xa que en nada afectou ós sitiados. De todos modos a confusión era tanta que a bordo ninguén se decidiu a da-la orde de abrir fogo contra o hidro, pois que non se sabía de certo a prol de que lado estaba operando, podendo seren víctima os aviadores dos mesmos erros de apreciación que se estaban a dar en terra.
     Verdadeiramente era ben difícil, a tódolos niveis, determinar con acerto cales eran os lindeiros dos campos contrarios.
     O "Cervera" estaba en dique, en seco, e con todo o potente que era atopábase como eivado naquela situación, imposibilitado de moverse ou de emprega-la súa forza. Xa nun primeiro momento tiveran que valerlles a un grupo de obreiros do estaleiro, que se opoñían ós sublevados e que finalmente viñeron acubillarse a bordo. As condicións alí fixéronse moi penosas, con tódolos servicios de terra cortados.
     Antón, que coñecía ben as fortes sacudidas do buque cando disparaba a artillería nas prácticas de tiro, coidou que se esmendrellaba o barco todo, de proa a popa, cando os canóns comezaron a facer fogo nas condicións en que se atopaban. Aquelo convertiuse nun verdadeiro inferno, co barco en seco renxendo por tódalas planchas e cuadernas, co casco enteiro facendo como insegura caixa de resonancia daquelas témeras percusións. O estrondo arrepiante dos estoupidos viña seguido do crepitar ameazante das estructuras, bourando todo xunto nos oídos e no corpo de tal xeito, que semellaba esmagar a un baixo o tronar das pezas de groso calibre.
     Facer uso da artillería nesas condicións era unha enorme barbaridade, pero deu bo resultado como último recurso. Así poideron facer calar axiña ó destructor "Velasco", que os estaba bombardeando impunemente coas súas modestas pezas.
     Seguiron disparando despois contra os niños de ametralladoras que, dende os puntos máis fortificados do Arsenal, hostilizaban decote ó barco varrendo con metralla a cuberta e facéndolles moitas baixas. Chegaron a esnaquizar varios destes emprazamentos, pero os rebeldes eran xa donos de tódalas instalacións militares, da cidade e mais do mesmo Arsenal. Amais do "Cervera" resistíase soamente o acoirazado "España", no que mandaban os mariñeiros, pero pouca era a súa forza pois que estaba en gran parte desmantelado no medio dunha reparación xeral.
     A situación dos tripulantes do "Cervera", da xente toda sitiada a bordo, facíase a cada hora máis angustiosa. Tentaron de mil maneiras abri-las válvulas do dique para poñe-lo barco a flote, pero non houbo caso. Incluso se mirou de ataca-lo barco-porta que contén as augas de contra o dique, tentando de lle causar un buraco que provocase o asulagamento, aínda por violenta que fose a entrada das augas... Pero non había nada que facer, pois que estaban tomados os arredores do dique ata ben preto do barco, aproveitando os rebeldes o ángulo morto de tiro, onde as pezas artilleiras xa non tiñan valimento.
     Unha noite, por fin, púxose bandeira branca no mastro, ben visible e rechamante ó que foi abrindo o día. A iniciativa tiña unha grande importancia: velaí que se estaba a pedir parlamento. O Comandante consentiu en parlamentar cos facciosos, e ó remate acordou de se rendi-lo barco perante as forzas rebeldes baixo unha única condición: que os mandos sublevados lle desen garantías de respecta-la vida de todos, absolutamente todos, os homes que se atopaban a bordo.
     Mentres corrían as horas estipuladas para o alto o fogo, Antón agardaba ilusionado pola resposta, pero outros había que non se conformaban, manifestándose apaixonados partidarios de seguir loitando, fose como fose.
     Mais finalmente incluso estes acougaron o seu ardor combativo, vista a nobre actitude dos sitiadores e os convincentes termos da resposta, cabaleirosa e amable: as chamadas Forzas Nacionais mandaban un saúdo ós seus camaradas de sempre e ocasionais inimigos, doéndose da situación que os enfrontaba e invitándoos a depoñe-las armas. Prestábase testemuño da súa bravura, recoñecíaselle-lo mérito, e, dende logo, garantíaselles unha total asistencia sanitaria e de todo tipo, respectándoselles cabalmente non só a vida de todos senón asemade a dignidade persoal de cada un.
     O seu pobre corazón, doído e sen forzas, aínda se conmove de gozo ó revivi-lo grande alivio daquel momento. Aquel ou este momento, tanto ten, que para nada semella teren pasado sesenta e cinco anos.
     Antón sentiuse enchoído de emoción cando oíu aquela mensaxe tan fraterna dos sublevados. El non arelaba outra cousa, e coma el moitos, que rematar de vez con aquel pesadelo horrible que levaban aturando días e días. E velaí tiñan a man aberta, a nobre man tendida cara a eles por parte do inimigo.
     Do que chamaban inimigo, que xa non o era tanto. Un inimigo que se amosaba disposto a perdoar ós rebeldes. Anque iso é unha cousa... Iso é o que el non entende en ningún dos dous momentos críticos que está a vivir a un tempo: aquel e mais este. Porque, non se sabe por que endiañado enguedello verbal nas falas da xente, viña resultando agora que os rebeldes eran eles, os que estaban a bordo en defensa da república. Se rebeldes eran uns, rebeldes eran os outros, polo visto, pois que incluso o Contralmirante Azarola foi tratado de tal, e logo foi fusilado polo mesmo, por rebelde. Resulta así que o comandante do Arsenal foi tratado de rebelde mesmo por non querer selo.
     Nin o demo entende o encerellado da cousa, pero era así.
     A rendición entrou en vigor ó esgotarse o tempo do alto o fogo.
     Os oficiais arrestados, pechados abaixo, foron os primeiros en abandona-lo buque. Ían subindo a cuberta un após do outro, esbarando nas escadas e batendo en cáncamos e mamparos, por causa da emoción e dos nervios. Saían radiantes polo seu triunfo, pero calados e coa vista baixa, facendo por non amosa-la súa ledicia. Recibíanos en terra os seus conxéneres, que lles ían dando apertas e palmadas no lombo con grande efusión, e de contado eran levados á Escola de Mecánicos, alí a poucos pasos.
     O enorme foxo do dique atopábase agora gardado por soldados de artillería na parte de terra, e de infantería de mariña polo peirao e sobre o barco-porta. Todos a tres pasos un do outro e armados de fusís, coma quen fai de sentinela. A bordo, Antón procuraba mirar a través dos portillos, onde se amoreaban os homes observando os arredores e facendo comentarios en voz baixa. As súas facianas non amosaban receo ningún e moito menos medo, pero víanse desconcertados, con ansia ou curiosidade por sabe-lo que ía ser deles.
     Por fin apareceu unha sección de infantería de mariña que se despregou en abano, facendo un arco a poucos metros do portalón, como para render honores. Unha ducia de suboficiais mecánicos fixeron alí unha dobre ringleira, de cara uns ós outros, formando entre eles un corredor. Dun fato de xefes e oficiais que observaban todo dende a Escola de Mecánicos, adiantáronse cara ó dique un capitán de corbeta e un tenente de navío. Este, facendo uso dunha buguina, faloulles ós do "Cervera" dicindo que fosen saíndo en grupos de cinco, cada vez que oísen o asubiote do contramestre que os iría chamando.
     Os primeiros cinco homes tiveron que pasar un detrás do outro por entre os suboficiais, que os ían mirando e cacheando, e os rexistraban a fondo cando lles parecía. Os desembarcados foron dar ó arco que formaban os infantes, que chegaban mesmo á beira do dique, e mandáronos baixar alí, ó fondo de todo. Ninguén levaba armas nin cousa que o semellase, polo que os asubíos foron indo máis seguidos e ía medrando asemade o número de homes no fondo do dique, vixiados polos moitos soldados que os gardaban.
     Arredor de tres horas durou a procesión de homes esgotados e sedentos, que ían pasando dun ámbito atafegado, quentorento e abafante, a outro agradablemente fresco; de estar dentro do barco a ficar debaixo del. O Comandante foi o derradeiro dos que saíron polo seu pé, deixando soamente a bordo, amais dos mortos, ós feridos impedidos de moverse.
     Seguidamente embarcou o oficial, os suboficiais, e maila sección enteira de infantería de mariña.
     

© 2006 Biblioteca Virtual Galega