Eses
xovens andregos, foron pasando por varios campamentos de exilados
políticos ou peregrinando a través de varios países de Europa e,
principalmente, da América Latina, na condición de exilados políticos
"precavidos". Foi así que o Madruga e máis algúns
compañeiros con obxectivos e situacións semellantes, comezaran a
entender a diferencia entre a realidade, a fantasía e os soños de
xovens andaregos e idealistas, sobre o tipo de goberno que gostarían de
ter en seu país de orixe. Na súa mente —o país ideal onde ninguén
tivese que pagar o "pato"— pola negligencia ou uso do poder
para proxectos persoais dos gobernantes e políticos inescrupulosos,
como mormente ocorre.
Por un longo periodo no exilio, vendo e vivindo a mesmísima vida
paupérrima de un pobo sen moita liberdade de movementos, para poderse
manifestar sobre o seu sufrimento e súas expectativas de vida, foron
acumulando moitas dúbidas, esperanzas e ó mesmo tempo, un pouco de
temor canto á súa maneira de axir e de pensar. Certo día, o Madruga,
despois de ollar para un de seus compañeiros e fiel escudeiro da viaxe,
preguntoulle:
—¿Será que valeu a pena loitar na nosa Terra, contra a prepotencia de
algúns detentores do poder— por un futuro máis promisor para nós e
nosos conterráneos— onde houbese menos diferencias sociais, e as
persoas puidesen sobrevivir con un pouco máis de dignidade? Ao
emprender esta viaxe inusitada e chea de aventuras pola Europa e por
este continente latino-americano, que, a pesar de unha lingua e culturas
semellantes, é todo cheo de contrastes e trampas que nos sorprenden a
toda hora, nestas nosas viaxes un pouco quixotescas.
Eles viaxaban como se fosen dous andaregos despreocupados coas súas
aparencias persoais e, por pequenas temporadas, exercían algunhas
actividades para axudar no custeo de seus proxectos políticos, pois, a
axuda que recebían como exilados políticos, era insuficiente para as
súas investigacións bastante significativas que pretendían facer no
campo da política social destes países, que tiñan políticas
identicas ás do seu país de orixe. Na verdade, eran países en
desenvolvemento que, mormente, tiñan os mesmos problemas, as mesmas
necesidades e posibilidades para resolvelos.
O Pío, que era o nome do fiel escudeiro, era bastante comedido en
pensamentos e súas actitudes, despois de pensar un pouco antes de poder
responder ó mestre Madruga, a pesar de que na verdade —eran dous
aprendices de feiticeiro, díxolle el:
—Olla Madruga, alá no lugar onde eu nacin, hai un adaxio popular que
di; "o pobo dá un boi para non se meter nunha pelexa, pero, ofrece
un rebaño deles para non sair se nela tivera entrado".
—¿Bo, e daí? Preguntoulle de novo o Madruga.
O Pío tiña un xeitiño medio atontado, pero, iso só nas aparencias,
pois, era máis perspicaz do que o xefe imaxinaba, mesmo así, el
procurou tirar dúbidas das súas propias metáforas anteriores con
outras non menos sarcásticas e acrescentou con unha pregunta:
—¿Nós, xeralmente, non ficamos na chuvia ou no sol?
—Si, si. Iso é óbvio Pío, cando non fai sol é posibel estar
chovendo.
—Entón, ti concordas comigo que se estamos na chuvia é para nos
mollar. ¿É ou non é? Así sendo, como o noso traballo non é apenas
sobrevivir, pero tamén observar e entender, deica onde sexa posibel
axudar a estes pobres pobos irmáns, a loitaren por unha vida melhor a
través de seus xefes. Afinal de contas, ¿non foi iso que fixeran, na
súa época, moitos líderes latino-americanos? Nós só non podemos
seguir aqueles verdadeiros líderes ó pé da letra, pois, son épocas e
situacións diferentes.
—¿A que tipo de líderes ti estás a referirte, Pío?
—Eu non estou falando dos falsos defensores do pobo ou dos
"pequenos caudillos" bastante idiotas, a pesar de tendencias
sanguinarias deses facinerosos que algúns países da Europa e a
América Latina están saturados. Eu refírome ós líderes auténticos,
non apenas ós de tendencias filosóficas esfarrapadas que moitas veces
nen saben onde ten as narices que, mesmo con boas intencións, preferen
engañar ó pobo e a si propios con un xogo de palabras entrenadas e de
efeito político demagóxico.
—Olla Madruga, eu, ás veces, penso as cousas con demasiada
profundidade e, iso pode dificultar a súa interpretación nas respostas
que procuro darche. Espero que ti teñas entendido o meu punto de vista
en relación á túa pregunta. Ti sabes que eu só quero axudar sen
pretender interferir no teu proxecto político-social que estás a
tentar escribir para levar á nosa terra, por medio do compañeiro
Muras, onde pretendes difundir os teus ideais a través da literatura e
do teatro. Pero, lembrate dalgúns episódios vistos en nosas viaxes por
varios países da América. Procura reflectir sobre eles.
—Mira, Pío, eu lémbrome do que pasamos en Cuba, en "San Juan de
las Lamas" e outros lugares bastante enigmáticos, pois, só
pudemos ver o superficial de tanta promiscuidade imperialista imposta
polos "yankófolus" ou aprendices de "yankofolismo".
Ti que és un bo observador, tamén poderías enumerar algúns feitos
dos máis importantes pra nós. ¿Podes?
—Si home si. É claro que si.
Pero antes diso, recórdaste que nós tamén aprendemos algunha cousa
sobre eses problemas usurpadores da cidadanía cando visitamos a
Estación Naval Americana de Caimanera —na provincia de Guantánamo.
Pero, a pesar de que a recorremos por fóra e por dentro, ficaran moitas
dúbidas no aire. ¿O que ti me dis a respecto, Madruga?
—Pra che responder de verdade, o que eu percibín alí foi un estado
dentro de outro. Nove veces noves fóra, sobraron apenas os descamisados
nativos de participar das riquezas do subsolo patrio americano.
—Foi iso mesmo o que eu tamén me decatei, Madruga, e pregúntoche:
¿Será que esa bravata de que a América é para os americanos é
verdadeira?
—Lóxico meu caro Pío, esa metáfora está na cara. ¿Non son os
americanos os que aínda están mandando alá dentro de Cuba? ¿Non son
eles que fican co melhor anaco do biscoito resultante dos ingredientes
cubanos?
—Si. Iso é certo, pero, nese caso, ¿o que realmente sobra pros
cubanos, eles tamén non son americanos da América Latina?
—Eu sei compañeiro, non é moi fácil de engolir esa metáfora
yankófila, pero, situacións semellantes nós puidemos ver nas nosas
andanzas quixotescas na mor parte do continente latino-americano, non
confundir con a América dos yankis, ou mellor dito, a América da
"yankofobía —Yes, yes.ok.bye, bye." ¿Ti entendes o meu
punto de vista, non é Pío?
O Pío rañou a cabeza e, de repente, estoupou nun grito de rabia.
—¿Será que eu estou ficando un idiota? Afinal de contas, situacións
moi parecidas estaban alí ben preto da nosa nariz: Canal do Panamá,
México, Nicaragua, Colombia, Puerto Rico, Chile e Venezuela..., onde
existen intereses específicos do subsolo —cobre, salitre, petróleo,
azucre...
Todo iso fora percibido nas entreliñas polo "idiota" do Pío
en cada día nas súas viaxes e nos resbalóns dos novos compañeiros
presumidos de filósofos e sociólogos que viaxaban en súa compañía
medio camuflados, onde o principal diálogo con algúns deles era un
sarcástico e verdadeiro monólogo; case sempre o mesmo: bye, bye, yes,
mister, okey.
Durante algún tempo, Madruga parecía ser todo ouvidos, ata o punto de
que, en algúns momentos, o Pío tiña a sensación de estar a velo
medio desarticulado e calado, daba a impresión de estar falando solo.
Foi aí que comezou a desconfiar de que, na verdade, ás veces, facía o
papel de idiota e, preguntoulle:
—¿Será que eu estou nun deserto falando só pra min?
—Non Pío, ti tes toda a razón de pensar desa maneira, pero, eu
gostaría de ser ouvido para che mostrar que estaba atento á túa
exposición en relación á "yankofobía", é dicir, a poeira
de acentos e tremeliques de frases soltas que deixaron un rastro de
tempestades e moito lodo por todos os camiños posíbles con seus
tentáculos envolventes. ¿Ti non concordas comigo, compañeiro?
—Con certeza. Estou de pleno acordo, a pesar de que todo iso é o que
foi visto superficialmente. ¿E o demais escondido como fica? Entre
outras cousas bastante interesantes, ¿ti lembraste da Finca de San
Pedro Alejandro, onde chegamos a poñer as mans en algúns barrotes da
cama que foi de Simón Bolívar, na cal morreu xunto con moitos dos seus
soños de liberdade para a América Latina? Bolívar, como um verdadeiro
lider soñaba con unha Colombia diferente da que nós coñecemos hoxe,
¿non é? "La Gran Colombia" que, alén da propia Colombia de
hoxe, facían parte dese rico territorio, a Venezuela, Ecuador e
Panamá.
—Despois de expulsar os españois, por influencia e axuda do
"grande irmao" do norte —EUA— que tiña escusos e dubios
intereses —canto máis puidese dividir mellor— así, a caza sería
máis fácil de "engolir" posteriormente. A Colombia de entón
se transformou na Colombia de hoxe, do mesmo modo que aconteceu con a
mor parte das outras Colombias da América Latina. Simón Bolívar,
antes de morrer, vendo que parte de seu soño non puidera ser realizado,
profetizou:
"A América Latina será ingobernabel encanto a mao forte e
egoísta do medio irmao do norte continuar a nos chupar e esmagar".
O Madruga voltou a interferir para acrescentar máis algúns detalles
vistos en súas viaxes e, continuo:
—¿Ti recórdaste do vale de Anahuac, nas minas de cobre chilenas?
Yankófolo o azucre cubano, o algodón perúano, o petróleo
venezuelano. Todo iso, son factos incontestables e ó mesmo tempo
deprimentes. Dende "el Callao", tamén contemplamos as augas
onde submerxíu o imperio centenario e en Popotla; percibimos as bágoas
de Hernán Cortés —na lexendaria "Noche Triste". En Lima
pisamos nas pedras que recibiron as últimas gotas de sangue de
Francisco Pizarro.
Sobre todo iso, tanto o Madruga como o Pío, tiñan moitos puntos
conclusivos, isto é, en comun, a pesar de súas notadas diferencias
político-sociais e filosóficas, principalmente no que pretendían
implantar, cando fose posibel, ó voltar do "exílio" á súa
terra nadal, é dicir, no país ideal, onde ninguén mais tivese que
deixar a súa terra, súa família e non continuar a pagar o
"pato" por erros dos políticos e malos governantes.
Nun encontro de varios exilados políticos, para discutir estratexias de
combate á falta de políticas sociais e a represión en seu país, o
Madruga encontrou máis un aliado para súas pretendidas mudanzas na
futura República de "Patópolis", como cariñosamente eles se
referían ás imposicións da estructura anacronica e represiva de seu
país de orixe, onde, só os máis pobres pagaban o "pato".
O Muras era ese máis novo mosqueteiro de ordens e se encaixaba moi ben
nos ideais un pouco tempestivos do Madruga. De agora en diante, el
sería o fiel da balanza entre o Pío e o Madruga.
O Muras, que xa tiña viaxado por varios países da Europa, el sería un
instrumento eficaz e eficiente nas pretensións do "grande
xefe" para poder semear, en súa terra nadal, un pouco das sementes
que colectaron en tódalas as súas peregrinacións como exilados
políticos. O Madruga sabía explorar, cando necesario, as diferencias
filosóficas de seus compañeiros de tódalas horas. Ó mesmo tempo, o
Pío tiña practicamente un camiño libre na súa terra nadal e, na
realidade, pretendía voltar tan pronto tivese a primeira oportunidade,
de tal maneira que puidese continuar a ser útil á causa oposicionista,
para que días mellores viñesen ó encontro de tódolos os cidadáns da
tan soñada "República de Patópolis".
—A pesar de todo, o Pío sempre estaba intentando ouvir os proxectos
discutidos polos compañeiros e todo que se relacionase con o ben estar
de seus conterráneos. A súa humildade dáballe a vantaxe de poder
ouvir e participar da maioría das decisións tomadas, tanto no exterior
como dentro do seu país, inclusive dos grupos que actuaban
politicamente na clandestinidade, nos cais, el tiña moitos coñecidos
de infancia en quen podería confiar plenamente.
O Madruga estaba moi preocupado en terminar súa obra literaria sobre a
revolución das masas oprimidas polas dictaduras; tanto de esquerda como
de dereita ou, ata por algunhas supostas democracias. As súas ideas
sobre a concepción dese tipo de sociedades, principalmente na América
Latina, Europa e en algúns outros países chamados de terceiro mundo,
eran bastante abstratas e, en algúns casos, pouco consistentes para
poder seren aplicadas na realidade. Asimesmo , eran esas ideas que se
algún día fose posibel, non hesitaría dúas veces en aplicalas no seu
futuro país ideal: ? "A República de Patópolis".
O Muras, xa era un vello coñecido de varias compañías de teatro que
actuaban tanto na cidade como no interior, en Patópolis, non só como
director, pero tamén actuando de actor sempre que fose necesaria a súa
participación. Ese xogo de cintura, poñíao en puntos estrataxicos da
maior importancia entre os compañeiros que actuaban dentro do país, a
pesar de el tiña unha participación bastante discreta no medio
político. Na verdade, ele actuava como un elo entre as varias células
oposicionistas ó Goberno de "Patópolis".
Era necesario que o comando opositor puidese ter persoas menos
envolvidas con grupos activistas, é dicir, menos actuantes ou
actuación en dúas mans, cando menos, aparentemente. El trouxo outro
compañeiro a fin de xuntarse ó Madruga, no exílio, así, podería
axudalo en súas tarefas literarias e ó mesmo tempo, afastalo da mira
da represión en seu país, en "Patópolis", cando menos por
uns tempos.
A volta de Pío, á terra nadal, xa estaba sendo negociada por un grupo
menos radical dos activistas da oposición. Na verdade, nada existía
que o incriminase seriamente nos arquivos do servicio de intelixencia
militar e captura, o SINCA. El saiu do país envolvido pelo Madruga,
para servirlle de escudo protector, pois, o consideraba bastante
confiabel como compañeiro para as actividades políticas que pretendía
desenrolar, fóra e dentro do seu país. Por outro lado, o Pío, estaba
sendo incentivado por grupos activistas a volver para asumir un posibel
cargo na administración de unha cidade do interior, nun pequeno poboado
onde vían posibilidades de se infiltrar no goberno a través dele. Ten
un adaxio que di: "se non podes vencer o teu inimigo, xúntate a el
para conseguir o teu intento".
O propio Muras, que tamén tiña camiño libre entre a maioría
oposicionista moderada, xa deixara as cousas ben encamiñadas para que o
Pío ou un outro membro do grupo, o Foucellas, coñecido tamén polo bo
"xogo de cintura" con persoas ligadas ó goberno imposto pola
dictadura. Era notoria a súa actuación para resolver algúns problemas
políticos, nos cais, xeralmente, elementos dos grupos activistas mais
radicais eran chamados a depor perante as autoridades do S.I.M.C.A.
(Servicio de intelixencia militar e captura).
Era a través deses grupos máis moderados e culturalmente máis ben
preparados e liderados polos máis conscientes dos problemas que os
inflixían, que os radicais poderían ter unha canle aberta na
participación da sociedade como un todo, iso, axudávaos na salvagarda
cando algún deles estivese envolvido en problemas políticos
oposicionistas. De cotián, eses elementos moderados eran representados
por intelectuais agrupados en: escritores e actores de un modo xeral ou
cantores, compositores e algúns da clase obreira. Eran eles os únicos
que, naquel exato momento, tiñan máis oportunidade para actuar nas
actividades teatrais: radio, televisión e ás veces, nalgúns comicios
relámpago en festas folclóricas ou nalgunha comemoración nacional e
romerías.
Todos eses movementos tiñan que ser moi ben coordenados e pensados para
non provocar a ira e as garras do SIMCA, pero, sen deixar de remexer no
niño de avésporas ou chuzar a cobra con unha vara longa. Esta era a
táctica desenvolvida polas oposicións aínda bastante desgarradas,
naquel momento político bastante instabel. O Madruga continuaba na súa
peregrinación política e sociolóxica, pois, pretendía terminar o
libro sobre as masas oprimidas, principalmente, no país de Patópolis.
O Muras, como sempre, ía e volvía, mesmo sabendo do perigo de entrar e
saír do país, furtivamente, usando os máis variados disfraces
posibles. El sabía que a censura era implacabel con ese tipo de cultura
socializada bastante politizada e, é claro, sempre chea de sabores
políticos un pouco indixestos.
Como calquera animal, os "Gorilas", sempre que se vían
ameazados en seu hábitat de mando, onde a mor parte era cementado sobre
area movediza, criaban mecanismos implacables a través de leis
inconstitucionais dentro do estado de dereito internacional. Se esas
leis ou actos eran implacables con os opositores dun réxime
autoritario, o Muras e seus seguidores, moitas veces, tamén non
deixaban por menos, procurando, sempre, radicalizar ó extremo, como
consecuencia, era paxariño na xaula en todo canto era lugar que,
despois das asas recortadas, levantar un novo vóo sería case
imposibel.
O Pío, como de cotián, era máis de ouvir do que de falar. El dicía
que moitas veces aprendía máis cos erros dos outros, por iso, estaba
sempre atento para ver e ouvir tódolos detalles que os outros nen
sempre se decataban. E, a pesar de que ás veces tiña medo de ser
ridicularizado, cando abría a boca, tiña máis acertos do que erros en
súas respostas ou opinións. Como o Madruga estaba programando máis
unha viaxe, desta vez, o mensaxeiro sería o Foucellas, pois, xa estaba
sendo aconsellado polo Pío e entrenado polo Muras para substituílo en
actividades fóra de seu coñecemento, cando menos por unha temporada,
el tiña outras tarefas máis arriscadas, alén do seu principal papel
de moderador na resolución dos problemas políticos internos.
O Foucellas, antes de viaxar, pediu unha xuntanza cos compañeiros para
discutir os puntos máis polémicos de súas actividades alá no seu
país. El tería a responsabilidade de substituir, nos bastidores e nos
palcos, un grande e experiente actor, o Muras, pois, ó mesmo tempo en
que representaba, sutilmente, transmitía ás masas a coraxe de loitar
contra seus opresores do SIMCA.
Máis unha vez, o Pío, humildemente, dixo pros "sabios"
compañeiros:
—Ollen, as palabras e os xestos moitas veces quérennos dicir máis do
que podemos escoitar ou enxergar. Vostedes deben continuar a escribir e
representar para o pobo, pero, non se esquezan de que a mellor
literatura, en súas orixes e, ata este exato momento, é aquela que
reflecte o caos social e político en que vive un país ou o mundo en
cada época e, ese reflexo é a dor, o sufrimento e a falta de opcións
para exercer a verdadeira cidadanía. A grande literatura, non é máis
do que a consecuencia da transformación da dor en arte, por medio do
sufrimento colectivo ou persoal. Tanto a arte como a literatura, sempre
afloran nos momentos máis difíceis da vida política e social de un
pobo oprimido e torturado. Concluiu.
O Madruga, desta vez, ficou de boca aberta e bastante pensativo sobre o
que acabara de ouvir do fundo da propia alma, de alguén que tamén
estaba sufrindo distante dos familiares e amigos en seu país de orixe.
O Muras, en vista do que ouvira e diante da expresión de sorpresa do
Madruga, non puido deixar de facer un comentario sobre a tese do Pío,
dicíndolles:
—Na verdade, neste intre, é moi raro ver literatura notadamente con
matices de arcadismo nen almas anxelicais, pero, si, con
características de almas torturadas, corazóns despedazados, espíritos
díabólicos, angustias que exceden a capacidade do ser humano de
soportar a dor e o sufrimento, non só na Europa como na América
Latina, inclusive na "América do bye, bye". que foi onde
vimos moitas persoas desesperadas e convertidas en paupérrimos seres
humanos á marxe de unha sociedade omisa e exploradora dos descamisados.
Foi alá, que vimos barrios estigmatizados cun número elevado de
delincuentes que acumulan os sinais de miseria e degradación humana.
Diante do eloxio dos dous compañeiros, o Pío agradeceulle e ó mesmo
tempo complementou o seu razocinio sobre a miserabilidade que tiñan
visto na terra do "Tio Sam."
Díxolles el:
—É unha vergonza que nun país rico ocorran eses disparates sociais e
económicos, pero, a raiz de todo iso, tal vez estexa na procedencia
deses seres humanos: latinos, africanos, indios, asiáticos, así mesmo,
non podo aceptar que en Nova Iorque da estatua da liberdade, de Walt
Street e da Quinta Avenida ou mesmo en Chicago, Pisttsburgh, existan
esas diferencias sociais.
O Madruga tamén procurou explicar o espanto do Pío e complementando
con relación á terra do Tio Sam.
—Tes razón, compañeiro. É xustamente neses lugares citados por ti,
onde existen barrios que acumulan os máis vergoñosos atentados á
miseria humana. Non pensen vostedes que a miseria existe apenas nos
países denominados de terceiro mundo, ¡non! Iso ocorre, tamén, en
países ricos. A pobreza, nos países de terceiro mundo, nas crises
máis acentuadas, é sofocada por conmemoracións folclóricas, futbol,
carnaval... É aí que os políticos da cara lavada soben ó escenario e
rouban a escena dos verdadeiros heroes nacionales; e non pensem que esa
"gatunaxe" aparece só nos gobernos de réxime duro. Non,
pero, tamén, nas sopostas democracias ou gobernos neoliberais, tal vez
por existir máis liberdade de acción política, é onde os
pseudopolíticos actuan impunemente acubertados polo desumano
corporativismo.
Tanto o Muras como o Madruga, aínda tiñan en súas mentes algunhas
dúbidas a respecto do que o Pío tiña falado. O Foucellas tamén
intentou coller unha beirada sobre o que, de verdade, influencia na
literatura durante determinados periodos na vida literaria dos autores e
personaxes que facen parte desas enigmáticas obras, tanto artísticas
como literarias, por iso, eles voltaran á réplica con o humilde do
Pío.
—Pío, cando ti afirmaches que a literatura é un reflexo das verdades
de un pobo e a consecuencia de unha resposta á verdade tollida no
propio ser humano; o que ti quixeches dicir, na verdade, é que o pobo
canto máis oprimido está, máis intensamente cría mecanismos dentro
de si propio, para externar as súas necesidades e a súa dor. Ó menos
foi o que eu penso ter entendido, concluiu o Foucellas.
—Si, Foucellas, nas entreliñas, o meu pensamento é máis ou menos iso
que ti falaches.
O Madruga, despois de ouvir a todos, de novo, voltou a entrar na
conversa bastante profunda e interesante, explicando máis un pouco do
que tiña entendido e engadindo:
—Eu tamén acredito que, de feito, o día a día das masas en súas
actividades normais, tal vez sea a causa e non o efeito de todas esas
tendencias, mudanzas e influencias bastante significativas nos
indivíduos, principalmente nos países ricos onde é mais caracterizada
e estigmatizada do que nos países pobres, vós non estades dacordo
comigo? Ou quen sabe se, nos países ricos a causa e efeito sexan máis
ultraxantes e máis crueles para calquer aspirante a unha "cadeira
de príncipe" no Congreso nacional ou unha posible escalada, case
imposibel, na esperanza de que un mendigo soñador poida chegar a por a
mao nesas fortunas que, case tódolos cidadáns de calquer país
almexan?
—Diante da dúbida ou, tal vez un pouco de confusión literaria dos
compañeiros, o Pío, coma un bo cidadán de "Patópolis",
ficou un pouco "patota". Pero, como sempre ocorría, alá ben
no fondo da súa inxenuidade e pureza d'alma intentou dar seu concepto
sobre a miseria que asola a mor parte da América Latina - as causas e
efeitos da miserabilidade conxénita enraizada na alma deses pobos,
comezando por un cuestionamento aos propios compañeiros.
—¿Quen naceu antes, o mendigo ou o gobernante?
¿O que apareceu primeiro, o mendigo ou a política, o asasinato, o
roubo ou a "gatunaxe" política?
¿A prostituición, corrupción e a mendicancia non provén da mesma
causa?
O Madruga que estaba terminando de escribir o seu último libro de
socioloxía sobre todos eses problemas existentes, mormente, en seu
pequeno país, tería de repensar algúns conceitos a ese respecto. El
pretendía que fose a súa última obra literaria na condición de
exilado político e, como tantos outros compañeiros de peregrinación
política no exterior e dentro do propio país, diminuir o sufrimento de
seu pobo, se posibel, implantar un "paraíso proletario", como
era defendido por moitos dos inxénuos oposicionistas ó réxime
implantado na "República de Patópolis".
En súas andanzas como exilados políticos, non tiñan visto moitas
mudanzas sociais que realmente merecesen algunha credibilidade absoluta ?apenas, soños de xovens políticos? por iso, como el podería
rexistrar, en seu libro, todas esas dúbidas atrozes que minaban súas
mentes? Asimesmo, aínda ben recentes, eles tiñan en súas memorias de
peregrinación, algúns recordatorios que moi ben poderían ser
implantados en seu país ideal, "Na República de Patópolis".
Como sempre, o Madruga procura recorrer á simplicidade e realidade do
Pío, de vislumbrar as mínimas cousas en seu redor, e volveu a
preguntarlle de novo:
—¿Pío, o que ti poderías me falar a respecto de algunhas
"pequenas cousas" que eu non teña detectado ou percibido por
estes países irmans e acolledores das Américas?
—Mira, meu caro mestre, eu teño algunhas lembranzas de casos de pouca
importancia, pero, tal vez che poidan axudar de algunha maneira en túas
conclusións literarias e, así, ti poder pechar o libro coa chave de
ouro. Por exemplo: fiquei con moita pena daqueles colledores de
plátanos na América Central. Eles traballaban o día inteiro para
recibir apenas unhas faragullas de comida, asimesmo cando as recibían.
Nas colleitas de café no Haiti e en Santo Domingo, nas salitreiras do
Chile en Iquique e en Autufagasta, nas minas de cobre Chiquicamata, na
colleita do algodón perúano, nas minas de estaño da Bolívia. Todo
iso dame repugnancia cando recordo de algúns malpocados que recibían
uns céntimos a máis para badular ós seus "reis".
—¡"Viva o noso rei!
¡Viva o rei do estaño!
¡Viva a República!
¡Viva o rei do petróleo! E ¡Viva o Imperador!"...
O Foucellas que tamén estaba atento ó que se pasaba, preguntoulle:
—¿E nos países da América do Sul, alá non existe pobreza? Con
certeza, alén da pobreza, mormente, a falta de cidadanía,. Ti estás a
pensar que no nordeste brasileiro é todo un mar de rosas ou mesmo en
outras rexións do Brasil e no Paraguai. Alá tamén existen
"reis".
¡Viva o rei do carnaval!
¡Viva o rei da esperteza!
¡Viva o Imperador!
¡Viva o rei do cambio negro! ¡Viva o rei da trama que está provocando
toda esa miserabilidade!!!
—Si meu benquerido Foucellas, claro que eu estou referíndome apenas
ós países que nos recorremos, nos demais, inclusive no nosso pequeno
país, acredito que ata sexan moito peores as condicións das clases
menos favorecidas e, se non fose por toda esa promiscuidade
político-social, nós non estaríamos nesta peregrinación torturadora.
Concordo plenamente contigo. Eses slogans son deprimentes para os
dereitos universais do ser humano. Millóns de famintos por toda a
América Latina e milleiros de analfabetos:
"Fame entre os brancos, negros, indios. A fame non ten cor, raza ou
credo, é iso que eu conseguí recordar, o demais, vostedes viran tanto
canto eu puiden ver e observar".
O Muras, que xa fixera unha viaxe camuflada había pouco tempo, a seu
país, como eles gostaban de chamar, a "República de
Patópolis", segundo eles, alá, os máis miserables, acostumbran a
"pagar o Pato" para que os máis ben afortunados, "os
raxás", os inventores de presupuestos poidan facer viaxes de
turismo ás illas encantadas pagas por tódolos os cidadáns da
República de Patópolis. Este era o nome do país que pretendían
discutir cando chegase a oportunidade de estar en súa terra con
tódolos os dereitos asegurados para tódolos cidadáns, onde ninguén
máis tivese que pagar o "Pato" polo mal que non tiñan feito
nen pola máxica dos gardadores do Tesouro Nacional.
Eses xovens andaregos e idealistas pretendían construir un novo país
onde non houbese máis lugar para a pobreza, represión e diferencias
sociais en función da rexión histórica, cor da pel, raza, credo ou
novas formas de pensar, en fin, onde os dereitos sociais e humanos fosen
respectados, non apenas nos palanques dos feiticeiros de políticos,
pero, no cotidíano de cada cidadán.
Este último libro, escrito debaixo das estrelas do ceo latino
americano, polo Madruga, en colaboración cos seus fieles guerreiros de
peregrinación política e social, non debería ser diferente da propia
historia dos indivíduos, cuxas loitas tiñan sido adicadas ó ben
comun. Como ben afirmou Pío en conversas anteriores; "se estamos
na chuvia é pra nos mollar".
Pero, esta chuvia do Pío non é a chuvia asoladora que apenas pasa co
vento sen mollar a terra, pero, aquela que tanto molla como fai
fructificar as sementes que brotan mudando o rumbo da propia historia de
un pobo para o amañecer dun novo día.
Desvirtuar a finalidade desa literatura escrita en medio de moita dor,
sufrimento e angustia, sería como a negación de si mesmo e, o Madruga
sabía moi ben deica onde podería chegar deslizando coa súa propia
pluma, polas páxinas de seus últimos pasos fóra da súa pequena
república imaxinaria, "A República de Patópolis".
O Pío, apesar de súas conviccións políticas, non era de radicalismos
nen tampouco tiña en súa mente a intención de usar a política como
trampolín para satisfacer a súa vaidade ou vontade porriba dos
descamisados, como xeralmente ocorre con a maioría dos políticos. El,
a pesar da rabia e da dor provocada por percibir moitas inxusticias
cometidas por algúns "caudillos" ou por políticos
inescrupulosos nas chamadas democracias modernas, non mudaría a súa
personalidade. A súa sensatez e equilibrio interior, non lle
permitirían valerse das metáforas ou megalomanía cortante en proveito
propio. Esta convicción do Pío, tal vez fose a súa última
contribuición para que o Madruga puidese concluir a súa obra sobre a
socioloxía, asimesmo, el fixo máis un pedido ao prezado mestre:
—Mira, Madruga, eu gostaría que ti non fixeses excesos da paixón
política coas túas ideas xa bastante inflamables e a túa ansiedade en
ver a obra literaria nas maos de nosos conterráneos. Imaxina que un
obreiro coa ansia de terminar unha tarefa faga algúns erros na
execución da mesma, el será obrigado a refacer todo de novo para non
perder a clientela, pero, ¿quen pagará os erros, a incompetencia e
safadeza de algúns políticos ou gobernantes? Pensa ben niso, pois,
quen costuma pagar o "Pato, sempre será o pobo que o escolleu para
que o representase honestamente.
Cabe a ti, meu benquerido compañeiro Madruga, que pretendes ser un dos
milleiros de persoas que fan parte desa grande masa de cidadáns de
Patópolis ?que sempre pagan o Pato? cobrar a través das páxinas
dese libro:
O protesto dos miserables, dos excluídos e o seu protesto, a súa
indignación e insatisfacción por estar a explorar o pobo a través de
artimañas políticas.
—Eu sei o que ti sentes compañeiro Pío, contra toda esa
"pilantrophia" política. Podes ter certeza, que nunca me
perdoaría se usufruíse as vantaxes sobre quen non aprendeu ou non sabe
comer o pan que é amasado polos políticos que utilizan os ingredientes
en seu propio beneficio, deixando de comprir as súas promesas. Eu,
poderia ter escollido ser xastre ou ata, mecánico ou calquer unha outra
profesión, pero, escollín o maxisterio e a política como forma de
axudar á miña amada e pequena pátria histórica. Escribir dramas,
poesía ou calquer outro tipo de literatura é tamén unha forma de
facer política, pois, con as miñas ideas e as dos meus compañeiros,
intentaremos esclarecer ás clases menos atentas á esperteza dos
políticos e moitos gobernantes.
Mesmo con todas esas dúbidas e discordancia dalgúns puntos de vista,
nunha cousa eles non tiñan ningunha dúbida, isto é, de que a
situación estaba preto de equilibrarse en tódolos sentidos posibles.
Por outro lado, os señores do poder, aínda loitarían con uñas e
dentes para non perder os anelos que tiñan usurpado indebidamente,
pero, para eles, sería mellor perder os anelos do que perder os dedos.
O Muras, ainda non esquecera algunhas tristes lembranzas daqueles días
de terror en que ninguén tiña inteira seguranza en súa liberdade
persoal nen mesmo no local de traballo.
Comentou el:
—Nunha das estreas de unha peza teatral, nun local improvisado para esa
finalidade, aínda ben non tiña terminado o primeiro acto da
apresentación e, de boca en boca, corrian rumores de que persoas
estrañas estarían se movementando, na rúa, de forma bastante
inusitada. Intentamos pescudar o que estaba acontecendo nas proximidades
do teatro e, de repente, balas cruzando o aire por tódolos lados sen
saber ao certo, de onde viñan. Un dos nosos "olleiros",
afirmou que na outra rúa había algúns coches ardendo e moitas persoas
correndo dun lado pro outro.
—Na segunda presentación do espetáculo, con máis da mitá dos
ingresos vendidos, intentamos reiniciar con unha peza bastante
dramática e cómica, coa intención de despistar a atención do SIMCA
ao mesmo tempo en que distribuíamos, gratuitamente, o restante das
entradas para que, co salón cheo e tódolos espectadores aplaudindo,
daría máis forza para improvisar facendo o pobo rir e aplaudir. O
drama, de certa forma, tiña que disimular a preocupación estampada no
rostro do pobo e, principalmente, dos actores para distrair a furia dos
represores do SINCA.
Aínda, segundo Muras, aquela noite, con certeza, non era propicia para
a farsa ou a máxica, na realidade era patética en si mesmo e,
dificilmente alguén podería representar artificialmente. Por outro
lado, as circunstancias obrigaban os actores a saíren á rúa para
dramatizar e estudar os movementos e formas de actuar de un pobo
asustado, como se, na verdade, tamén estivese representando a través
da súa dor, un auténtico drama popular. Pretender competir coa vida en
si naquel exato momento, sopuña tanto como esquecer que:
"O teatro, foi sempre e sempre será, o espello dos costumes e
reflexo da realidade social como había afirmado o fiel escudeiro Pío,
en páxinas anteriores".
Os ouvidos dos espectadores, atentos: un ouvido na escena e o outro nos
acontecementos da rúa, isto transparecía por instantes, en seus
pensamentos dubidosos á nosa conclusión. Alguén dixo: "quen
sementa ventos, colle tempestades. Todos nós estamos envolvidos. ¡O
que estiver libre, atire a primeira pedra"! Asimesmo, os
personagens da comedía do Madruga, se esforzaban para seguir vestindo o
decoro verbal, do dereito e da vida, uns conceptos e privilexios sociais
incompatibles, nestas horas, con a dignidade humana.
"Por suposto, aquela noite, o forno, non estaba para facer un
boiscoito, pero, para cocer un Pato, con plumas e todo".
Foucellas sentíase bastante solitario en relación ao medio e ás
persoas en seu redor. El estivera tempos atrás, por varios meses,
escondido nunha pequena cidade do interior do país, temendo por
represalias en seu local de traballo, en vista de algunhas actividades
oposicionistas ao réxime vixente naquel momento. A pesar de contar con
amigos no goberno que combatía, el sabía que tamén estaba sendo
axexado nos seus movementos fóra de súas actividades normais. El era
un incansabel defensor de seus compañeiros perseguidos polo SIMCA—,
por iso, pediu un permiso para tratar da saúde. Na época, o Anágoras,
un antigo colega da faculdade, ó saber dos problemas do amigo,
ofreceulle hospitalidade na súa residencia ata as cousas se acalmar.
Na residencia provisoria, na cidade de Patopera, apenas dous moradores
con os cales tería de convivir: o propio Anágoras e unha irmá un
pouco máis vella. Era unha pequena e próspera cidade do interior, onde
as principais actividades eran no medio rural. Algunhas pequenas
industrias de transformación de productos primarios e un comercio
típico do medio rural. A casa ficava un pouco apartada do poboado con
apenas dúas ou tres máis en seu redor, elas formaban un pequeno
núcleo de veciños que traballaban en pequenas propiedades de
subsistencia. A menos de un quilómetro, na beira da estrada vecinal,
vivía un modesto comerciante establecido, principalmente, no ramo de
productos alimenticios.
Un río cuberto por unha vexetación nativa, daba un aire señorial
áquel rincón onde se situaba ese pequeno núcleo que reunía as
condicións ideales e necesarias para unhas "vacacións" ben
merecidas do Foucellas. Un pouco máis lonxe, moitos currales para o
gando: criación de porcos e algúns galiñeiros bastante humildes. No
centro do poboado, varias casas comerciales, un colexio, algunhas
barberías, un pequeno hospital e algúns consultorios de profesionais
liberais: médicos, avogados...
Para completar esa harmonía, era necesario vencer as diferencias
antiguas dalgúns caciques do médio rural político destes pequenos
poboados, eles sempre tiñan a soga na palma da mán para atacar ós
rivales ata debaixo das sete cuartas de terra, con rancores tan
primitivos como a propia terra. Completando esa veciñanza, algúns
señores de outras cidades máis grandes tiñan construído, preto dun
lago, algúns palacetes para disfrutar de un bo descanso no fin de
semana.
O Foucellas, para preencher o tempo, ficava ollando dende unha pequena
solaina para a maxestosa torre da igrexa do poboado, ben ao lado da
mesma, as cruces dalgúns panteóns que gardaban as cinzas dos máis
ilustres cidadáns patoporenses. De vez en cando, aventurábase a dar un
paseo xuntamente co seu amigo e protector temporario, o Anágoras ou a
irmá deste, pois, ela coñecía ben mellor as persoas nas cais
poderían confiar en relación ao hóspede. O Anágoras tiña estado por
varios anos fóra desta terra, por iso, non coñecía a mor parte dos
veciños da família, nen os máis próximos.
En seus paseos, o Anágoras gostava de comentar as aventuras da infancia
e de súa xuventude por estas redondezas. Dicíalle el ao Foucellas:
—Naquela rúa, naceu miña nai, onde aínda teño algúns parentes. Na
casa que era de meu avo, periodicamente mataban algúns porcos e
vendían unha parte deles na súa carnicería. Como era chistoso eu
tentar segurar o porco polo rabo encanto os homes o seguraban sobre un
banco. Ó escoitar os gritos do porco, sempre que podía, saía correndo
para axudar no seu sacrifício.
Mesmo sabendo un pouco das actividades políticas do Anágoras,
Foucellas indagou do mesmo.
—¿Por qué vostede está ficando máis tempo aquí do que no súa
oficina de advocacía, alá na cidade?
—Meu benquerido e amigo Foucellas, ti podes non acreditar, pero a sorte
sonreiume cando saín da cidade grande e vín para este noso rincón
pasar unhas tempadas prolongadas, xustamente pouco antes do SIMCA ficar
máis perigoso, en vista do aparecimento de moitas células activistas
contrarias ao novo réxime implantado polos militares. Eu diría ata que
tirei a sorte grande, como xa aconteceu outras veces en situacións
semellantes. Se eu aínda estivese alá, na capital, onde me coñecían
ata os cans sen dono, como defensor das causas posibles e imposibles de
moitos compañeiros exilados e espallados por varios países, onde
amargan a morriña da soidade, lonxe de súa terra, das súas familias e
de outros que están acorrentados nas cadeas polos grillóns das
temibles forzas paramilitares da dictadura.
—Temo, tamén, como autor dalgúns artigos nos xornais onde criticaba a
Deus e todo mundo: socialistas, comunistas, republicanos, falanxistas,
monárquicos, mormente os usurpadores do poder. Na verdade, todos tiñan
un pouco de culpa no rexistro notario da consciência, por non teren
actuado de forma máis equilibrada naqueles momentos en que requerían
resignación e o bo senso. A miña humilde protectora de tódolos días ?a porteira do edificio onde se localiza a miña oficina de advocacía?
nunca sabía cal era o meu novo enderezo: ou eu estaba viaxando polo
interior como de repente tivera que visitar un familiar adoentado en
calquer lugar. Respondíalles ela:
"Ese home é moi reservado, raramente conversa con os veciños
sobre as súas cousas particulares, é coma unha tumba". Continuou
o Anágoras:
—Asimesmo, a miña benfeitora, nen sempre podía impedir que algúns
activistas e moradores puidesen ser encontrados con catro balas na
cabeza nunha esquina calquer das redondezas ou nos bosques próximos á
cidade. Eu, mesmo aquí neste poboado, por precaución, sempre que podo,
durmo de día como as coruxas e amo a noite coma os morcegos. De mañá
cedo, polo camiño vecinal, que fica próximo á estrada principal,
dende a miña cama, acostumbro ouvir as persoas camiñaren en dirección
ós seus traballos, principalmente os que van pras veigas ou cuidar dos
animales e galiñas en máis un día de batalla pola sobrevivencia.
—Os gandeiros, ás voltas co gando para o pasto e as mozas carrexando
tinas de roupa pra lavar no lavadeiro comunitario, a poucos metros de
distancia, elas pasaban conversando nunha linguaxe bastante embrutecida
e ao mesmo tempo bucólica, encantadora. Carros de bois carrexando
esterco dos currais para as veigas e pomares, na súa pasaxe, deixaban o
aire impregnado de un odor de puzo negro (fosa séptica), un cheiro de
carne morta. Outras veces, respírase un aire con cheiro de terra
húmida ou perfume das flores dos pomares veciños.
Ó Anágoras, ás veces, víñalle á mente unha visita que fixera a un
médico —visita de amigo e non profesional— que facían unha vez ou
outra para trocar confidencias políticas sobre os acontecementos e
actividades, tanto de algúns compañeiros como da represión —o SIMCA.
Poucos días despois, o Anágoras, ficou sabendo que un amigo da
família fora encontrado morto na beira de unha estrada, a poucos
quilómetros do poboado. Naquel intre, sentiu como se a terra
desaparecese debaixo dos seus pés. Pensou, unicamente, que o adaxio
"ollo por ollo e dente por dente" non se encaixava en seus
planos, pero, era a constatación diante da excesiva liberdade dos
sindicatos apoiados polo goberno que, ás veces, eran bastante
truculentos. En cada esquina e en cada corpo que tivese algún poder
político ou sindical; xeralmente, escondíase unha pistola ou revólver
disposto a sentenciar alguén á morte.
Eran escenarios políticos ben próximos da estupidez e da brutalidade
inconsciente de unha sociedade pronta para accionar os gatillos, bater o
martelo para revidar a humillación e escarnio con que os cidadáns eran
tratados de un modo xeral, tanto polos poderosos de un lado como dos
oposicionistas do outro. O pobo era submetido á brutalidade da acción
direta e da tiranía de tódolos extremismos, principalmente polo
goberno ilexítimo.
A pesar do medo, a posibilidade de unha nova guerra civil era remota,
dadas as circunstancias do momento e ás características máis
pacíficas de unha nova sociedade. Os incendios, saqueo, asasinatos e
invasións de propiedades públicas obedecían á explosión da
necesidade ou da ira popular de un pobo faminto e encurralado por
tódolos lados posibles.
Os asasinatos continuaban en nome da orden e do ódio descabido de
algúns "pelagatos e caudillos" que sentenciaban en nome das
diferencias das clases sociais e da forma de pensar diferente. O medo e
a inseguranza tomaban conta dos propietarios de terras, pequenos ou
grandes que, cando preguntados de que lado estaban, pechábanse dentro
de súa coraza e usando unha linguaxe inintelixibel: nada sabían, nada
oían ou cando presionados, respondían non entender nada de política,
eles só entendían de terra, do labradío e do gando, do resto, non
entendían nada, eran como verdadeiras estatuas.
O Anágoras, sempre pedía á irmã, moito coidado ao conversar con
outras persoas. —Dicíalle el:
Nós temos de ser ignorantes en relación a cal dos pés coxean os nosos
veciños e que, nenhun deles soubese de que pé nós estavamos coxeando.
—Un dia, de mañá cedo, miña irmá moi nerviosa e ollándome cos
ollos rebirados, doume a noticia de máis mortes.
—¡Mataron o Adonías!
—¿O Adonías?
—Si. Máis outros catro dun poboado aqui preto.
—¿Onde?
—Foron ametrallados preto duns piñeirais.
—¿Quen?
—Ninguén sabe.
—Non podo acreditar. ¡O Adonías fusilado!
O Foucellas non puido deixar de ouvir o espanto do Anágoras e a súa
irmá e preguntoulles:
—¿Quen era ese tal de Adonías?
—O Adonías moraba a pouca distancia da nosa casa. Tiña un pequeno
comercio típico dun poboado do interior. Tamén criaba gando, cabras,
porcos e galiñas. Era robusto e de medía idade. Tal vez fose a persoa
que menos se envolvía na vida dos outros por estas redondezas.
—Entón, se era un cidadán adicado apenas á família e ó seu
traballo, ¿por qué o mataron? Volveu a cuestionar o Foucellas.
—Era máis unha pregunta sen resposta convincente.
O Anágoras fixo apenas un retrospecto de cando saía para dar algún
paseo no medio dos piñeirais. Dicíalle el:
—Eu, case que sempre encontraba Adonías lidando coa súa criación de
gando, porcos e galiñas, el mesmo cuidaba de todo: levar o gando do
curral para o pasto, muxir as vacas e alimentar os porcos, cabras e
galiñas. Daba a impresión que, pra el, non existía o comercio onde
tamén vendía moitos productos produzidos nas súas terras, con axuda
da familia. Levaba aquela vida de bonachón, simples, e primitivo, ata
parecía que seguía o ritmo de súas cousas. Non falaba moito máis do
que con porcos, becerros, cabras e galiñas. Comigo falaba apenas o
necesario para a costumeira saudación matinal, nada máis do que iso.
—Entón, ¿por qué o mataron?
—Simplesmente porque cometera o crime de facer algunhas economías como
producto de seu traballo honesto, traballando día e noite.
—¿Por que, as turbas enfurecidas, cheas de odio e fracasos non
perdoaban a persoas boas e ordeiras iguais ao Adonías?
Repetían os amigos:
"Adonías non sabía cousa neñunha sobre política, só sabía
lidar co seu rabaño de animales que, moitas veces, son máis
comprensibles do que os propios animales racionais. El tiña moito
orgullo e respecto á natureza: Os ríos que pasaban por súas terras e
das montañas que sombreaban o seu verde val e marxeaban os rios".
Pero, dunha cousa o Adonías tiña moita certeza, de que os políticos
do poboado, só se lembravan del cando tiña que depositar o seu voto
nas urnas. El sempre votaba a pedido dun carniceiro que, a pesar de lle
comprar gando pro abate, era seu concorrente no comercio de carnes.
Ese carniceiro, que era moi agudo ó ficar sempre co lado político que
estaba gañando; chamávanlle de "Maquiavel"; por seu
"sadismo político". O Maquiavel, a pesar de vir de unha
familia menos abastada, subiu moi rápido no comercio e na política
local. Tanto estaba cos da dereita, da esquerda, falanxistas,
comunistas, quinta colunistas... Maquiavel era un verdadeiro malabarista
na arte de quitar proveito da ignorancia ou bondade dos outros.
—Isto faime lembrar de moitos políticos de algúns países onde a
política é un medio de vida pras persoas inescrupulosas. Dicía o
Anágoras.
Segundo a irmá do Anágoras, Adonías era completamente diferente de
seu falso amigo, o Maquiavel. El era do tipo de cidadán que gostaba de
ver as cousas seguir o seu ritmo natural, o da propia natureza coa cal
moito se identificaba, inclusive co seu rebaño de animais.
Asimesmo, o Adonías gardaba algunhas recordacións da infancia en
relación ao seu falso amigo carniceiro, unha infancia, de certa forma
comunitaria: os dous eran cantores do coro da igrexa parroquial. Cando
xovens, os dous tamén comungaban dos mesmos ideais políticos, para
eles; as esquerdas eran moi radicais, anarquistas, peor que animais,
pois, non querían seguir nenhun adestramento para mellorar a súa
comprensión. Para eses políticos, canto peor mellor. Todo mundo era
obrigado a rezar pola súa cartilla; concordaban eles, naquela época.
Prosegue o Anágoras:
—Sempre que houbese algunha efervescencia política no poboado, o
Adonías imaxinaba que non tiña necesidade de se preocupar, nen con el
nen coa súa familia nen co seu rebaño, xustamente, agora que o
Maquiavel tiña subido politicamente; fora nomeado o
"manda-chuvias" de Patopera.
—Non quero nen pensar —dicía o Adonías— que poida ocorrer o que
aconteceu hai algúns anos a trás coa mudanza do mando político, foi
un desastre para moitas familias patoporenses. Pero, agora que Maquiavel
tiña algunha forza política — aparentemente, "un home de respecto
e bonachón", mesmo que un pouco agarrado á saia da nai (segundo
as malas linguas). Agora, dicía el, podo durmir tranquilo, tanto eu
como a miña familia.
Ninguén podería sospeitar desas aparencias
—ledo engano do infeliz do
Adonías. |
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas