Algúns apaixonados pescuzadores dos nomes antergos son levados, ás
veces, a lugares insuspeitos. Non é sen sentido que San Xoán
Evanxelista di: "No principio foi a palabra (...)." É que ás
veces as palabras poden criar mundos reais ou imaxinarios; diso, saben
con certeza, os poetas e todos aqueles que ten a felicidade de lidar con
elas.
A indagación é sobre a palabra Galicia ou
Galiza, daí, pescudar un camiño que nos poida amosar unha luz sobre
algunhas palabras de orixe descoñecida. En primeiro lugar debemos
procurar saber se existen outros lugares ou rexións con nomes
semellantes, iguales ou aínda de mesma orixe. Pescudando a historia e
xeografía de varios países, vamos encontrar moitos nomes que, en
principio, merecen que nos deteñamos para facer unha análise máis
detallada. Vexamos, por exemplo; o nome de unha rexión polonesa que é
atravesada polos montes Cárpatos e o Río Dniester, próximo á
fronteira con a Rusia e que é chamada Galitza ou Galich que significa
Galicia (Galiza).
¿Terá algo en comun esa lonxíncua terra con
a rexión noroeste da península Ibérica, a Galicia ou Galiza? Seguindo
o fio da meada... Dende logo, aínda temos outras terras ben distantes
da Galicia celtíbera que levan nomes que soa ós nosos oídos con sons
semellantes. Vexamos a Galia, nome de unha rexión de Franza; e o país
de Gales na Inglaterra; o país dos Gálatas ó qual se dirixía San
Paulo en unha de súas epístolas, e mesmo a Galiléa dos Evanxellos.
Como xa sabemos, estas rexións no pasado foron habitadas por varias
tribus celtas. Cabe aquí unha interrogación sobre a posiblidade de
todos eses nomes, non sexan o que sobrou desa anterga civilización da
lingua céltica. Ou, quen sabe, de un outro pobo de lingua indo-europea
que, de pasaxe por estas terras, foi deixando súas marcas como
testemuño de unha anterga cultura.
Deixemos nosa imaxinación voar de mansiño un
pouco máis baixo, apenas por uns instantes, pois podemos desembarcar en
portos pouco seguros en nosas investigacións iniciais.
Voltemos pois, ás terras da Galiza
Celtibérica procurando os datos que ela nos ofrece. Galegos ou
"gallegos", é nome de moitos lugares da Península Ibérica,
mesmo que algúns teñam variacións terminolóxicas que parecen de
mesma raíz. "cal ou gal", con un significado
"litio", é dicir, pedra. Na Galicia, na lingua galega,
algúns tipos de pedras, medio brancas e duras, que moitas veces son
atopadas sobre a terra, soltas, tanto nos camiños ou no leito dos ríos
chamanse de "callaus", daí o nome de cálculo en matemática,
pola razón que os romanos usavan esas pedras arredondadas e moito duras
en súas máquinas de calcular, o "ábaco".
Por outro lado, sábese que, o nome Galicia ou
Galiza é ben próximo de Caliza, que é um tipo de pedra moito
abundante nesta rexión ibérica. Para xustificar esta hipótese, vamos
buscar outros nomes relacionados coa pedra, como por exemplo o nome do
"Río Gállegos", na rexión aragonesa de Huesca, que tamén
pode estar relacionado con a raíz "cal ou gal", visto que
tanto no leito como nas marxes dese río, existe con abundancia ese tipo
de pedras, portanto, sería "Río Cállico", segundo os
romanos.
Ora, quen coñece ben a rexión Galaica da
península Ibérica , sabe que, dende os tempos remotos, o medio
material empregado para construir "chozas, castros ou citanias,
templos e caserios" foi sempre a pedra de cantería e pizarra.
Como se ve, a pedra nesta rexión é un
elemento natural moi abundante, surxindo daí un profesional típico
destas terras que é o canteiro, é dicir, o artista que traballa
a pedra. Máis adiante voltaremos a falar sobre ese artista da pedra de cantería.
Podemos imaxinar a primeira impresión que
tiveron os pobos antergos que chegaran á Galiza por mar, vendo tantos
moles, morros e montañas por toda a costa galaica deica as terras de
Portugal. Estas serras maxestosas e temerarias, por súa imponencia,
eran para eles, as terras da "Callitia ou Gallizia", que eran
habitadas por aqueles bravos e indomabeis montañeses, na rexión que
hoxe é a Galicia e o norte de Portugal, é dicir, a anterga
"Gallaecia" romana ou aínda, a rexión habitada polos
"gallaeci" (os gallaeci eran de unha tribo celta).
Na idade aurea dos metais, xa existía nesta
rexión unha área cultural diferente das demais rexións da península
Ibérica. ¿Quen sabe se o nome Galicia non provén do nome dado a eses
habitantes das montañas da rexión galaica? Ou supoñer unha outra
hipótese. ¿Que relación pode existir entre o nome Galicia e o nome de
unha anterga rexión entre o río Miño e o río Douro, hoxe Galiza e o
norte de Portugal, que se chamava "Cales"? A esas tribos que
habitavan esa rexión os romanos deran o nome de galaicos ou calaicos.
Pero, xustamente, por ser a pedra un material
primario da rexión galaica, a través dela eses montañeses deixaron
marcas indelebeis, trabalhando en particular ese tipo de pedra que
coñecemos como cantería ou granito desta rexión.
O cariño e a maxia con que eses artistas
tratavan e aínda tratan, a pedra de cantería deulle o nome de
canteiros a tódolos que, a través de súa arte de acariciar e cultuar
a pedra, que axudou a levantar monumentos, igrexas, capelas, dando vida
á historia hispánica na cultura popular e clásica. Eses inventores e
moito inxeniosos canteiros galegos, souberon refletir coa máis pura
inxenuidade unha porción da cultura anterga galaica na paisaxe peculiar
monolítica contemporanea.
Hoxe, eses vellos canteiros, eses mestres na
arte de venerar a pedra, dan lugar ós poderes máis xovens aspirantes a
artistas da "Escola de Poio", que o Goberno Autónomo da
Galiza está reativando para preservar un pasado de glorias a través
desa ponte cultural a camiño do futuro. Esa Escola, evoca a distancia
cultural con novos brios e formas propias de acariciar a pedra de
cantería.
O amor antropolóxico continua intocáble nas
súas raízes, no ritual granítico, e nos eternos punteiros e ciceles,
contrastando coa tecnoloxía de discos e compresoras para tallar a pedra
e, ó final desta loita milenar, este home montañes, artista ou
artesán e a pedra caliza continuará no seu camiño da arte espacial.
Surxirán novos camiños e novas formas con a Escola de Poio, tratando
de revitalizar, na terceira dimensión artística, as lembranzas
tradicionais e antropolóxicas da pedra de cantería. Ese novo canteiro,
continuará acariciando a pedra como nos vellos tempos, para que poida
ser adorada en todas as formas que adquirir; facendo maxia, esculpindo e
construindo unha nova Galiza, onde os seus fillos non precisen, nunca
máis, nunca máis mesmo, de deixar seu lar, seu lugar, súas montañas
e vales encantados.
Moitas veces, vendo e lendo ou oíndo as marcas
da historia, pode parecer algo irrelevante ou sen moita importancia nun
primeiro momento pero, ó ler e ver de novo, con todo o noso ser
interior, nos imaxinamos diante destes testemuños vivos da cultura de
nosos devanceiros. É algo que non deixa de remexer coa nosa
sensibilidade. De certa forma, parece que nos transportamos ao pasado
remoto a través do túnel do tempo, dentro de un presente real. A
cultura celta ou celtibérica deixou súas marcas ben profundas na
península ibérica e, a través de españois e portugueses, impregnou
nas súas andanzas, con súa maxia, nobreza e determinación. |