A
Galiza, alén de gardar algunhas reliquias históricas, tamén soubo
gardar moitas reliquias populares, entre elas, moitos costumes celtas.
Os celtas comenmoravan con moita fe e pompa, o "Solsticio de
Verán" (onde o sol é máis forte e o día é o máis longo do
ano), con certos rituais propios da cultura celta. Na Galiza, como unha
das rexións da Península Ibérica que herdou os costumes celtas, en
algunhas comarcas, aínda se revive parte deses rituais, a pesar de
teren sofrido algunhas modificacións a través dos tempos, por
influencia dos rituais cristáns.
A festa de San Xoán, que hoxe transborda a
case tódolos os países de cultura latina, das características de unha
festa pagá celta, pasou a ter un significado de ritual cristán con
outras conotacións. A festa de San Xoán é conmemorada no mes de xuño
de cada ano, como moitas outras conmemoracións que o cristianismo se
apropiou, introduzindolles modificacións pedagóxicas, para mellor
poder catequizar os pobos que profesavan outras formas de fe. Na Galiza
de hoxe, aínda existen algunhas Comarcas que conmemoran os rituais de
seus ancestrais celtas. Nas prazas públicas, erguianse montes de
obxectos de uso familiar ou persoal, ata en algúns casos mobles vellos
ou quebrados, que non tiñan máis serventía, e queimavanos nun ritual
que evocava alegría, maxia e por que non dicir, espantar o medo polo
descoñecido do ser e da propia natureza das cousas.
Cada familia, en particular, podía facer seu
propio ritual; isto era feito tanto no interior ou nas propias praias,
acendendo lumeiradas e en torno delas reuníanse cantos por alí
pasaban. A leña para queimar xunto con os obxectos ten de ser verde,
para que se poidan oir o crepitar de cada póla colocada na lumeirada.
Quen pasar nun deses axuntamentos familiares ou colectivos, ten de
probar un pouco do viño do "Ribeiro" (viño que, para
os nativos destas terras, é como o néctar dos deuses), que xeralmente
é feito en casa artesanalmente. Para degustar o viño, este ten que vir
acompañado de sardiñas ou patacas asadas.
Durante moitas noites, os galegos cantan e
bailan e se tiver alguén que aínda saiba tocar a gaita de fol,
pasará de grupo en grupo deleitando os participantes dese ritual con
súas afinadas e melancólicas melodías que aumentan aínda máis a
soidade, é dicir, a morriña galega. Cando alá pola media noite
as labaradas do lume comezan a baixar, está na hora de "quitar as
bruxas" do corpo. Pois, así como a terra "salta" sobre o
Sol no Solsticio, os candidatos deben saltar sobre a lumeirada
para ficaren o ano inteiro libres dos maleficios: Os pulos deben ser
dados sobre o lume, onde as labaradas sexan máis altas, é dicir, no
lugar máis arriscado ao sacrificio; ida e volta e ida. Despois de
saltar as tres veces sobre o lume, a purificación fica completa con
unha caneca de augardente queimada.
A festa en algunhas parroquias ou Comarcas da
Galiza costuma durar varios días e conforme as posiblidades, pode usar
desfile de carros de boi, de paseo ou alegoricos e os acompañantes con
traxes típicos da Galiza, con acompañamento da gaita de fol entoando
as tradicionais melodías polas rúas. A bebida para poder afastar as
bruxas deve ser tomada deica a derradeira gota. O ritual de preparar esa
bebida, a "queimada", debe obedecer a certas manipulacións
antergas e culturais dos celtas. Faise unha roda de persoas e o dono da
casa ou representante, caso sexa un grupo de familias, ten o deber de,
diante de todos, preparar a queimada e recitar o esconxuro ás
bruxas.
A augardente para preparar a bebida debe ser de
aproximadamente 54 graos e fabricada no mesmo ano. Cortanse algunhas
rodelas de limón, é claro, limón-galego, e adiccionase unha cuncha de
sopa de azúcar, levando ó lume ata caramelizar, mesturandose ese
azúcar caramelizado á augardente que debe estar nun pote de barro;
para cada catro litros de augardente, adiccionase unha cuncha de azúcar
da mesma medida que foi usada anteriormente; remexese ata que fique ben
mesturada e está pronta para ser degustada. A bebida debe ser retirada
do pote con a cuncha aínda flamexante, e o convidado deberá apagar o
lume da augardente que foi retirada na cuncha para unha caneca, soprando
devagar e tomar un "golo" e, a seguir, toma o restante do
conteúdo da caneca, non podendo devolvela para o pote, ele é obrigado
a tomar a "queimada" deica acabar.
Os celtas deixaran moitas lendas. Unha das
lendas é sobre o "Santo Graal", que foi perseguido por
un nobre que quería salvar seu rei e, outra sobre unha cidade
amaldizoada que tería afondado en unha das maravillosas Rías Galegas.
Segundo o bretón Anatole Le Braz, a
poesía celta está impregnada de misticismo, tanto en Gales, na Irlanda
como no Finsterre galaico (parte do norte e noroeste da Península
Ibérica ); a sombra da morte se sente estendida como un bater do
corazón, case como un pneuma sobre o campo, sobre o mar e sobre as
almas. Son, antes de todo, os pobos da raíz celta os países da morte
prevista. Os defuntos perviven —valendo o paradoxo— como incorporados
ós vivos, as "ánimas que tantas preocupacións traen para estes,
na herencia material e cultural, no sentido popular, elas
"andan" errantes durante a noite polos camiños e carreiros do
campo ou no litoral. "Unidas como os ramos ás flores ou a area da
praia".
Elas conservan unha atracción invencible en relación ás casas que
viveron os seus corpos. Aproximanse da coziña silenciosamente, xunto
ás brasas que aínda restan na lareira con os probes "corpos"
tremendo de frío frente ós tizós que se extinguen.
A noite lles pertence, ¡desgraciado daquele que as perturbe en súas
camiñadas noturnas!, pois saben inflinxir ós indiscreptos leccións
que ás veces son bastante crueis.
Non son somente as ánimas en pena, como veremos —as
"Anaon"
bretonas (bretoas) ou a "Santa Campaña" galega? as que
contornan con súa sombra a terra; é tamén a mesma morte, cuxa
proximidade oen con frequencia os moradores do interior facendo o sinal
da cruz con pavor no silencio dos campos ou do litoral, entre o ruído
alternado das praias e dos bosques...
Se iso é así, como despreciar todo un formigueiro de sombras con as
que a —imaxinação celta— poboou a noite e os días?... Non sen
razón, un grande celtista, Renán, fixo desta constante preocupación
seu obxectivo principal da raíz de toda unha raza.
Ernesto Renán, que era na realidade un cura pouco ben sucedido, xa que
o mesmo dicía non se sentir moito ben dentro de súas vestementas, e
cuxo desexo maior sería o poder facer, tódolos anos, o papel dos Reis
Magos nunha humilde igrexa da Bretaña, escribiu dende a angustia de seu
ceptecismo, estas profundas palabras: "Je voudrais être sûr qu'il
y a un enfer, car je préfère l'hypothese de l'enfer à celle du
néant". (Eu gustaría de estar seguro de que existe o inferno,
porque eu prefiro a hipótese do inferno áquela do nada).
Palabras que resumen, por sua vez, tamén, a crise e a angustia da alma
celta: "Teño medo de unha cousa que existe e que non se
ve..."
Para o galego, o mesmo que para o irlandés e outros pobos de orixe
celta, o mundo da morte penetra por todas as partes da vida real. Daí a
existencia do sentido profundo e sobrenatural dado ós feitos, de
aparencias as máis insignificantes. Ruídos, luces, sons de unha voz
rara, ou ruído do vóo de unha ave á noite, na escuridón, adquiren
diante de seus ollos proporcións estrañas, acentos solemnes, señales
premonitorios ou de advertencia." Ninguén morre sen ter sido
prevenido", di Le Braz. Todo depende de ter sabido interpretar o
aviso.
Hai indicacións para a morte, radicando, portanto, o
"quid"(quixen por que) no saber interpretar. O pensamento da
raza está orientada nesa dirección e a tan traída e levada soidade é
posiblemente unha de súas derivacións máis claras: Forma poética do
estinto da morte ou, en poucas palabras, do sempre lembrado profesor
Roberto Nóvoa Santos: "o desexo de transfondizarse na terra, de
morrer con a luz, de anular-se no seo da morte". Para non falar na
"Morriña" que é un sucedaneo da morte. Como un morrer
tódolos días un pouco, expresando no temor á soidade, enxendrandose e
consumindose en nós mesmos.
É sintomático que o romano Tito Livio describiu o río Limia, que nace
na Lagoa ourensá de Antela, na Galiza, identificandoo como o río do
"Olvido" ou "Letheo", terror dos romanos, que
perdían, ó atravesa-lo, a memoria de Roma, de seus deuses e de seu
lar. Diante dele debandaran indisciplinadas as lexións romanas:
"Et cum fluvium odivisionem transire nollent neilites"",
rezan os anais da historia.
As mesmas lexións que de l38 a l36 a.C., ó chegaren ó Finsterre
galaico e veren desaparecer no límite do océano, o rubro Sol como unha
grande brasa chisporreando, "sentiranse posuídas de relixioso
terror" por crer estar diante da ante-sala da morte, como relata
Valerio Patérculo. Seu condutor, Décimo Xunio Bruto, pré-cónsul da
España ulterior, a quen as tabuas Capitolinas conceden o título de
"Galaicus", teve que empregar con firmeza súa ferrea man de
soldado, para conter a nova e máis aterrorizada debandada diante do mar
infinito e temeroso. Ese mesmo mar altivo e maior, sen rodeos, onde as
ondas "(berran) muxen como vacas" ó estrelarse frenéticas
contra as costas, cuxas augas parecen resoar estremecida a grande voz de
"Ossian". Un mar que segue pola costa francesa rumo á amplia
extensión que os oceanógrafos —dende os tempos do irlandés Holt—
denominaran de mar Céltico, xa que as ribeiras que o contornan están
habitadas por pobos de língua celta: "galeses, irlandeses,
cormailleses, armoricanos". E na formação xeolóxica de suas
costas —creta branca e rochas glaucónicas —é igual ao do Finsterre
galego.
O mar, enfin, das distantes míticas e, ao mesmo tempo, reais
"Kassitérides", ricas en plomo e estaño, tan procuradas por
tartesios, gaditanos e gregos, os "Wolfamistas" de entón;
mesmo que sen as técnicas de hoxe...
En dirección ó país dos oestrimnios, no lugar onde raramente se ve o
Sol, segundo o massaliota Pytheas, "ían os entusiasmados
perseguidores do estaño; o wolfranio da época".
Rufo Festo Avieno, na súa célebre "Ora marítima" delinea a
paisaxe: "Nele levantanse as illas Oestrymnides nunha amplia
extensión, rica en metais de estaño e plomo; seus habitantes son
vigorosos, altaneiros, activos, tenazes en súas actividades comerciais.
Cruzan o mar tenebroso e temible con súas barcas de cana".
Pero nosa materna Galiza e os que loitan tenazmente por unha vida, que
acá non se alcanza, en todos os mares e continentes, así o amosan
todos os días, é dicir, combaten tamén unha enigmática e ingloria
batalla contra a vida e a morte.
A noite do glorioso San Xoán así nos amosa. O sacro día do solsticio
estival, antergo como o mundo, en comunión íntima com o lume e a auga:
O lume de Prometeu e Empédocles, a auga discursiva de Héracles.
É o grande momento do curso solar, cando a intensa luz parece deter-se
no aparente camiñar do Sol, para retroceder logo, lentamente, polo
amplio camiño do ceo. Este decaimento, ligado ás mudanzas cíclicas da
natureza, impresionou —como nos impresiona— ao home primitivo,
unindo-o ó culto das cousas, das lumaradas, dos fachicos, á roda, ás
marés e ás fontes, ó mito criador e fecundo da vida, en contraste con
a morte, xirando —como o ano solar— sobre os catro grandes goznes dos
equinoceos e os solsticios.
Pero, alén das moitas lendas, como xa foi narrado en páxinas
anteriores, os celtas deixaron máis de quiñentos Castros ou Citanias
(casas-fortificación) en case toda a Península Ibérica. Un outro
legado moito importante, foi a división administrativa que, con
algunhas modificacións feitas no decorrer do tempo, perdura deica hoxe,
é dicir, practicamente é a mesma de hai 2.000 anos atrás. |
BVG
Atrás
Índice de Páxinas
Páxina Seguinte
Ir ao índice de Páxinas