BVG     Atrás    Índice de Páxinas

 

[p. 89]               O DEMO Y-A NAI.           Al R. P. Alejo Blanco.                            I.    PoI-as augustas bóvedas d' un craustro d' o Mosteiro d' Oseira, pensatible, co-as mans en cruz e co-a cogula posta, o Abade don Sesnando paseaba abismado cicáes d' o infinito n-os fondos e subrimes pensamentos, que son d' os sábeos a perpétua Ioita, cando n-a torre d' o relós vibrantes, graves soando e con pousar soléne, unha tras outra, sete bateladas repercutiron n-as sombrisas bóvedas [p. 90] con ecos malencónicos. O monxe, cal si d' o sono d' o sepulcro frio espertáse de súpito a outra vida sinteuse estremecer, ergueu os ollos, ámbas maus soparando, descruzounas, e como si leváse n-a cabeza algo que lle servira d' inquietude, votou sobre d' as costas a cogula y-apareceu a maxestosa calva ô descoberto, com' a lua cando saindo d' entr' as nubes, aparece os misterios d' a noite sorprendendo, enchendo a terra d' unha luz opaca, com' a luz d' as veladas mortuorias, e movendo os espritos a profundas meditaciós y-a pensamentos tristes, com' a noite tan tristes e calados, tan fondos e sombrios com' a tumba. Sin apenas pousar os pés n-as lousas, lixeiro se perdeu com' un pantasma pol-a estension d' o cráustro, que non pode medir a vista d' unha ollada sola, por que n-as tréboas desparece, como a pedra que se lanza a fonda sima [p. 91] ou ser que cai d' a morte n-os abismos: pouco dempois n-a calma mais solénia quedou o cráustro d' o Escorial gallego.                          II.    Era n-o mes de Mayo, anoitecia, n-o Mosteiro xigante refrexaban d' o sol os derradeiros esprandores, en áscuas d' ouro trasformando os vidros, e dando âs pedras un coor estrano, como s' algun incendio as alumase: piaban os paxáros n-alboreda; saía d' os centeos o monótono cantar d' os grilos, que nos prace sempre porque relembra d' a feliz infancia os inocentes xogos e feitizos.    O rio Oseira, en leito pedregoso, entr' espadanas e fleuxibres xuncos, y-o pé bicando d' as silvestres froles, bulia pol-a veiga, ora sereo, limpo com' os praceres d' unha virxen, ora turbo e ruxente com' os sonos [p. 92] d' o criminal en lóita co-a concencia.    Arrecendia a atmósfera: deixaban o rudo traballar os labradores, e sacho ô lombo e con andar lixeiro, entoando queixosos alalalas pr' a desafogo dar âs penas suas, iban poI-as congostras car' aldea: a facenda tamen iba pousona car' o cortello pitiscando ô paso as verdorentas edras d' as paredes, y-a erba d' as ladeiras d' o camiño: turrados pol-os bois viñan d' o monte renxendo os carros, y-a bandadas voando con chiar barulleiro as anduriñas iban d' o niño en pos: era unha tarde d' esas en q' a natura misteriosa dempois de recebir o ardente bico d' un sol primadeiral, con novo alento, estremecer sintindose, latexa e vibra, e fecundiza cantos xérmes n-os infinitos elementos dormen.    Tarde de celestiales armunias de subrimes concertos, si sentidos, non espresados pol-a humana fala, [p. 93] q' as emociós d' as almas nunca teñen eco xiquera n-o cativo lábeo. Cal si levado por aculta forza o Abade fose, como si sintise falta de nova luz e novos aires, o pórteco traspuxo d' o Mosteiro, e foi pol-a pendente esbaradiza car' o val descendendo ensemesmado, y-andivo, andivo, hastra deixar envolta entr' as frotantes brétemas d' a tarde, a xigantesca mole de granito, maravilla d' as artes e d' o xénio.    Cand' ôs agros chegou, sentindo o suave sopro d' as brisas n-a sudada frente, mais libre respirou, e con mais calma camiñando seguiu por esa alfromba de tomillos e fentos e fiuncho que Mayo tende n' a frorida veiga pr' agasallar o paso d' as criaturas semellanza de Dios; hastra que canso, as forzas fraqueándolle, sentóuse preto d' unha fontela murmuxante, n-unha pedra tan longa como branca, e baixo d' un parral cheo de gromos, [p. 94] pois xa esfarnáran con vigor as vides. D' ali á pouco reparou o monxe en dous ouxetos que n-a pedra habia ô parecer sin dono: unha navalla, y-unha pequena lámina de buxo que colléu con afan: algo de grande n-ela debeu notar, pois d' improviso n-a sua faz sempre grave e malencónica, apareceu unha espresion vivísima, misturanza de xúbilo e de pasmo. ¿Eu que vexo? escramou: ¿que man, q'artifice 'o buxo trasladou con tal verdade a principal fachada d' o Mosteiro? ¡parés q' o teño diante! ¡as duas estáutuas de Minerva e Mercurio..., a gran cadea, a imáxen colosal de San Bernardo, as esbeltas colúnias bizantinias y-o pórteco oxival! cantos primores conteñen os tres corpos d' o edificio, d'a pedra ô pao n-a forma e n-os detalIes, un inspirado artista trasladóunos, ¡e pode ser que por buril tivese esa navalla sin afiar xiquera....! ¡Ou grandeza de Dios, q' enches o mundo [p. 95] c'o teu alento de creaciós subrimes, reconózote eiqui, ti solo podes facer estes milagres e prodixios! E namentres sostiña este monólogo tras un balo agachado, degorante, estaba un mozo contemprando ô monxe, con mais asombro qu' él, mais empacente. Era o autor d' o grabado que volvia a recoller a obra ali deixada mentras fora cavar n-a dura terra. O ladron qu' é collido n-o momento de cometer o roubo, a infel esposa sorprendida n-os brazos d' un amante pol-o mesmo a quén fé y-amor xurára ô pé d' o sacro altar, non sentirian o terror, a vergonza y-a sorpresa que o labrego sintiu vend' o seu buxo n-as mans d' o venerabre don Sesnando.    D' o toque d' oracion as bateladas lentas soaron: levantóuse o Abade, e facendo a sinal d' a cruz, perdéuse car' o Mosteiro po-las corredoiras, y-o rústeco quedou pasmado, inmóvre [p. 96] sin estreverse a prenunciar palabra por mais que lle doia fondamente que lle levasen a querida obra, n-a que puxéra tod o seu cariño, n-a que fixára seus praceres todos, e que fôra de cote a compañeira d' as fondas saudades, d' os desvelos d' o seu sensibre curazon d' artista.                          III.    Inda non ben a crarexar a aurora d' o novo dia comenzaba, cando n-a cámara abacial d' o gran Mosteiro x' o Abade s' alcontraba: dilixente chamou pol-o Guardian: mostróulle o buxo que topára n-a víspora; os dous frades falaron algun tempo muy baixiño, e dempois d' a conversa, catro legos, d' un e mais d' outro recebiron ordes de recorrer Oseira andando â esculca de quen o dono fose d' o grabado hastra topar con él, e darlle logo [p. 97] conocemento de que o muy ilustre e reverendo Abade d' o Mosteiro eixiña recramaba a sua presencia. Non se fixo agardar: os legos díronse presa a comprir o encargo; os labradores enteirados por eles, axudáronlles, e inda o sol non quentaba, cando o rústeco, o iñorado artista, penetraba poI-os augustos cráustros e poñía os pés descalzos n-as marmóreas lousas d' a espaciosa, manífica escaleira, que hastr' o dintel d' a Cámara conduce. Iba co-a frente baixa cal si fose diante d'un xuez a responder d'un crime; o curazon batialle n-o peito con dobre forza e desusado empuxe, cal si o valor que ô corpo lle faltaba ali reconcentrado latexase, e por igual o medo y-a vergonza preixa facendo n-él, mentras tinguian de bermello as meixelas, n-o seu rostro púñan a mate palidez d' a morte; ansi chegou, tal emocion sintindo, tan perprexo e confuso, que nin ánemos [p. 98] tivo pra saudar. O monxe ô vêlo, miróuno fito á fito, investigóuno co-ese crecente afan d' aquel que busca entre montós d' aréas unha pelra que sabe que s' alcontra ali perdida e díxolle con voz agasallante: —N-a fontela d' os agros, topei onte este anaco de pao; sei que ti eres o seu dono, e chaméite pra volvercho; mais hásme de contar si non-o iñoras quen-o grabou, de que maneira e cando. —Fun eu, señor, fun eu, mais non atino, nin sei contarlle como foi, conozo que fixen mal; pero tamen lle xuro non volvêlo á facer n-a miña vida. —¿Sabes o que fixeches?                                    —Deprocátome, fixen unha erexía cando menos. —¿A que horas traballaches?                                    —A ningunha, pois traballei de cote âs furtadelas poI-amor d' o meu pai que me batia sempre que me topaba museando n-estas chilindrinadas, como él dice: [p. 99] a todas, porque á min o pensamento nin un menuto solo me deixaba libre pra cavilar en outra cousa, e de dia, de noite, esperto, en sonos, como s'algunha meiga me fadase, pensaba n-ese pao e n-o Mosteiro que ten pra min non sei cantos feitizos, e cobizaba, tolo, darlle ô buxo a forma d' esta obra xigantesca: os dias de festa como tiña asolto, púñame a traballar con mais ahinco, y-agora que me vexo eiqui, comprendo qu' obra d' o diaño foi a miña obra, pois tiña n-o pecar a compracencia, e canto mais pecaba traballando, millor, con mais primores me saía. —¿Pensas ganar c' o teu traballo a groria? —A groria non señor, pero cobizo ganar o pan pra combatir a fame qu' os meus pequenos hirmanciñios teñen, e teñen os meus pais que xa son vellos. —¿E dironche algus cartos estas obras? —Fai uns meses que tiven unha encarga: o señor escriban de Cea, díxome [p. 100] que dous pesos e pique me daria por facerlle ô seu gusto un crucifixo, e fixeno e levéino un dia de feira c' o pensamento de mercar c'os cartos que me dise, duas tegas de centeo, unha poya de trigo pra velliña e tres roscas tamen pr'os tres neniños. Enteiróuse o escriban, torceu a cara, e díxome con certa sorna morna: «Non ch'o quero, rapaz, non che me prace este Cristo, parés que está morrendo, e sinto solo con mirálo angusteas; eu quéroche outro Cristo mais feitiño e que teña un sembrante menos triste.» Collin a imáxen d' o divino Mártir, que me pesou n-as mans como si fose a verdadeira cruz, e xa me viña, cando un señor que pol-as trazas todas parecéume estranxeiro, esaminóuno, falóume non sei qué chapurreando, e dempois ofrecéume del en pagas duas moédas d' ouro relocentes. Soupen tamen qu' aquel señor dixéra que cando eiqui volvese de viäxe, [p. 101] chegaríalle a dar seiscentos pesos ô mesmo que fixera o crucifixo, si lle tivese féitas duas estáutuas de granito e d' altura de seis palmos, sempre que fosen cópea d'o Mercurio e d' a Minerva d' o Escorial gallego e cobizo facelas, e Dios sabe o que pensando estou pra conseguilo; xa teño a pedra, faime falta agora tempo pra traballar e ferramentas. —¿E que farias si tiveses todo? —Eu o demo y-a nai seica faria si as obras me saisen com' as penso, y-a vosa Reverencia m' axudára. —N-o mosteiro d' Oseira, dende hoxe, terás pousada, estimacion y-axuda; daránche todo canto pidas, canto pro teu traballo queiras e desexes; mais non esquezas que pormetes moito e que debes comprir cal corresponde: fai o demo y-a nai, graba n-a pedra a representacion d' o ánxel caido y-a pasion qu' o perdeu, con tal verdade que cantos cheguen a mirar a obra, [p. 102] vexan n-ela con toda semellanza a soberba y-o demo retratados: eu daréiche algús libros, busca n-eles a conceucion d' o teu traballo, e logo q' as ideas adquiras, d' o teu xénio verténdoas n-o crisol, â luz d' o arte, fai qu' un anaco de materia informe sexa fel espresion de dous espritus, qu' inspirados por Dios, tal maravilla poden facer os xénios n-este mundo.                          IV    Recruso n-unha celda d' o Mosteiro estivo mais d' un ano traballando o rústeco escultor, d' esque nacia a luz d' o sol, hastra morrer n-a tarde: mais d' unha vez cand'o cincel â pedra, dáballe formas respondendo ôs golpes d' o martelo en aucion, quedou ausorto ô ver que con esauta semellanza aparecendo iban as figuras que cobizaba retratar: primeiro o conxunto trazou, logo os detalles. [p. 103] dempois perfeucionóunos, e por últemo, con leves líneas animando os rostros, déulles esa espresion d' algo divino que n-a materia o espíritu refrexa. Xa feita a creacion, interiormente sentindo esa legria indefinibre que solo sinte o vencedor que torna pr' o seu lar c' os trofeyos d' a campaña que ruda e fera foi, chamou ô monxe e con modestia e sumision lle dixo: «o meu demo y-a nai, xa teñen vida.» Y -artista e monxe n-a apartada celda entraron un tras outro, y-estiveron caladamente contemprando a obra: cicáes o labrego non se daba conta d' o que fixera, nin o Abade tiña seguridá de q' os seus ollos d' unha alucinacion non fosen vítemas: pero estaba patente; non á dudas lugar habia, nin a sonos vanos achacarse poidera aquel prodixio. ¡A pedra estaba alí! Grabadas n-ela d' un fondo craro-escuro, destacábanse duas figuras estranas, de tal xeito, [p. 104] con tanta imitacion, que parecia qu' ensayando alí estaban a maneira d' emprender a fuxida poI-os aires. Er'a unha muller; vestía con luxo, tiña un sembrante fosco y-angurrado un modo de mirar que puña medo, y-unha espresion n-a boca tan iróneca, que causaba terror fixarse n-ela: tiña as mans colocadas n-a autitude d' o que aparta de si canto ten diante por que todo ll' estorva, ofende e fire, por que todo desprecia e ten en pouco: era outra un ánxel com' a noite triste, e c' unhas áas mais q' a noite negras, e mais negra qu' o cáos, tiña n-a frente a senestra aureola d' os infernos: con cárdeno fulgor n-a sua mirada lostregába unha luz centelleante, luz d' os rayos d' a cólera divina: fera espresion de mal tiñan-os ollos; mais tamen tiña unta espresion d' angústea, tan solénia, tan intema, tan fonda, qu' eles que son espello d' os espritus, ben craro révelaban que sintia [p. 105] n-o seu, domeñadoras, invencibres, saudades poI-o ceo que perdéra, torturas poI-o fogo qu' o queimaba: brincáballe n-os lábeos a sourrisa sarcásteca, feroz, d' os condanados, e comprimidas n-eles latexaban maldiciós, xuramentos e brasfemias: as mans de car' o ceo tiña postas, cal si temera que sobr' el caise a creacion enteira, que de fixo lle pesaria menos qu' a su culpa: figuraba querer fuxir d' a imáxen que tiña â veira; mais pra non deixálo, ô corpo d' a muller o seu pescozo xunguido estaba por cadeas fortes. Tal era o cadro que trazou n-a pedra; poema apocalíptico, terribre, cantado en vez de notas, poI-os signos mudos, mais non por eso menos grandes, nin menos espresivos e melódicos. Dempois qu' o contemprou, o moi ilustre e reverendo Abade, car' o artista tendendo os brazos conmovido, díxolle: «ben o demo y-a nay a fé fixeches; [p. 106] vêlos abonda pra saber que xuntos estan eiqui o demo y-a soberba ¡homilde labrador, podes gabarte, eu os laudes che dou..., eres un xénio!»                          V.    D' o cráustro principal n-unha parede aquela xoya d' arte colocaron, y-anos e sigros alí estivo, sendo ouxeto d' a vulgar curiosidade, causa d' admiracion pr' os entendidos, e pr' a comunidá d' Oseira, dura Ieucion onde os soberbios deprendian a domeñar d' as suas pasiós a forza. Moitos â luz tremante d' unha lámpara qu' alumeaba o cadro poI-as noites contemprando, sentiron n' a concencia acusador remordemento erguerse, y-avergonzados d' a soberba, votos fixeron de imitar ôs mais humildes.    Hoxe aquel monumento ademirabre, [p. 107] rico froron d' a pátria conecido c' o gran renome de Escorial gallego, váise desmoronando pedra á pedra; aniñan n-él as cobras y-os lagartos, os vencexos e mouchos e curuxas: a man devastadora d' este sigro, profundas rendixelas n-as paredes abre con louca pertinácia, e ruben por elas libres, con vigor y-alento, as prantas compañeiras d' as roinas, o xaramago e trepadoras edras: as goteiras d' a chuvia socabando pouco a pouco os cementos van, e logo podrá folgarse o sigro dazanove n-a total destrucion d' aquel Mosteiro, ¡groria que lle quedaba á esta cativa xeneracion que nada fai de grande!

© 2006 Biblioteca Virtual Galega