A Nosa Terra Terra, n. 318 - 19 de xuño do 1987

     Antón Avilés de Taramancos nasceu na aldea da que toma o seu nome en Noia. Aos 25 anos foise á Colombia, de onde fica en coñecimento mitificado e aventureiro pola selva do Amazonas. Ten publicado "O tempo no espello", que recolle vários volumes anteriores dispersos, e "Cantos caucanos". Desde a sua taberna, nos baixos dunha casa século XV, no casco vello noiés,  desprega a sua obra criativa, hoxe tamén á frente da Asociación de Escritores en Língua Galega, da que é presidente. Entrevistámolo precisamente nun recanto da sua taberna. Bañados polo ruído da água da chúvia e o morno pasear de dous garimosos gatos que nos rabuñaban entre pergunta e pergunta, e intentamos percorrer os camiños da sua vida e da sua obra poética. Antón Avilés foi un dos escritores que se encerrou na sede da Real Académia pedindo a dimisión do seu presidente Garcia Sabell. 

   —Vostede marchou para a Colómbia con 25 anos, e como preámbulo de "O tempo no espello" —unha longa antoloxia poética— inclue un verso que di "Quen vive máis dunha vida máis dunha vez ten que morrer". Refire a ese ciclo cumprido despois de tantos anos en América?
   —Refírome a que cando unha persoa vive en diferentes lugares por moito tempo está sempre regresando, está morrendo e comenzado a viver de novo, sempre. Unha situación non só física, tamén poética: recuperas un mundo pero sintes unha saudade permanente polo mundo que deixas, e no meu caso é tan claro que o meu primeiro libro feito despois do regreso, "Cantos Caucanos", é feito precisamente para liberarme de todo aquel mundo, de toda aquela paisaxe, de todos aqueles vinte anos en que estiven en permanente regreso pero que tamén me atraparon e fixeron de min un home tan "sudaca" como galego. Para min é sempre unha vivéncia nova ese regreso, esa recuperación da terra outravolta, como comezar unha vida. Portanto hai unha morte interior e permanente e unha nova maneira de viver e conviver coas cousas. 

   —Marchara a Colómbia razóns económicas ou era outro tipo de exílio?
   —No fondo da emigración sempre hai unha necesidade económica, non fun alá "facer as Américas"; habia unha razón de tipo político e de exílio máis ou menos forzado.
   Naquel tempo escrebíame con Neira Vilas, que ainda estaba en Bos Aires e mandou por un amigo unha man de libros. Este amigo, que hai pouco me escribeu despois de tantos anos, chamábase Raul Expósito Mos. Estamos nos ano 57. Entre estes libros viñan alguns de Marx e Lenin, ademais dos de Castelao.
   Como vivira moitos anos na Coruña xa estaba máis ou menos clasificado pola policia. Estivéramos facendo unha actividade nacionalista con Raimundo Patiño, Xohán Casal e outros, antes de que aquel fundara Brais Pinto en Madrid. Algun control debía haber por canto, en chegando a Taramancos este home cos libros, apareceu tamén a Garda Civil, abriu os paquetes e houbo moitos problemas na casa. Fun á Coruña, onde coñecía a un comisário de policia, Raul Manzano, que escrebia novelas do Oeste co seudónimo de Almanz e díxome que mellor desaparecese, porque ian ter que reprimirme. Pensei a maneira de irme e coñecía ao cónsul de Colómbia que me recomendou aquel país. Ali non coñecia absolutamente a ninguén, e funme no 1960.

   —Chegou ali co posto...
   —Co posto e sen saber aonde chegaba.

   —E neses vinte anos unha vida chea de experiéncias e anédotas.
   —Xa non me gosta falar diso porque é algo repetitivo. É natural, con vintecinco anos tes, aparte da ánsia de topar algo que facer, un espirito de aventura próprio da mocidade. Atopeime naquel momento con Miguel de la Quadra Salcedo, e fomos até o Amazonas onde tivemos unha série de aventuras, que eu Ile escrebia a Salvador García Bodaño, con quen tiña contactos naquel momento, e o home fixo unha espécie de épica ou de xesta que se ven repetindo con certa frecuéncia. Pero toda esa aventura inicial non paga o sofrimento de vinte anos de auséncia.

   —Cando comezou a escreber? Xa estando en Colómbia?
   —Non, non. Aos quince anos en Noia publiquei en galego porque tiña un problema de linguaxe que non podia resolver en castellano: falaba do meu contorno aldeano, e os nomes dos páxaros, das árbores, das cousas, non os sabia en castelan, e tiven que romper escrebendo en galego. Non era algo consciente de nacionalismo ou de defensa da língua, senón que o idioma era unha ferramenta de traballo e non podia utilizar outra; porque non sabia como se dicía xiriño en castelán, ou freixo, ou tantos outros que podian valer de exemplo.

   —E como viveu logo na infáncia o conflito dos dous idiomas?
   —Tiña que estudar castellano, claro, pero facíao como unha cotorra. Aprendia cousas, das que tiña unha idea do que querian dicer, de memória, pero había moitas palabras que non entendia. Como moitos rapaces do noso tempo que as soltaban de carretilla sen saber o significado.
   Seguindo co de antes, fun á Coruña estudar Náutica, que non rematei por problemas de certificados e tamén porque non era moi afeizoado a estudar Náutica. Alí fíxenme moi amigo de Urbano Lugris, con quen convivin moitos anos, e publiquei o meu primeiro libro, que era unha separata da revista "Atlántida" ("As moradias do vento"), editei no 1959 outro que case saiu por subscrición popular, pois recolleuse o diñeiro para finacialo entre os amigos das tabernas e das tertúlias literárias, "A frauta e o garame-lo", e eses son os dous meus libros antes de irme para a Colómbia.

   —Non é escritor de moita obra.
   —Non son escritor de moita obra porque nas circunstáncias da emigración e o exílio as máis das veces tes que preocuparte para sobreviver. Se estás nun meio que non é o da tua Iíngua e a tua xente, un país no que non hai contacto coa cultura galega —como pode haber en Buenos Aires, ou Caracas, dentro da América—, sínteste illado e vas perdendo esa forza criadora, sen perder o don da poesía, coa que segues en contacto permanente, pero fáltache o alento próprio da terra e a xente que che fai sentir. Ainda asi escrebin "Os poemas da ausencia", que non son de saudade senón de enfrentamento con esta. Ao chegar nasceu loxicamente ese outra saudade do "Cantos caucanos", dese território amplo e abandonado do Cauco.

   —Como é esa dobre saudade da Galiza antes e da Colómbia agora?
   —Supoño que é unha sensación que sofren a meirande parte dos galegos. É esa dobre vida, esa dobre permanéncia que impede estar nos sítios que amas. Pero aparte desta saudade que sinto agora por América, é máis ben un esforzo por recuperar as próprias raíces. Eu agora estou sofrendo a perda dun território, se queres dun território poético non só físico, pois ao cabo vivin vinte anos nunha terra na que me integrei, e vivin como colombiano. Pero ao mesmo tempo ao regresar sínteste máis galego, máis afianzado na própria terra, ainda que
estexas soñando permanentemente naquela outra Galiza que deixaches cando te foches.
A mente divídese en tres partes: unha terra que abandonache, que fica como unha postal fixa na memória e que non a vas topar nunca; outra o território novo, aberto, e no que pasá-
ches a mellor parte da tua vida —fun aos 25 anos e regreseiaos 45—; e outra o novo encontro cunha terra que estabas soñando pero que non atopas e tes que construir de novo. Aí hai sempre un problema de fondo, de ensoñación dunha terra que queres recuperar, e iso trai consigo unha nova poesia e unha nova maneira de sentir a poesia.

   —Son algo diferentes esas duas profundas chamadas da Terra?
   —Sempre hai unha distinción. A pátria é a infáncia, e iso marca para sempre, sobretodo para un home coma min que xa tiña un senso da Pátria cando me fun, que xa estaba á traballar no galeguismo e no nacionalismo, e nunca esmoreceu. Infáncia que é a pátria vivida das sementeiras, das mallas, dos ofícios... iso doume unha fortaleza vital estraordinaria. A outra era unha pátria superposta, ainda que me sentin moi integrado a Colómbia, incluso co sofrimento de querer esquecerme da própria orixe. Ese sofrimento que levamos ás costas os galegos, que ás veces non nos deixa ter as alegrias e as vivéncias necesarias da outra pátria é terríbel. Pero é a pátria soñada, a pátria de sempre.

   —Pésie ao tópico teño que perguntar polo contido político de moita da sua poesia mesmo da sua intervención pública e militante mediante a poesia.
   —A poesia é necesaria en todos os actos públicos, sobretodo nunha pátria que está por liberar. Os poetas galegos non podemos facer literatura por literatura, non podemos meternos na nosa torre de marfin tranquilamente e facendo fermosura cando o povo está sofrendo e está por liberar. A poesia ten que ser un arma, e ten que abrirse e, sen ser panfletária, dicerlle á xente o que ten que sentir. O poeta é un guieiro dos sentimentos e ten que decirlle á sua própria xente, dunha maneira forte, esa poesia política tan precisa neste tempo.

   —Nun momento poético que, cando menos pódese inicialmente adxectivar como prolírico, non existe unha escisión entre o que se define como poesia civil e unha outra poesia máis lírica?
   —Si, pero creo que son ciclos. Despois dun grande esforzo de poesia cívica hai que retomar de novo o fio da poesia lírica e volverase dar outro ciclo cívico, porque é precisa esa poesia. Noutro ciclo ha romper a poesia como rio de liberación.
   Son momentos de recollimento, e no que moitos poetas están facendo un traballo semellante de construir un ha linguaxe, outra maneira de sentir a poesia, e o novo ciclo de poesia civil e política que veña vai ter unha linguaxe máis elaborada, máis firme e máis liberadora.

   —Non é encasillado en nengún grupo poético determinado...
   —Non son de nengunha xeración. Paseime á xeración Dorna, porque despois de vinte anos podo voltar comezar de novo. E son de Dorna porque, ao chegar, onde empecei a publicar foi en Dorna. 

   —Ocórreseme que o estar aqui na taberna, en contacto directo coa xente case de contínuo pode estar influindo no seu mundo poético.
   —Ten vantaxas e desvantaxes. Está o contacto con todo o povo, é unha porta sempre aberta aonde chega a xente. Por outro lado é un traballo de moitas horas, que che tira tempo para a leitura, para consultar cousas, para escreber mesmo. Teño que escreber na taberna e non teño nengun recanto de siléncio onde poder facer un poema, e teño que estar escrebendo aqui.
   O meu último libro estouno facendo entre tapas de calamares, viño, xente que chega... nun momento dado perdes o fio e o poema colle un rumo descoñecido. Ese é un problema pero xa estou afeito, e mesmo son capaz de escreber con música de rock de fondo; abstráome.

   —En que proxecto está agora?
   —Estou traballando en "As torres no ar", que está case rematado, faltan seis ou sete poemas só, pero fundamentais para o libro.

   —Nunha novela obsérvase mellor a premeditación do autor, tamén un libro de poemas responde a un plan preconcebido?
   —Tamén ten a sua estrutura ou tela mentalmente cando menos. Cando o comezo xa sabes o que tes que facer e onde rematar... se podes, naturalmente. As veces vaise un e fas cousas que non teñen nada a ver coa criación dese libro pero sempre sabes o que corresponde ou non a el.

   —E cal é a idea central de "As torres no ar?
   —Estou facendo poesia da recuperación da terra, en letra grande e pequena. A terra como algo universal e da terra de labranza da terra íntima. Estou na recuperación do meu território e de botar raíces nela.
   O libro divídese en tres partes: os cantos a carón da terra; o cántico das naves e a elexia ao mar —toda a miña infáncia está povoada de veleiros— e outra parte que é a recuperación do amor, que se chama "A torre secreta" e que son poemas amorosos e eróticos, de recuperación dos amores soñados e perdidos que cando un regresa xa non pode ter.

   —Non é home de cenáculos literários
   —Non sei se xa os hai. Fun de tertúlias literárias na Coruña, cando estas eran nos cafés, con moito vagar. Déronme unha cultura literária e habia unhas personaxes que me enriqueceron moito. Hoxe a vida anda tan de presa, que non sei se hai tertúlias literárias en sítio algún.

   —É presidente da Asociación de Escritores nunha fase xa de consolidación na mesma.
   —Si, houbera antes moitos malentendidos e alguns enfrentamentos, pero paréceme que despois do congreso de Baiona, a nova xeira que tomou a AELG, sobretodo sendo unha asociación aberta a todo o mundo, en clasificacións, a cousa está funcionando ben. Non temos os meios normais para desenrolar todas as cousas que quixérmos, pero xa se sabe que calquer asociación cultural sofre no noso país o enfrentamento cos estamentos directivos da política, e non é facil ter os meios precisos. Non temos lugar para nos reunir, nen temos unha subvención fixa,... Ainda pedimos á Consallaria de Cultura unha espécie de xubilación para aqueles escritores que chegada a esa idade non tivesen os terríbeis problemas que tiveron xentes como Fole ou Blanco Amor, que tampouco van ser moitos os que cheguen alá nunha situación tan apurada, pero dixeron que non era cousa da Xunta. Pero de todas maneiras AELG penso que é a única asociación de escritores que vive e está presente no país, porque a Academia non existe e está totalmente desfasada.

   —Teño lido algunhas incursións suas breves na narrativa. É un camiño que vai seguir... 
   —Non tiven realmente moito tempo para facer narrativa. Agora estou cunha série de relatos que vai ser unha nova Crónica de Índias, através do tempo. Paréceme que teño que escribir ese libro. Relatos que van saindo pero sen seguer un fio no tempo. A descoberta é algo permanente, e América estase descobrindo permanentemente. Sería atemporal e sen lugar, e abarca unha idea personal.

   —Ainda que como presidente da AELG teña que ter unha posición quizá máis diplomática. Que lIe parece a prolificidade de poetas, non agacha unha merma na calidade poética?
   —Paréceme moi ben que haxa moitos poetas. Para estas reportaxes que poñen na TVG, ian xa polos 260 poetas, e a min paréceme importante, porque hai que botar moita leña ao lume sagrado para que realmente a poesía se concentre e sallan os poetas importantes que teñen que sair. Na Galiza todo o mundo fala dunha "idade de ouro" na que eu non creo realmente, porque para iso téñense que dar circunstáncias políticas e económicas que o noso país non ten, pero indubidabelmente estanse facendo os cimentos dunha idade de ouro. E se a Galiza e o galego vai ter unha imaxe de futuro será precisamente asentado, como foi sempre todo o nacionalismo e toda a vida política nosa, na poesia e nos poetas: se na Galiza non houbera poetas xa teríamos perdido a identidade e non estaríamos loitando por liberarnos. Están enriquecendo permanentemente a nosa identidade, as nosas ideas, a nosa língua, e chegará o momento en que a Galiza tope o seu ser e a sua personalidade através dos poetas.

Textos e fotos
XAN CARBALLA