Os cafés de París, Viena, Praga ou Lisboa gardan aínda memoria ilustre dunha bohemia non moi lonxana dos días de hoxe cando, ó pé das grandes ventás ou en discretos recantos, poetas e narradores traballaron, quizais, o mellor das súas obras. O "Xixón" madrileño, que é testemuña de múltiples casos, evítanos ir máis lonxe e, sen saír da casa, o desaparecido "Español" de Santiago ou o "Derbi" que conserva unha indesmaiable atmosfera de café literario: o encanto da decadencia dun tempo no que podemos imaxinar a un Valle-Inclán ou un Otero Pedrayo, ámbolos dous pluma en ristre, dándolle forma a un texto.
     Nós temos memoria dalgunha figura das letras lendo ou escribindo nas mesas do "Café Galicia" da Coruña aló polos anos cincuenta: un establecemento que foi lugar de encontro dos intelectuais daquela época. As tertulias, nas que se comentaban novas da cultura, eran alí suceso diario e a mesa que había ó pé da ventá dereita -mirando de fronte ó café- foi máis dunha vez mesa de redacción da revista Atlántida: aquel fermoso proxecto cultural de curta vida, nave que non deu chegado ós portos merecidos e na que se embarcaran, entre outros, Mariano Tudela, Miguel González Garcés, Xosé María de Labra e Urbano Lugrís. Esta último ilustraba a publicación da que era tamén colaborador literario.
     E se falamos de Urbano Lugrís, temos, necesariamente, que falar de Antón Avilés de Taramancos que, andando o tempo, ía ser o amigo inseparable, o gran irmán espiritual do pintor -o pintor do mar que non era deste mundo, porque o mundo real, o mundo do día a día, non era o dono do soño- porque, tanto para Antón como para Urbano, o real era a súa imaxinación, o elaborado por ela.
     Avilés chegou de Noia cun fardel de soños que é esa equipaxe coas sementes da humana proxección desexada, e non tardou en decatarse que na Coruña os seus soños podían realizarse, vivirse nos alcances máis esenciais, participar nesa especie de inauguración dos sentidos, de apertura dun universo novo. A súa sensibilidade necesitaba un determinado ambiente e atopouno na cidade herculina e entrou nel a fondo, limpo de corazón para colmarse de maxia e de aventura: alí descubriu o mozo noiés a formidable fábula do mundo mariño creada por Urbano Lugrís (a grande revelación, o deslumbramento, pois non todos os artistas amigos deixaron pegada tan profunda na vida de Avilés). Antón veu de Noia cunha poética que xa abranguía moito e moi propiamente, considerando os seus poucos anos, e en Lugrís estaba a lenda, a realidade transmundana, o tempo detido no símbolo e na alucinación, a nova e turbadora xeografía, os ámbitos celestes imposibles... En suma, os escenarios e as representacións oníricas que transforman todo en beleza. Avilés veu polo camiño dos poemas puros que olen a suco recén aberto, a tarde embreada e neles resplandece unha seda inviolada, as intuicións que permitiron tantos resultados felices. En Lugrís, pola súa banda, estaba a mostra do Edén que o artista crea como refuxio. Un artista que tamén escribe; que di o monólogo de Hamlet; que recita a Rimbaud, Verlaine, Baudelaire, Rilke, Hölderlin; que lembra a San Juan de la Cruz e ó Neruda menos complacente; o artista que fabula, que fai a pallasada de luxo, que toca o piano —aínda que ocasionalmente— e que semella perdido nalquel (este) mundo fóra da órbita da rutina e do convencionalismo. Cualificar a Lugrís de xenial non é un exceso. Gústanos perder o sentido do tempo nas súas frondas, nas súas asombradas soedades, na transparencia dos seus ámbitos e no instante irrepetible dunha navegación. Houbo quen chegou a crer que o pintor era unha invención colectiva de poetas e escritores de posguerra. E nós tamén chegamos a pensar se Avilés non foi unha creación nosa, un producto do surrealismo tan necesario que se sobrepoñía como unha formidable metáfora a aquela paisaxe despois da batalla do 36 que deixou cinsa suficiente para enzoufar as vindeiras décadas.
     Na pensión "La Flor Noiesa", sita na praza de Santa Catalina, ocupou Avilés unha bufarda. Alí coñeceu a Jan Joosen, un holandés "errante", o escultor que, navegando desde Borneo, naufragara preto das illas Cíes. Tamén fixo amizade cun filósofo ruso chamado Aléxis Vivicov que pasara pola tertulia parisina do "Gato Verde" e pola "Lexión Estranxeira". Asemade tivo trato cun príncipe romeno de apelido Cantakuzeno, piloto na Guerra Mundial que gañaba a vida facendo piruetas coa súa avioneta. Nesta embarcouse, un día de agosto, Avilés para sobrevoar Betanzos. Pouco despois, o príncipe estrelábase en terras zaragozanas cando facía un birbiquí. En "La Flor Noiesa", Avilés chegou a comer gratis e aínda recibía da súa patroa cartos emprestados. Neste lugar érguese hoxe unha xigantesca pantasma de lona cubrindo as obras que rematarán en vivendas de luxo, tal como alí di.
     Na rúa da Estrela, onde o viño do Ribeiro era inesgotable, reina agora a hamburguesa, a máquina de salón de xogos e os productos de baratillo que ilustran tanta vía pública. O edificio do cine Avenida mostra, como sempre, a traseira do cine que xa puxo en pantalla o derradeiro The end, ademais dun costado por mor dunha obra que alí leva a cabo unha entidade financeira. Na rúa dos Olmos xa queda moi pouco daquela hostalería para clases pasivas, agás o "Fornos" onde os ministros de Franco tiñan mesa. No seu interior deixou Lugrís unha importante mostra da súa arte. O bar "O salto do can" é outra ruína que axiña dará paso a un novo negocio pero aínda respiramos o reconfortante cheiro a calamares fritos do bar "Otero" que segue aberto ó público. Tamén pechou, e para sempre, a sucursal coruñesa do Parnaso que foi a vivenda de Pepe Guillén (Olmos, 16, 4º) onde naceu a Peña Amanecer e falamos por primeira vez con Avilés. No edificio que agora se ergue no solar que acolleu á "casa dos poetas" fanse operacións bancarias.
     No principio da rúa Galera, "La Tacita de Oro" exhibe no escaparate un sombreiro mexicano e anuncia comida azteca. Achegámonos alí nunha hora de pechado silencio que fixo difícil imaxinar que, nalgún tempo, naquel local se deran cita músicos e músicas e se compartiran viño e corcheas. Na librería onde acudiamos a mercar, con grandes dificultades, as publicacións prohibidas de Ruedo Ibérico ou da Editorial Losada —baixabamos coa axuda dunha lanterna a un soto escuro como a noite—, venden na actualidade calzado tipo drag queen e unha boutique exhibe as transparencias da última pasarela. Pechou o bar "Pacovi" das grandes tapas, no canellón de Canuto Berea, que tiña unha tenda de instrumentos musicais na esquina á rúa Real. E pecharon tamén "Las siete puertas", que nunca foron sete, e outras tascas da rúa Barrera onde os bocois á vista, as mesas de piñeiro sen pintar, o chan cuberto de serrín e o gato melindroso dábanlle un innegable encanto a estes establecementos. Con todo, resisten a galerna do cambio "La bombilla" e "La Traída", na rúa de Torreiro.
     Pero é "Casa Enrique", sita na rúa Compostela, a que ofrece o mesmo aspecto —tanto interior como exterior— que tiña nos anos cincuenta: mostrador, estantes, mesas, cadeiras, reloxo, decoración... Aquí tomábanse os últimos chanqueiros da noite no curso dunha recollida demorada, ás veces, ata as primeiras luces do novo día, camiño de San Andrés 200, onde vivía Lugrís. Pero aínda había que matizar, xa coa lingua torpe polo alcol, detalles daquel tema nunca definitivamente pechado, e todo isto en presencia do sereno da zona: un paciente san Pedro con gorra de viseira que non entendía nada do que debatían os amigos, o que contribuía a facer un pouco máis surrealista o momento.
     Por estes camiños pasearon Antón e Urbano soños radicais e carencias porticadas de lirismo: Avilés cun poema incompleto no peto da xenerosidade con algún burato e Lugrís urdindo algún disparate propio da súa singularísima personalidade; falando de Ulises, de San Balandrán ou de Verne; recitando a Whitman con voz de caoba, torrencial, envolvente; ou recordando a Rousseau polo primitivismo que non lle era alleo ó pintor coruñés. A figura de Avilés é inseparable da sombra-luz de Urbano. Viviron en perfecta sintonía: "El foi a miña universidade", chegou a dicir o poeta. Non houbo na Coruña dous amigos que, xuntos, chegaran a soñar tanto e con tanta forza. Por outra banda, é doado entender a necesidade dos soños cando a realidade é unha dona cotrosa e avarenta, e máis aínda no túnel longo da posguerra que foi miseria e humillación sen par.
     Na Coruña, Avilés enriqueceuse coa aportación dos saberes daqueles amigos máis experimentados ca el, "mozo con cara de mazá reineta", inevitablemante despistado e non pouco tímido. Arte, literatura, cine, teatro, música... o mundo da cultura foino atrapando pouco a pouco con tanto amor como veleno e tiranía, pero todo contribuíu á apertura dunha maxia impensable, o pálpito constante que posibilita a proxección humana. E imparablemente cando a mocidade é a urxencia dunha brasa, cando a vida está adxectivada polas paixóns.
     Nas rúas Estrella, Olmos, Galera, Franxa, etc., estaban as obrigadas estacións do viabaris de cada día. Nalgún momento lembra Avilés de Taramancos "cando as tabernas eran cátedras onde florecía o pensamento, cando as noites abrollaban como unha flor escura onde cantaba a mocidade e nos mostradores se oficiaba como se oficia nun altar". Fala tamén o poeta do "canto solidario á vida tal e como nos caía de seu sen máis ansia que descobrir unha raiola de fermosura que sustentara un cadro ou un poema, e logo algo de noite para dormir e lograr a ventura de outro día".
     ¿Naceron nalgunhas destas "cátedras" A frauta i-o garamelo, os poemas da separata que baixo o título de As moradías do vento publicara na revista Atlántida, o poema "Amor" que apareceu no primeiro número dos cadernos de Amanecer?. ¿Onde tomou forma o texto manuscrito da conferencia que en febreiro de 1954 pronunciara Avilés sobre o poeta Rabindranath Tagore? Temos diante os papeis: tinta que o tempo esvaeceu, seis folios escasos, amarelados, como querendo ficar en polen, numerados na marxe superior esquerda...
     Do que sí podemos dar fe é da capacidade de abstracción que tiña Avilés á hora de escribir. Na "Tasca típica" de Noia chegamos a sorprendelo en pleno traballo de creación poética, entre o rebumbio do mostrador e o fragor da cociña:

                    Orvalla
                    tan miudiño na felicidade!
                    De que horta no tempo alampexan os ouros?

     Concretamente, As torres no ar foron gañando altura ó pé da fiestra que deixa pasar unha luz especial, como depurada, ó interior da taberna: folios Din A-4, rotulador negro, algún debuxo e unha caligrafía aberta, xenerosa como o seu espírito de amigo cordial e entregado sen reservas.