Cando na primavera do ano 92 veu a morte a seiturar a vida de Avilés de Taramancos, atopouno disposto para a viaxe; só remataba pechar o círculo dos camiños que tan a miúdo percorrera. Pero el era e sabíase viaxeiro, coa partida arelada no fondo do corazón: o paradiso perdido, ao que quixo nomear primeiro como o souto de Taramancos e, despois, como o lexendario Cauca. E, no medio, ese Atlántico do tempo, esa inmensidade da ausencia, na que os sentimentos son un fráxil barquiño abaneado. Dúas beiras: Noia e América e un só home, un só espírito dividido; o anxo da morte podía finalizar a súa obra, pois Avilés levaba anos dialogando con el ou co seu xeito de arrincarnos a vida a anacos.
     "O varal está listo, a andália posta": son verba de ÚLTIMA FUXIDA A HARAR, que é tamén o seu último libro. Hoxe —xa desaparecido Avilés— é posible dobrar a páxina da súa historia literaria para descubrir a unidade temática e a lucidez extrema que percorre toda a súa poesía: un mesmo alento elexíaco, unha mesma forza varil, un mesmo abalarse entre a afirmación rexa e leda de existir e o sentimento do desterro e da morte. Terra, nai, avoa, muller, morte son nomes femininos e teimas da súa obra; son tamén arquetipos que lle suministraron unha dobre vivencia, unha dobre inspiración, na que se mesturan, en proporcións indicibles, o gozo e a dor; pois Avilés parecía chamado para vivilo todo de xeito extremo e titánico.
     Ese lado dramático, podente e esgazador semella ser o destino dos poetas elexidos ou prometéicos. Con pouco máis de vinte anos adiviña o poeta a súa estrela e así o declara no libro A FRAUTA E O GARAMELO:

     Xa nos primeiros libros, en medio de versos luminosos —case sinxelos de puro transparente, nos que aínda agroma a ledicia e o pulo vital, nos que Galicia aínda é un edén inocente, un "mansío enfeitizado", "unha terra virxe"— mestúrase ese fado, ese agoiro doente que rachará a cantar con furia grega en PEQUENO CANTO (1959). O corazón do poeta ía ser duramente probado e a súa voz xa estaba mol para a colleita, xa atopara o seu acento, xa era o que ía ser para sempre:

     Con estes versos abraiantes o poeta pisaba unha raia imposible, era expulsado do paradiso definitivamente; lonxe ían quedar "os bosques entrañables perfeitos da quietude" e a "fermosa moradía", na que ata entón vivira e crecera. O desterro, as terras alleas de alén mar, non sería xa senón a prolongación dun desterro máis radical e máis íntimo: o que nos fai descubrir que este mundo non é outra cousa que un territorio de paso, e todo amor unha aprendizaxe para a morte.
Vinte anos descamiñaría despois polas vastas latitudes de Sudamérica, ferido de ausencia, coma Ulises, rempuxado polos ventos do fado hostil, probado por un deus torto e inimigo:

     Abraiado, preguntarase que fixo para merecer tal destino; compararase con Prometeo, o roubador da luz, para exculparse da súa condea, tan inxusta:

     A dimensión da súa dor só pode ser expresada agora por medio do laio doente, do brado esgazador que berra pola patria lonxana; pola patria terra, pero tamén pola luz que é a patria da alma:

     Hai sufrimentos que non se poden medir se non se apoñen a algo enorme, xigantesco, hiperbólico; a magnitude da ferida só se pode valorar axeitadamente coa magnitude da imaxe:

     Difícil atopar versos máis varilmente apaixoados na poesía galega, nin expresión máis fonda e certeira da nostalxia que a que aparece neste POEMAS DA AUSENCIA (1963), escritos con sangue, con bágoas, con verbas arrincadas da propia carne.
     "Cosmonauta solitario e único" —como se define a si mesmo en NOVA CRÓNICA DE ULISES (1978)— Antón Avilés síntese "perdido nas galaxias para sempre"; esta é unha imaxe claramente anticipadora do que dirá en ÚLTIMA FUXIDA A HARAR. O corazón está preparado para o longo exilio.
     Cando volta a Galicia, no ano 1980, é xa un home dividido:

     Coa ledicia de reencontrar os eidos nativos, o lar polo que tanto chorou, mésturanse agora outras saudades. Así nacerán CANTOS CAUCANOS, libro fermosísimo no que deixará testemuño de que o paradiso é irrecuperable:

     O seu penúltimo libro de poesía é AS TORRES NO AR (1989). Xa curtido e amolecido por tantas derrotas e periplos, o poeta noiés está, de pleno dereito, en posesión da palabra que revela o reino das sombras, os órficos abismos; agora pode saber cal foi o sentido da longa viaxe: descer ao inferno da crúa dor para descubrir a luz:

     Tres anos despois destes versos esclarecedores, que resumen toda a sabiduría duramente adquirida, todo o misterio que a poesía encerra e cuxa experiencia só parece privilexio duns poucos —moi poucos— elexidos, entre os cales tiña Antón Avilés de Taramancos un lugar de honra, o noso poeta entregou o seu corazón ao anxo da noite para que o sementase nunha nova terra, na que puidese "cantar no coro", "tanxer na rosa", "lamber un corpo / consagrado, todo corpo de amor é man de Deus, / na carballeira e no xuncal florido".
     Así volvía a voz de Avilés ao "cántico primeiro", renacida, ceibe, sabia e feliz para cantar eternamente nas pradeiras dunha outra Galicia, na que a morte xa non existe, "moradía" que el mesmo soñara "no dintel do vento".