Sofía Baquero Céspedes é a muller de Antón Avilés de Taramancos e nai dos seus tres fillos, pero foi sempre algo máis. Baixo a súa apariencia doce e tranquila existe unha muller forte, loitadora que foi o porto onde amarrou o poeta, onde remataba Avilés a singradura de cada día. Momentos felices e tamén outros duros e cheos de incertidume, vida que recomeza moitas veces, en Colombia, en Galicia.
     Sofí —como a chamaba o seu home— muller reservada, discreta, ás veces invisible pero sempre presente. Abandona o seu país, os seus pais e irmáns hai xa dezaoito anos para acompañar ao seu marido nunha viaxe de volta á casa —Ítaca, Ulises—. Nin un só día dos vinte anos que Avilés pasou en Colombia deixou de pensar en Galicia. Polas súas palabras, polos seus soños coñeceron Sofía e os rapaces —Santiago, Luís e Guillermo— un país magnífico, agarimoso, cheo de mar e de xentes que sempre agardan o regreso de alguén.
     —Nacín en Bogotá, crieime no campo, en Santa Ana (Cáqueza), onde estiven até os dezaoito anos. Marchei a Bogotá, onde vivía unha irmá miña casada alí. Gustábame máis Bogotá, no campo traballei moito e non me gusta para vivir, preferín a cidade e non quixen volver ao de antes. Traballei en varias casas até que me empregaron na embaixada do Brasil, onde xa estaba Avilés. Alí foi onde nos coñecemos. El levaba oito meses en Bogotá e despois de traballar nunha condicións moi precarias, atopou na embaixada un posto de mordomo e todo o que precisaba para vivir máis ou menos cómodo. Viviamos na propia embaixada. Sentín que estaba so que non era de alí e unha compañeira e máis eu tratamos de axudalo, de tan desamparado que o viamos. Lavabamoslle a roupa, pranchabámoslla e mirabamos por el porque Avilés era moi desordenado. El despois dicíanos que lle ordenabamos todo tan ben que non atopaba nada do que buscaba. Pouco a pouco fómonos encariñando. El fíxose querer e namoreime del. Vinlle unha cousa moi distinta a toda a xente que eu coñecía, tiña algo especial, un home preparado, que non paraba de ler e de escribir, aínda que eu daquela non sabía qué escribía.
     Chamoume a atención a súa sensibilidade, a súa humanidade, os seus modais finos, a súa delicadezano trato coa xente. Fómonos apegando un ao outro e xa non nos separariamos nunca máis.
     —Así que foi aí onde empezou a vosa relación.
     —Ben, si. Iamos ao cine, ás agochadas porque ao embaixador non lle gustaba que saíramos máis que o día que nos daba libre, que era un de cada quince. Así que tiñamos unha chave sen que el o soubese e saíamos coa complicidade dos policías da porta. Cando cambiaron os embaixadores, Avilés marchou e eu pouco despois fixen o mesmo porque os poderosos pensan sempre que as persoas que teñen ao seu servicio son tan estúpidas que non se dan conta de que as están explotando. Non puiden soportar a humillación e díxenlle a Avilés que me ía. Así que fomos vivir xuntos, sen que meus pais souberan nada, aínda que xa tiñamos case trinta anos, pero eran outros tempos. Remataron por sabelo, claro.
     —Non foron tempo fáciles, ¿verdade?
     —Non, a nosa vida foi coma a dos xitanos, sempre dun sitio a outro, pero el vía en min a muller coa que podía casar para toda a vida e como el dicía “o único que nos importa é que nos queremos”.
     Avilés foi un home emprendedor, incapaz de estar quedo. Tivo múltiples ocupacións, algunha durísimas como a de cargar e repartir peixe por Bogotá adiante dende a madrugada até as tantas da noite. Cando chegaba á casa Sofía quitáballe con algodón, auga quente e moita paciencia as espiñas que lle quedaran cravadas no lombo. Tamén tiveron unha cafetería, un restaurante, e Avilés foi traballando no que ía caendo.
     —Na nosa vida fomos atopando xente de todas as clases. Xente boa que che bota unha man cando a necesitas e outra que se aproveita da bondade ou das circunstancias para explotarte, enganarte. Avilés era moi confiado, moi aberto, entregábase á xente e, ás veces, correspondíanlle con explotación ou engano.
     —Xusto antes de virvos, Avilés rexentaba unha librería en Cali.
     —Si, despois de moitas voltas e moitas ocupacións, Avilés entablou amizade cun arxentino que levaba un negocio de venda de libros. A Avilés gustoulle aquelo e cando lle ofreceron a oportunidade de levar a librería “Cultural Colombiana” de Cali dixo que si, aínda que tiña xa outras ofertas de traballo. Na viaxe de Bogotá a Cali, Avilés díxome “Sofi, de aquí para Galicia”. Eu rinme porque non pensaba que aquelo sería definitivo, pero tiña razón.Así foi, de Cali a Galicia.
     —Chegáchedes a Galicia, a Noia, no 1980. ¿Xa coñeciades isto ti e os nenos?
     —Si, el sempre falaba do que deixara aquí. Falaba cousas marabillosas desta terra e botábaa moitísimo de menos. Sempre pensou en volver. Diciame “poñeremos un pequeno negocio e viviremos tranquilos, Sofi”. Ben, o negocio que escolleu para montar aquí non é nada tranquilo, precisamente. Temos traballado moito. El regresou no ano 74, cando xa levaba catorce anos en Colombia. Regresou porque o pai estaba moi enfermo e quería velo. No 76 viñemos os nenos e mais eu porque a súa familia non nos coñecía nada máis que por fotos. O pai daquela xa estaba moi maliño e pouco despois de regresar nós a Colombia, morreu. Foi terrible porque cando nos despedimos, el xa sabía que era para sempre e que nunca volvería ver o seu fillo.
     —De regreso, definitivamente xa establecidos en Noia, ¿como atopou Avilés todo?
     —Vinte anos son moitos anos. Algúns dos amigos xa morreran, outros tomaran rumbos distintos. Todo cambia, claro. Sentimos moita morriña por Colombia e el tanteábame para saber se eu quería regresar. Pero eu sabía de certo que el non quería volver a Colombia, así que quedamos.
     Froito desa morriña por Colombia Avilés escribe CANTOS CAUCANOS, un dos mellores libros de poemas escrito nunca, que reflicte o conflicto do emigrante que torna ao seu país pero que bota de menos aquela terra que o acolleu con agarimo, que lle regalou o mellor da súa vida, a muller que ama, os fillos...
     —Ti fixeches o camiño ao revés, levas aquí 18 anos, ¿non botas de menos o teu país? -Si, claro. Fun dúas veces e gustaríame ir máis pero non podo. Teño a miña vida aquí. Eu non podo deixar Galicia porque o meu home está aquí. Cando fun a Colombia hai tres anos botei moito de menos a Avilés. Penso en Colombia como o sitio onde o coñecín e fomos felices, quixémonos, comprendémonos. Avilés quería moito a Galicia e aínda que non da mesma maneira, tan intensa, eu tamén a quero e non podería marcharme. Sigo en contacto coa miña familia, somos catorce irmáns, froito de dous matrimonios de meu pai. Unha familia moi
numerosa.
     Como país Colombia é violento. Os nosos fillos opinan que seu pai fixo ben traéndoos aquí. Pensan en que farían eles alá agora, en vista de como está o país. Colombia é moi rica, un país moi xoven, dunha beleza incalculable. Gustaríame estar aquí e alí, pero iso non pode ser.
     —Tendo Avilés unha personalidade tan especial, tendo tantos amigos persoais ¿sentícheste algunha vez relegada a un segundo plano? ¿Puideches deselvover plenamente a túa personalidade?
     —Eu nunca me sentín anulada pola personalidade de Avilés. Quíxeno moito porque me deu o seu apelido, fíxome a súa esposa, regaloume tres fillos, toda a súa vida foi para nós. El nunca me anulou, eu sabía que el era el, e sentíamonos orgullosos o un do outro. Sempre me protexeu, sempre me recordaba que todo o mundo me quería e que nunca tiven problemas con ninguén.
     —¿Sentícheste aquí algunha vez como unha estraña?
     —Nos primeiros tempos si, porque son culturas moi distintas pero, en cambio, non tiven problemas co idioma porque entendo o galego falado.
     Para min a poesía de Avilés non ten prezo, é algo valiosísimo. Quixera entendela como el a entendía e o idioma é unha barreira. Avilés foi unha persoa tan íntegra, tan correcta. A min nunca me fallou. Dende que Avilés se marchou aprendín a valoralo aínda máis, se iso é posible. O mellor que me puido pasar foi atopar a Avilés. O que máis valoro nel é esa entrega desinteresada, era un home marabilloso que non merecía que ninguén lle fixera dano. Era unha persoa aberta e san, que se esforzou pola súa familia, por min e polos nenos. Non puiden pedirlle máis.