CON XOSÉ MARÍA

     Calquera distanciamento crítico verbo da poesía galega de X. M. Álvarez Blázquez habería de ser, por parte de meu, pretensión van. E isto, pola simple razón de que o meu diálogo con el remóntase a tempos tan lonxanos como son os dos meus días de estudiante de bacharelato, en Pontevedra, nos que comparecía decote na Biblioteca provincial que dirixía Villaamil e na que se gardaba a colección completa de "Benito Soto". Alí estaba a linda plaqueta composta en parcería polo noso autor e mailo seu irmán Emilio, baixo a dirección de Celso Emilio Ferreiro, Sabino Torres e Emilio (Álvarez) Negreira. Alí estaba, si, aboiando na luz de outono que viña por entre os ramallos de choupos e grandes carballos da Alameda a aletexar, "como un pájaro de oro", sobre as grandes mesas de madeira. alí estaban os versos dondos, as cantigas bolboreta, as frases pálidas coma paxariñas de papel, de Poemas de ti e de min, nos que o mister da nova xograría vai da-la man con diversos popularismos inxectados de sustancias aladas, d imaxes reloucantes, de estrépitos mínimos que son os dos meniños que cantan os cantares crueis e absurdos da roda-roda.
     ¿Como exercitar, pois, o rigor con estas cousas que levan tantos anos sendo as miñas cousas poéticas, enxeridas de vez na particular historia da literatura que levo corcosida nas entreteas da alxibeira de dentro?

    ¿Como facelo a propósito de Cancioneiro de Monfero, no que a máis divertida das arlotadas literarias servira como pretexto para difundi-la máis severa reconstrucción neotrovadoresca de cantas se teñan intentado? ¿Que importa que se fale dun "Monfero" cando na Idade Meoga era un "Monfeiro"? ¿Qué que os "trae" sustituían ós "traz" e outras miudallas se o resultado non é académico senón verdadeiramente poético e isto díxomo a min moi claramente Dámaso Alonso, que non falo de mortos?

     Fecho eu agora os ollos e véxome en calquera día de 1955, mercando na de Luís Martínez, na Oliva, a Escolma da Poesía Galega, tomo da Escola Medieval Galego-Portuguesa, da autoría de X. M. Álvarez Blázquez, e fico admirado –agora mesmo– de que os xuícios críticos formulados entón e as valoracións estéticas alí feitas sigan a ser válidas nos nosos días. E non importa que Pellegrini, e Tavani, e a Stegagno-Picchio, e a Reali e o Celso Cunha viñeran coa súa sabiduría, a súa rigorosa pericia e a súa sensibilidade receptora, a traballar nos eidos da nosa lírica medieval desde entón. Non teñades medo: Esquío, Afonso X, Torneol, Codax, Nunes, todos son exactamente aquilo que X. M. Álvarez Blázquez dixera que eran, con lucidez e en arrautadas de emoción simpatizadora, incluído o intre en que califica a Pero Meogo como "o meirande poeta galego de tódolos tempos". Porque é así. ¿Como esquencer isto nunha época de predominio zoupón da crítica críptica, da metafísica metalingüística e no que a filoloxía con frecuencia perde o seu componente de cuestión amorosa e a paráfrase se desconsidera?

     Si, X. M. Álvarez Blázquez revela na súa Escolma a condición de grande poeta. Porque soamente un grande poeta pode ser un grande descifrador de poesía.

     De Roseira do teu mencer hai que falar moi baixiño, porque está adicado a unha meniña recén nada e non debemos espertala. Trátase dunha obra que ten, sobre todo, o encanto do verdadeiro, do familiar, do persoal, sen deixar de ser literariamente auténtico. Colorín, a nena de Xosé María, entra no mundo dos vivos e o corazón encóllesenos porque sabemos que noutro punto, distante un monllo de anos, da cadea textual de Álvarez Blázquez, Colorín vai morrer. Un debate insoportable establécese entre estas poesías imaxinistas e ledas nas que se celebra un nacemento e o intre en que asistimos, tempo máis tarde, á morte de Colorín, na realidade.

     A vida síntese latexar nos versos de X. M. Álvarez Blázquez, sempre. E isto coróaos, dáno-la gloria.

    E en Canle Segredo, está toda unha vida. En versos brancos, ou sexa limpos, con frecuencia encadrados en estructuras clasicistas, as palabras de Xosé María andan aquí rosmadas, bisbiseadas, sedosas, transparentes. As tristuras, as ledicias, a lonxanía da infancia e dos seus trucos, un pasado cruel e un presente non poucas veces inhóspito, a fulguración e as sombras dun existir de home ó alcance da man, próximo: velaquí o que hai en Canle Segredo. Tan "segreda" era esta canle, que permaneceu anos e máis anos nas gavetas  do seu constructor. Pero aínda alí, loitaba contra a súa prisión de castiñeiro e lanzaban potentes raios que por veces atravesaban as fiestras e chegaban ás Travesas, lograban entrar non Instituto onde, se cadra, estaba eu a le-la antoloxía de Del Riego e avisábame de que alí estaba "Pepa de Cascallar", ou sexa o paradiso perdido que en Xosé María chámase Baión como se podería chamar calquera cousa.

     Cando leo e volvo a ler Canle Segredo, robustézome na idea de que todo grande estilo literario é reflexo dun "estilo de vida", ou sexa o "modelo humano" dunha época. É indubidabel para min que en Canle Segredo se atopa cifrado a totalidade do estilo de Álvarez Blázquez erudito, romancista, xornalista, poeta e que todos estes estilos se refiren a un só, o estilo de vida, modelo de personalidade e modelo social.

     Familia, amor, tristura, morte violenta, nostalxia, arelada liberdade, galeguismo, humildade, curiosidade, humor, sabeduría, deporte erudito, capacidade de precipitar todo isto en textos poéticos. Velaquí o modelo humano, o estilo de vida –como diría Foucault– que se transparenta no estilo literario de Álvarez Blázquez. E non podo senón afirmar que tal modelo ten sido un modelo de existencia axustado a regras "subversivas" por canto non era o modelo dominante, non o proposto polo poder nos días de Xosé María –e meus. Neste caso, pois logo, o estilo literario vén sendo o vehículo dun estilo de vida resistente e diverso. Estamos afeitos a ollar no estilo dun autor algo individual e persoal, e sobre esta individualidade xulgamos as criacións poéticas. Non coido que sexa así xa para min e, aquí e agora, vexo no estilo de Xosé María, no seu estilo literario e no seu modelo de vida, unha forma de comportamento á vez ético e estético que é ou tende a ser colectiva, que provoca afecto no lector, que induce á exasperación das subxectividades e ó desexo de se integrar no módulo proposto. Que arrastra e que conduce. Por esa razón quero dicir que eu teño ollado moito para a árbore que Xosé María era, e deploro que xa non haxa sombras coma a que el proxecaba para os mozos se sentaren a ela cando, cansos de camiñar pola longa estrada que non leva a ningures, quixeren repousar e osmar en paz.

     ¡Benvida esta edición da poesía galega completa de Xosé María Álvarez Blázquez, a ben da nación e da cultura de noso!

X. L. Méndez Ferrín
     

[En Xosé M.ª Álvarez Blázquez. Poesía galega completa, Xerais, 1987]