Visualizar obra

Perucho. Tecoliña meu encanto,
       pouco importa nos amemos,
       se parce que os mismos démos,
       pois non pode ningun santo,
       pertenden o separarnos,
       que para min he morrer.
Técola. ¿Que che puido suceder,
       home, para tanto pranto?
Per.      Apenas podo contalo,
       mais atende o que me pasa:
       Xâ sabes que â miña casa
       he moi levada o bandallo
       da tia Goras de Rabál,
       aquela gran zalameira,
       embolvedora è embusteira,
       que vive por noso mal:

[p. 4]

       Pois esta boa mullér
       propuxô hai tempo a meu pai,
       que para casarme hai
       convenencias a escoller.
       Entre varias que apuntóu,
       dixô que a ama do crego
       sería o mellor emprego,
       o que meu pai acetóu.
       Sin rapi-ô demo eu saber
       cousa algunha, o vello onte
       díxôme â noite »desponte,
       que vou a darche mullér».
       Anque algo me turbóu
       o xûdas da novedá,
       caléi; hastra esta mañá
       que consigo me levóu.
       Fomos â casa do crego,
       que achamos moi galloufeiro,
       amais ô gran lambaceiro
       do irmao da ama Xân Prego.
       Almorzamos grandemente,
       e sin perguntarme nada,
       deron por feita e acabada
       a boda correntemente.
       Prá domingo as municiós
       dí meu pai que han de correr:
       eu toléo, esto he morrer:
       volva por nosoutros Dios.
         Técola asustada, y como sentida.
Téc.      Por min fai o que quixêres;
       a ama do crego ten:
       que se o ganou mal, ou ben,
       no-o deben decir mulleres.

[p. 5]

       Teu pai está por medrar;
       a tí pouco che debin,
       cando sin decirmo a min
       te foches a concertar.
       O termo hastra aqui encuberto
       foi unha gran picardía;
       e o decir que no-o sabías,
       eso, Perucho, n'he certo.
       Quíxênche moito, e engañéime,
       servirame d'escarmento,
       que para divertimento
       bastou; arrepentireime.
       Levántase precipitadamente y se va.
Per.      Escoita, mira, detende,
       non seas desesperada,
       que, asi Dios me salve, nada
       souben hastra o de presente.
       ¡Probe de min, non me oyeu!
       Por un lado ten razon,
       que lle sobra, pero non
       en pensar que o sabía eu.
       ¿Como demonios faréi
       para empantanar o caso?
       meu pai he duro e perrazo,
       e por tema non ten lei:
       o crego se ha d'enfadar
       se lle digo que non quero;
       e miña naí...

         Viene el viejo con una hazada
                 encima del hombro.
Viejo.    ¿Que estás facendo rapáz?
       ¿por qué non te vas choér?

[p. 6]

Per.      Prô que teño de comer,
       traballe quen tivér mans.
Viejo. ¿En eso que qués decir?
       ¿ti tés algunha delor?
Per.      Algunha teño; (aparte) o mellor
       será non a descubrir.

       Vase aceleradamente, y el viejo se vuelve
        para casa en donde hallará á Goras,
        y se ponen á conversar.

Gor.      Ai Xân, á tua casa oxê
       non lle da o vento unha volta;
       que axâ a que queira revolta
       non hai medo que ela afroxê.
       A nora que vas a traguér,
       ademais do que ela ten,
       fai de conta que tamen
       o curato vas comer.
       ¡Quén te verá recoller
       po-lo agosto aquí a sincura,
       e todo o ano a grosura,
       que será o que hai que ver!
Viejo.    Estou contento co-a conta;
       que anque a moza he algo fidalga,
       n-hai cousa sin sobrecarga;
       todo xûnto non se encontra.
       ¡Cal fidalga, toleirón!
       parece así por bonita:
       que o demais, non se lle quita
       a palliña o seu bandón.
       Se non fora para ti,
       non a lograba ninguén,

[p. 7]

       que o crego séntea ben,
       e val Dios que queda aqui.

       Entra Perucho desazonado y triste.

Gor.      Oxê naciche, Perucho,
       a tia Goras foi boa.
Per.     Non sei eu qué hastra o d'agora.
Gor.      De cantos colle a campana,
       que xâ ves que non he pouco,
       solo ô fillo de Xân Rouco
       cede o noso crego a ama.
       ¿E quen fixô este milagre,
       sendo que había golosos,
       e quedan tantos ganosos?
       A tia Goras, Dios llo pague.
Per.      Amais o demo tamen,
       que eu eso non llo encarguéi.
Viejo.    Foi teu pai, que o mesmo ten.
Per.      Pois eso non llo estiméi.
Viejo. ¿E ti que chata lle pós
       para estar tan descontento?
Per.      Que todo he falar no vento:
       non quero, acabouse, a Dios.

       Levántase el viejo á coger un palo,
                y huye Perucho.
Viejo. ¡Alma que te ha de cebar,
       puta que te ha de parir!
       ¿Qués o teu gusto cumprir?
       Nó eso, n-hai que pensar!
                Le agarra Goras.
Gor.      Tente Xân, que he tolaxâda:

[p. 8]

       o rapáz quér, amais ben:
       déixâme co-él, que tamen
       souben ser enamorada.
Viejo.    Pro muller, ti non-o ves,
       o que co-él teño gastado
       prá libralo de soldado;
       ¿e agora tal altivéz?
       ¡Heino de esgazar ô medio
       se se me da en facer louco!
       que mentras viva Xân Rouco,
       ha de mandar, sin romedio!

         MUTACIÓN DE TEATRO.
Sale Técola con un cesto y una hoz de segar
       yerba, como que va para el prado,
        y Perucho atrás hablándola.
Per.      Se non me falas, aquí
       mesmamente vou morrér.
Técola, en tono irónico, y como que
                 no le da crédito:
Téc.      Xêsus, quen tal ha de ver!
       desdicadiño de tí!
       Vai ô crego que che dea
       torresmos, e pan de trigo,
       ôvos revoltos, formigos,
       e do que axâ po-la aldéa;
       e a criada, que che poña
       empástros na paletilla.

       La agarra Perucho, y se paran
                 á un lado.
Per.     Caya n'este sitio un rayo,
       e o demo chegue a levarme,

[p. 9]

       se hai razon para culparme,
       ou con outra parto o sayo.
       A meu pai xâ lle faléi
       d'un modo que nunca fixên;
       e â vella Goras lle dixên
       o que aquí repitiréi.
       Non teño mais d'unha lei:
       e se contigo non caso,
       âs carreiriñas me paso
       a comer o pan do rei.
       Creeme Técola miña,
       que non te engaño, de certo.
Téc.      Canto me digas ô perto,
       esquénce co-a Dominguiña.
       o domingo â porta está,
       e as moniciós estan feitas.
Per. Vállame o señor san Brais:
       dime ¿que quéres que faga?
Téc.     Escuso, porque he de mais.
Per.      Eu vou a fuxîr da aldéa.
Téc.      Fai como quéiras.
Quiere irse, y pasa Goras.
Per.      Dios vos axûde.
Técola, medio enfadada:
Téc.      Nin por canto ten o mundo
       quixêra que esta nos vise:
       quedá con Dios.
         Vase, y dice Perucho como absorto:
Per.      Imposible que el demonio,
       que decote he mal agoiro,
       n-investase este casoiro,
       mal chamado matrimonio.
       Meu divino san Antonio,

[p. 10]

       san Andrés o de Teixîdo,
       santa Marta de Bavío;
       deparádeme consolo!
       Eu morro, ou bólvome tolo
       se esta cousa adiante vai,
       queira ou non queira meu pai,
       que o casar n'he pra un dia solo.
         Va andar, y se detiene llamado
                      de la vieja.
Gor.      Oite Perucho por min,
       que algo teño que decirche.
Per.      Pois ande.    (Se llega la vieja).
Gor.      Ai home que presa levas,
       non vin outro coma tí.
Per.      Pois non faltan por ahí.
Gor.      Séntate comígo un pouco.
Per.      Se quer parola a Xân Rouco,
       que ô fillo doille a cabeza.
Gor.      Peruchiño: a min me pesa,
       que podendo casar ben,
       non o fagas: val quen ten;
       n-hai peor mal que a probeza.
       Anque teu pai ten de seu,
       tés hirmaos con quen partir,
       e tempo chegará a vir
       que che pese; e dígoo eu.
       A ama do crego he boa,
       seu amo púxâ por ela;
       Dios nos dea comedela,
       e que nunca falte broa.
       Se oútras che bolven o miolo,
       para tí o daño fas;
       véte e revéte rapáz,

[p. 11]

       ten xûicio, e non seas tolo.
Per.      Canto me poida decir,
       e co-a lengua padricar,
       eu non-o hei de escoitar,
       para canto mais cumprir.
Quiere irse, y le detiene la vieja.
Gor.      Pro dime ¿ti en que reparas
       para poñer tal repuna,
       cando ademais da fertuna,
       he das milloriñas caras
       que pasean esta terra?
Per.     En que ahí o ben non se encerra.
Gor. Ti sabes que he pertendida,
       e dos mais guapos roldada,
       con bos mozos moi rogada
       para casas de gran vida.
       A sua xênte está frolida
       desde que co-o crego entrou,
       como que a ollo medrou,
       e oxê he caniba escollida.
       Déixâte de tolaxâdas,
       non deas pesar a teu pai,
       que sabe mais ben o que fai
       que tí, co-as nemorícadas.
       Que qués Técola ben sei,
       e que tés amistá co-ela,
       mais pra muller escollela,
       Perucho nunca o pensei.
Per.     ¿E por que non?
Gor.     Ai tontiño, porque iñoras
       o qu'he mantér casa e vida,
       que por ben que estea sortida,
       hai faltas a todas horas.

[p. 12]

       O segundo, que teu pai
       pensa com'home de ben,
       e así por vengonza ten
       unha nora que non trai.
       Orasme, sobr'esto hai,
       que a dous parizos que teña,
       non tendes donde vos veña,
       cando ela non colla un mal.
       Has de verte e desearte,
       ninguén volverá por tí,
       que como dicen alí,
       con quen casou reparáse.
       O-o revés a Dominguiña,
       que anque por sí non teña,
       ten o crego, que por ela
       he capáz do por a vida.
       Paira as veces que quixêr,
       escusas de ter coidado,
       que seu amo he moi honrado,
       e n-él compadre has de tér.
Per.      Valla o demo tal fregado!
Gor. Non has de ser mal pensado,
       nin levala por ahí.
Per.     ¿Pro éla que démos di
       mais do que teño falado?
       ¿Por que o crego lle quér tanto,
       sendo que n-he sua sobriña?
Gor.     A xênte d'oxê he toliña:
       eu de nada che me espanto.
       Atende aqui, sospeitoso:
       o crego quérlle por boa,
       e porque o sirve hay catr'anos:
       e neles ten desenganos

[p. 13]

       de que o vento non lie zóa.
       Nunca nada se lle véo
       do que a tí se che parece,
       nin tiveron ai que pese
       todo o tempo que o servéo.
       Ela sábelle o tempero,
       e él co-ela está contento:
       canto falas todo he vento;
       sobre todo, he un caballero.
       Trata de virte conmigo,
       que quedei en ir despois:
       recolle a teu pai os bois,
       e creeme o que che digo.

Vase la vieja, y Perucho para su casa
           echando cuentas consigo.
Per.      Canto dixô esta mullér
       he a misma realidá,
       e sendo a pura verdá
       non ten mais certo que ser.
       Con Técola vou facer
       un casamento cagado,
       que anque estou enemorado,
       esto non da de comer.
       Ela pra ser unha probe
       ten o xênio soberbiño;
       nunca me citóu ô moiño,
       antes âs nubes se sobe.
       Debo dar gusto a meu pai:
       Dominga he moza de feira,
       e anque por hoxê non queira,
       co-o tempo todo se fai.

[p. 14]

        MUTACIÓN DE TEATRO.
Sale Perucho de rufian cantando
                el a-la-la-la.
Per. cantando. Cuando quise non quisistes,
       agora quieres non quero,
       levarás a vida triste,
       que eu ben alegre cha levo.
Sale Técola al paso.
Téc.      Ai home, que ledo vas.
Per.     En algo m'hei d'alegrar.
Técola llorando.
Téc.      Canta tí pra eu chorar,
       po-la ruindá que me das.
Per.      E tí que queres que faga,
       ¿non foche moi ben rogada?
Téc.      Algo fun de tí estimada,
       mais agora dasme a paga.
       Foches en casa do crego,
       as moniciós andiveron,
       xâ para as galas che deron,
       e vainas mercar Xân Prego.
       De xûeves en oito dias
       dínme que se fai a boda,
       que será o en que eu morra
       po-las tuas picardías.
       Larpeiro, dotes de putas,
       nunca a medrar chegarán,
       antes ben agoirarán
       a-as facendas que se xûntan.
       O-o gran bribon de teu pai
       heino de ver eu pedir,
       que Dios n-ha de premitir
       esta maldá que me fai.

[p. 15]

       Ti vas a ser un cornudo
       que o crego he un fino putón,
       e d'ahí ven a estimacion
       â filla do Barrigudo.
       Era mais probe que eu
       antes de con él entrar,
       e logo dou en medrar
       porque â gandaina se deu.
Per. Mullér, nunca falar mal
       parece ben a ninguén;
       o cura he un home de ben,
       e a criada pra alá vai.
       Nunca nada se lles veo,
       e he forte cousa que,
       d'aquelo que non se ve,
       se asegure por alléo.
       Tí para min foche honrada,
       pero non falta quen diga,
       que co-o estudiante da Triga
       andiveche nemorada.
       Xûsto solasmente Dios;
       na miña mao non está;
       componte co-o vello alá,
       que por min, o mesmo son.
Vase, y queda Técola quejándose.
Téc.     Ai malvado! a quén eu quixên,
       a quén meus ollos amaron,
       o sono que me quitaron
       he o que no dia me afrixê.
       Grande tolaxâda fixên,
       pero xâ non ten remedio,
       porque o amado causa tedio.
       ¡Dios mio, sobrana Virxên!

[p. 16]

       facede aquí un milagre
       tollendo â ama do cura,
       que malamente me muda
       este cara de vinagre!
         Pasa casualmente la vieja.
Gor.     Dios te axûde Tecoliña.
Téc.      Pare pra-aquí miña tia.
       Se detiene la vieja y se apar-
              tan á un lado las dos.
Gor.     ¿Que me quere miña filla?
Téc.      Xâ estiven o outro dia
       a decirlle o que lle quero,
       e quedeime por recelo,
       ou mais ben por cobardía.
       Agora deseo saber
       en que a eu teño ofendido,
       pra que me quite o marido
       e n-outra o faga caer.
Gor.     Tecoliña, para min,
       a tua queixâ eche escusada,
       que do que dís non sei nada,
       e he falarme latin.
Téc.      ¿Como non sabe, se ela
       foi a que á Rouco tratou
       o casamento, e levou
       o seu fillo â bebedela?
Gor.      ¡Ai qu'engañadiña estás!
       Non te creas de bayuras,
       nin de quen faga mesuras,
       que a culpa tívoa o rapáz.
Téc.      ¿Como o rapáz, se conmigo
       xûramentóu o contrario!
Gor.     Dille que rece un rosario,

[p. 17]

       e creeme o que che digo.
       O rapáz adoecía
       por casar co-a Dominguiña,
       que xâ con ela algo tiña
       como souben o outro día.
       Nunca paróu con seu pai
       hastra que a foi a pedir,
       o que logrou conseguir
       a rogos de sua nai.
       Eu n-eso n-entervenin,
       nin do teu trato sabía,
       antes para tí quería
       un que me contenta a min,
       cal he Bernaldo do torto,
       que alí hai donde esbrouzar,
       e he unha fertuna achar
       para sempre pan e porco.
       Desto, ainda falaremos:
       canto-o demais, non sei nada,
       que che he tarabeleada,
       ou mais ben cousa de nenos.
       A Dios Tecoliña a Dios.
         Vase, y queda Técola escla-
                 mando sola.
Téc. ¡Ai birbon! esta mullér
       non contou mais da verdá,
       e a picardía, e maldá,
       en tí a chego a conocer.
       Querías facerme crér
       que por teu gusto non era;
       fun moi boba e majadera
       en nada chegar a oler.
       N'hai consolo para min!

[p. 18]

       sobre enganada fun tonta,
       que pra-o caso tanto monta,
       chorarei o que antes rin.
       Non me cegaba a riqueza;
       contentábame a presona,
       e o xênio; mais non se abona
       en parte algunha a probeza.
       O rapáz, se me deixôu,
       foi porque n-habia preada,
       coma se eu fose culpada
       no que Dios non remedeou.
       O casamento do torto
       morreréi antes que o queira,
       pois vaya a casamenteira
       a comer o pan e porco.
       O casarse quér cariño,
       e se no-o hay sale mal,
       que n-hai ningun animal
       indómeto a-o aloumiño.
       Tratados, son pra señores,
       que acostumbran de casarse
       por eles, para levarse
       continuamente en rencores.
       Non quererei mais ninguén,
       nin darei a mao a algun,
       que amor, solasmente un
       se pode tér, pra ser ben.

Llora, y cae el telón.

A casamenteira
	(Texto íntegro)

A casamenteira