Visualizar obra

Carta de María Balteira ó xograr Lourenço:

     Lourenço, amigo:

     Baixei coas primeiras luces da alba —home e medio de sol asomando por tras dos penedos— á enseada natural que fai de porto desta illa e única entrada a ela, por ver se había correos que me dixeran que o perdón que solicitara de El-Rei me fora concedido e que se autorizaba o meu regreso, mais tampouco neste mencer chegaron correos que trouxeran mensaxes nin barcos que trouxeran o perdón.
     Baixei hoxe, como baixo cada mencer, porque sei que os correos e os barcos —de os haber— han chegar nos días máis longos de marzo que é cando os navegantes xa conseguen albiscar as praias que forman os ríos levados das costa do noroeste, por entre a calima e o horizonte do mar.
     Desexo que ó recibo desta carta, te atopes ben de saúde. A miña, non sendo boa de todo, aínda non hai caso. Vou indo e parece que aquelas dores de ósos que tanto me facían sufrir nos días chuviñentos do inverno, minguaron un algo coa chegada da primavera e parece tamén que me vou poñendo ben de todo.
     Se cadra os médicos que diagnosticaron a miña loucura e que previron que esa perda das dfacultades mentais levaría consigo a decrepitude inmediata do corpo, estaban equivocados. Nunca tomei en serio as opinións deses necios que determinan a saúde pola cor da urina, o cheiro dos arrotos ou as manchas das meniñas. Son uns mentiráns sen escrúpulos que aproveitan as feblezas humanas para enriquecer as súas faldriqueiras.
     Sen embargo, eses médicos que dixeron que perdera toda cordura, porque a miña mente non rexía, se cadra non estaban tan trabucados, pois, ¿pode acaso a mente humana manter o xuízo cando tanta soidade me ameaza e recacha contra min a súa dentamia famenta?
     Estarei tola e madia leva. Mais, ás veces, penso que esta loucura miña non é máis cá lúcida rebelión dun corpo que creu atinxir os límites que só a deus alanza. Un estado no que a mente humana albisca con absoluta clarividencia todo o acontecer humano. ¡Quen me dera tolear antes! ¡De canto me terían valido pensamentos tan nidios coma os que hoxe teño! Pensamentos que a forza de remoer neles, me explican a vida toda.
     E se che confirmo o moito que me rexe a cabeza, nin que dicir ten o corpo. Non hai síntoma ningún desa decrepitude física que me diagnosticaron, e no básico, esta máquina, ata o de agora perfecta, segue a cumprir con regularidade as funcións vitais.
     Aínda que, iso si, xa non teño a saúde de antes, pois os anos non perdoan e, de cando en cando, éntrame un afogamento no peito que me abafa e que me obriga a me sentar de contado. Afórroche o retrato de anguria dun corpo de muller que ve como vai perdendo ese poder de dar vida a outras criaturas.
     Xa sei que a maioría o ocultan, pero eu, pola lei e a confianza que che teño, fágocho saber.
     Si, que saibas que xa sufro dese mal de calores podres que me afogan por dentro e esa masa de sangue e vida que antes tiña cada lúa nova, xa non me vén. ¿Será que ese sangue que daba vida non é quen xa de volver ós seus encanamentos, porque estes xa morreron?
     Afórroche tamén a tristura melancólica dunha muller que ve como esas calores doentías lle roubaron tamén esoutra calor doce, esa que lle abrollaba no medio das pernas, alí onde o seu corpo parecía agochar un niño de merlos.
     Direiche que o niño non quere xa merlos e tamén que xa non hai merlos que queiran agochar no niño.
     Alí onde os merlos agochaban, aniña agora un baleiro cargado de desalento ante a vellez que vén vindo.
     E aniña tamén outro desalento que me vence ata mirrarme tamén a alma: o medo á morte.
     Cada noite pídolle ó altísimo que todo o goberna e que todo o perdoa, pola Balteira que noutrora fun —alma e corpo limpos de pecado—, que me deixe oír o vento que brúa nestas noites da fin do inverno e que cada novo mencer que acordo, non sexa o último.
     Hai veces que aínda me atrevo máis e lle pido que me deixe ver verdear a nova primavera.
     Pero coido que as miñas súplicas non son escoitadas, pois vento no ar a presencia inminente da morte.
     Pregúntome cántos son os días que me quedan aínda. ¿Un ciclo da lúa? ¿Dous? ¿Chegarei ó próximo inverno? ¿E el estarei soa cando me sobreveña a morte ou haberá alguén á miña beira que me peche as pálpebras? ¿Serás ti, Lourenço, quen escoite o pulso do meu corazón cando xa non sexa un ruxerruxe que barulla mainiño coma a auga do caneiro? ¿Virás para levarme? ¿Que dirás cando atopes os meus ósos porque a carne marchou xa, comesta polos vermes? ¿Enterrarás o meu cadaleito en sagrado ou enterrarasme no monte onde os lobos poidan fozar a terra ata bater co meu cadáver e espedazarme, estercando aqueles anacos de meu que xa apodreceran? ¿Haberá unha bágoa túa pola alma de María Balteira? ¿Será o citolar tristeiro de Lourenço o que fará saber a todos que a "muller negra" morreu?
     Pregúntome tamén cousas que xa non teñen que ver coa morte mesma, senón co que vén despois, cando o mundo teña coñecemento dela: ¿quen me rirá e quen me chorará? ¿Serán os meus inimigos os que, ledos ante a noticia, arderán en estrondo de festa? ¿Ou serán os que dicían chamarse amigos? ¿Cantos derramarán bágoas nos pazos de Compostela, nas quintas de Coímbra, nas prazas de Lisboa? ¿Cales me honrarán en pranto en terras de lonxe, en Xerusalén ou en Roma? ¿Aínda vivirá para chorarme o rapaciño que gozou do meu corpo en terras santas?
     Este mencer, de comezos de marzo, entroume un desazo como nunca outro acordo.
     Non ben as luces da alba apareceron no ceo, deume por cavilar se non sería o último que os meus ollos contemplasen e vento que así vai ser.
     Cando a morte me veña buscar, pídolle a deus que me deixe o sentido todo ata o último intre. Quero ter a seguranza de que os meus ollos albiscan coa nitidez o faiscar estarrecedor do gume da súa gadaña. Sei que esa luza fría será coma un bálsamo que me salve do inferno. Din os que me condenaron que ninguén pode salvar a María Balteira do inferno porque non hai perdón abondo para tantos pecados como María Balteira cometeu.
     Daquela, afágome á idea de vivir entre as tebras, que todo ten o seu aquel de bo, pois no inferno, se é como din, non ha facer nadiña de frío e háseme curar o reuma que se me meteu no corpo neste illote neboento.
     Hai un paxariño que me di que non haberá amor no inferno, nin sol nin días ventureiros. Só cinza amarga e frío.
     ¿Estarán tamén no inferno aqueles que afogaron nos lodazais do río sen chegar nunca a verme o rostro? ¿Ou aqueloutros que naufragaron sen arribar ás costas do meu país? Sei que a sona da miña ardentía foi a causa da súa morte. ¿Estarán tamén esoutros que tatuaban o meu rostro no peito e se paseaban impúdicos polas rúas do porto? ¿E mais eses poetas que falaron da tersura da miña pel e a compararon ó nácar das caracolas que habitan no máis fondo do océano? ¿E eses que fixeron dos meus beizos cobras con leixa pren e ata fiinda? ¿E os que compararon a miña fronte co cristal das fontes de Roma? ¿E os que dixeron que os meus ollos eran as algas do fondo dos regatos nos que a auga non escoa?
     Toda eu fun nas plumas dos poetas, lagoa escura, pequeno remanso, paxariño que asubía. Toda eu fun sol e días ventureiros. Toda eu fun amada como nunca muller será amada.
     Mais, aqueles que un día me amaron, deixaron que engurras, fondas coma regos sen auga, apousaran nas concas dos meus ollos. E iso, ¿era amor?
     Aqueles que un día me amaron, deixaron que outras mulleres, moito menos bailadoras ca min, acompañen agora os xograres. E iso, ¿era amor?
     Aqueles que un día me amaron, decretaron o meu exilio, o meu afastamento do mundo, o meu confinamento a este illote que é un cárcere. ¡Se iso era amor, coidado quen crea en tal sentimento!
     Amor é rechouchío de rolas que namoran na primavera.
     E falando de rolas, direiche que todos os anos veñen á illa unha millenta delas, porque non hai falcóns nin aguias que as esfolen coas súas poutas aguzadas. Por iso, ó vérense libres e seguras, volven cada abril e a min, sábelo ben, dáme moita alegría o seu boureo que me lembra o amor dos día sen que eu andaba namorando.
     Eu que fun rola en mans de falcóns e aguias. A min que me esfolaron coas súas poutas aguzadas.
     Agora xa nin falcóns nin aguias poderán esfolarme porque será a morte quen me esfole co gume da súa gadaña.
     Hoxe vento a morte onde queira que mire. Por iso, se non chego a mañá, gustaríame pedirche que levases o meu cadáver alí onde puider oír o rechouchío das rolas. Pídoche tamén que o enterres en sagrado e en túmulo de pedra con cruz cristiá no cimo, pois non quixera ser pasto de cans nin feras salvaxes nin tampouco morrer ignorada ó longo dos séculos. De escribires epitafio, se mesurado e honesto coa miña persoa e non te deixes levar pola moda esa que xurdiu no palacio de escarnecer a María Balteira.
     Sendo tan pouco o que che pido, sei que non mo has negar, pois merecía arder no inferno aquel que non executa a derradeira vontade dos mortos.
     Non teño máis vontade ca esa que che fixen saber, a non ser tamén, estoutra que moito me avergoña confesar: a da gana que sinto por un torresmiño de unto ben curado. ¡Se soubeses canto devezo por comer aquel caldiño de verzas repenadas que se comía na nosa casa! Tamén se me acordan moito as cebolas do noso horto. ¡Que boas empanadas daban!
     Neste illote non hai nin veigas nin terras de labor nas que poder plantar un cento de cebolas nin se dá cousa ningunha, pois todo el é ermo penedío. Non sendo dúas marxiñas nas que colleito unhas patacas fariñentas como peras, e unha presada de nabizas. Pero sen unto non sae o caldo que todo el é unha galdrumada eslamiada que non ten celme ningún. De vires ter comigo, non esquezas traerme un medianiño e ben curado.
     De todos xeitos, aínda que me atopes devecida, que saibas que, o que se di fame, non paso porque o mar é abondoso en peixes e mariscos, pero xa vou indo farta de tanto animal con espiña ou coiraza.
     Non te abafo coas miñas saudades culinarias, pois, como che facía saber, outras máis profundas entristecen o meu corazón.
     Na soidade destes cantís, cavilo día tras días nos piares que sosteñen a nosa sociedade e onde queira que mire, vexo inxustiza que só podería emendarse cun esfarelamento total da pirámide social.
     Existen tres tipos de homes: os que coidan dos nosos corpos, velando pola salvación na vida terrea; os que coidan das nosas almas, velando pola salvación na vida divina e os que traballan.
     Os primeiros son os nobres e facendados, os segundos os clérigos e a xente da igrexa e os terceiros son os servos.
     Derrubar para volver construír e, desta volta, tomando como base a igualdade. ¿Non somos todos iguais ante Deus? Daquela, ¡Por que non selo ante os homes? Homes e mulleres iguais, sen distinción de raza, sexo, idade, oficio, condición, pensamento ou relixión.
     Esas matinacións magóanme por non tirarlles o sentido todo ou ben porque, tirándollelo, me parecen estériles. ¿Poden os prelados, os ricos homes, os nobres estaren tan equivocados? ¿Pode o rei Sabio estar tan cego? ¿Canto durará esta sociedade nosa sobre a terra? ¿Un reinado? ¿Dous? ¿Verá o rei Sabio gobernar os seus netos nestas estructuras constrictas?
     De ser certas as miñas intuicións, dígoche que non, que é imposible, pola propia inxustiza que alimenta a ideoloxía do noso tempo.
     O sistema feudal non se sostén en por si porque non é xusto.
     Senón matina nestas palabras que che digo: "Feudo é o bienfecho que dá o señor a algunt home porque se torna seu vasallo e le face homenage de serle leal" Palabras tiradas dos códices de El-Rei e asinadas da súa man. Nelas aséntase toda a filosofía do seu reinado.
     O mundo, concibido así nesa triloxía piramidal, é unha permanente inxustiza na cal nin a todos lles son dadas as mesmas oportunidades nin existe un lugar digno para todos. Daquela, ¿non chegará un día en que os que nada posúen devezan por posuír e se boten enriba dos que posúen, roubándolles o que lles sobra ata chegar á igualdade, pois só unha sociedade igual é unha sociedade xusta, e así o din as Sagradas Escrituras?
     Eu gostaba unha sociedade de homes e mulleres iguais, só así serían libres ante Deus e ante si mesmos. Tamén só así serían libres ante o rei, e tamén o rei sería libre.
     Mais en habendo vasalaxe non hai igualdade; e non habendo igualdade, non hai liberdade. Ou mellor, a liberdade que hai, só vai dirixida nun senso: a do señor cara ó vasalo mais non do vasalo cara ó señor.
     O vasalo debe entregarse ó señor en homenaxe, é dicir, en xuramento de fidelidade e obediencia, a través da cerimonia de investidura. Mais, ¿a que compromete tal investidura ó señor? Á protección, si, sen embargo, ¿onde existe esa protección se os castelos se constrúen coa suor dos propios vasalos? Daquela, ¿non poderían eles construír as súas propias murallas e protexérense a si mesmos?
     Eu gostaba dunha sociedade na que a cerimonia de investidura, —esa na que o vasalo entrega ó cabaleiro unha arma e unha bandeira—, entregase unha floriña desas que nacen nos nosos campos e non teñen valor ningún —supoñendo que o valor das cousas veña medido en pezas de ouro— e esa mesma floriña —nin máis grande nin máis pequena, nin máis vistosa nin máis humilde— esa mesma floriña, que che digo, fose entregada do cabaleiro ó vasalo sen estamento nin superioridade de ningún tipo, simbolizando que os dous eran iguais ante Deus e estaban obrigados a prestarse a mesma homenaxe. Unha homenaxe que vai nos dous sentidos: do vasalo cara ó señor e do señor cara ó vasalo. Xa sei que a imaxe da floriña é abondo inxenua, demasiado humilde se queres, pero por iso mesmo é escollida, pola ausencia de valor material e pola notable carga simbólica que en si mesma ten.
     Os castelos constrúense coa suor dos nosos vasalos, co seu sangue e as súas bágoas. A súa fame é a riqueza dos señores. ¿É iso o que pregoa Cristo nas Sagradas Escrituras?
     Non, madia leva. A imaxe do Cristo das Sagradas Escrituras non acae ben coa pompa con que a Igrexa domina. É por iso que a súa lectura é vedada ó vulgo. Só os homes de relixión poden interpretalas, porque só eles están imbuídos de sabedoría divina. Mais, sendo homes e non deuses, ¿como me poden asegurar que non se están equivocando? As Sagradas Escrituras manteñen a base ideolóxica de relixións que, aínda tendo o mesmo deus, seguiron camiños distintos. ¿Como garantir que son os nosos sacerdotes os que deron coa interpretación adecuada? ¿Por que non os rabinos xudeus? Se os seus as len e os nosos tamén, ¿por que aínda uns agardan a chegada do redentor e outros choran a súa morte?
     —Hai que ter fe, Balteira, —din os sacerdotes.
     Dígoche, Lourenço, que a fe en por si non abonda. ¿Que é a fe, senón o absurdo abuso dunha sociedade inxusta que intenta asegurar a continuidade de estructuras que doutro xeito están abocadas ó esfarelamento?
     ¿Non é a fe un xeito de superstición popular, pois unha e outra carecen de todo fundamento e explicación racional? Por iso cho digo e pódocho asegurar, Lourenço: as Sagradas Escrituras gardan outra cousa. Xentes houbo que fixeron as lecturas e outras virán que fagan outras ben distintas, e non por iso as Sagradas Escrituras mudarán. Cada un dirá o que queira que digan, pero os textos só din unha única e grande verdade: amarás os outros como te amas a ti mesmo. E esa verdade universal cambiaría o mundo. O resto non é máis ca tinta e palabrada inútil.
     Alén diso, o propio tema da relixión é nestes momentos unha brasa ardento. ¿Hai un só deus? ¿Hai un só ceo e un só inferno? ¿Aqueles que non veneran o noso deus e cos que eu falei en terras de Xerusalén, están condenados ó inferno? ¿Non é a súa fe tan válida coma a nosa?
     Estando eu en Santa María de Iria e mais en Sobrado, naquela época miña en que só atopaba o sentido de vivir entre os muros dos mosteiros, entregada á oración e á penitencia, batín unha noite cun frade que gardaba no peto do seu hábito un libro sagrado. Por certos favores, que non quero mencionar aquí, conseguín que me lese algúns fragmentos. Hai algúns que non esquecerei nunca e que pasaron xa a formar parte da miña filosofía persoal. Este é un deles:
     "Xa que abundades en todo —en fe, en palabras, en ciencia, en interese por todo e en amor a nós—, que abundedes tamén na gracia de dar. Non se trata de que vós pasedes apuros por aliviardes a outros, senón de que exista a igualdade. Nese momento a vosa abundancia pode remediar a carencia deles, para que a abundancia deles poida vir en auxilio da vosa carencia. Así haberá igualdade, de acordo co que está escrito: A quen recollía moito, non lle sobraba e a quen recollía pouco non lle faltaba".
     ¿É iso o que practica a nosa Igrexa? Ti, tan ben coma min, sabes que non. O noso estamento eclesiástico está ávido de diñeiro e de poder. Hoxe teñen as artesas cheas do que a min me roubaron, prometéndome o Paraíso, como se o tal Paraíso se comprase con cartos.
     Ese mesmo frade escribiu no reverso do libro Conversión de San Paulo —que tan fervorosamente me aconsellaba ler no mosteiro de Monfero— aquela máxima que logo non só causou risa durante o meu xuízo, senón que foi motivo de escarnecemento público: "Quidquid Venus imperat, labor est suavis" O que significa, como ben sabes: "O que manda Amor é traballo doce".
     ¡Ai, Amor! ¡Amor que é canto de rolas! ¿Quen coñece os desexos de señor tan cruel! Amor é, de entre todos os señores, o máis tirano!
     ¿Como, senón, aquel mesmo frade —que non era máis ca un rapaciño asustado que fuxía de coidar avellas— puido logo retractarse de frases que tan amorosamente escribía no libro a min destinado? Ou non era Amor quen mandaba ou Amor non é máis ca un engano. Un pretexto para xustificar as miserias humanas que asombran o espírito dos homes.
     ¿Era Amor quen dictou tamén palabras que, se as lembro, me fan enrubescer, tanto polo erotismo que encerran como polo seu ton sacrílego e pecaminoso?: "Ditosa a saia que permanentemente se frega contra as túas pernas. Se non cres que eu te amo, que se acede o viño da copa que levo á miña boca e que é o sangue de Cristo".
     Eu nunca crin nas boas obras do abade nin da abadesa, e se eles posúen as chaves do Paraíso, dígoche que tanto me ten, que as agochen e as reserven para si, pois, ¿a que prezo nolas cobran?
     Na porta meridional da basílica apostólica hai dúas entradas. Na entrada da dereita pola banda de fóra está, admirablemente esculpido, o prendemento e sacrificio do señor. Na entrada da esquerda pola banda de fóra está a expulsión do Paraíso.
     Cando se decaten da insuficiencia dunha relixión que só promete o Paraíso, ou será demasiado tarde ou xa non haberá sitio para todos no tal xardín.
     Ademais aprendín moitas cousas nos mosteiros e moitas máis nos conventos e abadías. Aprendín que o ceo e a vida eterna son tanto engano coma o da vella que nos vende enfeites para non perder a xuventude. Un e outra só pensan en encher as súas arcas e botan man das debilidades da condición humana.
     Ningunha lei, ningún goberno, ningún deus ou monarca solucionarán o gran drama do mundo: a morte, e esoutra que dela deriva: a natureza perecedoira de todo o creado. Non somos eternos, esa é a nosa única traxedia.
     Meditei moito na gorentía dos ricos homes que escribiron leis que só a eles benefician, porque son un xeito lícito de exercer o seu poder e practicar a inxustiza, o ladroízo, o asasinato, sen pagar por iso.
     De vivirmos nesa sociedade de iguais da que eu che falaba, as leis non serían necesarias. Ou se cadra unha soa abondaría: vivir en harmonía co mundo e coa natureza. E esta que eu agora aquí escribo, é a base sen enfeites nin pompas de todo o pensamento das Sagradas Escrituras e tamén a de calquera outra relixión do mundo, pois é universal.
     Mais, estamos gobernados por un absurdo sistema de dualidades paralelas, condenadas a non encontraren nunca un harmónico punto de intersección.
     Un ou outro rexen o universo noso. Polos opostos que sumados dan a binaridade. Dous é o número que goberna a razón do noso pensamento. Dous, a loita de contrarios: O ceo e o inferno, o ben e o mal, a dor e o pracer, a alma e o corpo, a vida e a morte. A salvación e a condena. A seguranza e o perigo, a mesura e a desmesura. ¿Como esa limitada dualidade pode albergalo todo? ¿Onde queda lugar para o que non é nin un nin outro, senón algo de cada un? ¿O xusto e equilibrado punto medio?
     Esa binaridade é absurda en si mesma pois non é máis ca unha limitada visión das posibilidades que se nos ofrecen.
     Sen embargo, nese sistema dual de escollas, a miña foi sempre esa que manifesta o lado irracional e que os nosos poetas chamaron desmesura. Preferín sempre a paixón intensa, mais efémera, á doce estabilidade dos amores máis convenientes ca queridos; o mundo das viaxes e o das descubertas ó mundo apracible dos horizontes descoñecidos. Preferín tamén o carromato dos artistas ós sólidos muros do pazo. As cantigas escarnecedoras que fan enrubescer as beatas, ás ladaíñas dos conventos. Preferín os colchóns de folla de millo que deitabamos nas beiras dos camiños, á cama da casada que agarda polo home que vai cazar á fonte.
     ¡Valente mentira a mesura! ¡Igual có fin'amor! Non son máis ca banais convencións literarias que só cobran sentido nos versos.
     Pero non foi a miña desmesura a que causou o anoxo de El-Rei, senón a miña palabra.
     Hai pensamentos que non acaen a unha muller. Medito moito no variado universo das mulleres, e non atino comprender e moito menos compartir, esa actitude de submisión e recato que a maioría amosan, aínda que tal submisión só sexa en aparencia. ¡Canta contradicción reina na súa conducta!
     As mesma mulleres que soportan con resignación a discriminación humillante á que o seu home as somete, reclaman logo protección e seguridade económica para si e para os seus fillos. ¿Non é un prezo demasiado alto? Daquela, ¿cómo contraer matrimonio cun ser que as considera física e intelectualmente inferiores?
     Se meditaramos polo miúdo en tal situación, non nos quedaba outra que berrar pola igualdade, mais, mentes hai que impiden que pensemos.
     Pois, por máis voltas que lle dou, non vexo senón outra das inxustizas en que a nosa sociedade se sustenta.
     Unha vez máis a historia escríbena os poderosos e sófrena os vasalos. Nesta nosa sociedade a muller está ó servicio do home e négaselle calquera participación na vida pública —relixiosa, política e social—, relegándoa ó ámbito familiar, na crenza de que as súas características biolóxicas a destinan fundamentalmente á procreación.
     Nunca tiven fillos e agora confésoche que me pesa. Unha casa chea de netos é alegría para a vellez. Iso non quita que vexa na condición de nais unhas limitacións que nunca fun quen de asumir. María Balteira sempre fai o que lle peta e iso non acae ben á condición de nai que se dá ós seus fillos.
     Aqueles que predican que o matrimonio é un remedium concupiscentiae non miran máis cós seus intereses, negando que o goce carnal é unha manifestación natural do instinto humano que non precisa de ningunha estructura.
     No matrimonio a muller atopa esa protección que antes o pai lle daba, pero non o amor —se por iso entendemos un sentimento irrefreable que sobrepasa a razón: un dominio do espírito sobre o corpo— co que tantas soñan.
     Aqueles que proclaman que o home non debe ver a súa muller espida, están tan só guiados por unha estreiteza de pensamento máis propia dos primeiros estadios de vida ca daqueles que sufriron a evolución da súa masa encefálica. É espidas como deben ser vistas as mulleres, só así poden chegar a albiscar esoutra nudez que agochan baixo as roupaxes: a nudez do espírito.
     Moi poucos homes coñecen de verdade as súas mulleres e moi poucos as aman. Se for así, non as someterían a ignominiosas vexacións, tales como a frivolidade do seu carácter, as veleidades da súa conducta, a infidelidade, as longas horas de ausencia, o descoido do fogar, o sacrificio da familia, o recato a que as obrigan...
     Eu gorentaba unha sociedade xusta para as mulleres, que sendo as dadoras da vida, as responsables da reproducción e da maternidade, lles fose dado algo máis ca un papel secundario para as súas vidas, o de actriz principal que participa de cheo no espectáculo.
     Por divulgar ideas coma estas, viron en min a posibilidade dunha arengadora de masas, unha insurrecta, unha subversiva quen de conducir outras mulleres polo camiño da rebelión.
     Eu era unha ameaza contra a orde pública feminina sen se decatar de que en todas as épocas e en todas as sociedades se erixe unha voz capaz de pór en xuízo toda a estructura ideolóxica que a sustenta.
     Si, María Balteira, coñecedora dos segredos de tantas camas, pide hoxe ser escoitada publicamente. Mais o rei non lle vai conceder esa audiencia.
     El-Rei, andando sempre en asuntos máis altos, ocupouse pouco dos dos seus vasalos. Descoñeceu sempre as intrigas contra el tramadas, os enganos, os ladroízos, a xentalla do seu exército de maleantes sen disciplina.
     As súas preocupacións foron sempre doutra altura. Sublimes intereses de quen anda dando letra a todo canto saber existe co fin de deixar testemuño para as xeracións vindeiras, aínda ben que esta cultura nosa é próspera.
     —Que todos saiban quen foi o Sabio —falou o rei— así nunca morrerei.
     A fe cega de El-Rei en burlar o tempo é un engano, máis digno dun patán sen xuízo nin intelixencia ca dun monarca ó que algúns queren ver como sabio. E o noso Rei non é sabio, pois ignora que o noso tempo pasará e non deixará memoria, como todos os tempos que foron, pasaron e todos os que serán, pasarán, porque pasar é o destino humano.
     Sen embargo, eu coido que esa ignorancia é un non querer ver, dictado máis ben pola vaidade que pola análise xuizosa dos feitos.
     Continuar aquilo que outros comezaron na terra é o único que está destinado ós homes, mais non perduralo eternamente. Iso está reservado só a Deus. E os que teiman en ver no Sabio natureza divina, están guiados máis pola vontade de agradar e pola esperanza de se veren recompensados, que pola propia crenza de tal feito. Adular os poderosos é o costume máis practicado no noso tempo.
     Hoxe a miña vida non me parece miña. ¿Quen fun eu senón esa rapaciña que tan só oíra quince cucos cando, guiada por unha fe que hoxe cualificaría de misticismo exaltado, ingresa no convento, vendendo parte da súa herdanza de fidalga a frades e freiras, gorentosos de diñeiro? ¿Quen fun eu, senón esa que fuxindo da vida de matrimonio que a toda fidalga lle vén dada, sobe ó carromato dos trobadores e pega nas puntas do refaixo facendo que danzaba? Primeiro foi un imitar zoupón das outras xograresas. Logo un acordar do canto que nace das vintesete reviravoltas na carballeira. ¡Árdelle o eixe!
     De seguida, deron en dicir que os bicos de María de Betanzos deixaban na boca beixada un recendo doce semellante ó néctar que as abellas zugan e, fose certo ou non, a noticia estendeuse e viñeron homes da outra banda do río bicar a boca de Balteira.
     E ó seren cada vez máis as bocas beixadas, as defensoras da moral pública, deron en dicir tamén que a tal María Balteira era unha candonga, unha desvergoñada, unha puta.
     ¡Que corra o viño e non falte o pan! ¡Que pozoñosas serpes envelenen a auga onde beben as beatas que non coñeceron home!
     ¡Ai, o viño! O viño nunca faltou na mesa onde comeu Balteira. Se fago memoria, aínda me vén á boca o celme a terra e sol dese viño de noso. Leiras de quenturas profundas. Xeografía colmada de vermellos e dourados. Ese viño sempre foi a miña perdición. ¿A primeira vez? Todas as mulleres se avergoñan ó falar da súa primeira vez onde se esfarelou tanta inocencia.
     Supoño que non souben qué facer coas mans. Aconteceume sempre. Ó comezo foi un contacto carnoso e humedento de bocas que se atopan.
     En realidade, nin sequera era miña a gana dos bicos, nin tampouco a presencia intimidadora daquelas camas xigantescas e escuras que tras deles se agochaban.
     —¿Por que chora esa rapaza, nai?, —preguntaban as mociñas.
     —Chora coa risa.
     ¡Que grande mentira é o mundo, Lourenço!
     ¿De quen foi a culpa de ir facéndome unha rapaceta de moitos encantos e todos tan visibles que non había ningún que non reparara? Se non era o doce arrandeo das coxas, era a canle que separa os peitos, senón os cabelos ou os ollos. Sempre había palabras galantes para o corpo garrido de María Balteira.
     ¿De quen foi a culpa de que un día, marchase, chamado polo rei, para o exército, o pai da dama de quen che falo? ¿De quen foi a culpa de que ninguén reprendese nin amparase a nai e a filla, cando o home de que che falo, morreu co honor de servir El-Rei?
     Non houbo culpa. A sociedade sempre é inxusta coas mulleres; non ofrece un lugar digno para elas, nin para as que non teñen nin formación ou dote; nin para as que non teñen pais ou maridos que as amparen, independentemente de cal sexa o seu rango ou condición.
     A moza atopou amparo nunha compañía de tunantes —xentes do espectáculo— que un día chegou á vila. As súas mans non estaban duras de traballar a terra, nin tiña as pernas fortes ou as coxas rexas. O corpo de María Balteira era o corpo dunha fidalga que vivira sempre entre os muros do pazo: a pel branquísima, os andares refinados, músicas nas súas roupaxes de seda.
     Mais, pouco a pouco, o sol foi poñendo na súa pel a cor das especias que viñan nos barcos desde Oriente. Tamén, pouco a pouco, eran máis os que a convidaban a bailar e máis tamén os que ela aceptaba. Nunca tal tivera feito.
     —¿Que che parece a moceta? —dixo o primeiro canalla co que ela bateu na súa vida—. Se entro esta noite no seu leito, caerá coma unha pombiña. ¡Tantos anos sen home debe estar devecida!
     O aguillón da luxuria é traicioneiro e a carne fraca se non está sustentada pola virtude.
     —Entra, —falou outro.
     E o canalla entrou. A moza, devota aínda, logo se botou a perder. Ou mellor botárona eles.
     —O aguillón da luxuria é traicioneiro, pero tamén o é a virtude cando non é verdadeira, —falou o cura ó que ela confesou o seu primeiro pecado—. Só a castidade, provocada polo amor a Deus, non coñece a luxuria.
     —¡A castidade, en coñecendo o gozo carnal, non é máis que sufrimento! —falou a rapaza.
     —Non hai sufrimento se da virtude e amor a Deus agroma —falou o confesor.
     Pero tampouco para ese ilustre prelado agromou porque lle ofreceu ese día a aquela rapaciña, da que che falo, moitas pezas de ouro e ela non puido á tentación, porque a castidade que tanto louvaban, non era virtude, senón beatería, e aceptouno no seu leito como cerva en celo. Tamén porque lle gustaban moito os cartos.
     —¡Oh pecadora, a túa alma está perdida!, —falou o cura logo do goce.
     —¿Quere dicir que vou ó inferno?, —preguntou a moza.
     —Deus nunca abandona a quen procura emendarse, pecadora.
     Coñecín abades que crían de verdade nas virtudes da castidade, porque conducían ó perfeccionamento da alma. Eles vían nas miñas danzas lume. Pecado á fin, e decretaron entón o recato ós ollos das doncelas. Mais nunca os vin privárense de tal espectáculo.
     E cando marchei a Xerusalén por salvar a miña alma, souben polo abade das altas terras de Monfero que outros señores, ó non aceptar eu gozárenme, pediran o escarnecemento público do meu corpo. Souben tamén que me salvei da fogueira pola súa intercesión. Favor que logo tiven que pagarlle.
     E xa que sae o conto da miña viaxe a Xerusalén, quixera falarche polo miúdo do que aconteceu naqueles días.
     Embarquei nunha nave camiño de Terra Santa para buscar a purificación da miña alma e tamén para seguir a vontade de El-Rei, que quería ofrecer a todos a imaxe dunha María Balteira arrepentida.
     A nave, capitaneada polo meu veciño de porta, Pero d'Armea, ía a Oriente para mercar especias e seda.
     Levabamos connosco a don Pero García, que ten lingua de víbora, e que logo había ser un dos meus maiores escarnecedores, non tanto polo odio que me tiña como para gozar de certos favores económicos.
     —A Balteira vai buscar o perdón pero non hai perdón para tanto pecado, —falou Pero García, mais eu non quixen reparar nas súas palabras, porque tiña intencións emendatorias e pasaba rezando case todo o tempo.
     Ía tamén connosco Roi Fernández, adoecido por tanta heroicidade, sen recoñecemento, como malgastou en terras de Sevilla. Ía tamén Roi Queimado, que aínda non morría de amor senón dunhas venéreas que contraera en terras do sur e tamén Pero Amigo, que se facía chamar sobriño dun tal Pero Méndez Tenorio, dos Tenorio de Toledo, e que morrera na defensa da fortaleza de Alcobaça, heroe anónimo dunha loita pola posesión das augas do río Texo.
     No último momento embarcara connosco súa maxestade, pois non tendo nesa altura asuntos máis nobres en que ocuparse, e sendo entendido en cartografía e navegación, non quería desaproveitar a ocasión de tal viaxe.
     Foron longos días polo mar. Cruzamos o estreito que separa os dous continentes con vento favorable e avanzabamos a velocidade constante.
     Pasadas unhas tres lúas novas e orientando o rumbo sempre ó leste, albiscamos unha mañá de primeiros de marzo —tal coma esta mañá— o que debía ser xa Terra Santa, pero ó caer a noite, un calmizo abafante non nos deixou navegar máis e o noso capitán decidiu entón agardar pola madrugada para entrar no porto.
     Johan Garcían tirou a cítola e púxose a cantar. Era unha cantiga a min composta, non de escarnio, como as que viñeron despois, senón de amor, mais por estar eu maridada e tamén por esa falsa amizade que o xograr tiña contigo, encubría o meu nome.
     Aquelas palabras foron moito do meu agrado e desexei que a súa cítola calase, porque o corpo me pedía danza, mais como fixera propósitos de emendar a miña conducta e viñera a Xerusalén na busca dunha castidade arelada máis ca ningunha outra cousa, continuei a orar.
     Baixo a bóveda celeste desa noite de marzo, María Balteira, María de Betanzos, María dos Homes, María Negra rezou piadosamente como nunca antes tiña rezado. Pediu por si mesma e polos seus, tamén polos que coñecía e os que non eran para ela nin sequera un nome. Rezou porque volvía crer na humanidade, na bondade do mundo. Rezou porque se sentía preto de Deus, con aquel mesmo fervor arrebatado dos días adolescentes no convento.
     Tamén pediu que axiña chegase o mencer e que a nave e os seus ocupantes chegaran pronto a porto.
     Pero García aínda citolou ata moi alta a madrugada, mais eu non reparei niso tanto era agora o meu arrepentimento como noutrora fora o meu pecado.
     Daquela, Pero Amigo pediu que contasemos, mentres a noite pasaba, algunha cousa do moito que todos tiñamos vivido e el, home de moita experiencia e viaxe, foi o primeiro en referir unha chacotada que nos fixo rir moito a todos.
     El-Rei, famoso polas súas ideas innovadoras pero nunca xeniais, nin da súa autoría, mais home de peso e sempre teimudo no traballo, agasallounos tamén con esa peciña de ton máis filosófico que ti sempre tanto lle alabaches.
     Pero García citolaba seguido e Pero Amigo interpretounos, ó son da música, a súa última composición de escarnio. E xa sabes que, en colléndolle o punto á interpretación, agromaban novas cantigas e todos querían que eu puxese danza ás súas. A min as que me gustaban máis eran as de Pero García, por ser tamén as únicas ás que lles pillaba o xeito, e eran as que bailaba.
     Como todos, agás eu, amosaban moito interese polas creacións da súa maxestade, fíxonos sabedores da súa nova composición de amor. Unha composición moi pouco orixinal coma a maioría das súas.
     Faloume así:
     —Baila esta peza, Balteira. Abofé que non hai outra xograresa na miña corte que as baile mellor ca ti.
     Ti sabes ben que hai pezas que non se poden bailar e esa era unha, mais el entendeu a miña negativa como unha desobediencia e insistiu na petición.
     —¡Dígoche que bailes!
     —¡E eu dígoche que non!, —respondín.
     —Eu tamén che pido que bailes, —falou Pero García—. Se non esa, baila logo unha das miñas cantigas de amor.
     —Morreume a gana de bailar, —respondín eu.
     Pero García, vendo o perigo da miña resposta, citolou máis alto.
     —¡Baila María Balteira!, —falou súa maxetade—. ¡Baila para o teu rei!
     Eu, xa coñeces o meu carácter arroutado, fun e espeteille o que opinaba das cantidas de amor dalgúns que teimaban en chamarse trobadores.
     Ben sabes que era unha opinión moi estendida entre nós. Mais El-Rei, que finxiu sempre ignorar esa murmuracilón, deuse desta volta por aludido e non lle gustou saber o que algúns pensabamos da súa imaxinación un pouco arbitraria e non sempre xenerosa.
     Encendéuselle o rostro aínda máis cando falei da inmerecida sona de sabio que algúns teñen e que non son nin os grandes escritores que coidan ser, nin os filósofos, nin tampouco os científicos. Poetas tal vez, de arroutado fervor divino, pero se cadra máis por interese económico que por fervor cara á virxe louvada.
     Eu recoñecía que era un deses grandes homes que, sen xenio creador, soubo entender o espírito da súa época e adiantarse ós acontecementos, pero iso, aínda que pouco, non llo dixen.
     El, director de escena, movía os fíos de todos os seus personaxes e decidía quen entraba e quen saía; tamén cal era o discurso a eles asinado. Estaba claro que de nada me servían agora a improvisación ou a liberdade no discurso a que estaba acostumada, pois ese día decidiu que xa non había papeis nin escenas para María Balteira. O meu espectáculo rematara.
     Fora a plebea que chega a cortesá. Fora a dama de maior poderío, a sabedora de cantos ruxerruxes que pasaban dende Santiago a Lisboa.
     Fora tamén musa, a femia inmortalizada nas portas do templo polo escultor de palacio, quen, embargado polo doce arrandeo das súas coxas de bailarina, a levara á escultura que moitos, aínda hoxe, confunden coa imaxe da Virxe.
     Mais esa noite El-Rei deu orde tamén de que se destruíra a estatua. Pero iso, para serche sincera, foi o que menos sentín, pois nunca gustei dela. As estatuas carecen de mobilidade.
     Do resto fuches informado. Ó chegar á nosa terra, fun acusada de pederastia e corrupción moral, traendo ó caso a historia dos vintecatro rapaciños virxes que viñeran renderme culto e veneración na noite de sanxoán e que eu, con tanto ardor, descapulara.
     Argumentouse que estaba maridada. Que lle debía un respecto ó meu home. E diso sabes ti tanto coma min, pois xa daquela o meu home facía outro tanto. Daquela, se a infidelidade que nos tiñamos era recíproca, —pois o amor morrera había tempo—, ¿onde estaba o auténtico pecado?
     Aqueles rapaciños baixaban do escuro das montañas e eu amaba a firmeza do seu corpo, a inxeleza dos seus ollos. Tanta inocencia.
     Mais teimaron en ver niso pecado. Eran moitos os que desexaban o aniquilamento de María Balteira.
     De novo, a historia escríbena os fortes e sófrena os febles. Decídena os homes e sófrena as mulleres.
     El-Rei terá a sorte de pasar a ela, mesmo de escribila, modificala ou inventala á súa comenencia, se lle peta. E eu, coñecedora dos segredos de todas as camas e todas as igrexas, morrerei no esquecemento dos homes.
     O que veu despois foi ignominioso e non quero lembralo aquí, sobre todo porque tiven que aceptar que me xulgasen os mesmos que, aproveitando as sombras da noite, poñían pezas de ouro no enreixado do meu patio. Eses mesmos que logo se fartaron de escarnecerme, chamándome negra, candonga, puta.
     De seguro que dende a fiestra do pazo, El-Rei contempla, no día de hoxe, a marea que devala na praia ó tempo que fai versos de amor.
     El-Rei que non ten palabras de perdón para María Balteira.
     O tempo, que todo vai enterrando, levou tamén o odio que contra el teño. O odio que temos contra todos. O odio, a envexa son o recurso dos que non poden amosarse como son, porque esa nudez lles produce vergoña. Hoxe o meu interior está cheo de perdón, aínda que o deles estea baleiro.
     ¿Naceríame o sentimento de perdón porque me vou achegando á morte?
     Estamos feitos dunha substancia que é tempo. Verdade inexorable que nos debía axudar a asumir a morte, Lourenço.
     E esa verdade é o que causa a impresión de fraxilidade que hoxe me parece a miña vida. ¿Esta vida que aquí describo é miña ou é a doutra calquera? ¿Eu fun esa mociña que, escapando da prisión do matrimonio que a toda fidalga lle está destinado, subiu ó carromato dos poetas? ¿Que foi a miña presencia? ¿A vella ilusión de que un día fun corpo, voz, recendo, tacto?
     Axiña morrerei e comigo todo se irá, os meus pensamentos, as miñas ambicións, os meus odios, o meu amor, a miña arte. O meu papel no universo está rematando.
     Hoxe todo é saudade. Hoxe vento a morte en todas as cousas. No calmizo das ondas, no rechouchío das rulas que aínda non viñeron, no afrautado canto dos sapos.
     Nada me tarde tanto como a chegada da noite, porque sei que será esta noite cando veña por min a muller da gadaña.
     Esta noite de espera é a noite máis longa que coñezo. ¿Sabes ti de noites máis longas?

     —Si —falour o xograr Lourenço cando leu a carta—. As noites en que o vento asubía o teu nome.

     María Pérez, A Balteira, era o nome real da mellor de todas as xograresas que cantaron na lírica medieval galego-portuguesa, cecais tamén a máis fermosa, ou cando menos a máis aldraxada.
     Martínez Salazar identifica a esta María Pérez coa que en 1257 outorga unha herdanza en Armea ós monxes de Sobrado a cambio de que os frades lle entreguen unha renda vitalicia na súa casa de Armea e a enterren en sagrado.
     Se esa é a María Pérez das nosas cantigas, a Balteira sería oriúnda da zona de Betanzos, probablemente a aldea de Armea á que tamén están vinculados Pedr'Amigo e Pero d'Ambroa que escribiron escarnios contra ela.
     Seus pais eran fidalgos e deles herdou as terras que posuía e que coñecemos polas vendas e doazóns que fixo ós mosteiros de Sobrado e Monfero.
     O seu oficio foi o de soldadeira, xograresa adscrita á corte e que recibía soldada, polo seu traballo de cantante ou bailarina.
     Non obstante, pola súa vida licenciosa, cómpre pensar na compatibilidade co oficio de prostituta.
     Frecuentou a corte de Fernando III e Afonso X e contra ela escribiron quince cantigas de escarnio dez autores, entre eles o propio Rei Sabio.
     Bótanlle en cara toda clase de vicios —xogar ós dados, desplumar a xente, transmitir doenzas, relacións sexuais con clérigos, escolares, xograres, etc.— e búrlanse dela polo seu errepentimento, as cruzadas e a vellez.
     O feito de que se lle dea importancia lévanos a pensar que, malia a vida desordenada que levou, esta fidalga tivo moito peso na súa época na que o papel da muller tiña moi pouca relevancia.