BVG     Atrás

O 16 de outubro de 1869, o xornalista británico Henry Morton Stanley, de trinta anos, que pasaba uns días de descanso en Madrid, recibiu unha mensaxe telegráfica do director do New York Herald, James Gordon Bennet, que dicía: "Volva a París. Asunto importante".
    Stanley fixo axiña as maletas e colleu o primeiro tren para a capital francesa. Bennet recibiuno no Gran Hotel e, sen requilorios nin miramentos, preguntoulle:
    -¿Vostede cre que Livingstone está morto?
    Stanley tomou alento antes de responder. David Livingstone, o célebre explorador e misioneiro escocés, que tiña daquela cincuenta e seis anos, saíra da illa de Zanzíbar en marzo de 1866, para, o 7 de abril seguinte, deixar atrás a baía de Mikindani, cara ó interior da Africa Negra (actual Tanzania, nos seus límites con Malaui). Desde entón -pasaran xa máis de tres anos-, ninguén volvera saber deI. ¿Estaba vivo? Stanley dixo, ó cabo, o único que podía dicir:
    -É posible que si e pode ser que non.
    Bennet sorriu. Era a resposta que agardaba.
    -Pois a min paréceme que está vivo e que se pode dar con el, e quero que vostede vaia buscalo.
    -¿Ó centro de África?
    -Si. Faga como mellor lle pareza, pero atope a LivingstoNe. Quizabes o noso incansable viaxeiro estea moi necesitado.
    Dous anos despois desta conversa, o 10 de novembro de 1871, o gran xornalista -tras unha marcha de douscentos trinta e seis días desde a localidade costeira tanzana de Bagamoyo-, tivo a súa recompensa nunha remota aldea africana de resonancias xubilares: Oujiji. Alí atopou un home pálido, de aspecto fatigado, que avanzaba lentamente cara a el. Vestía un pantalón gris, un chaquetón vermello e unha gorra azul con galonciño de ouro. Stanley quixo botarse a correr cara a el, pero, atemorizado pola morea de nativos que o rodeaba e receoso de que Livingstone puidese ser un británico típico -flegmático e frio-, refreou o seu impulso, foi a modo cabo deI e, tras descubrirse, limitouse a dicir (coma se o atopase nunha rua londiniense):
    -O doutor Livingstone, supoño.
    -Si, señor -respondeu o explorador cun sorriso benévolo, mentres tamén se descubría. Déronse entón un apertón de mans.
    -Doulle gracias a Deus por permitirme encontrarvos -engadiu o xornalista.
    -E eu considérome moi ditoso de estar aquí para poder recibirvos.
    Así terminaba un dos episodios máis emblemáticos -e quizabes tamén un dos máis tópicos- do xornalismo de tódolos tempos: o encontro procurado e azarento de dous homes aló nas selvas virxes do Manyema, isto é, alén dalgún fisterra convencional establecido polos homes (e polos homes transgredido ou sobrepasado). Á fin, o encontro -laborioso, esforzado, ¡feliz!- entre un xornalista de raza e o seu obxecto de investigación. Ámbolos dous nese momento en que o periodismo, como escribiu o historiador Thomas Carlyle, chega a ser algo grande (great is journalism), algo que alumea as realidades, reconforta ós homes e axuda a comprende-lo mundo. Algo que quizabes se albisca ou latexa na realidade última desta anécdota, cando un Livingstone canso e enfermo olla con agarimo a un Stanley teimudo e perseverante, e dille:
    -Vostede devolveume a vida.
    Que tamén para isto serve, ás veces, o xornalismo.
    As historias e reflexións que se acollen neste libro -ó cabo, unha obra híbrida de escritor e xornalista- non participan da ousadía turrona de Stanley, nin tampouco da súa sabedoría, pero si dalgunhas das incertezas que, ben seguro, sufriu nos días de busca, cando queria atopa-la verdade (e devecía, ademais, porque fose nova e atractiva -e engaiolante e cativadora-, isto é, periodística). Porque nesas horas previas de inquedanza e desacougo, trufadas de afervoamento e de desánimo, tódolos xornalistas somos iguais: unha presada de nervios, un mangado de curiosidades, un fato de incertezas e unha enchente de medo... a que a historia (xa albiscada e ansiada) se esvaeza ou degore ó achegarse a ela.
    Así xurdiron algunhas das páxinas que aquí se recollen. Todas elas fillas de buscas ou pescudas menos intricadas cá de Livingstone, pero non menos cheas de curiosidade, de inquedanza e de amor (e digo amor porque, como escribiu Eckermann nas súas Conversas con Goethe, "en todas partes se aprende só o que se ama", e aquí cúmprese tamén este aserto). Historias, pois, amadas, desexadas, investigadas e, ó cabo, escritas. Unhas reflexións que veñen ó caso e que teñen actualidade, a carón doutras que son só divertimentos intemporais ou arbitrarios, xurdidos do azar -e bazar- dos encontros que é a propia vida. Textos de orixes diversas, feitos uns por encargo e outros por libérrimo antollo ou capricho do autor. Todos eles, á fin, froitos desa dinámica irresistible e desordenada que desata ou impón o exercicio continuado do periodismo: unha práctica de abrir cada día particulares caixas de Pandora para liberar cofiecementos -moitas veces inesperados, case sempre incontrolables-, que, mediante un proceso de ordenamento e enliñe, o autor aspira a converter en historias de interese, en relatos que merezan a atención do lector. Nisto consiste o xornalismo. No acerto ou desacerto desta presentación radica o seu segredo; ó cabo, o segredo -pequeno, último, verdadeiro- dunha profesión. Xustamente o que fai do periodismo unha maldita paixón bendita. E viceversa. Porque...
    ...¡Como non ía eu querer relembrar aquel gran don Ramón María deI Valle-lnclán que, vello e enfermo, veu morrer á súa amada Compostela, cando xa ó lonxe soaban as campás agoiradoras dunha guerra fratricida? ¿Como non desexar velo de volta por aquelas ruas levíticas de Santiago, coa súa barba branca e o seu brazo interrompido, coa súa imaxinación portentosa e a súa palabra feiticeira? ¿Como non querer, ó cabo, volver -mediante a memoria allea- a aquela Compostela que o viu morrer seu confesión e que viviu convulsionada o enterro, en terra non sagrada, do máis grande escritor galego de tódolos tempos? Era difícil rexeita-Ia oportunidade que brindaban algunhas conversas. (Como deixou dito Óscar Wilde, pódese resistir todo, menos a tentación.)
    ¿Existiu a afoutada e destemida Pepa A Loba, esa bandoleira galega que pasea a súa alcuña, inaprehensible, polas negras sombras da segunda metade do século XIX? ¿Existiu... ou existírona os inventores de fantasías? Era difícil, por non dicir imposible, deixar seu recolle-las palabras dos homes e mulleres dunha comarca luguesa que falan dela coma dun veciño máis, e que saben de tódalas súas falcatruadas ou delictos. ¡Brava Loba resultou!, pero tamén humana: muller de moitos rexistros, e non todos negativos. Quizabes esta sexa a súa verdadeira historia... ou se cadra aínda só sexa unha parte intuída ou adiviñada da mesma, malia tanto testemuño e tanta cábala. ¡Quen sabe! A revista Historia 16 publicou o relato baixo o enunciado: "Antropoloxía". ¿Por que non? É unha palabra -unha adscrición científica- tan lexítima coma outra calquera para cualificar esta busca da verdade dun personaxe cheo de engado... e aínda perdido nalgunha áfricanegra da nosa memoria histórica.
    "Hemingway e Galicia" ou a historia de como andar ó serán un día de inverno -a fuxir do ventimperio- co escritor Xosé Luís Castillo Puche, biógrafo do autor de Por quen dobran as campás (Premio Nobel en 1954). As cousas que me dixo o novelista murciano (galego consorte) sobre a relación do creador norteamericano con Galicia parecéronme apaixonantes..., e pensei que tampouco debían -que non podían- quedar no tinteiro. E non quedaron. Publicáronse no seu día no Faro de Vigo e recóllense aquí, co engadido dalgunhas precisións complementarias. Se Hemingway ollou con aglaio e admiración a baía viguesa, conmoveuse ante as pedras-arte de Compostela, gozou coas corridas de touros na Coruña e andou ás troitas no río Tambre... algo de todo iso -algunha percepción- tivo que quedar na súa memoria, e tamén na memoria do compañeiro e biógrafo espanol que con el tantas horas pasou (e tanto falou), antes de que o 2 de xullo de 1961 o autor de O vello e o mar se pegase un tiro na súa casa de Ketchum (Idaho, EE.UU.). Poucos días antes mandara un telegrama a Pamplona cancelando as reservas dos cuartos e das entradas para os Sanfermíns... A Festa esluíase no horizonte, e o 7 de xullo, día de San Fermín,
Hemingway era enterrado no cemiterio católico de Ketchum. Un tempo antes dixéralle ó seu amigo Fitzgerald: "Para min o Paraíso é unha praza de touros ben grande na que graciosamente me reservaron a perpetuidade dúas boas localidades".
    As páxinas sobre o humorismo galego e sobre os escritores Gonzalo Torrente Ballester, Álvaro Cunqueiro, Ánxel Fole e Antonio Noriega Varela responden a citas periodísticas e non pretenden ir máis aló. Sen embargo, o feito de entrevistar durante tres días a Torrente Ballester no seu curruncho galego da Ramallosa e publicar logo un libro con aquelas conversas(*) outórgame algún creto, ben seguro que insuficiente. A fiabilidade nos casos de Noriega e de Cunqueiro (unha moi breve referencia) viriame avalada só por unha coincidencia xeográfica de orixe, que me converte en coterráneo e membro menor da familia literaria da Corda (a serra luguesa que une os concellos de Abadín, Mondoñedo e a Pastoriza), e isto, xa o sei, non é abondo, pero quizabes é... distinto.
    Falar con Manuel Colmeiro -"sen dúbida, o pintor vivo máis importante de Galicia", segundo Antonio Bonet Correa- é un privilexio. Significa a oportunidade de percorre-Ia realidade máis doente e internacional da nosa terra (emigración incluída) desde unha perspectiva nidiamente autóctona, enxebre, por completo allea ó rancor ou ó resentimento. A palabra de Colmeiro resulta ser, así, coma a súa obra: expresión máxima dunha sensibilidade galega definida polo amor ó propio, á propia Historia, á realidade máis profunda e auténtica do noso ser. PaIabra e obra son o resultado dun namoramento ininterrompido e interminable... De todo isto se fala na longa entrevista que aquí ve a luz por primeira vez e que é froito do antollo de coñecer un home irrepetible, ben seguro, na nosa pintura.
    Falar con Laxeiro é outro privilexio, e non menor, pero de distinta natureza. Porque Laxeiro é a outra cara da moeda da sensibilidade galega. Se Colmeiro, desde o seu rigoroso dominio do debuxo e da cor, evoca e reivindica un mundo primixenio de purezas e solidariedades ilimitadas (o mundo campesiño da súa nenez, onde o home vén a ser unha realidade social en perfecta harmonía co seu contorno), Laxeiro -emigrante tamén- ofrece un contrapunto de descrenza e de escepticismo, cunha visión aceda e descarnada da realidade, que amosa nunha deformidade sabiamente matizada (ou só disfrazada) pola retranca e a ironía, e cunha Ieda sensualidade de entroido acampar ceibe por toda a súa irrespectuosa, irrefreable e toleirana fabulación de mundos e transmundos. Dúas visións xeniais dunha mesma realidade: as dúas igualmente lexítimas, auténticas e propias. E tamén complementarias. Nas páxinas deste libro non fala Laxeiro -as cintas magnetofónicas dunha moi longa conversa con el permanecen aínda sen transcribir-, pero si que se fala deI, e ofrécese unha visión marxinal do seu ser especialmente vital e significativo dentro da cultura galega.
    Textos sobre o Camiño de Santiago -¿estamos asistindo ó nacemento dunha nova identidade da Ruta das Estrelas?-, sobre os fuxidos na raia galego-portuguesa, sobre a rapa das bestas de Campodoso -unha historia de amor no reino animal- ou sobre a húmida, fermosa e solitaria Terra Cha, o inesquecible Foz do estío, a case mítica Bretoña luguesa -inzada de castros inexplorados e de reminiscencias artúricas- ou o neboento Fiouco, aló nos altos da Corda, compoñen outra vertente deste libro, quizabes a máis íntima, probablemente tamén a máis estraña, sen dúbida a menos xustificable (desde a perspectiva dos equilíbrios xeográficos), pero tamén a máis diversa. Reflexións a campo aberto. Ocasionais. Distintas. Distantes. Pero partícipes do coñecemento común de que vivir é tamén lembrar.
    De toda esta variedade de asuntos, para ben ou para mal, componse este libro: unha suma azarosa de encontros e de casualidades -tamén de inquedanzas-, que atoparon o vieiro do relato periodístico. Non sempre ocorre así. Outras veces, o doutor Livingstone simplemente non está: nin aparece por ningures, nin o esperan... nin o busca ninguén.
    Pero ás veces resulta que o demo as canga e un acaba por escribir O doutor Livingstone, supoño. ¡Cousas que pasan! E que non teñen unha explicación doada.


                                                                                                                    Carlos G. Reigosa



(*) Conversas de Gonzalo Torrente Ballester con Cartas G. Reigosa. Editorial Sept. Santiago de Compostela. 1983.

© 2006 Biblioteca Virtual Galega