Hai
moitos libros que son capaces de diagnosticar unha enfermidade, pero moi
poucos que se propoñan curala. Henry Miller é unha especie de bardo
anacrónico en plena modernidade, un "profeta" que se ri de sí mesmo,
consciente de que, botando man dunha linguaxe profética, que pode ir dende
o delirio místico-relixioso até o surrealismo, ou dende unha hiperbólica
exaltación da paixón sexual até a prosa de Rimbaud -adaptada, iso sí, ó
mundo que lle tocou vivir dende a súa infancia-, pódese apelar á
conciencia dunha modernidade demasiado autosatisfeita dos seus logros.
Fronte á calculada racionalidade moderna, Miller eríxese coma un contador
de delirantes historias cotidianas, prescindindo da supostamente necesaria
estructura de principio-nudo-desenlace; dise que na etapa final da súa
vida, Valle Inclán construíu o resto da súa obra acudindo ós seus recordos,
cando un le a prosa de Miller, non pode evitar ter esa mesma intuición,
porque a prosa de Miller, que se columpia entre a verborrea Rimbaudiana, o
surrealismo, a reflexión filosófica e o realismo máis descarnado, tanto na
descripción dos ambientes coma no diálogo, é unha prosa autobiográfica, e
desa mestura entre "realidade" e "ficción", fai unha atípica pero certeira
socioloxía da vida cotidiana nos States. George Orwell, nos seus escritos
sobe literatura e política (1940-1948), resalta as semellanzas entre
Whitman e Miller, ámbolos dous son profetas da aceptación, mais a
aceptación de Whitman está moi lonxe da aceptación de Miller, porque o que
Miller acepta son os guettos marxinais da trastenda de Norteamérica, a
guerra, a mendicidade, o alcoholismo, o desarraigo, a desorientación, a
violencia, o paro masivo e a desenfrenada velocidade da sociedade moderna.
A aceptación de Whitman, pola contra, sitúase nun contexto diferente,
nunha Norteamérica que aínda non coñecía as consecuencias sociais e
ecolóxicas do capitalismo, e que agora, a principios de milenio, deixaron
de ser elucubracions profético ou poético-literarias, pra ser certezas, no
sentido positivo da palabra.
Segundo Orwell, a Norteamérica que viviu Whitman era
unha Norteamérica con certo nivel de prosperidade económica e política, a
pesares da existencia de clases sociais e da aínda persistente
estratificación social da comunidade negra. A Norteamérica de Miller é,
coas súas propias palabras, ese sistema que : ".. estaba enteiramente
podre; era tan inhumano, tan asqueroso, tan irremediablemente corrompido e
compricado, que faría falta un xenio para darlle un pouco de sentido ou
poñerlle orden, por non falar de bondade ou consideración humanas. Eu
estaba contra o sistema laboral americano, que estaba podrido por ámbolos
extremos. Era a quinta roda do vagón e ningún dos dous bandos precisábame
agás para explotarme. De feito, todo o mundo estaba explotado; o
presidente e a súa cuadrilla polos poderes invisíbeis, e os empregados
polos executivos".
Fronte á velocidade e o sinsentido do que insistimos en
chamar "modernidade", a solución de Miller é unha receita contra o
desarraigo, mais a súa fórmula escapa de calqueira sistema
filosófico-político fechado, e escapa tamén de receitas confesionais
institucionalizadas en clave de eterna salvación. Non cabe dubida que
baixo a prosa de Miller subxace toda unha concepción do mundo, unha
concepción no que a enerxía e a pulsión erótica cobra especial relevancia,
non só no que se refire á creación artística e literaria, senon tamén en
tódolos dominios da vida. A subxectividade de Miller é unha radical
subxectividade da aceptación, e por iso pode ferir á sensibilidade da
esquerda marxista, que é unha subxectidade da non aceptación perpetua do
actual sistema socio-económico e unha subxectividade que apela á acción e
auto-organización política. Miller redímese a sí mesmo, é consciente dos
males positivos da sociedade moderna, tanto coma calqueira persona de
sensibilidade marxista, mais a súa escolla vital é a dunha irónica e
bufonesca contemplación dos defectos e loucuras das persoas e da sociedade
humana. A mensaxe de Miller é unha mensaxe para individuos, non para masas
ou colectivos : fronte ó "caos" social imperante, un individuo pode
crea-la súa propia orde, anque só sexa pra guiarse a sí mesmo, anque só
sexa para escapar da loucura colectiva. Fronte ó "caos" da sociedade
moderna e o delirio colectivo, un individuo illado aínda pode termar do
seu propio destino, é máis, debería facelo, e se non o fai, é porque aínda
está preñado dos prexuízos que nós mesmos construímos cotidianamente. O
que Miller quere é que cada un de nós nos ollemos a nós mesmos, e que non
confundamos os convencionalismos sociais cos nosos propios desexos. Mais,
o que resalta por encima de todo na prosa de Miller é a súa carnalidade,
hai un intento constante por rachar coa puritana separación entre alma e
corpo, e que determina tamén a insubstancialidade de moita da creación
musical e artística de hoxe en día, asolagada por un estado de excepción
mental global sen precedentes, e por un clima socio-cultural de "yoísmo"
verdadeiramente abafante :
"Mentras máis cultiva o home as artes, menos se empalma. Prodúcese un
divorcio máis e máis sensíbel entre o espírito e o bruto. Só o bruto
empálmase ben, a jodienda é o lirismo do pobo. Foder é aspirar a entrar no
outro, e o artista non sae xamais de sí mesmo"
O individualismo de Miller non ten nada que ver co
individualismo posmoderno, queda claro que Miller detesta o arte como
ensimismamento -o cal non deixa de ser paradóxico, porque si hai alguén
que se está a mirar continuamente o embigo, é precisamente él-, a búsqueda
de Miller é a búsqueda do home universal, non no senso que a ilustración
lle daba a esta universalidade, non, porque o home universal que buscaba
Miller era un home de carne e oso, non unha entelequia, fica claro nestas
liñas, preñadas de ton profético, tomando partido polos "humillados e
ofendidos" de Dostoievsky, a quen admiraba profundamente :
"A terra é un gran ser sensíbel, un planeta saturado por completo co home,
un planeta vivo que balbucea e tartamudea; non é a patria da raza blanca,
nin da raza negra, nin da raza amarela, nin da desaparecida raza azul,
senon a patria do home, e tódolos homes son iguais ante Deus e tendrán a
súa oportunidade, senon agora, dentro dun millón de anos. Os nosos irmans
morenos de Filipinas poden volver a prosperar un día e tamén os indios
asesinados de América do Norte e do Sur poden revivir un día para cabalgar
polas chairas onde agora emerxen cidades vomitando lume e pestilencia. ¿Quen
dirá a última palabra?. ¡O home!. A terra é súa, porque él é a terra, o
seu lume, a súa auga, o seu ar, a súa materia mineral e vexetal, o seu
espírito cósmico, imperecedeiro, o espírito de tódolos planetas".
A máxima de Rimbaud era que o arte debería cambia-la
vida, as costumes, o corazón dos homes, a súa máis íntima constitución
psicolóxica e afectiva. A máxima de Marx era que a filosofía debería
cambia-lo mundo. ¿Comezamos polo home, comezamos polo mundo?, ¿e se,
tentando cambiar ó home, deixamos o mundo como está?, ¿e se, tentando
cambiar o mundo, deixamos ó home á deriva?. ¿De qué sirve un "mundo novo"
con homes mediocres?. ¿E qué pode facer un home válido nunha sociedade á
deriva?. A aposta de Miller sempre foi "Rimbaudiana", como proba o seu
ensaio adicado a él, "O tempo dos asasinos".
Cada un é libre de escoller, mais quizais sexa reduccionista, por non
decir innecesario, separar a apelación á conciencia humana individual da
apelación a conciencia colectiva, da mesma forma que, socioloxicamente
falando, non ten sentido concebir ó individuo coma un átomo illado da
sociedade. Só un "home novo" podería ser capaz de sacrificar os seus
intereses individuais inmediatos por un futuro colectivo incerto. Só o que
Gramsci chamaba as "verdades do corazón" poderían cociñar o xérmolo
socio-cultural pra loitar por unha sociedade máis xusta e humana coas
"verdades da razón".
Mentras tanto, sen esperanza laica no horizonte, e baixo o principio de
incertidume, os libros de Miller non deixan de ser un consolo, unha
afirmación da liberdade humana e do optimismo, en tempos nos que só o
cinismo fácil e o pesimismo de bufete semella ser o máis vendido nas nosas
librarías. |
BVG
Voltar atrás
